Evidencat e civilizimeve të zhdukura

First topic message reminder :

DEUS EX MACHINA

Villahermosa, Provinca Tabasco

Po veshtroja nje pamje relievi e cila ishte mbiquajtur nga arkeologet te cilet e zbuluan ne La Venta si ‘Njeriu ne Gjarper’. Sipas opinioneve te eksperteve kjo tregonte ‘nje Olmec qe kishte nje shami ne koke dhe mbante ne dore nje cante temjani te bere nga nje gjarper me pende’.

Relievi ishte gdhendur ne nje rrase graniti solid me permasa kater kembe te gjere dhe pese kembe te larte dhe qe tregonte nje njeri te ulur me kembet e shtrira perpara tij sikur te perpiqej te arrinte pedale me shputat e kembeve.

Ai mbante ne doren e djathte nje objekt ne formen e nje kove. Ndersa me doren e majte ai dukej sikur ulte dhe ngrinte nje leve. ‘Shami’ qe kishte vene ne koke kishte nje pamje dhe dekorim te cuditshem. Per syrin tim ajo ishte me shume funksionale sesa ceremoniale ndonese nuk mund te gjeja se cfare mund te kishte qene funksioni i sakte i saj. Ne te ose mbase mbi te, ne nje si panel siper ndodheshin dy kryqe ne forme x.

E kalova vemendjen ne nje element tjeter te rendesishem te skulptures, ‘gjarpri me pende’. Ne nje fare niveli me te vertete qe pershkruante saktesisht ate: nje gjarper me pupla ose me pende, simbolin e lashte te Quetzalcoatl, te cilin me siguri Olmecet i jane falur (ose te pakten e kane njohur si perendi).

Shkenctaret nuk e vene ne diskutim kete interpretim. Eshte pranuar gjeresisht se kulti i Quetzalcoatl ka qene
jashtezakonisht i lashte dhe e ka origjinen ne kohet prehistorike te Amerikes Qendrore dhe me pas duke marre devotshmerine dhe venerimin e shume kulturave edhe gjate koheve historike.

Gjarperi me Pende ne kete skulpture te vecante kishte sidoqofte disa karakteristika qe e benin me te dukshem. Dukej sikur ishte me shume se nje simbol fetar; ne fakt kishte dicka te serte dhe te strukturuar ne pamjen e tij dhe qe e bente te dukej pothuajse si nje makineri.

PORTA E DIELLIT

Duke lene mbrapa krahun perendimor te piramides enigmatike u drejtova per nga kendi jugperendimor i murit te njohur me emrin Kalasasaya. Tani e kuptova sepse e kishin quajtur Vendi i Gureve Qe Qendrojne te Lartuar’ pasi kjo ishte saktesisht ajo qe ishte.

Ne intervale te rregullta, ne nje mur te perbere nga blloqe madheshtore ne forme trapezoidi dhe monolithe gjigande me shume se 12 kembe te larte ishin fundosur ne token e kuqe te Altiplanos. Dhe ajo qe ishte perftuar perbente nje strukture madheshtore prej 500 kembesh katrore qe ngrihej mbi toke pothuajse dyfishin e tempullit te fundosur qe ishte ndertuar poshte tij.

Atehere a ka qene Kalasasaya nje fortese? Mesa duket, jo. Studiuesit ne pergjithesi tani pranojne qe ka sherbyer si nje observator i sofistikuar qiellor. Ne vend qe te mbante larg armiqte, qellimi i ketij objekti ka qene te rregjistronte ekuinokset dhe solsticet dhe te parashikonte me nje saktesi matematikore stinat e ndryshme te vitit.

Disa struktura ne mure (madje dhe vete muret) dukeshin sikur ishin rrjeshtuar drejt nje grupi te caktuar yjesh dhe dizajnuar qe te thjeshtesonin matjen e amplitudes se diellit gjate veres, dimrit, vjeshtes dhe pranveres. Per me shume ‘Porta e Diellit’ qe ndodhej ne kendin veriperendimor te murit, nuk ishte vetem nje veper e vertete arti por sipas atyre qe e kane studiuar edhe nje kalendar kompleks dhe i ssakte i gdhendur ne gur:

Sa me shume fiton njohuri per skulpturat aq me shume krijohet bindja qe te dhenat e ketij kalendari nuk mund te kene qene nje rezultat i fantazise dhe dores mjeshtrore te ndonje artisti pasi hieroglifet te ndertuara me nje sensivitet te thelle, perbenin nje dokumentim elokuent te abservimimt dhe llogartijes direkte te nje shkenctari...

Kalendari nuk mund te ishte hartuar aq siper dhe me ate renditje nese do ishte ne cdo lloj pozicioni tjeter pervec ketij.

E kaluara ime prej stdiuesi me kishte bere vecanerisht shume kurioz mbi Porten e Diellit dhe ne pergjithesi per vete Kalasasaya. Kjo per faktin e thjeshte qe disa nga renditjet diellore dhe astronomike te cilat do i perserisim ne pjesen e ardhshme te librit, kane bere te mundur qe te llogaritet periudha e perafert se kur mund te jete ndertuar Kalasasay dhe kjo periudhe rrezon ate te paren.

Pra kjo renditje sugjeron nje datim te diskutueshem prej 15.000 p.e.s., rreth 17.000 vjet me pare.

ALUDIMET E LASHTESISE

Ne punen e tij volumizone Tiahuanaco: Djepi i Njeriut Amerikan i ndjeri Profesori Arthur Posnansky (nje shkenctar fantastik gjermano-bolivian puna studimore e rrenojave te te cilit zgjaten pothuajse 50 vjet) shpjegon llogaritjet arkeologjiko-astronomike te cilat cuan ne ridatimin e tij te diskutueshem te Tiahuanacos. Keto, thote ai, u bazuan ‘teresisht dhe ekskluzivisht ne ndryshimet midis pjerresise ekliptike te periudhes ne te cilin ishte ndertuar Kasasasaya dhe ne periudhen e sotme’.

