William Shekspir

Sonetet e Shekspirit

(Parathënie)

Për lexuesin shqiptar është e njohur mirë gjenia dramatike e Shekspirit nga përkthimet e mjaft prej dramave të tij, sidomos nëpërmjet përkthimeve mjeshtërore të at Fan S. Nolit. Nëpër të 36 dramat e tij janë të shpërndara qindra këngë dhe pasazhe lirike (si kënga e Ofelisë së marrosur tek "Hamleti", profetizimi i magjistricave tek "Makbeti", mjaft pasazhe tek "Antoni dhe Kleopatra" etj.), por me botimin e plotë të "Soneteve" lexuesi shqiptar do të ketë rastin të njihet me veprën e tij më të mirë poetike dhe të konsideruar njëzëri si një nga perlat më të çmuara të thesarit të poezisë botërore.

Veprat e para të Shekspirit në zhanrin e poezisë u shkruan dhe u botuan pasi ai kishte arritur të njihej si dramaturg. Në vitin l593 u botua "Venusi dhe Adonisi", në vitin l594 - "Përdhunimi i Lukrecias", në vitin l958/9 - 20 këngë lirike (midis tyre disa sonete) në "Pelegrini i apasionuar", në vitin l60l - "Feniksi dhe breshka". Në këtë periudhë, me ndërprerje, Shekspiri filloi të shkruante sonetet që i vazhdoi deri në vitin l600. Ato qarkulluan për një kohë të gjatë në rrethin e miqve të tij dhe u botuan vetëm në vitin l609. Ato u shkruan në kohën kur Shekspiri pati arritur pjekurinë e tij të plotë dhe paraprinë drama të tilla si "Hamleti", "Makbeti", "Otello", "Antoni dhe Kleopatra" etj.

Shekspiri i shkroi sonetet në një kohë kur ato ishin bërë një zhanër i modës. Të lëvruara për herë të parë në Itali, në fillim në shek. e XIII-të nga poetët e oborrit në Siçili (nën ndikimin e poezisë së trubadurëve të Provansës), duke arritur kulmin me sonetet e Petrarkës (soneti italian), ato u bënë zhanër shumë i popullarizuar në të gjithë Evropën, duke përfshirë edhe Anglinë. Soneti u bë zhanri mbisundues në poezinë evropiane për pesë shekuj me radhë, pothuajse deri në ditët tona. Por soneti elizabetian, i karakterizuar nga rregulla më rigoroze, ndryshe nga soneti italian, u ndoq më pak nga poetët. Sipas poetëve, kritikëve dhe studiusve, sonetet e Shekspirit shquhen në të gjithë letërsinë angleze dhe evropiane për përsosurinë e formës dhe të përmbajtjes. Kjo është arsyeja që edhe soneti elizabetian quhet më tepër shekspirian.

Nëse poezitë e para nuk ngrihen mbi nivelin e zakonshëm të poezisë së kohës, sonetet shekspiriane (tri strofa katërvargëshe me rima të pavarura alternative dhe vargje me rimë të puthur në fund - abab, cdcd, efef dhe gg me dhjetë rrokje) dallohen nga e gjithë poezia e kohës për një paraqitje të ndierë e plot pasion të eksperiencës së jetuar, aq sa Wordsworth (poet anglez - l770-l850) pat thënë se ato janë "çelësi, me të cilin Shekspiri na ka hapur zemrën".

Duke qënë një shprehje personale e eksperiencës së jetuar, duke aluduar për situata reale të jetës, interesi për sonetet shkoi gjithnjë duke u rritur jo vetëm për shkak të mjeshtrisë së lartë artistike, por edhe për faktin se shpresohej se do të mund të ofronin të dhëna më konkrete për jetën e tij private, e cila përveç ca fakteve të thata, të nxjerra nga regjistrat e kohës, është e mbuluar me një tis të padepërtueshëm, aq sa herë pas here janë bërë orvajtje për të vënë në dyshim edhe vetë ekzistencën e dramaturgut dhe poetit të madh.

Ndryshe nga sonetet e poetëve pararendës,ato të Shekspirit kanë aludime për situata reale dhe shquhen për dramacitetin e tyre. Fijet kryesore që përshkojnë sonetet janë kryesisht ai i mikut-mecenat të adhuruar si edhe i gruas së zeshkët, më të cilën ai është dashuruar.

Dy dashuri i kam dhe gaz dhe vaj,

Dy shpirtëra po më tundojnë akoma:

Një burrë i pashëm - engjëll i pafaj,

Një grua e zeshkët që o zot shpëtona.

Tradhtia e gruas së zeshkët të dashuaruar prej poetit dhe rënia e mikut të adhuruar në kthetrat e saj përbën edhe kulmin dramatik të soneteve l27 deri në l54.

Por krahas tyre duhet të përmendim edhe fije të tjera drejtuese, si djaloshin që poeti përpiqet ta bindë të martohet, poetin rival etj.

Sikundër të gjitha veprat apo vetë jeta e Shekspirit, edhe sonetet janë bërë objekt i diskutimeve dhe mendimeve të kundërta, sidomos përsa i përket identifikimit të personit "Mr. W.H.", të cilit i janë kushtuar sonetet, të burrit të pashëm, të gruas së zeshkët, të renditjes së soneteve etj. Konfuzionin më të madh e shkakton sidomos renditja e soneteve, që dyshohet shumë të jetë renditja e vetë Shekspirit, aq më tepër që ato u dhanë për botim jo nga vetë autori, por nga persona që i kishin në posedim.

Rezultat i këtyre kërkimeve e hulumtimeve ka qenë një mori librash dhe

studimesh, të cilat e kanë dëndësuar edhe më shumë errësirën që i mbulon në këtë drejtim sonetet.

Sidoqoftë, saktësisht mund të konstatohet se në sonetet l deri në l7 (të ashtuquajturat sonete matrimoniale), autori rreket të bindë një djalosh të martohet, duke i provuar se koha "nuk e ndal vrapin kurrë", ajo shkatërron në mënyrë të pamëshirëshme çdo gjë që gjen përpara, prandaj bukurinë, rininë e forcën që natyra ia ka dhuruar vetëm përkohësisht ai mund t'i ringjallë vetëm duke lënë një trashëgimtar:

Nga kosë e Kohës nuk të mbron asgjë

Veç një pinjoll që luftën bën me të. (son. XII)

Ndërsa sonetet l27 deri në l54 i kushtohen dashurisë së poetit për gruan e zeshkët.

Poeti duke portretizuar të dashurën, ironizon me poetët të cilët thurin himne dhe lëvdata të imagjinuara.

S'i ndrisin sytë të dashurës si dielli,

M'i kuq se buzë e saj është çdo koral,

Ka flok të zi spërdredhur porsi teli

Dhe gjinjët-grurë s'janë borë e bardhë.(Son. CXXX)

E dashura e poetit nuk është perëndeshë, ajo baret në këmbë dhe vjen era njeri, ai ka dëshirë ta dëgjojë edhe pse muzika mund të jetë më e embël se zëri i saj, dhe i pëlqen jo se nuk ka më të bukur se ajo, por nuk gjen një tjetër më pak të stisur.

Asaj i kushtohet një nga sonetët më të arrirë (Soneti CXXVIII):

Sa herë ti, që je muzika ime,

Me gishtat tu mbi drurin e bekuar

Muzikë luan dhe plot drithërime

I shkrin aq ëmbël tingujt e kulluar,

Ia kam zili kërcimit të çdo tasti,

Që hidhet lart të puthi dorën pak,

Të shkretat buzë, që u ikën rasti,

Nga trimëri e tyre skuqen flakë...

Në të njëjtën kohë e dashura jo vetëm është tirane, por është edhe besëthyer:

Ta quaj timen zemrën tënde kot,

Kur hyn atje kushdo si në një han! (Son. CXXXVII)

ose:

E di dhe ti që ta kam shkelur besën,

Por edhe ti dy herë më ke tradhtuar:

Për mua shkele në fillim martesën,

Pastaj një tjetër duke dashuruar. (son. CLII)

Dhembjen më të madhe e dashura ia shkakton, kur fut në kthetrat e saj edhe mikun e adhuruar:

Mallkuar qofsh ti zemër tradhtare

Që tok me mikun fort na ke lënduar,

S'mjafton që zemrën time e vrave fare,

Por edhe atë e paske skllavëruar? (CXXXIII)

Natyrisht, grupi i soneteve të fundit, që trajtojnë dashurinë e poetit për gruan e zeshkët, përbën kulminacionin e një zhvillimi dramatik të heshtur, që përshkon të gjithë sonetët.

Përsa u përket soneteve të ndërmjeme është mjaft e dyshimtë që ato të përbëjnë një sekuencë rrëfimi. Me përjashtim të disa soneteve, të lidhura në grupe tematike, si ato të ndarjes, të ankimeve të poetit kundër muzës dhe për poetin rival, të tjerat janë më tepër sonete çasti dhe të dedikuara personave të ndryshëm.

Në tërësi sonetet përshkohen nga një ton maturie dhe pesimizmi të hollë.

Megjithëse i kushtohen kryesisht dashurisë, në to shprehet botëkupimi i poetit, qëndrimi i tij ndaj natyrës dhe shoqërisë, ndaj fenomeneve të ndryshme të jetës shoqërore, ndaj artit.

Duke e mbështetur plotësisht botëkuptimin e tij në ligjet e natyrës, poeti shpesh thekson se si në natyrë ashtu edhe në shoqëri asgjë nuk është e përjetshme, koha është e pamëshirshme dhe e shkatërron bukurinë dhe forcën e njerëzve, e cila rilind tek pasardhësit për t'u shkatërruar përsëri dhe kështu pa fund.

Kur vdekjes s'ashpër s'i shpëtokan dot

As bronzi, toka, deti pa kufi,

Lufton me vdekjen bukuria kot,

Kur vetëm sa një lule ka fuqi. (Son. LXV)

Shpesh poeti lodhet nga jeta dhe kërkon të largohet prej saj, sepse nuk e duron dot padrejtësinë, poshtërimin dhe hipokrizinë sociale:

I lodhur vdekjen lus, s'duroj më dot

Kur shoh në lypës dinjitetin kthyer,

Dhe laron me të mira mbushur plot,

Dhe pabesisht mirëbesimin thyer.

Dhe ndern' e lartë keqas poshtëruar,

Dhe të përkryerën me qëllim përbuzur,

Dhe vashën virgjër egërsisht çnderuar,

Dhe forcën nga i dobëti përulur .