Por cfare eshte saktesisht ‘pjerresia ekliptike’ dhe pse e ben kjo Tiahuanacon 17 mije vjecare?

Sipas definicionit ne fjalor eshte ‘kendi midis planit orbital tokesor dhe atij te ekuatorit qiellor, i barabarte me perreth 23º 27’ ne momentin aktual.

Per te sqaruar kete nocion astronomik te paqarte na vjen ne ndihme pamja e tokes nese e vizatojme si nje anije me te cilen lundrojme oqeanin e pafund qiellor. Si cdo anije e ketij lloji (qofshin planete ose trupa te tjere qiellore) rrotullohet paska se bashku me dallget qe rrjedhin poshte tij. Imagjinoni veten tuaj ne bordin e kesaj anije ndersa rrotullohet ndersa ju jeni mbi te ne det te hapur.

Ju ngriheni mbi majen e dallgeve dhe horizonti para jush zgjerohet; ju uleni poshte dhe horizonti ngushtohet. Procesi eshte i rregullt; matematik si tik-taku i nje metronomi; nje lekundje konstante, pothuajse e paperceptueshme qe ben te ndryshoje ne menyre konstante kendin midis vetes tuaj dhe horizontit.

Tani imagjinoni perseri Token. Duke lundruar ne hapesire, ashtu sic do nxenes shkolle e di, boshti i rrotullimit ditor i planetit tone te bukur blu ndodhet paska me i spostuar sesa vertikalja e tij ne orbiten ndaj diellit.

Nga kjo si rrjedhoje, ekuatori tokesor si dhe ekuatori qiellor (qe eshte thjesht nje zgjatim imagjinar i ekuatorit te tokes ne sferen qiellore) duhet te shtrihet ne te njejtin kend me planin orbital.

Ky kend, ne cdo kohe, eshte pjerresia e ekliptikes. Por per shkak se toka eshte nje anije qe rrotullohet, pjerresia e saj ndryshon ne nje menyre ciklike ne intervale kohore te medhaja. Gjate cdo cikli prej 41 mije vjetesh pjerresia varion me precizionin dhe parashikimin e nje kronografi sviceran, midis 22.1º dhe 24.5º.

Sekuenca ne te cilen nje kend ndjek tjetrin si dhe sekuenca e kendeve paraardhese (ne cdo periudhe te historise) mund te llogaritet nepermjet disa ekuacioneve te hapura.

Kjo menyre eshte shprehur si nje lakim ne nje grafik (per here te pare hartuar ne Paris ne vitin 1911 nga International Conference of Ephemerids) dhe nga grafiku i tij eshte e mundur qe te krahasohen kenget dhe datat e caktuara historike me saktesi dhe detaje te hollesishme.

Posnansky ka qene ne gjendje qe te datoje Kalasasaya per shkak se cikli i pjerret gradualisht ndryshon pozicionin azimut te lindjes dhe perendimit te diellit nga shekulli ne shekull.

Duke percaktuar rradhitjen diellore te disa strukturave kyce te cilat tani duken si “teresisht jashte realitetit” ai me bindje demonstroi se pjerresia e ekliptikes ne kohen e ndertimit te kalasasaya ka qene 23 º 8’ 48’’. Kur ky kend u hodh ne harten grafike nga International Conference of Ephemerids u pa se korrespondonte me nje date, 15,000 p.e.s.

Natyrisht asnje historian apo arkeolog ortodoks nuk ishte i pergatitur per te pranuar nje origjine kaq te hershme te Tiahuanacos duke prefereuar, sic permendem ne kapitullin e tete, qe ti qendronin me kryenecesi nje date tjeter, perafersisht vitit 500 i e.s.

Sidoqofte gjate viteve 1927-30 disa shkenctare te tjere qe i perkisnin disiplinave te ndryshme kontrolluan me kujdes studimet astronomiko-arkeologjike te Posnanskyt.

Keta shkenctare, pjestare te grupeve te fuqishme shkencore te cilet studionin po ashtu dhe zona te tjera arkeologjike te Andeve ishin, Dr Hans Ludendorff (ne ate kohe Drejtori i Observatorit Astronomik te Potsdam), Dr Friedrich Becker i Specula Vaticanica, si dhe dy astronome te tjere; Profesor Dr Arnold Kohlschutter i Universitetit te Bonit dje Dr Rolf Muller o Institutit Astrofizik te Potsdamit.

Ne perfundim te tre viteve te studimeve te tyre shkenctaret arriten ne perfundimin qe Posnansky ne thelb kishte te drejte. Ata nuk e vrane shume mendjen te merreshin me implikimet qe do kishin zbulimet e tyre ne modelin aktual te historise; ata thjesht deklaruan faktet e vezhguara ne lidhje me rradhitjen astronomike te disa strukturave ne Tiahuanaco.

Prej ketyre me e rendesishmja nga te gjitha ishte qe Kalasasaya ishte ndertuar ne menyre te tille qe te ishte konform me observimin e qiejve, gje e kryer shume kohe me pare, shume e shume me pare se viti 500 e.s. Numri 15,000 i Posnanskyt u gjykua si i llogjikshem dhe qe qendronte ne kufijte e te mundshmes.

Pra nese me te vertete Tiahuanaco ka lulezuar kaq kohe te hershme perpara agimit te historise, atehere kush kane qene ata njerez qe e ndertuan dhe per cfare arsye?

FIGURA ME PAMJE PESHKU

Brenda Kalasasayas kishte dy statuja masive. E para, figura e mbiquajtur El Fraile (murgu) qendronte ne kendin jugperendimor; tjetra gjendej me shume ne qender te pjeses lindore, ne fund te murit dhe qe paraqiste nje gjigand te cilin e kisha verejtur qe nga tempulli i fundosur.

E gedhendur ne gur ranor te kuq qendronte aty i veshur dhe i lashte pertej cdo llogaritje te kohes. El Fraile lartesohej per pothuajse 6 kembe dhe paraqiste figuren e nje humanoidi, qenie androgjene me veshe dhe buze te medhaja. Ne doren e djathte te tij ndodhej dicka e ngjashme me nje thike me teh te valevitur si nje kame indoneziane.

Ne doren e majte ndodhej nje objekt i ngjashem me nje liber te futur ne nje si kapak me mentesha. Nga pjesa e siperme e ketij libri dilte nje mekanizem i cili ishte futur ne kapak si ne nje kellef.

Nga mesi e poshte figura dukej te ishte e mbuluar nga nje veshje luspore si peshk dhe si per te konfirmuar kete perceptim, skulptori kishte skalitur luspat rrejsht mbas rrjeshti duke shtuar dhe koka te vogla peshqish me nje stil dhe larmishmeri te madhe. Kjo shenje nga Posnansky eshte intepretuar si paraqitje e nje peshku ne pergjithesi.

Sidoqofte duket sikur El Fraile ishte simboli imagjinar i nje ‘njeriu-peshk’. Figura po ashtu eshte e pajisur me nje brez qe gjate skalitjes ishte zbukuruar me imazhe te disa krustaceve te medhaja, pra ky nocion duket shume i mundshem. Por cfare ka dashur te transmetoje?

Dikur kisha degjuar nje tradite lokale qe mund te hidhte drite mbi kete fakt. Behet fjale per nje tradite shume te lashte dhe qe fliste per ‘perendite e liqenit me bisht peshku te quajtura Chullua dhe Umantua’. Ne kete tradite dhe ne figuren me pamje peshku shikoja nje eko teresisht jashte vendit me mitet e Mesapotamise te cilat flisnin per qenie te cuditshme amfibe ‘te pajisura me arsye’ te cilat kishin vizituar token e Sumereve ne prehistorine e larget.

Lideri i ketyre qenieve quhej Oannes (ose Uan). Sipas shkruesit Chaldean, Berosus:

I gjithe trupi [i Oannes] ishte si ai i nje peshku; dhe poshte kokes se peshkut kishte nje tjeter koke po ashtu dhe kembe te ngjashme me ato te njeriut, te bashkuara me bishtin e peshkut. Edhe zeri i tij dhe gjuha e perdorur ishte e artikuluar dhe humane. Nje perfaqesim i tij ruhet sot e kesaj dite...

Kur dielli falej ne perendim kjo qenie e kishte zakon te hidhej serisht ne det dhe te notonte gjithe naten ne thellesite e tij pasi ishte nje qenie amfibe.

Sipas tradites se paraqitur nga Berosus, Oannes mbi te gjitha ishte nje civilizues:

Gjate dites ai bashkebisedonte me njerzit dhe i shpjegoi atyre germat per te shkruar dhe shencat si dhe cdo lloj arti. Ai i mesoi atyre si te ndertonin shtepi, te themelonin tempuj, te hartonin ligje dhe ju shpjegoi atyre parimet e njohurise gjeometrike.

Ai i beri ata ne gjendje qe te dallonin farerat e tokes dhe ju tregoi si te mblidhnin frutat, me pak fjale ai i mesoi ata cdo gje te mundshme qe te zbusnin sjelljen e njerezimit. Kaq universale ishin mesimet e tij sa qe nga ajo kohe asgje tjeter nuk eshte shtuar materialisht qe te ndryshoje...

Imazhe te mbijetuara te Oannes i kisha pare dhe relievet Babilonase dhe Asiriane ku paraqiteshin qarte njerez me pamje peshku. Luspat formonin motivin dominues ne veshjen e tyre, ne te njejten menyre sic benin dhe ne veshjen e El Fraile. Nje tjeter ngjashmeri ishte dhe mbajtja e objekteve te panjohura te cilat figurat Babilonase mbanin ne duart e tyre.

Nese kujtesa ime ishte korrekte (me pas u konfirmua si e tille) keto objekte nuk ishin aspak identike me ato te mbajtura nga El Fraile. Por ishin mjaftueshmerisht te ngjashme qe te meritonin vemendje.

Idhulli tjeter i madh i Kalasasayas ishte i vendosur drejt fundin lindor te platformes me fytyre nga hyrja kryesore dhe ishte nje monolit imponues prej andesiti ne ngjyre gri, shume i trashe dhe qe lartohej mbi 9 kembe. Koka e tij e stermadhe qendronte drejt mbi supet e gjera ndersa fytyra pllocake shikonte perpara me nje menyre shprehese.

Statuja mbante ne koke nje lloj kurore ose fashe ndersa floket i kishte me gersheta te krijuara ne rrjeshta vertikale ku dalloheshin me qartesi kacurrelat e shumta.

Po ashtu figura ne te gjithe teresine e saj ishte e gedhendur dhe e dekoruar ne siperfaqe sikur te ishin tatuazhe. Si dhe Ell Fraile, nga mesi e poshte mbante nje veshje me luspa peshku dhe simbole peshku.

Dhe perseri ashtu si El Fraile, ne te dyja duart mbante objekte te paidentifikueshme. Por kete here objekti ne doren e majte dukej me shume si nje mill sesa liber dhe nga ku dilte doreza e nje kame.