Dhe marrëzi të çiltrën emërtuar,

Dhe nga gënjeshtra të vërtetën tallur,

Dhe artin nga pushteti të pranguar,

Dhe marrëzinë urtësi të shpallur. (Son LXVI)

Një grup të veçantë sonetesh përbëjnë ato që kanë të bëjnë me poetin rival:

Sa ndruhem kur për ty nis për të shkruar!

Një më i mirë shkruan për hirin tënd

Dhe, me lëvdata duke të lartuar,

Ma lidh ai gjuhën sa të sjell ndër mend.

Por vlera jote ngjan si oqeani,

Që mban tok me anijen barkn' e vogël,

Çan dallgët barka ime si luani,

Paçka se mund të duket sa një gogël. (Son. LXXX)

Në sonetin CII ai ironizon poetët fjalëshumë dhe lavdithurës:

U rrit kjo dashuri dhe pse s'tregon,

Nuk dashuroj më pak se s'flas aq shumë,

Në plaçkë tregu kthehet ndjenja jonë,

Për të kur gjuha fjalët derdh si lumë. (Son. CII)

Shekspiri, i matur dhe i vetëkontrolluar në shprehjen e ndjenjave, është i pakursyer në imazhet nga jeta e përditshme e vendit të vet. Ai e demokratizoi edhe më tej gjuhën e sonetit, duke futur fjalë të ashtuquajtura jopoetike nga të gjitha lëmet e jetës, si të fshatit, gjyqësore, të biznesit, të fajdesë etj. Le të marrim si shembull sonetin CXIII:

Porsi amvisa që, kur do të kapë

Ndonjë nga zogat gardhin tek kapton,

Lëshon përdhe fëminë e shkon me vrap

Të ndjekë zogën që po fluturon...

Toni i soneteve, duke lënë mënjanë karakterin konvencional të disa motiveve, që u nënshtrohen kërkesave të kohës, është i matur dhe i përshkuar nga pesimizmi, gjë që na bën të mendojmë se poeti nuk qe krejt ashtu siç e përshkruajnë dramaturgun profesionist në bazë të dokumentave të gjetura, njeri me fat e një jetë plot mbarësi.

Nga fati i përbuzur dhe kjo botë

Mjerimin tim i vetëm veç vajtoj,

Sa qiellin shurdh mërzis me britma kot.

Tek shoh vetveten, fatin rri mallkoj. (Son. XXIX)

Rrëfimi për dashurinë është shpesh herë më pak i rëndësishëm se sa mendimet e shprehura prej tij për kohën, për ecjen e saj të pandërprerë, për bukurinë dhe shkatërrimin, për jetën dhe vdekjen, për artin, për famën dhe fatin. Jo rrëfimi i dashurisë, por pikërisht këto mendime, që i përshkojnë sonetet nga fillimi deri në fund, përbëjnë atë unitet që ne e rrokim pasi t'i kemi lexuar të tëra.

Sikundër thotë poeti anglez W.H. Auden (l907-l973), të gjitha sonetet nuk janë të shkëlqyeshme, por edhe vetëm më të përsosurat prej tyre do t'i kishin siguruar Shekspirit atë pavdekësi që përbën një nga temat e tyre të vazhdueshme.

Më vlejti që m'u solle keq dikur :

Kujtoj sa dhimbshëm ti më pate prekur,

Prandaj për fajin tim të bëhem urë,

Se zemër kam dhe jo një copë hekur.



Gjersa me fyerje keq të kam tronditur,

Ta bëra jetën ferr, sikur ti mua,

Nuk mund të rrikam dot për pa shoshitur

Çfarë pata hequr nga gabimet tua!



Dhe ja ku më kujton e zeza natë,

Që shkuam bashkë, dhembja sa godet,

Prandaj të sjell atë balzam të artë

Që zemrën ta shëron tek po pëlcet.



Gabimi yt u kthye në shpërblim:

Të fala, fal dhe ti gabimin tim.

Krijesa më me hir të trashëgohet,

Që lule e bukurisë mos të vdesë.

Me kohë fryti i pjekur kalbëzohet,

Kujtimi i tij në gonxhe do të mbesë.



Por ti që do veç sytë e tu plot dritë

Me flakën tënde veç ata mëkon,

Ti veten djeg e përvëlon pa shpirt

Edhe uri ku ka bollëk krijon.



Se ti që je tani hare për botën

Dhe lajmëtar i vetëm për pranverën,

Në gonxhen tënde bën për vete gropën,

Si një koprrac po kthen në dimër verën.



Për botën ki mëshirë, mos u kurse,

Atë që i përket mos kalb nën dhe.

Mermeri i përmendoreve mbretërore

Dot nuk jeton sa vargu i fuqishëm,

Në varg do të shkëlqesh më madhështore

Se në një gur që Koha shemb furishëm.



Kur luftërat shtatoret do t'përmbysin,

Përleshjet kur s'do t'ë lënë gur mbi gur,

As shpatë e zjarr i Marsit ty s'të zhdukin,

Përjetë rron në vargun që po thur !



As vdekja, as harresa s'të cënojnë,

Kujtimi yt do mbetet i pashuar

Në sytë e brezave që do t'jetojnë

Gjer ditë e Gjyqit Madh sa pa filluar.



Gjer ditn' e Gjyqit Madh, kur të të zgjojnë,

Ti rron në këngë e sy që dashurojnë

Sa turp ! Të paktën thuaj s'do njeri,

Kur as për veten s'e çan kokën vetë !

Që plot të duan - mirë e di dhe ti,

Por që nuk do njeri është e vërtetë.



Urrejtje e verbër aq të ka pushtuar,

Sa kundër vetes rri e thur komplote,

Një strehë prish që për ta rindërtuar

S'do të qe keq të ishte ëndrra jote.



Ndrysho mendim, që të mendoj më mirë,

Urrejtjen mposht veç dashuri e madhe,

Ashtu siç dukesh ji : fisnik, plot hir,

Ndaj vetes bëje zemrën më bujare.



Pra, bëj një tjetër, qoftë dhe për mua,

Dhe brez pas brezi ruhen hiret tua.

Pse më premtove ditë kaq të bukur,

Më bëre që të dilja veshur lehtë,

Kur një stuhi me shi më zuri rrugës,

Shkëlqimin tënd me terr mbuluan retë?



S'mjafton që retë prapë i shpërtheve

Për të më tharë trupin e fytyrën.

S'e quajmë të mirë mjekun ne,

Kur plagën ai shëron , por jo munxyrën.



As turpi yt s'e zhduk trishtimin tim,

Dhe pse pendohe, prapë i humbur jam.

S'i sjell keqardhja e fyesit lehtësim

Atij që fyerjet si një kryq i mban.



Por loti yt si perlë dashurie

Ma zhduk çdo gjurmë a vepër ligësie.