Objekti i dores se djathte ishte paksa cilindrik, i ngushte ne qender ku dhe mbahej dhe me i gjere ne pjesen e siperme dhe poshte.

Dukej sikur kishte disa seksione te ndryshme ose pjese te cilat bashkoheshin e bashkoheshin pa nderprerje me njera tjetren dhe kjo e bente te pamundur qe te identifikoje se cfare mund te ishin.

IMAZHE TE SPECIEVE TE ZHDUKURA


Mbasi u largova nga figurat me veshje peshku ju afrova Portes se Diellit qe ndodhej ne kendin veriperendimor te Kalasasayas.

Ishte nje masiv prej andesiti ne ngjyre gri-te gjelber dhe rreth 12 kembe e gjysem i gjere, 10 kembe i larte dhe 18 inc i trashe dhe qe peshonte rreth 10 ton.

Mbase do ishte krahasim i sakte te thuhej qe dukej si Harku i Triumfit vetem se ne permasa me te vogla dhe dukej si nje porte qe lidhte dy dimensione, nje dere ne mes te asgjese dhe qe ste conte kurkund. Vepra e gurte ishte realizuar me nje cilesi te pabesueshme dhe te gjithe personalitetet e arkeologjise bien dakort ne faktin qe ajo ‘ishte njera nga mrekullite arkeologjike te Amerikes’.

Detaji i saj me enigmatik eshte i ashtuquajturi ‘kalendari prej cohe’ i gdhendur ne fasaden lindore ne pjesen e siperme te portes.

Ne mes te tij, ne nje pozicion paksa te ngritur, kjo cohe dominohej nga ajo te cilen studiuesit menduan se ishte nje tjeter perfaqesim i Viracochas por qe ne kete rast ne paraqitjen e tij me te frikshme, ndersa perendia-mbret komandonte zjarrin te zbriste nga qielli.

Shprehja e bute dhe aterore e tij vazhdonte te ishte ne figure perzjere me lot qe i rridhnin neper faqe. Por kete here fytyra e tij ishte gdhendur me e ashper dhe e forte, diadema e tij ishte mbreterore dhe imponuese dhe ne cdo dore ai shtrengonte nga nje vetetime.

Ne interpretimin e dhene prej Joseph Campbell, njeri nga studenten e mitologjise me te njohurit e shekullit te 20-te thuhet se, ‘Kuptimi i kesaj figure eshte qe hijeshia qe perhapet ne univers nga porta e diellit eshte e njejte me energjine e vetetimes qe shuan cdo gje dhe ne vetvehte eshte e pashkaterrueshme...’

Ktheva koken majtas e djathtas duke studjuar me ngadale nenkuptimin e cohes. Ishte nje skulpture e bukur, e balancuar me kujdes, e perbere nga tre rrjeshta me 8 figura, 24 ne total dhe te rrjeshtuara ne te dyja anet e imazhit qendror.

Jane bere shume perpjekje, ku asnjera prej tyre nuk eshte bindese, per te shpjeguar funksionin kalendarik te ketyre figurave.

E vetmja gje qe mund te thuhej me siguri ishte ajo qe figurat kishin nje kualitet karakteristik te ftohte dhe qe kishte dicka matematikore sikur te ishte nje makineri, ne menyren sesi ishin rrjeshtuar dhe dukeshin se leviznin drejt Viracochas.

Disa prej tyre mesa duket mbanin maska zogjsh ndersa te tjeret kishin hunde te gjata dhe te mprehta dhe sejcili prej tyre kishte ne duar nje instrument te te njejtit lloj me ate qe mbante dhe perendia e larte.

Baza e cohes ishte e mbushur me nje dizajn te njohur si ‘Meander’, forma gjeometrike shkallesh piramidale te vendosura ne vije ne linje te vazhdueshme dhe te stisura ne menyre te alternuar me maje poshte dhe maje larte per te cilen po ashtu mendohet se mund te kete patur nje funksion kalendarik.

Ne rrjeshtin e trete nga krahu i djathte (si dhe pak me zbehte ne rrjeshtin e trete ne krahun e majte) mund te dalloja konturet e nje gdhendje te qarte te kokes se nje elefanti, veshet, dhembet (catallet) dhe trupi. Kjo ishte e papritur pasi nuk ka elefante ne Boten e Re.

Ka patur ne kohet prehistorike dhe kete gje pata mundesi ta verifikoja me vone. Sidomos ne Andet jugore deri ne zhdukjen e papritur te tyre rreth vitit 10 mije p.e.s. ka ekzistuar nje pjestar i species se quajtur Cuvieronius me hunden e zgjatuar si te elefantit si dhe trupin dhe dhembet karakteristik dhe qe kishte nje ngjashmeri te madhe me ‘elefantin’ e gdhendur ne Porten e Diellit.

Bera dhe disa hapa te tjere perpara per ti hedhur nje sy me nga afer atyre elefanteve. Sejcili doli te ishte i perbere nga dy koke kondori te vendosur gryke me gryke (kokat e tyre zevendesonin veshet e elefantit ndersa pjesa e siperme e qafes zevendesonte catallet).

Si rrjedhoje keto krijesa formonin sidoqofte nje krijese ne dukje elefant, mbase per shkak te ndonje truku visual te aplikuar nga skulptoret e Tiahuanacos si menyre e tyre per te perdorur nje objekt te caktuar ne perfaqesimin e nje objekti tjeter. Nen kete kontekts nje objekt i dukshem si fytyre njerezore mund te jete hartuar nga krahet e nje zogu.

Ose nje kurore mund te jete e perbere nga nje kompozim kokash peshku dhe kondori, nje vetull mund te jete perfaqesuar nga qafa dhe koka e nje zogu, kemba mund te kete koken e nje kafshe e keshtu me rradhe.

Pjestaret e familjes se elefanteve te formuar nga kokat e kondoreve jo domosdoshmerisht duhet te jene iluzione optike; ne te kunderten, nje krijim i tille kaq i larmishem eshte perfekt dhe qe ruan ne teresi karakterin artistik te cohes.

Midis morise se figurave stilistike te kafsheve te gdhendura ne Porten e Diellit kishte dhe nje numer kafshesh tashme te zhdukuara. Nga studimet e mija te meparshme e dija me siguri qe njera prej tyre ishte identifikuar nga studiues te shumte si nje Toxodon, nje gjitar-amfib me tre gishta, rreth 9 kembe i gjate dhe 5 kembe i larte dhe qe ngjasonte si nje kryqezim midis nje rinoceronti dhe hipopotami.

Ashtu si dhe Cuvieronius, Toxodoni ka jetuar ne Ameriken e Jugut gjate Pliocenit te Vonet (1.6 milion vjet me pare) dhe eshte zhdukur ne fund te Pleistocenit, rreth 12 mije vjet me pare.




Sipas kendveshtrimit tim kjo dukej si nje pohim i evidences astro-arkeologjike e cila e datonte Tiahuanacon ne fund te Pleistocenit dhe qe rrezonte prerazi pretendimin e kronologjise historike ortodokse e cila e konsideronte qytetin e Tiahuanacos vetem 1500 vjet te vjeter, pasi Toxodoni smund te ishte gdhendur i gjalle.

Por sidoqofte ishte nje fakt domethenes dhe i rendesishem qe ne Porten e Diellit ishin gdhendur kokat e 46 Toxodoneve. Dhe kjo krijese nuk ishte gdhendur vetem ne Porten e Diellit. Ne te kunderten, Toxodon eshte identifikuar ne fragmente te shumte ne pocerine e Tiahuanacos.

Madje akoma me bindes eshte fakti qe kjo kafshe eshte paraqitur dhe ne skulptura ku duket ne forme tre dimensionale. Pak a shume jane gjetur dhe perfaqesime te specieve te tjera te zhdukura; ketu perfshihen Shelidoterium, nje kafshe katerthundrake dhe Macrauchenia, nje kafshe deri diku me e madhe se kali dhe me tre gishta te dukshem ne cdo thunder.

Imazhe te tilla do te thone se Tiahuanaco ka qene nje lloj libri pikturash nga e kaluara, nje arkivim kafshesh te cuditshme, tashme te zhdukura prej kohesh dhe te portretizuara perjetesisht ne gur.

Por ‘arkivimi’ perfundon krejt papritur ne dite kur erresira zbriti ne toke. Edhe kjo gje qe u rregjistrua ne gur- Porta e Diellit, vepra e mrekullueshme e artit mbeti e paperfunduar.

Disa aspekte te dallueshme te paperfunduara te cohes te linin te kuptoje qe kishte ndodhur dicka e papritur dhe vdekjeprurese dhe qe i kishte detyruar skulptoret e talentuar qe, sipas fjaleve te Posnanskyt, ‘te linin daltat e tyre pergjithmone’ ne momentin kur ‘po i jepnin vepres se tyre doren perfundimtare’.

FUNDI I VIRACOCHAVE

Ne pame ne kapitullin e dhjete qe Tiahuanaco fillimisht ishte ndertuar si nje port mbi brigjet e Liqenit Titicaca ne kohen kur liqeni ishte me shume i gjere dhe mbi 100 kembe me i thelle sesa sot. Ndertime te konsiderueshme ne gji, mole dhe diga (madje edhe ngarkesa guresh te skalitur qe shihen ne vijen e vjeter bregdetare) nuk lene asnje dyshim qe eshte perdorur per kete qellim.

Dhe ne fakt nese i referohemi perllogaritjeve jo ortodokse te profesor Posnanskyt, Tiahuanaco ka qene nje port aktiv ne vitin 15,000 p.e.s., data qe ai ka propozuar si ajo e ndertimit te Kalasasaya dhe ka vazhduar te jete nje port per pothuajse 5 mije vjet te tjera, kohe gjate te ciles nuk pati asnje ndryshim pozicioni ne lidhje me bregun e Liqenit Titicaca.

Gjate kesaj epoke gjiri kryesor i qytetit port ishte disa qindra metra ne jugperendim te Kalasasaya ne vendin qe sot njihet si Puma Punku (e thene ndryshe Porta e Pumas). Ketu Posnansky gjate germimeve te tij zbuloi dy doke artificiale ne cdo krah: ‘nje mol i mrekullueshem ku mund te ankoroheshin me qindra anije ne te njejten kohe dhe te shkarkonin ngarkesat e tyre’.

Njeri nga blloqet e ndertimit i cili eshte perdorur per molin vazhdon te ndodhet aty dhe peshon perafersisht 440 ton. Te tjeret variojne nga 100 deri ne 150 ton. Vec kesaj disa nga monolitet me te medhaja dukej qarte qe ishin bashkuar me njeri tjetrin nga morsa metalike ne forme I.

Dija me siguri qe nga e gjithe Amerika e Jugut, kjo lloj teknike ndertimi gjehej vetem ne strukturat e Tiahuanacos. Hera e fundit qe kisha pare nje dhembezim karakteristik te tille te gurit ka qene ne rrenojat e ishullit Elephantine ne Nil, ne Egjyptin e Siperm.

Po aq provokuese ishte dhe prania e simbolit te kryqit ne shume nga keto blloqe antike. Duke u perseritur vazhdimisht, sidomos ne pjesen veriore ndersa i afrohesh Puma Punkut, ky simbol kishte gjithmone te njejten forme: nje kryq i dyfishte me vija te qarta, i balancuar ne menyre perfekte dhe me harmoni dhe i gedhendur thelle ne gurin ngjyre gri.