Eduard de Ver i njohur me emrin William Shekspir 1550 1604

Nė kohėn kur u shkrua biografia e parė e Shekspirit, nė vitin 1709, ata qė dinin tė vėrtetėn, tashmė kishin vdekur, ndėrsa miti pėr autorėsinė e Shekspirit nga Stratford-on-Ejvn ishte forcuar.
Dramaturgu dhe poeti i madh anglez, Uilliam Shekspir, nė pėrgjithėsi ėshtė njohur si shkrimtari mė i madh i tė gjitha kohėrave. Pėr identitetin e tij ka shumė thashetheme, qė do t’i shohim mė poshtė, ndėrsa talentin dhe arritjet asnjėri nuk ia ka vėnė nė dyshim.Shekspiri shkroi sė paku 36 drama, 154 sonete tė veēanta dhe disa poezi. Midis dramave janė: “Hamleti”, “Makbethi”, “Mbreti Lir”, “Jul Ēezari”, “Othello”, etj. Dijet shkencore mund tė ndikojnė vendosmėrisht nė jetėn ekonomike dhe politike, po nė tė njėjtėn kohė ndikojnė edhe nė besimet fetare, bindjet filozofike, zhvillimin e krijimtarisė etj.Nė vlerėsimin e rėndėsisė sė Shekspirit, mund tė kemi parasysh faktin se, nė qoftė se nuk do tė kishte lindur ai, nuk do tė ekzistonte as vepra e tij, gjė qė ėshtė e njėjtė edhe pėr ēdo krijues tjetėr. Megjithatė, ky faktor nuk ėshtė i njė rėndėsie tė veēantė, ku vlerėsojmė ndikimin e krijuesve mė pak tė njohur. Edhe pse shkruante nė anglisht, Shekspiri, me plot kuptimin e fjalės, ėshtė shkrimtar i pėrbotshėm; gjuha angleze nuk ėshtė universale, por ėshtė mė afėr universalitetit nga gjuhėt e tjera. Veē kėsaj, dramat e Shekspirit janė pėrkthyer, lexohen dhe luhen nė gjithė botėn.Ekzistojnė mjaft autorė popullorė, veprat e tė cilėve janė kritikuar rėndė nga disa kritikė letrarė. Njė gjė e tillė, praktikisht pėr veprat e Shekspirit nuk ka ndodhur; krijimtaria e tij sa vjen e vlerėsohet gjithnjė e mė shumė, si nga kritikėt letrarė, ashtu dhe nga masat e gjera tė popullsisė. Breza e breza dramaturgėsh i kanė studiuar veprat e tij dhe janė pėrpjekur tė arrijnė dinjitetin e tij letrar. Shumica e dokumenteve pohojnė se Uilliam Shekspir ėshtė pseudonimi i grofit XVII nga Oksfordi, Eduard de Ver, ndėrsa Uilliam Shekspir (Shakspere, Shakspeyr, Shagspere ose Shaksbere, emėr i shkruar gjithnjė pa e pas gėrmės sė parė, pėr shkak se dėgjohet si a e shkurtėr), ėshtė emri i njė tregtari tė suksesshėm, tė cilin puna e ēoi nė Londėr, por qė s’ka pasur asnjė lidhje me teatrin e aq mė pak, me tė shkruarit e dramave. Nė anglisht, Shekspiri shkruhet Shakespeare (fjalė mė e aftė: Shejkspia).Nė pėrgjithėsi nuk pohojmė qė De Veri t’i ketė shkruar veprat e tij me emrin Shekspir. Gjatė kohės sė vet Shekspiri nuk njihej si autor i dramave dhe asnjėherė nuk ka pasur pretendime tė tilla. Ideja, qė Shekspiri ėshtė dramaturgu i madh Uilliam Shekspir, doli nė vitin 1623, shtatė vjet pas vdekjes sė tregtarit Shekspir, kur u botuan fashikujt e parė tė veprave tė Shekspirit. Botuesit kanė pėrfshirė nė to njė parathėnie, ku aludohej (po nuk thuhet) se autori i atyre veprave ishte njė njeri nga Stradford-on-Ejvn.Qė tė kuptohet pamundėsia e tė qenit tė Shekspirit si dramaturg, duhet njohur, sė pari, versioni i pėrgjithshėm i pranuar i biografisė sė Shekspirit.I ati i Shekspirit, Xhon, dikur shumė i pasur, ra nė njė situatė tė vėshtirė dhe i vogli Uilliam u detyrua tė rritej nė varfėri. Pėrballė kėsaj, ai u shkollua nė shkollėn klasike tė Stradfordit, ku u njoh me letėrsinė klasike dhe gjuhėn latine. Por, nė fillim tė vitit 1950, ai ishte nė Londėr si njė anėtar i njė trupe aktorėsh. Uilliami ishte njė aktor shumė i mirė, por kohėn mė tepėr e kalonte duke shkruar drama apo poezi. Nė vitin 1598, vlerėsohej si shkrimtari mė i madh anglez i tė gjitha kohėrave. Uilliami qėndroi nė Londėr gati 20 vjet, kohė gjatė sė cilės shkroi 36 drama, 154 sonete dhe disa poezi. Pas disa vitesh u bė aq i pasur, sa arriti tė blejė njė shtėpi tė shtrenjtė nė Stratford. .Nė vitin 1612, nė moshėn 48 vjeēare, krejt papritur ndaloi sė shkruari dhe u kthye pėr sė dyti tek e shoqja, nė Stratford. Aty vdiq, nė prill tė vitit 1616 dhe u varros nė oborrin e kishės. Edhe pse varri nuk mban emrin e tij, jo shumė vonė, nė murin e afėrt ėshtė ngritur njė pėrmendore e tij. Tri javė para vdekjes, ai shkroi testamentin, ku pothuajse gjithė pasurinė ia linte vajzės sė madhe, Suzanės. Ajo dhe pasardhėsit e saj jetuan nė shtėpinė e mirė nė Stratford, deri sa vdiq edhe anėtari i fundit i gjinisė, nė vitin 1870.Nuk ka dokumente ose tė dhėna qė tė vėrtetojnė se Shekspiri ka mėsuar nė shkollėn klasike tė Stratfordit. Nuk ka tė dhėna as nga bashkėnxėnės dhe as nga mėsues qė t’i kenė dhėnė mėsim shkrimtarit tė madh. Veē kėsaj, me asnjė tė dhėnė nuk argumentohet tė qenit e tij si aktor.
Nė kundėrshtim me kėto, nė shikim tė parė, versioni i parė pranohet si i vėrtetė. Por, me njė studim mė tė detajuar, evidentohen menjėherė pasaktėsira, shfaqen dyshime.Problemi i parė, i pohuar edhe nga shumė biografė tė “besuar”, ėshtė fakti se nė dorė kemi informacione tė pakta pėr jetėn e Shekspirit, mė pak se sa mund tė pritej pėr njė figurė tė tillė tė shquar. Ai, sė paku, nuk jetoi nė njė shtet tė prapambetur, apo nė njė epokė tė ngrysur, por jetoi nė Anglinė e mbretėreshės Elisabet dhe nė epokėn e lulėzimit, kur kishte shtypshkronja, kur mjeti pėr tė shkruar ishte mall i zakonshėm dhe kur shumė njerėz dinin tė shkruanin dhe tė lexonin. Kuptohet qė dokumentet humbasin, por nga ajo kohė kanė mbetur miliona dokumente origjinale.
Pėr 20 vjetėt (1592-1612) e qėndrimit tė dramaturgut tė madh nė Londėr, ne nuk gjejmė asnjė shėnim, qė dikush ta ketė parė nė skenė apo tė ketė biseduar me tė pėr poezinė; a tė ketė shkruar sė bashku me tė apo tė jenė takuar nė rrugė ose nė shėtitje. I vetmi argument sqarues ėshtė se autori ka shfrytėzuar me sukses pseudonimin Uilliam Shekspir pėr tė fshehur identitetin e tij. Ata, qė e kanė takuar, nuk e kanė ditur qė ai tė ketė qenė dramaturgu i madh, Uilliam Shekspiri. Sido qė tė jetė, Shekspiri, emri i tė cilit ėshtė aq i ngjashėm, nuk mund tė fshihej pas njė pseudonimi tė tillė.Njė moskuptim mė i madh i versionit zyrtar ėshtė dhe sjellja e qytetit tė lindjes ndaj Shekspirit. Nė qoftė se Shekspiri ishte aktor i shkėlqyer dhe dramaturgu mė i madh i Anglisė, si ėshtė e mundur qė asnjėri tė mos e dinte kėtė? Dhe akoma mė e ēuditshme ėshtė, kur kujtojmė se ai u largua nga Statfordi i varfėr dhe u kthye i pasur, ndryshim qė, sido qė tė jetė, do tė provokonte dashurinė e miqve dhe tė familiarėve. E vėrteta ėshtė se, gjatė gjithė jetės sė tij, asnjė nga miqtė, tė afėrmit, madje edhe tė familjes, nuk flisnin pėr Shekspirin si aktor, dramaturg apo si krijues nė pėrgjithėsi.Por ēfarė mund tė thuhet pėr dorėshkrimet e dramave tė shkruara me dorėn e vetė Shekspirit? Padyshim, ato duhet tė tregonin se kush ėshtė autori. Nga sa gjykohet prej dokumenteve ekzistuese, del se Shekspiri jo vetėm qė nuk ėshtė autori, por ai ka qenė gjysmė analfabet ose analfabet i plotė. Prindėrit, gruaja dhe fėmijėt e Shekspirit kanė qenė analfabetė. Patjetėr qė njeriu nuk i zgjedh prindėrit dhe fėmijėt. Bashkėudhėtarėt e jetės zgjidhen sipas cilėsive tė tjera dhe jo sipas arsimimit. Por, nga ana tjetėr, ėshtė e pabesueshme qė njeriu, qė ndriēoi botėn duke shkruar, t’i linte vajzat e veta pa shkollė?! Nė qoftė se Shekspiri ishte Shekspiri, ky do tė jetė rasti i vetėm nė histori qė njė shkrimtar kaq i madh ti lėrė fėmijėt e tij pa shkollė.Mbetet problem edhe testamenti i Shekspirit: Ekziston origjinali qė pėrbėhet nga tri faqe, ku nė mėnyrė tė hollėsishme shėnohet pasuria dhe njė varg kėrkesash tė tjera, ndėrsa nuk shėnohet asgjė pėr poezitė, dramat, pėr pjesėt e pambaruara apo pėr tė drejtat e autorit. Asgjė nuk shėnohet pėr ndonjė libėr personal apo dokument. Nuk shėnohet as se kujt do t’ia linte dramat e pabotuara (qė deri atėherė ishin rreth 20 tė tilla) ose nė pėrgjithėsi, tėrė ato qė kishte shkruar, drama apo poezi. Ky ėshtė testamenti i njė njeriu tė paarsimuar, madje, edhe i njė tregtari pa shkollė fare.Sipas nesh, dokumentet e ekspozuara janė tė mjaftueshme dhe nuk duhen tė dhėna tė tjera pėr tė vėrtetuar se Shekspiri nuk ėshtė dramaturgu i madh dhe se Uilliam Shekspiri ėshtė pseudonim i pėrdorur pėr tė fshehur identitetin e autorit tė vėrtetė. Ka edhe dokumente tė tjera tė tėrthorta qė pohojnė se Shekspiri nuk ėshtė autori i dramave tė sipėrpėrmendura, por ato nuk janė vėrtetuar.Pėr shembull, thuhet shpesh se shumica e dramaturgėve dhe romancierėve nė veprat e tyre trajtojnė ngjarje nga jeta e tyre. Jo rrallė, ato janė edhe tė dhėnat kryesore qė mund tė shpien deri te biografia e Shekspirit.Edhe njė argument tjetėr: Me veprat qė ka shkruar, shkrimtari Uilliam Shekspir duket qė ishte njeri shumė i arsimuar. Tė shohim vetėm pasurinė e pabesueshme tė fjalorit qė ka pėrdorur nė to (shumė mė i pasur nga fjalori i dramaturgėve tė tjerė), njohjen e gjuhės frėnge dhe latine, shfrytėzimin e saktė tė terminologjisė ligjore dhe njohjet e shumta nga fusha e letėrsisė klasike. Nga ana tjetėr, tė gjithė janė tė tė njėjtit mendim, qė Shekspiri, jo vetėm qė nuk ka shkelur nė universitet, por ėshtė shumė e dyshimtė qė tė ketė vazhduar edhe gjimnazin. Ka edhe mjaft elementė tė tjerė tė jetės sė Shekspirit qė nuk pėrputhen nė asnjė mėnyrė me hipotezėn qė ai tė ketė qenė shkrimtari Uilliam Shekspir. Kjo mund tė argumentohet edhe me shumė faqe tė tjera, por lexuesi i interesuar, kėto hollėsi mund t’i gjejė nė librin e Ēarlton Odbergut, me titullim “Enigmatiku Uilliam Shekspir”. Sidoqoftė, biografėt “e vėrtetė” kanė dhėnė sqarime hipotetike pėr tė gjitha problemet e shtruara mė lart. Ndonjė nga kėto sqarime edhe mund tė mos qėndrojė, pavarėsisht se nė vetvete mund tė jetė i mundur. Pėr shembull, a ėshtė e mundur qė njė njeri, i cili pėrpiqet t’i ruajė letrat qė ka marrė nga personalitete tė njohura, ta zėmė nga Shekspiri dhe rastėsisht t’i humbasin tė gjitha? A ėshtė e mundur qė shkrimtarėt mė tė mėdhenj anglezė ta kenė vendosur si punė fėminore atė epitaf nė gurrin e varrit tė tij? A ėshtė e mundur qė njeriu, qė ka respektuar nė dramat e tij inteligjentėt