Edhe sipas kronologjise historike ortodokse keta kryqe nuk ishin me shume se 1500 vjecare. Me fjale te tjera ata jane gdhendur nga njerez qe skane patur fare idene e kristianizmit, nje mijevjecar te plote perpara ardhjes se misionareve te pare spanjolle ne Altiplano.

Por nga kjo na lind pyetja qe nga ku e kane marre te krishteret kryqin? Mendova me vehte qe jo vetem nga forma e struktures ne te cilen Jezusi u kryqezua por me siguri nga ndonje burim tjeter shume here me i lashte.

Per shembull a nuk kane perdorur egjyptianet e lashte hieroglife ne formen e kryqit (ankh apo crux ansata) per te simbolizuar jeten... frymarrjen e jetes... pafundesine e vete jetes? A e ka patur origjinen e tij ky simbol ne Egjypt apo mbase diku tjeter dhe me i hershem?

Me mendime te tilla qe ndiqnin njera tjetren ecja ngadale rrotull Puma Punkut. Perimetri i gjere i cili formonte nje drejtkendesh prej disa qindra kembe te gjate ravijezonte nje koder te ulet piramidale me bar te larte.

Duzine te tera blloqesh kaba dergjeshin te shperndara ne te gjitha drejtimet. Posnansky replikon per mundesine e nje fatkeqesie te tmerrshme natyrale qe ka shkaterruar Tiahuanacon gjate mijevjecarit te 11 p.e.s:

Kjo katastrofe u shkaktua nga levizjet sizmike e cila rezultoi me nje permbytje te ujerave te Liqenit Titicaca dhe ne shperthime vullkanike... Eshte po ashtu e mundur qe ngritja e perkoheshme e ujerave te liqenit mund te jete shkaktuar pjeserisht nga ledhet mbrojtese te liqeneve qe ndodhen me ne veri dhe ne nje lartesi me te madhe... duke shkaktuar keshtu vershime te ujit i cili zbriti drejt Liqenit Titicaca.

Evidenca e Posnanskyt mbi mundesine e nje permbytje e cila ka qene shkaktare e shkaterrimit te Tiahuanacos perfshin:

Zbulimi i flores se lokustave, Paludestrina culminea dhe Paludestrina andecolea, Ancylus titicacensis, planorbis titicacensis, etj., te perzjera me skeletet e qenieve njerezore te cilat u zhduken ne kataklizem... si dhe zbulimi i disa skeleteve te Orestias, nje peshk i familjes se gjuhces se liqenit, te ndodhura ne te njejtat shtresa me skeletet njerezore...

Me tej, fragmente njeroi dhe skelete kafshesh jane gjetur te dergjura ne:

Nje menyre kaotike midis gureve, veglave dhe nje varieteti gjerash te pafundme. Te gjitha keto jane levizur, thyer dhe akumuluar ne nje grumbull te ngaterruar. Cdokush qe mund te germoje nje grope prej 2 metrash te thelle e ka te pamundur te mohoje qe forca e ujit e kombinuar me levizjen e rrepte te tokes, ka akumuluar keto kocka te ndryshme duke i perzjere ato me poce, stoli, vegla dhe gjera te tjera...

Shtresat e llumit mbulojne te gjithe fushen ku ndodhen rrenojat dhe rera lakustrine e perzjere me guackat nga Titicaca, hi dhe mbetje vullkanike te dekompozuara jane akumuluar ne vendet qe rrethojne muret...

Duhet te kete qene nje katastrofe e temerrshme ajo qe ka goditur Tiahuanacon. Dhe nese Posnansky kishte te drejte atehere ka ndodhur me shume se 12 mije vjet me pare. Me pas, mbasi ujerat e permbytjes rane, ‘kulturae Altiplanos nuk u ringjall me ne te njejtin zhvillim por vazhdoi te binte gjithmone e me shume ne dekadence’.

LUFTE DHE BRAKTISJE

Ky proces u shpejtua nga fakti qe termetet te cilat kishin shkaktuar permbytjen e Tiahuanacos nga Liqeni Titicaca ishin vetem fillimi i nje sere katastrofash qe goditen zonen.

Kjo fillimisht rezultoi ne gllaberimin e brigjeve dhe permbytja e tyre nga ujerat e liqenit por qe shume shpejt filloi te kishte efekt te kundert duke reduktuar me ngadale thellesine e Titicacas dhe siperfaqen qe shtrihej.

Ndersa kalonin vitet liqeni vazhdoi te thahej inc mbas inci duke braktisur qytetin madheshtor dhe duke e ndare ate nga ujerat te cilat me pare luajten nje rrol kaq jetesor ne zhvillimin ekonomik te tij.

Ne te njejten kohe ka patur evidenca qe klima e zones se Tiahuanacos u be me e ftohte dhe me pak e favorshme per te mbjelle te lashta sic behje me pare, majde kaq e pafavorshme sa sot kallinjte e misrit nuk mund te mblidhen te plote, madje edhe patatet dalin nga toka me shume vonese.

Ndonese ishte e veshtire qe bashkoje te gjitha te dhenat dhe elementat e ndryshem te te gjithe zinxhirit te ngjarjeve qe kane ndodhur dukej se ‘nje periudhe qetesie ka pasuar momentet kritike te turbullirave sizmike’ te cilat perkohesisht permbyten Tiahuanacon. Me pas ngadale por vendosmerisht ‘klima u perkeqsua dhe u be e ashper.

Kjo shkaktoi nje migrim te popullsise se Andeve per ne zona te tjera ku jetesa nuk paraqiste kaq shume veshtiresi.’