dhe gratė e shkolluara, tė pranojė qė vajzat e tij tė mbeten analfabete? A ėshtė e mundur qė asnjė nga miqtė, tė afėrmit dhe anėtarėt e familjes nė Statford, tė mos shihnin tek ai aktorin e lavdishėm, poetin dhe dramaturgun e madh? Jo, nuk ėshtė e besueshme, nuk ėshtė e mundur! Sigurisht, si nė rastin konkret, ashtu dhe nė shumė raste tė tjera, tėrėsia ėshtė mė e madhe nga ēdo pjesė pėrbėrėse e saj nė veēanti. Po tė kishim vetėm njė apo dy gjėra tė pakuptueshme nga biografia zyrtare, do tė mund tė pranonin edhe ato qė janė tė papranueshme. Por nuk mund tė nėnvizojmė se asnjė nga problemet e ngritura mė lart nuk pėrfshihen nė mėnyrė tė natyrshme nė biografinė zyrtare. Ēdo dokument pėr kėto probleme kėrkon sqarime specifike. Problemi ėshtė se Uilliam Shekspiri nga Stratford-on-Ejvn ishte pothuajse tregtar i pashkollė dhe se as arsimimi, as karakteri, as qėndrimet e tij, as familja dhe as fqinjėt nuk flasin pėr atė si shkrimtar tė madh, si Uilliam Shekspir. Mirė qė Shekspiri nuk ėshtė autori i dramave, por kush tjetėr ėshtė? Dalin shumė pikėpyetje, por mė e besueshmja ėshtė qė autori i vėrtetė tė jetė filozofi i njohur, Frensis Bekon. Por vitet e fundit kanė dalė tė dhėna qė pa dyshim tė drejtojnė tek Eduard De Veri. Pėr Eduard De Verin dihen shumė gjėra: Ka bėrė njė jetė plot aventura, ngjarje tė tė cilave i gjejmė tė pasqyruara nė kėto drama. Ka lindur nė vitin 1550. Ka qenė bir dhe trashėgimtar i grofit XVI nga Oksfordi, shumė i pasur dhe aristokrat i lartė. Me synimin e pėrgatitjes pėr titullin qė do tė trashėgonte, zakon ky qysh nė fillimet e pushtimeve normane, Eduardi i ri u stėrvit me stilin e zakonshėm pėr lordėt e rinj: studioi kalorėsi, gjueti, kulturė ushtarake si dhe pėr muzikė e dans. Me mėsues privatė ai studioi pėr frėngjisht, latinisht e lėndė tė tjera. Diplomėn e mori nė Universitetin e Kembrixhit, ndėrsa magjistraturėn e mbrojti nė Universitetin e Oksfordit. Pas kėsaj, studioi pėr Drejtėsi dhe punoi nė njė nga katėr shoqėritė kryesore tė avokatėve tė Londrės.
Kur ishte 12 vjeē, i vdes i ati, kėshtu qė pėr disa vite me radhė jetoi me tė ėmėn, e cila u martua pėr sė dyti. Pas kėsaj, Eduardin e mori nėn kujdestari Uilliam Sesili, besnik mbretėror i Anglisė dhe shumė vite anėtar i kėshillit personal tė mbretėreshės Elisabet. Si i tillė, ai ka qenė njė nga njerėzit mė tė shquar tė Anglisė.
Nė moshėn 21 vjeēare, De Veri u martua me vajzėn e tutorit, En Sesilin. Duke parė se ata ishin rritur bashkė si motėr e vėlla, kjo martesė u duk mjaft e jashtėzakonshme.Nė moshėn 24 vjeēare, ai kreu njė udhėtim tė gjatė nėpėr Evropė: Vizitoi Francėn dhe Gjermaninė. Pėr shumė muaj qėndroi nė Itali. Gjatė kthimit nė Angli, qėndroi pėrsėri nė Francė. Duke lundruar nė La Mansh, anija me tė cilėn udhėtonte, u sulmua nga piratėt qė kėrkonin t’i merrnin peng pėr para. De Veri i bindi piratėt se ai ishte mik personal i mbretėreshės Elisabet. Duke mos dashur tė kishin probleme me mbretėreshėn, piratėt e liruan anijen. Njė skenė e tillė e ngjashme ndodh edhe me trimin nė dramėn “Hamleti”.Nėntė muaj, pasi la Anglinė, e shoqja lindi vajzė. Ai mendoi se nuk ishte fėmija e tij, ndaj e akuzoi pėr pabesi dhe u nda prej saj. Mjaft historianė mendojnė se pėr kėtė nuk ka baza. Patjetėr edhe De Veri kėshtu do tė kishte menduar, sepse pas pesė vjetėsh u ribashkuan. Akuza tė pabaza pėr gratė e reja tė ndershme ndeshen shpesh nė veprat e Shekspirit, pėr shembull, nė “Ēdo gjė ėshtė e mirė kur pėrfundon mirė”, “Pėrallė dimri” dhe “Otello”.Nė atė periudhė, nga gjendja financiare, De Veri ishte shumė keq, pasi prishte pa hesap. Por, nė vitin 1586, kurishte 36 vjeē, mbretėresha Elisabet i lidhi njė pension prej 1000 paund nė vit, afėrsisht 100 mijė dollarė tė sotėm. Pas kėsaj u lirua edhe nga detyrimet e tjera. Kjo ėshtė diēka e ēuditshme, kur dihej qė Elisabeta ishte mjaft e shtrėnguar pėr gjėra tė tilla. Mė i ēuditshėm ėshtė fakti se ky gjest nuk ėshtė i lidhur me ndonjė shėrbim tė mėvonshėm. Pensioni iu pagua rregullisht, jo vetėm gjatė kohės sė mbretėreshės,
por edhe pas vdekjes sė saj, mė 1603, nga zėvendėsi Xhejms I.De Veri ishte i pajisur me interesa tė gjera pėr poezinė dhe teatrin, kishte miqėsi me shumė shkrimtarė. Nė tė ri, kishte shkruar vjersha dhe drama me emrin e tij. Dramat e tij tė para kanė humbur, ndėrsa mjaft poezi janė ruajtur. Disa prej tyre janė me tė vėrtetė shumė tė mira, megjithatė shumė larg nivelit tė Uilliam Shekspirit tė pjekur. Asnjė prej tyre nuk ėshtė botuar, pasi nuk ishte e udhės qė aristokrati tė shkruante poezi pėr tė botuar. Sot, njė gjė e tillė tingėllon si e ēuditshme, por historianėt pohojnė se kjo ishte diēka e zakonshme. Tabuja e tillė asnjėherė nuk ėshtė prishur.Qė kur mori pensionin e majmė nga mbretėresha Elisabet, De Veri nuk shkroi asgjė me radhė me emrin e tij. Disa vjet pas kėsaj, filluan tė botohen poezi dhe drama nga autori i padukshėm Uilliam Shekspir.Del pyetja, pse mbretėresha Elisabet i lidhi njė pension kaq tė madh De Verit? Pėrgjigja nuk ėshtė ekspozuar asgjėkundi. Por, shkaku i mundshėm mund tė jetė se mbretėresha, ashtu si dhe shumė monarkė pėrpara saj, e ndihmoi krijuesin e talentuar me shpresėn qė nė veprat e tij tė glorifikohej udhėheqja e saj. Po tė jetė kėshtu, atėherė ajo nuk i ka prishur paratė kot, pėr budallallėk. Dhe vėrtetė, nuk ka udhėheqės, para dhe pas saj qė tė ketė bėrė njė zgjidhje kaq tė bukur.Qė kur mori pensionin, De Veri, mjaft aktiv, u shkėput pothuajse nga ēdo aktivitet i oborrit. Thuhet se pesėmbėdhjet vitet e fundit ai i ka shkruar dramat e mėdha dhe poezitė qė i dhanė emrin Uilliam Shekspir. Vdiq nė vitin 1604, nė kohėn e epidemisė sė murtajės. U varros pranė shtėpisė sė tij nė Hakni, jo larg Stratfordit. Nė Angli ka dy qytete me tė njėjtin emėr. Ky i fundit ishte mė i madh nga Stratford-on-Ejvn.Nė ndryshim nga Shekspiri, ose nga ēdo personalitet tjetėr, pėr tė cilin thuhet se ėshtė autori i vėrtetė i dramave tė Shekspirit, sipas gjithė kritereve, Eduard de Veri i afrohet mė tepėr ngatėrrestarit Uilliam Shekspir:
- Kishte arsim tė rregullt, kishte studiuar pėr Drejtėsi dhe dinte gjuhė tė huaja (frėngjisht, latinisht, ndoshta edhe tė tjera);
- Ishte aristokrat, afėr jetės dhe intrigave tė oborrit mbretėror;
- Kishte kohė tė mjaftueshme pėr tė shkruar drama;
- Njė numėr i madh miqsh dhe tė njohurish e paraqesin herė pas here si shumė tė zgjuar dhe tė talentuar;
- Gjatė tėrė jetės sė vet tregoi interes pėr teatrin dhe ėshtė vėrtetuar plotėsisht, se kur ka qenė i ri, ka shkruar drama dhe poezi me emrin e tij. Gjatė kohės, kur jetoi, tregohej me gisht si njė fisnik qė shkruante poezi, por sipas tabusė sė njohur, ato nuk ishin botuar me emrin e tij. Veē kėsaj, ėshtė lartėsuar si fisniku mė i aftė qė merrej me veprimtari tė tilla. Pėr kėtė ka dokumente;
-Nė dramat e tij janė pėrfshirė shumė ngjarje tė lidhura dukshėm me ngjarje vetjake dhe persona tė njohur prej tij.
Problemi i vetėm, qė mbetet pa pėrgjigje, ėshtė mbajtja fshehur e identitetit tė tij. Pėr kėtė ekzistojnė disa sqarime tė mundshme:
1. Nė atė kohė ekzistonte ligji qė ndalonte fisnikėt tė shkruanin vjersha pėr botim ose drama pėr teatrot komerciale.
2. De Veri ishte i njohur si oborrtar. Duke parė qė nė dramat e tij po paraqitej jeta e oborrit, nė qoftė se dihej autorėsia, atėherė njėrėzit, nė mėnyrė tė natyrshme dhe me tė drejtė, do tė identifikonin ngjashmėrinė e personazhit me personin real tė oborrit, gjė qė mund tė shkaktonte edhe skandale. Sot, njė gjė e tillė, mendohet si e pranueshme, edhe pse jo miqėsore, veprim qė mund tė jetė mjet pėr ndjekje nė gjyq. Nė atė kohė, njė gjė e tillė, sė paku tė shpinte nė proces gjyqėsor, nė mos nė duel.Mundet qė nė vetvete asnjėra nga kėto pėrgjigje tė mos jetė plotėsisht e besueshme. Por tė gjitha sė bashku sqarojnė pse De Veri ka fshehur identitetin e tij. Ėshtė plotėsisht e mundur qė ai tė ketė pasur edhe shkaqe tė tjera tė panjohura pėr ne. Pa marrė parasysh, nėse kemi sqaruar bindshėm shkaqet e fshehjes se identitetit tė autorit, nė ēdo vėshtrim tjetėr, sjellja e De Verit u pėrgjigjet plotėsisht kritereve qė ai tė jetė Shekspiri. Theksojmė se asnjė figurė tjetėr nuk i afrohet kėtyre pėrkimeve. Na duket mėse e vėrtetė qė autori i kėtyre dramave dhe soneteve tė jetė De Veri.Dhe problemi i fundit: Si ndodhi qė autori i dramave tė mendohej tregtari Shekspir? Gjithsesi, kjo mund tė shpjegohet si rrjedhojė e tre sqarimeve, secila e dhėnė nė vetvete pas vdekjes sė Shekspirit dhe secila e dyshimtė. Pėrderisa nuk bėhet fjalė pėr njė pėrputhje jo tė zakonshme ose pėr njė publikim me paramendim, gjithnjė shkaktohen ngatėrresa.Nuk jemi tė sigurt nė pėrgjigjen e kėsaj pyetjeje, por mė e besueshme ėshtė se ngatėrresat janė shkaktuar nga familjarėt e De Verit, kur, rreth vitit 1620, vendosėn tė botonin veprat e tij tė plota, duke ruajtur nė fshehtėsi emrin e autorit tė vėrtetė. Shkaqet ishin me tė vėrtetė tė ngjashme: frika nga ndonjė skandal ose ndonjė motiv tjetėr; premtimi pėr monark. Edhe tė ishte gėnjeshtėr e plotė, ata vendosėn tė paraqisnin si autor njė figurė tjetėr. Shekspiri ishte zgjedhur pikėrisht pėr ngjashmėrinė e emrit. Veē kėsaj, ky i fundit kishte vdekur disa vjet mė parė, ndaj nuk mund tė zbulohej gėnjeshtra. Nė Londėr, thuajse ishte i panjohur, ndėrsa nė vendlindje pak veta mund tė dyshonin pėr kėto parregullsi.Nė tė vėrtetė, ėshtė lehtė tė gėnjesh. Ben Xhonsoni, qė ėshtė autori i parathėnies sė botimit tė parė me vjersha,ka futur aty disa fjali tė dyshimta, tė pa argumentuara ose, si tė thuash, gėnjeshtra tė hapura qė njoftonin se autori rridhte nga Stradford-on-Ejvn. Nė atė kohė rrallėkush mendonte pėr verifikimin e tė dhėnave; atėherė interesimi pėr biografitė e shkrimtarėve fatkeqėsisht ishte mė i vogėl se sa sot. Nė kohėn kur u shkrua biografia e parė e Shekspirit, nė vitin 1709, ata qė dinin tė vėrtetėn, tashmė kishin vdekur, ndėrsa miti pėr autorėsinė e Shekspirit nga Stratford-on-Ejvn ishte forcuar.

"Soneta" William Shekspir

Veprat e para tė Shekspirit nė zhanrin e poezisė u shkruan dhe u botuan pasi ai kishte arritur tė njihej si dramaturg. Nė vitin l593 u botua "Venusi dhe Adonisi", nė vitin l594 - "Pėrdhunimi i Lukrecias", nė vitin l958/9 - 20 kėngė lirike (midis tyre disa sonete) nė "Pelegrini i apasionuar", nė vitin l60l - "Feniksi dhe breshka". Nė kėtė periudhė, me ndėrprerje, Shekspiri filloi tė shkruante sonetet qė i vazhdoi deri nė vitin l600. Ato qarkulluan pėr njė kohė tė gjatė nė rrethin e miqve tė tij dhe u botuan vetėm nė vitin l609. Ato u shkruan nė kohėn kur Shekspiri pati arritur pjekurinė e tij tė plotė dhe paraprinė drama tė tilla si "Hamleti", "Makbeti", "Otello", "Antoni dhe Kleopatra" etj.

Shekspiri i shkroi sonetet nė njė kohė kur ato ishin bėrė njė zhanėr i modės. Tė lėvruara pėr herė tė parė nė Itali, nė fillim nė shek. e XIII-tė nga poetėt e oborrit nė Siēili (nėn ndikimin e poezisė sė trubadurėve tė Provansės), duke arritur kulmin me sonetet e Petrarkės (soneti italian), ato u bėnė zhanėr shumė i popullarizuar nė tė gjithė Evropėn, duke pėrfshirė edhe Anglinė. Soneti u bė zhanri mbisundues nė poezinė evropiane pėr pesė shekuj me radhė, pothuajse deri nė ditėt tona. Por soneti elizabetian, i karakterizuar nga rregulla mė rigoroze, ndryshe nga soneti italian, u ndoq mė pak nga poetėt. Sipas poetėve, kritikėve dhe studiusve, sonetet e Shekspirit shquhen nė tė gjithė letėrsinė angleze dhe evropiane pėr pėrsosurinė e formės dhe tė pėrmbajtjes. Kjo ėshtė arsyeja qė edhe soneti elizabetian quhet mė tepėr shekspirian.

Nėse poezitė e para nuk ngrihen mbi nivelin e zakonshėm tė poezisė sė kohės, sonetet shekspiriane (tri strofa katėrvargėshe me rima tė pavarura alternative dhe vargje me rimė tė puthur nė fund - abab, cdcd, efef dhe gg me dhjetė rrokje) dallohen nga e gjithė poezia e kohės pėr njė paraqitje tė ndierė e plot pasion tė eksperiencės sė jetuar, aq sa Wordsworth (poet anglez - l770-l850) pat thėnė se ato janė "ēelėsi, me tė cilin Shekspiri na ka hapur zemrėn".

Duke qėnė njė shprehje personale e eksperiencės sė jetuar, duke aluduar pėr situata reale tė jetės, interesi pėr sonetet shkoi gjithnjė duke u rritur jo vetėm pėr shkak tė mjeshtrisė sė lartė artistike, por edhe pėr faktin se shpresohej se do tė mund tė ofronin tė dhėna mė konkrete pėr jetėn e tij private, e cila pėrveē ca fakteve tė thata, tė nxjerra nga regjistrat e kohės, ėshtė e mbuluar me njė tis tė padepėrtueshėm, aq sa herė pas here janė bėrė orvajtje pėr tė vėnė nė dyshim edhe vetė ekzistencėn e dramaturgut dhe poetit tė madh.

Ndryshe nga sonetet e poetėve pararendės,ato tė Shekspirit kanė aludime pėr situata reale dhe shquhen pėr dramacitetin e tyre. Fijet kryesore qė pėrshkojnė sonetet janė kryesisht ai i mikut-mecenat tė adhuruar si edhe i gruas sė zeshkėt, mė tė cilėn ai ėshtė dashuruar.

Dy dashuri i kam dhe gaz dhe vaj,

Dy shpirtėra po mė tundojnė akoma:

Njė burrė i pashėm - engjėll i pafaj,

Njė grua e zeshkėt qė o zot shpėtona.

Tradhtia e gruas sė zeshkėt tė dashuaruar prej poetit dhe rėnia e mikut tė adhuruar nė kthetrat e saj pėrbėn edhe kulmin dramatik tė soneteve l27 deri nė l54.

Por krahas tyre duhet tė pėrmendim edhe fije tė tjera drejtuese, si djaloshin qė poeti pėrpiqet ta bindė tė martohet, poetin rival etj.

Sikundėr tė gjitha veprat apo vetė jeta e Shekspirit, edhe sonetet janė bėrė objekt i diskutimeve dhe mendimeve tė kundėrta, sidomos pėrsa i pėrket identifikimit tė personit "Mr. W.H.", tė cilit i janė kushtuar sonetet, tė burrit tė pashėm, tė gruas sė zeshkėt, tė renditjes sė soneteve etj. Konfuzionin mė tė madh e shkakton sidomos renditja e soneteve, qė dyshohet shumė tė jetė renditja e vetė Shekspirit, aq mė tepėr qė ato u dhanė pėr botim jo nga vetė autori, por nga persona qė i kishin nė posedim.

Rezultat i kėtyre kėrkimeve e hulumtimeve ka qenė njė mori librash dhe

studimesh, tė cilat e kanė dėndėsuar edhe mė shumė errėsirėn qė i mbulon nė kėtė drejtim sonetet.

Sidoqoftė, saktėsisht mund tė konstatohet se nė sonetet l deri nė l7 (tė ashtuquajturat sonete matrimoniale), autori rreket tė bindė njė djalosh tė martohet, duke i provuar se koha "nuk e ndal vrapin kurrė", ajo shkatėrron nė mėnyrė tė pamėshirėshme ēdo gjė qė gjen pėrpara, prandaj bukurinė, rininė e forcėn qė natyra ia ka dhuruar vetėm pėrkohėsisht ai mund t'i ringjallė vetėm duke lėnė njė trashėgimtar:

Nga kosė e Kohės nuk tė mbron asgjė
Veē njė pinjoll qė luftėn bėn me tė. (son. XII)

Ndėrsa sonetet l27 deri nė l54 i kushtohen dashurisė sė poetit pėr gruan e zeshkėt.

Poeti duke portretizuar tė dashurėn, ironizon me poetėt tė cilėt thurin himne dhe lėvdata tė imagjinuara.

S'i ndrisin sytė tė dashurės si dielli,

M'i kuq se buzė e saj ėshtė ēdo koral,

Ka flok tė zi spėrdredhur porsi teli

Dhe gjinjėt-grurė s'janė borė e bardhė.(Son. CXXX)

E dashura e poetit nuk ėshtė perėndeshė, ajo baret nė kėmbė dhe vjen era njeri, ai ka dėshirė ta dėgjojė edhe pse muzika mund tė jetė mė e embėl se zėri i saj, dhe i pėlqen jo se nuk ka mė tė bukur se ajo, por nuk gjen njė tjetėr mė pak tė stisur.

Asaj i kushtohet njė nga sonetėt mė tė arrirė (Soneti CXXVIII):

Sa herė ti, qė je muzika ime,

Me gishtat tu mbi drurin e bekuar

Muzikė luan dhe plot drithėrime

I shkrin aq ėmbėl tingujt e kulluar,

Ia kam zili kėrcimit tė ēdo tasti,

Qė hidhet lart tė puthi dorėn pak,

Tė shkretat buzė, qė u ikėn rasti,

Nga trimėri e tyre skuqen flakė...