Kishte evidenca misterioze nga e gjithe Altiplano per kryerjen e eksperimenteve agrokulturale te nje natyre shkencore te avancuar, me nje mencuri dhe dedikim ne perpjekje per te kompensuar ndryshimin e faktorit klimaterik.

Per shembull, studime te koheve te fundit kane demonstruar qe nga dikush jane kryer analiza te nje softistikimi te habitshem te perberjes kimike ne shume bime perime helmuese dhe jane krijuar hibride qe sot i gjejme ne formen e zhardhokeve dhe qe i perkasin nje kohe shume te lashte.

Analiza te tilla me pas jane perzjere me shpikjen e teknikave detoksikuese te cilat i kane kthyer keto perime nga helmuese ne pahelmuese dhe te dobishme. Deri tani nuk ka asnje shpjegim te kenaqeshem sesi jane kryer keto procese detoksifikuese, pohon David Brow-man, asisten profesor ne Antropologjise ne Universitetin e Washingtonit.

Poo ne te njejten periudhe te lashte, dikush tjeter, ende i paidentifikuar nga shkenctaret ka ndertuar tarraca ne nje lartesi te konsiderushme ne tokat e sapo ekspozuara nga uji qe dikur ndodheshin nen nivelin e liqenit. Kjo procedure krijoi nje valezim vijash ne toka te ulta dhe te larta.

Vetem ne vitin 1960 u arrit te kuptohet funksioni origjinal i ketyre platformave te dheut si dhe kanalet e cekta qe i rrethonin. Ende te dukshme edhe sot, keto tarraca te njohura si waru waaru nga indianet lokale, provojne qe jane pjese e nje kompleksi dizajni agrokultural i perfeksionuar ne kohet parahistorike dhe qe kane qene ne gjendje qe te realizonin teknika moderne bujqesore.

Vitet e fundit disa nga fushat e ngritura u rindertuan nga arkeologet dhe agronomet. Parcelat eksperimentale dhane nje prodhim patatesh tre here me te madh sesa dhe ferma me me rendiment ne vend.

Gjithashtu gjate nje periudhe me klime te ftohte, ngrica e ashper shkaktoi shume pak deme ne te mbjellat. Vitin ne vazhdim te mbjellat ne plaftormat e ngritura mbijetuan me te njejtin rezultat edhe gjate periudhes se thatesires dhe me pas lulezuan te shendetshme dhe te larta duke mbushur gjithe token bujqesore.

Dhe me te vertete, kjo teknike agronomike e thjeshte, e shpikur nga nje kulture kaq e lashte saqe sot nuk arrin ta kujtoje asnjeri sesi quhej, ka demonstruan nje sukses te tille ne Bolivine rurale saqe terhoqi vemendjen e agjensive qeveritare dhe atyre te zhvillimit dhe tashme eshte duke u eksperimentuar dhe ne vende te tjera te botes.

NJE GJUHE ARTIFICIALE

Nje tjeter trashigimi me vlere e Tiahuanacos dhe e vete Viracochave gjendjet e paharrueshme ne gjuhen e folur nga Indianet lokale Aymara, nje gjuhe qe sipas disa specialisteve eshte me e vjetra ne bote.

Ne vitin 1980 Ivan Guzman de Rojas, nje shkenctar kompjuterash nga Bolivia aksidentalisht demonstroi se Aymara mund te jete jo vetem shume e lashte por mund te jete nje gjuhe e krijuar me nje qellim te caktuar dhe e dizajnuar me mjeshtri.

E nje rendesie te vecante ishte nje karakter artificial i sintakses e cila ishte e strukturuar pa asnje lakueshmerim dhe pa asnje fare mungese qartesie gje qe eshte e paimagjinueshme ne nje te folur ‘organike’.

Kjo strukture sintaksore dhe jashtezakonisht e organizuar do te thote qe Aymara mund te tranformohet me lehtesi ne nje algoritem kompjuterik per tu perdorur ne perkthimin e nje gjuhe ne nje gjuhe tjeter: ‘Algoritmi i Aymara-s eshte perdorur si nje gjuhe ure. Gjuha e nje dokumenti fillestar eshte perkthyer ne Aymara dhe me pas ne cdo numer te gjuheve te tjera.’

Eshte thjesht nje rastesi qe nje gjuhe ne dukje artificiale e udhehequr nga nje sintakse teresisht kompjuterike flitet sot ne Tiahuanaco? Apo Aymara mund te jete trashigimia e nje diturie te madhe te cilen legjendat ja atribojne Viracochave? Nese eshte keshtu atehere cfare trashigimshe te tjera mund te gjejme?

Cfare fragmentesh te paplota te nje urtesie tashme te harruar mund te gjejme perreth—fragmente te cilat mund te kene kontribuar ne pasurine dhe diversitetin e shume kulturave qe kane evoluar ne kete rrajon gjate 10 mije vjeteve perpara pushtimit?

Mbase ka qene zoterimi i ketyre fragmenteve qe ka bere te mundur vizatimin e Linjave te Nazcas dhe ti mundesonte paraardherist e Inkasve qe te ndertonin mure ‘te pamundur’ guri ne Machu Pichu dhe ne Sacsayhuaman?

MEKSIKA

Pamja qe nuk mund te shqisja nga mendja ime ishte ajo e njerezve Viracocha te cilet largoheshin ‘duke ecur ne ujerat’ e Oqeanit Paqesor, ose ‘duke ikur’ mrekullisht nepermjet detit, sic thuhet ne shume legjenda.