Nė tė njėjtėn kohė e dashura jo vetėm ėshtė tirane, por ėshtė edhe besėthyer:

Ta quaj timen zemrėn tėnde kot,

Kur hyn atje kushdo si nė njė han! (Son. CXXXVII)


ose:

E di dhe ti qė ta kam shkelur besėn,

Por edhe ti dy herė mė ke tradhtuar:

Pėr mua shkele nė fillim martesėn,

Pastaj njė tjetėr duke dashuruar. (son. CLII)

Dhembjen mė tė madhe e dashura ia shkakton, kur fut nė kthetrat e saj edhe mikun e adhuruar:

Mallkuar qofsh ti zemėr tradhtare

Qė tok me mikun fort na ke lėnduar,

S'mjafton qė zemrėn time e vrave fare,

Por edhe atė e paske skllavėruar? (CXXXIII)

Natyrisht, grupi i soneteve tė fundit, qė trajtojnė dashurinė e poetit pėr gruan e zeshkėt, pėrbėn kulminacionin e njė zhvillimi dramatik tė heshtur, qė pėrshkon tė gjithė sonetėt.

Pėrsa u pėrket soneteve tė ndėrmjeme ėshtė mjaft e dyshimtė qė ato tė pėrbėjnė njė sekuencė rrėfimi. Me pėrjashtim tė disa soneteve, tė lidhura nė grupe tematike, si ato tė ndarjes, tė ankimeve tė poetit kundėr muzės dhe pėr poetin rival, tė tjerat janė mė tepėr sonete ēasti dhe tė dedikuara personave tė ndryshėm.

Nė tėrėsi sonetet pėrshkohen nga njė ton maturie dhe pesimizmi tė hollė.

Megjithėse i kushtohen kryesisht dashurisė, nė to shprehet botėkupimi i poetit, qėndrimi i tij ndaj natyrės dhe shoqėrisė, ndaj fenomeneve tė ndryshme tė jetės shoqėrore, ndaj artit.

Duke e mbėshtetur plotėsisht botėkuptimin e tij nė ligjet e natyrės, poeti shpesh thekson se si nė natyrė ashtu edhe nė shoqėri asgjė nuk ėshtė e pėrjetshme, koha ėshtė e pamėshirshme dhe e shkatėrron bukurinė dhe forcėn e njerėzve, e cila rilind tek pasardhėsit pėr t'u shkatėrruar pėrsėri dhe kėshtu pa fund.

Kur vdekjes s'ashpėr s'i shpėtokan dot

As bronzi, toka, deti pa kufi,

Lufton me vdekjen bukuria kot,

Kur vetėm sa njė lule ka fuqi. (Son. LXV)

Shpesh poeti lodhet nga jeta dhe kėrkon tė largohet prej saj, sepse nuk e duron dot padrejtėsinė, poshtėrimin dhe hipokrizinė sociale:

I lodhur vdekjen lus, s'duroj mė dot

Kur shoh nė lypės dinjitetin kthyer,

Dhe laron me tė mira mbushur plot,

Dhe pabesisht mirėbesimin thyer.

Dhe ndern' e lartė keqas poshtėruar,

Dhe tė pėrkryerėn me qėllim pėrbuzur,

Dhe vashėn virgjėr egėrsisht ēnderuar,

Dhe forcėn nga i dobėti pėrulur .

Dhe marrėzi tė ēiltrėn emėrtuar,

Dhe nga gėnjeshtra tė vėrtetėn tallur,

Dhe artin nga pushteti tė pranguar,

Dhe marrėzinė urtėsi tė shpallur. (Son LXVI)

Njė grup tė veēantė sonetesh pėrbėjnė ato qė kanė tė bėjnė me poetin rival:

Sa ndruhem kur pėr ty nis pėr tė shkruar!

Njė mė i mirė shkruan pėr hirin tėnd

Dhe, me lėvdata duke tė lartuar,

Ma lidh ai gjuhėn sa tė sjell ndėr mend.

Por vlera jote ngjan si oqeani,

Qė mban tok me anijen barkn' e vogėl,

Ēan dallgėt barka ime si luani,

Paēka se mund tė duket sa njė gogėl. (Son. LXXX)

Nė sonetin CII ai ironizon poetėt fjalėshumė dhe lavdithurės:

U rrit kjo dashuri dhe pse s'tregon,

Nuk dashuroj mė pak se s'flas aq shumė,

Nė plaēkė tregu kthehet ndjenja jonė,

Pėr tė kur gjuha fjalėt derdh si lumė. (Son. CII)
Shekspiri, i matur dhe i vetėkontrolluar nė shprehjen e ndjenjave, ėshtė i pakursyer nė imazhet nga jeta e pėrditshme e vendit tė vet. Ai e demokratizoi edhe mė tej gjuhėn e sonetit, duke futur fjalė tė ashtuquajtura jopoetike nga tė gjitha lėmet e jetės, si tė fshatit, gjyqėsore, tė biznesit, tė fajdesė etj. Le tė marrim si shembull sonetin CXIII:

Porsi amvisa qė, kur do tė kapė

Ndonjė nga zogat gardhin tek kapton,

Lėshon pėrdhe fėminė e shkon me vrap

Tė ndjekė zogėn qė po fluturon...
Toni i soneteve, duke lėnė mėnjanė karakterin konvencional tė disa motiveve, qė u nėnshtrohen kėrkesave tė kohės, ėshtė i matur dhe i pėrshkuar nga pesimizmi, gjė qė na bėn tė mendojmė se poeti nuk qe krejt ashtu siē e pėrshkruajnė dramaturgun profesionist nė bazė tė dokumentave tė gjetura, njeri me fat e njė jetė plot mbarėsi.

Nga fati i pėrbuzur dhe kjo botė

Mjerimin tim i vetėm veē vajtoj,

Sa qiellin shurdh mėrzis me britma kot.

Tek shoh vetveten, fatin rri mallkoj. (Son. XXIX)

Rrėfimi pėr dashurinė ėshtė shpesh herė mė pak i rėndėsishėm se sa mendimet e shprehura prej tij pėr kohėn, pėr ecjen e saj tė pandėrprerė, pėr bukurinė dhe shkatėrrimin, pėr jetėn dhe vdekjen, pėr artin, pėr famėn dhe fatin. Jo rrėfimi i dashurisė, por pikėrisht kėto mendime, qė i pėrshkojnė sonetet nga fillimi deri nė fund, pėrbėjnė atė unitet qė ne e rrokim pasi t'i kemi lexuar tė tėra.

Sikundėr thotė poeti anglez W.H. Auden (l907-l973), tė gjitha sonetet nuk janė tė shkėlqyeshme, por edhe vetėm mė tė pėrsosurat prej tyre do t'i kishin siguruar Shekspirit atė pavdekėsi qė pėrbėn njė nga temat e tyre tė vazhdueshme.

Dy fjale per botimin e “Soneteve”. Ato u perfunduan prej meje ne vitin 1990. Nje vit me vone i paraqita per botim ne Shtepine Botuese “Naim Frasheri”. Ne kete kohe pergjegjes redaksie ishte Pirro Misha. Ai organizoi nje konkurs per perkthimin e soneteve, ku moren pjese Napoleon Tasi, Alqi Kristo, Vedat Kokona dhe une. Zhuria e konkursit perbehej nga Besnik Mustafai dhe Jorgo Bllaci. Shqiperimi im u konsiderua me i arriri dhe i gatshem per botim. Une madje mora dhe nje pagese modeste. Por fatkeqesisht “Sonetet” nuk dolen me kurre nga sirtari i Pirro Mishes. Ato i botoi  ne Maqedoni ne vitin 1993 Shtepia Botuese “Flaka e Vellazerimit”. Nje edicion i dyte u botua ne Tirane ne vitin 2004 nga “Kurti Publishing”.

Kam mësuar që të rritesh nuk do të thotë të festosh përvjetoret.
Që heshtja është përgjigja e duhur kur dëgjohet një idiotësi.
Që të punosh nuk do të thotë vetëm të fitosh para.
Që miqtë fitohen duke treguar se cilët jemi realisht.
Që miqtë e vërtetë qëndrojnë me ne deri në fund.
Që gjërat e këqia shpesh fshihen pas një pamje të parë të mirë.
Që natyra ëshë gjëja më e bukur e kësaj jete.
Që kur mendoj se di gjithçka, ende nuk di asgjë.
Që një ditë e vetme mund të jetë më e rëndësishme se shumë vite.
Që mund të bisedosh me yjet.
Që mund t'i rrëfehesh hënës.
Që mund të udhëtosh në pafundësi.
Që është e shëndetshme të dëgjosh fjalë të mira.
Që është e nevojshme të ëndërrosh.
Që mund te jesh femijë gjatë gjithë jetës.
Që qënia jonë eshtë e lirë.
Që Zoti nuk të ndalon të bësh diçka në emër të dashurisë.
Që të vetëgjykohemi nuk është dhe aq e rëndësishme, kur në të vërtet ajo që ka rëndësi është paqja shpirtërore.
E më në fund kam kuptuar që nuk mund të vdesësh për të mësuar të jetosh...

Uilliam Shekspir

Nga "Hamleti"

Thuaj yjtë s'janë zjarr,
---Thuaj dielli u shua,
Thuaj jeta është varr;
---Po mos thuaj që s'të dua.

Ankimi i te Dashures

Poshte nje kodre qe po fjalosej
Nje ndodhi plot ankim afrohej nga nje lugine moter,
Shpirtrat e mi filluan te kujdeseshin per kete ze te dyfishte qe te mbahej mend,
Une u ula poshte qe te vendosja ne liste rrefimin e keqtonuar;
Perpara meje dallova nje vajze te paqendrueshme plote zbehje.
Grisje letrash, thyerje unazash me dysh,
Duke e bere stuhi boten e saj, plote dhimbje shi dhe ere.

Mbi koken e saj ne floket e shtruara
Pamja e saj fortifikohej prej diellit,
Ku ndoshta mendimi here here thoshte se pa kufomen e bukurise duke u mbaruar dhe tretur:
Koha nuk e kishte kositur ate rini fillestare,
Ate rini plote nderprerje; por nga zemerimi i qiejve dhe renies se furies,
Bukuria pipetinte nepermes thurrimave te moshes se zhuritur.

Shpesh ajo bente te ngrinte peceten te syte e saj,
Te cilet shfaqnin te ajo karaktere te vanitur,
Duke lare figurat e mendafshta ne uje te kripur
Qe te zbuste mjerimin ishte bere lemsh ne lotet e saj,
Dhe shpesh duke lexuar ato qe mbante perbrenda;
Shpesh klithtte mjerim te pashquar,
Ne zhurma me masa te ndryshme, te larta dhe te uleta.

Here here syte e saj te rrafshte udhetonin me karrocen e tyre
Dhe benin vargane te gjate;
Devijonin topthat e tyre te varfer te lidhur ne token e rruzullt;
Ata po e zgjatnin drejt pamjen e tyre;
Pas pak veshtrimi i tyre jepte hua ngultas,
Ne chdo vend nje heresh dhe jo kund fiksuar,
Mendja dhe syri te perzier me hutim.

Floket e saj, as te leshuara dhe as te lidhura,
Gersheti formal,
Shfaqtte te ajo nje dore te pakkujdesshme krenarie
Per ca, te pafutur, zbriste kapela e saj si vandak,
Duke varur zbehtesine e saj dhe faqet e zhuritura vech;
Disa ne shiritin fije fije vazhdonin te duronin ne pritje,
Dhe ne skllaveri te vertete nuk mund te thyheshin
Dhe pse gershetuar me ngathtesi dhe shkujdesje te leshuar
Nje mije miratime nga nje fjalaritje qe ajo nxorri
Qelibar, kristal, dhe rruaza gagati,
Te cilat nje nga nje, ajo i hodhi ne lume.
Mbi te cilin me buzet e saj qaramane ajo qe ulur;
Si fajde, duke aplikuar njome njome,
Duart e monarkut qe nuk e lane bujarine te rrezohej
Dashja bertet disi, ku teprimi lut gjithchka.

Prej letrash te palosura ajo kish shume,
Nje me nje ajo po i lexonte me vemendje, psheretiu, i grisi,
Dhe ia dha permbytjes;
Theu nje unaze prej ari te praruar
Dhe duke i ofruar ato te gjenin varrin e tyre ne balte;
Gjeti ende gjysma letrash merzie te penuara me gjak,
Me mendafsh rreshkites veper dhe ndikim,
Mbeshtjelle dhe vulosur me kuriozitet sekret.

Keto shpesh i lante ajo ne syte e saj vershues,
I puthte, dhe shpesh pikonte lote’:
Dhe bertiti ‘O gjak i rreme, ti regjister genjeshtrash,
Ke deshmitar te paaprovuar po mbart ti!
Boja mund te kete ngjare me e zeze dhe me e mallkuar ketu!’
Kete tha, ne krye te terbimit dhe rreshtave qe ajo grisi,
Shkenaqesi e madhe duke e thyer keshtu permbajtjen e tyre.

Nje burre i ndershem qe kulloste bagetine e tij prane—
Nje shungellime, qe rrudha njihte
Prej oborri, prej qyteti, e kish lene te shkonte prane
Oret me te shpejta, vezhgonte se si ato shkisnin --
Ne drejtim ky trillim shqetesues u terhoq me shpejtesi,
Dhe, i privilegjuar prej moshes, deshironte te dinte
Shkurtimisht arsyet dhe motivet e vuajtjes se saj.
Keshtu ai rreshkiti poshte mbi shkopin e tij te regjur,
Dhe i hijshem ne distance ulet ai prane saj;
Kur ai serisht deshiron ate, duke qene i ulur;
Hidherimi i saj me degjimin e tij per te ndare dhimbjen;
Nese ajo prej tij atje mund te aplikohet disi
I cili mund ta zbuste vuajtjen e saj,
Kete premtoi me bamiresine e moshes.

‘Ati Im,’ i tha ajo, ‘ dhe pse brenda meje ti po sheh plagen e shumte,
mos e ler te te thote gjykimi yt qe Une jam e moshuar;
jo mosha, por dhimbja, mbi mua ka fuqi:
Une ndoshta ende te kem qene nje lule perhapese,
E fresket ne vetvete, nese Une e kisha vet aplikuar
Dashuri ne vetvete dhe per jo dashuri anash meje.

‘Por, vuajtja jam Une! Shume heret Une perkujdesa
Nje fustan plote rinor – ai qe per te fituar hijeshi –
Prej nje prej natyres per nga jashte kaq te rekomanduara,
Qe syte e vajzave ngecen mbi gjithe fytyren e tij:
Dashurise i mungon banesa, dhe beri ate vendin e saj;
Dhe kur ne pjeset e tij te ndershme ajo po rrinte,
Ajo ishte ristrehuar dhe serishmi hyjnuar.

Krelat e tij zeshkane po vareshin ne kachurrela te perdredhur
Dhe chdo drite qe rast i eres
Mbi buzet e tij leshuar mendafsh tufa e tyre.
Cheshte kaq e embel per te bere, per te bere vullnet aftesisht gjen:
Secili sy qe veshtroi ate me magjepsi mendjen,
Per ne pamjen e tij qe4 ne pak terhequr
Ch’madheshti mendon ne parajse do qe pare.

‘Shfaq i vogel prej burri qe ende mbi mjekren e tij;
feniksi i tij poshte filloi por te shfaqej
si kadife e pa krasitur ne ate lekure te pakfjalte
shveshja e te cilit mburrtte jashte rrjeten ngjasonte te vishej:
Ende tregonte pamjen e tij prej atij kushtimi me te shtrenjte;
Dhe hijshem ndjenja duke valezuar qendronin ne dyshim
Nese me mirshem ishte sich qe, ose me mirshem me jo jashte.
Kualitetet e tij qene bukuri si forma e tij,
Per vajzat me gjuhen si thumbi, dhe aty prane i lire;
Ende, nese njeri e levizte, ai qe nje stuhi e tille
Aq shpesh ndermjet majit dhe prrillit eshte per tu pare,
Kur ererat frymemarrin embelsi, te shfrenuara qofshin ato.
Vrazhdesia e tij keshtu me rinine e tij te autorizuar
Beri petka genjeshtrash ne nje krenari rinore.

Mirepo a mund te udhetonte ai, dhe shpesh njeriu mund te thote
‘Ai kale vrullin e tij e merr nga kaloresi:
Krenar prej nenshtrimit, fisnik prej troshitjes,
Ch’vjen rrotull, chfare hidhet me hov, shfare shtegu,
Ch’ndalim ai ben!’
Dhe kundershtues prej aty nje pyetje merr,
Ose kali prej tij u be veprimi i tij,
Ose ai tij drejtimin prej mire duke bere vrapim.

‘Por shpejt ne anen e tij vendimi shkoi:
Zakoni i tij i vertete i dha jete dhe hijeshi
Perkatjeve dhe stolive,
Te perkryera ne vetvete, jo ne rastin e tij:
Gjithe ndihmat, vetveten e bene me te ndershme prej vendit te tyre,
Erdhen duke u shtuar;
Ende, zbukurimet e tyre me synim
Nuk e copetonin hijeshine por qene te gjitha te zbukuruara prej tij.

‘Keshtu ne majen e gjuhes se tij te mposhtur
Gjithe llojet e argumenteve dhe pyetjeve te thelluara,
Pergjigje te perpikta, dhe arsye te forta,
Per perparimin e tij vazhdonte te bente zgjim dhe fjetje:
Per te bere nje buzeqeshje te fshehte, qeshjen e fshehur,
Ai kishte theksin dhe aftesi te ndryshme.
Duke kapur te gjitha pasionet me zanatin e tij te vullnetshem:
Qe ai beri ne pergjithesi gjoksin e tij mbreteri
Prej te rinjsh, te vjeterish; dhe sekset magjepseshin me dysh,
Per te banuar me te ne mendime, ose per te rimbetur
Ne detyre personale, duke ndjekur aty ku ai fanitej:
Miratimi joshej, para deshires se tij, dhe dhurohej;
Dhe bisedonte per ate chfare ai mund te thoshte,
Pyeste vete vullnetin e tyre, dhe bente vullnetin e tyre te bindej.
‘Shume atje qene qe moren imazhin e tij,
te sherbenin syte e tyre, dhe ne te te futnin mendjen e tyre;
Si debila qe ne ate imagjinate vlen
Mjetet e mira qe ata gjejne jashte atdheut
Prej tokash dhe vilash, shenuar ne mendimet e tyre.
Dhe duke punuar ne kenaqesi te brengosur per ti patur ato,
Me shume se sa tokepronari i vertete i enjtur i cili i zoteron ato:

Kaq shume kane, qe kurre se preken doren e tij,
Embelsisht supozoi ato vajzat e zemres se tij,
Vetja ime plote vuajtje, qe qendroi ne liri,
Dhe qe imja vete thjesht pagim, jo ne pjese!
Chfare me artin e tij ne rini, dhe rini ne art,
Hodhi ndjenjat e mia me fuqine e tij magjepsse,
Rezervoi bishtin dhe dha atij gjithe lulen time.

Ende bera Une nuk, si disa barazuese te mia bene
Ngulmim prej tij, dhe as duke u bere me deshire e dhene;
Duke gjetur veten time ne nder kaq te penguar,
Me distancen me te sigurte Une mburova nderin tim:
Pervoja per mua ndertoi shume mure mbrojtes,
Prej provash rigjak rrjedhese, te cilat rimbeten zmbrapsur
Prej ketij xhevahiri te rre4me, dhe dashurise se tij demtuese.

Por, ah, kush do qe ndriti prej rastit te me parshem
Dhe kishte fatin e semure ajo duhej te testohej ne vetvete.
Ose shmbuj te sforcuar, knder permbajtjes vete te saj,
Te fut prej te kaluares rrezik, ne rrugen e saj?
Keshillo ndalimin tim nderpak sa chfare nuk do te qendroje;
Kur ne zemerohemi, keshilla shihet shpesh
Duke na vonuar ne te bejme zgjuarsine me te mprehte.
Dhe nuk i jep kenaqesi gjakut
Qe ne duhet ta bejme fre mbi provat e te tjereve;
Te behet ndaluar embelsisht qe ngjajne kaq te mira,
Per friken demtuese qe parathote thundren tone.
O etje, prej gjykimit qendro menjane!
Ai nje nje madheshtor ka ate nevojat do te shijojne,
Dhe pse arsya fshihet, dhe qan, ‘ky eshte fundi i tyre.’

Per me tej Une mund te them ‘shvertetesine e ketij njeriu,’
Dhe dinte qe ngjasimet e ndyresise se tij mashtronin;
Degjoi aty filizat e tij ne te tjeret, pemishtet rriteshin,
Shikoi se sa mashtrime qene praruar nen buzeqeshjen e tij;
Dinte betimet qene thyes te shtigjeve te ngushte
Karaktere mendimesh dhe fjale te thjeshta por art,
Dhe dobichet e ndyresise se tij shkelnin kuroren e zemres.

Dhe gjate mbiketo te4rma Une mbajta qytetin tim,
Derisa keshtu ai serisht me lut ma: ‘vajze e mire,
Ki prerj rinise time te vuajtur disa ndjenja meshire,
Dhe behu jo prej betimeve te mia te shenjta e frikesuar:
Kjo eshte keshtu per ty betuar te asnje qe kurre thene;
Per festa dashurie Une kam qene thirrur te to,
Deri tani beri kurre ftoi, as kurre su orvat.

Gjithe fyerjet e mia qe ti sheh larg
Jane gabime te gjakut, as nje s’eshte i mendjes;
Dashuria nuk i beri ato: me akt ato mund te behen,
Ku asnje parti nuk eshte as i vertete as i perzemert:
Ata kerkuan turpin e tyre qe4 keshtu turpi i tyre po gjeti:
Dhe kaq shume pak prej turpi brenda meje rimbetet,
Prej sa shume nga mua i tyre qortimi permban.

Nder te shumtet qe syte e mi kane pare,
As nje kujt flaka zemra ime kaq shume sa e4 ngrohte
Ose ndjenjat e mia future te te rinjte me te vegjel,
Ose ndonje prej shngutjeve te mia kurre magjepsse:
Keq Une u kam bere atyre, por kurre nuk isha demtuar;
Mbajta zemrat ne fre, por vete imja qe e lire,
Dhe mbreteroi, duke komanduar monarkine e tij.
Shiko ketu, chfare nderimesh plagosje tekash
Me dergoi mua,
Prej perlash te chelura dhe rubine te kuq si gjaku;
Duke figuruar qe ata pasionet e tyre njelloj mi bene hua
Prej pikellimi dhe turpi, kuptuar me aftesi
Ne te bardhe te pakgjak dhe gjendje te kuqe;
Ndikime terrori dhe modesti e shtrenjte,
Kampuar ne zemra, por duke luftuar per nga jashte.

Dhe, duke vene re keto talente ne floket e tyre,
Me metal te perdredhur dashurisht perthurur,
Une kam marre nga shume nje sere miresishe,
Pranimi i tyre i miresjellte neper lote kerkon me ngulm me pervetesimet e perlave te mira pasuruese
Dhe soneta me zgjuaresii te thelluar qe bene zmadhim
E secilit gur natyra e shtrenjte, me vlere, dhe kualitet.

“Diamanti, -- pse, ‘ai qe i bukur dhe i forte,
Per ku tij tiparet e padukshme bene kujdes;
Smeraldi i gjelber i thelle, ne te kujt fresket perfillje
Psheretima t4e dobta rrezatimi i tyre i semure po permireson;
Safiri ngjyruar kalter dhe perzierja me opal
Me mjete te shumefishta: secili nje sere guresh,
Me menchuri te mire stemuar, buzeqeshte ose beri ca ofshaja,

“Gjithe keto trofete ndikimesh te nxehta,
Prej mendimesh te zhytura dhe nenshtruar deshiron kujdes,
Natyra ka kerkuar mua qe Une mos ti ve menjane,
Por i solli ato lart ku Une vete Une duhet ti shnderroj,
Kjo eshte, per ty, origjina ime dhe mbarimi;
Per keto, prej forc4e, duhet te tute blatimet te behen,
Qe kur Une altari i tyre, ti perkrah mua.

“ Oh, ateher, avantazhi i juaj ajo dore frazepakte,
Peshat e saj te bardha poshte peshores se ajruar prej levdate,
Mirr gjithe keto krahasime ne vete komanden tende,
Te shenjteruar me psheretima qe duke djegur mushkerite po u ngriten;
Chfare me ministrin tuaj, per bindjet tuaja,
Punon nen ju; dhe te juaji degjim vjen
Grupet e tyre te hutuara ne shuma te kombinuara.

“Ky vegel me qe derguar nga nje prift,
Ose moter e shenjteruar, nga shenimi me i shenjte;
I cili vononte veshjen e saj fisnike ne oborr ndritte,
Pasurite e saj me te rralla bene pika pikat e gonxheve;
Se ajo ishte kerkuar prej shpirtrave me petka me te shtrenjta,
Por mbajti distance te ftohte, dhe beri prej aty te levizte,
Te shpenzonte jetesen e saj ne dashuri te perjetshme.

“Por, O i embli im, ch’pune nuk eshte te ikesh
Gjeja qe ne nuk kemi, duke mjeshteruar ch’fare nuk orvatet,
Duke luajtur vendin qe jo forme mori,
Duke luajtur me durim sporte ne pranga ndrydhese?
Ajo qe fama e saj keshtu ne vetvete rregullohet,
Vragat e luftes bishtra fluturimi,
Dhe ben mungesen e saj te guximshme, por jo ndoshta e saj.

“O, me fal mua, ne te vetmburrja ime eshte e vertete:
Aksidenti qe me solli mua te syte e saj
Mbi momentin forca e saj u nenshtdrua,
Dhe tani ajo mund kafaz manastir fluturoj;
Dashuri fetare fut jashte syrin e fese:
Jo per te rene ne tundim mund ajo te behet burgosur,
Dhe tani, me ngasje, gjithe liria u gjend.

“Sa i madherishem je ti atehere, o, degjome qe them!
Gjiri i thyer qe4 me perket mua
Ka zbrazur gjithe shatervanet e tyre ne burimin tim,
Dhe timin Une zbraz oqeanin tend nder gjithchka:
Une i forte mbi ata, dhe ti mbi mua duke u bere e forte
Duhet per fitoren tende ne te gjithe te plot mbushemi,
Si dashuri e perzier te sheroje gjirin tend te ftohte.
Pjeset e mia kishin fuqi per te joshur nje prift te shenjte,
Kush, disiplinoi, gjithmone, kuvenduar ne miresi,
Besoi syte e saj kur ata te sulmonin filluan,
Gjithe betimet dhe perkushtimet duke dhene vend:
O dashuria me e fuqishme! Bese, lidhje jo hapesire,
Brenda teje ka asnje thumb, nyje, dhe as kufi,
Se ti je gjithesia, dhe gjithe gjerat e tjera jane te tuat.

Kur ti mbresohesh, chfare vlere kane porosite,
Prej mpirjes per shmbull? Kur ti zhuritesh ne flake,
Sa me ftohtesi ato pengesa qendrojne perpara
Pasuri, frike feminore, ligj, farefis, fame!
Krahet e dashurise jane paqe, kunder rregullit:
Kunder sensit,
Kunder turpit,
Dhe embelsohet, ne therjet e vuajtura mbartet,
Kunder gjithe forcave, goditjeve, dhe frike.

“Tani gjithe keto zemra qe ne timen po varen,
Duke e ndier te thyhet, me renkime te gjakosura ato treten;
Dhe psheretimat e tyre lutese zgjaten te ty,
Per te lene vargun qe krijon ti kunder timit,
Duke dhene hua degjim te bute te vizatimi im i embel,
Dhe fryme beszenese te ai betim i lidhur me force,
Qe duhet te preferoje dhe nenmarre premtim.’

“Kete thane, syte e tij te perujtur qe ai zbertheu,
Psheretimat e te cilit deri atehere qene rrafshuar ne fytyren time;
Secila faqe nje lume rrjedhes nga nje burim
Me rryme te kripur me te poshte rridhte me shpejtesi:
Oh, si rrekeja u be perrua dhe dha hijeshi!
Kush e lemoi me hyrje te kristalte ndrichimin e luleve te dashurise.
Ajo flake nepermes ujit ngjyra e te ciles u permbyll.

‘O ati im, ky ferr genjeshtrash me mjeshteri shtrigash
Ne rruzullin e vogel te nje loti te vechante!
Por me vershimin e syve
Ch’zemer e ngurte te ujitet a nuk kerkon?
Ch’fare gjoksi kaq i ftohte qe nuk eshte ngrohur ketu?
O ndikim vjedhes! Modesti e ftohte, terbim i nxehte,
Ketu ka me dysh zjarr dhe freski shuarse.

‘Per pasionin e tij, por nje art aftesie,
Edhe aty rizgjidhi arsyen time neper lote;
Aty bardhesia ime vodhi pasterti dhe Une u marrosa,
Trondita rojtaret e mi te padehur dhe friken civile;
Shfaqju atij, sich ai me shfaqet mua,
Gjithe shkrirje; edhe pse pikat tona linden kete ndryshim,
Ai me helmoi, dhe helmi im ate e ndreqi.

‘Brenda tij nje teresi lende delikate,
Aplikuar me kujdes, gjithe forma te chuditshme,
Duke u djegur dhe skuqur, ose prej uji fshires,
Zbehtesi e mpakur; dhe ai merr dhe iken,
Me aftesine e ndokujt, si me se miri mashtron,
Skuqet ne rangun e zerave dhe qan duke u betuar.
Kthehet i bardhe dhe meket ne shfaqet tragjike.

‘Ai jo nje zemer qe eshte ne nivelin e tij erdhi,
Mund te bishtoj thirrjen e gjithe qellimit demtues te tij,
Duke, treguar natyre te drejte eshte me dysh perzemersi dhe urtesi;
Dhe, veluar brenda tyre, fitoi kush ai mund te gjymtoj:
Kunder gjese qe ai kerkoi ai mund te therrase;
Kur ai me shume i djegur ne zemer deshiroi luks,
Ai predikoi vajzen puro, dhe levdoi pastertine e ftohte.
‘Me tej thjesht me rezervim lavdie
Shveshur, dhe me fshehtesi si te dreqit ai u mbulua;
Ai me pa pervoje dha vendin me tundues,
I cili si nje keruvin vertitej mbi ata
Kush, i ri dhe i thjeshte, nuk mund te dashurohet keshtu?
Gjithmone Une! Une bie; dhe ende po bej pyetje
Ch’fare duhet te beje serisht per nje hater te tille?

‘Ajo lageshtire e infektuar e syrit te tij,
Ai zjarr i rreme qe ne faqe4n e tij eshte kaq flakerues,
Ajo rrufe e forte nga zemra e tij doli,
Ai shpirt i merzitur mushkerive te tij te buta u dhuroi frymen,
Gjithe ajo levizje e huazuar ngjante e pervetesuar,
Mundet ende serisht te tradhetoje te paratradhetuarin,
Dhe degjenerues i ri nje vajze e pajtuar!’