Ku iken keta lundertare? Kush ishin objektivat e tyre? Dhe pse bene ata kaq shume perpjekje per te ndejtur ne Tiahuanaco per nje kohe kaq te gjate dhe me pas te pranonin deshtimin dhe te largoheshin? Cfare kane dashur ata te realizojne dhe qe kane qene kaq i rendesishem per ta?

Mbas punova per disa jave ne Altiplano duke udhetuar para e mbrapa midis La Paz dhe Tiahuanaco, u be e qarte qe as rrenojat e qytetit dhe as biblotekat e kryeqytetit nuk do me jepnin pergjigjet te metejshme te duhura. Te pakten ne Bolivi gjurmet dukej se humbisnin pergjithmone.

Vetem kur arrita ne Meksike, 2 mije milje ne veri, arrita te gjeja perseri gjurmet qe kerkoja.

GJAK DHE KOHE NE FUNDIN E BOTES

Chichen Itza, Jukatani verior, Meksike

Mbrapa meje, duke u lartuar 100 kembe ne ajer, ndodhej nje ndertim perfekt, Tempulli i Kukulkanit. Kater shkallet e tij kishin nga 91 ndarje sejcila. Te marra sebashku me gjithe platformen e majes e cila llogaritej si nje tjeter ndarje, totali ishte 365. Kjo jepte numrin e plote te diteve ne nje vit solar.

Per me shume dizajni gjeometrik dhe orientimi i strukturave te lashta eshte kalibruar me saktesine e nje sahati sviceran per te arritur nje objektiv te tille sa dramatik aq dhe ezoterik; ne ekuinokset e pranveres dhe te vjeshtes, te rregullta si tiktaku i nje sahati, motive trekendore drite dhe hije te kombinuara per te krijuar iluzionin e nje gjarperi gjigand i dergjur valezueshem ne shkallen veriore. Ne cdo rast iluzioni zgjaste saktesisht per 3 ore dhe 22 minuta.

U largova prej Tempullit te Kukuklanit ne drejtimin lindor. Perpara meje, duke refuzuar me kryenecesi pallavren e rendomte qe njerezit e Amerikes Qendrore nuk kane qene asnjehere ne gjendje te zhvillonin kollonat si nje detaj arkitektonik, shtrihej nje pyll i vertete kollonash prej guri te bardhe te cilat ne te kaluaren me siguri kane qene mbajtese te ndonje catie masive.

Rrezet e diellit digjnin ne kete ore te dites dhe hija qe ofronte zona me kollona ishte e bekuar.

I kalova afer dhe u drejtova per nga rreza e shkalleve qe te conin ne Tempullin e Luftetareve qe ndodhej perbri.
Ne maje te ketyre shkalleve te cilat u bene teresisht te dukshme vetem kur u ngjita siper, ndodhej nje figure gjigande. Ishte idhulli Chacmool.

I portretizuar gjysem shtrire gjysem ndenjur ne nje pozicion te cuditshem dhe poze pritese, me gjunje te mbledhur te nxjerre jashte, kycet e kembeve te futura poshte te ndenjurave, brrylat e mbeshtetur ne toke, duart e perkulura ne mes duke mbajtur nje pjate boshe dhe kurrizi i perkulur ne nje kend jo te pershtatshem, e gjithe pamja te linte pershtypjen sikur figura do brofte ne kembe papritur.

Dhe nese do ishte ne kembe llogarita qe lartesia do e kalonte tete kembe. Megjithese pozicionin e pavolitshem perseri pamja qe te shfaqej ishte ajo e nje fiziku energjik dhe mizor.

Fytyra ne detaje kishte buze te holla dhe te paepura si dhe vete fortesia dhe indiferenca e gurit ne te cilin ishte gedhendur dhe syte e tij vezhtronin drejte, ne menyre tradicionale ne drejtim te erresires, vdekjes dhe ngjyres se zeze.



Vazhdova ti ngjitesha shkalleve te Tempullit te Luftetareve. Nuk rreshtja se menduari per faktin e paharrueshem qe ritualet e sakrificave njerezore jane praktikuar ne menyre rutine ketu qene kohet pre-Kolombiane.

Pjata e boshatisur qe Chamacol mbante perreth barkut te tij dikur kishte sherbyer si nje mbajtese e zemrave te viktimave. ‘Nese zemra e viktimes duhej nxjerre jashte’ raporton nje vezhgues spanjoll ne shekullin e gjashtembedhjete,

ata e shoqeronin ate ne menyre demonstrative dhe e vendosnin mbi gurin e sakrifices. Kater prej tyre mbanin krahet dhe kembet e viktimes duke i hapur ato anash.

Me pas vinte ekzekutuesi i cili me nje thike te mprehte ne dore dhe me nje mjeshtri te papare kryente nje prerje midis brinjeve ne krahun e majte te trupit, pak me poshte se thithat dhe me pas e ngulte thiken me nje mizori prej bishe duke nxjerre jashte zemren qe vazhdonte te rrihte ende dhe e vendoste ne pjate...

Cfare lloj kulture mund te kete ushqyer dhe celebruar nje sjellje te tille kaq demoniake?

Ketu ne Chichen Itza, midis rrenojave te cilat datojne me shume se 1200 vjet me pare, ishte formuar nje shoqeri hibride e nderthurur me elemente maja dhe tolteke. Kjo shoqeri nuk ishte aspak e jashtezakonshme persa i perket pasionit per ceremoni mizore dhe barbare.

Perkundrazi, te gjitha civilizimet madheshtore indigjene te cilat njihen te kene lulezuar ne Meksike kane praktikuar ritualin e sakrifices me therje te qenieve njerezore.

THERTORJA


Villahermosa, Provinca e Tabascos

Ndalova duke pare Altarin e Sakrificave te Femijeve. Ishte krijimi i Olmekeve, e ashtuquajtura’kultura meme’ e Amerikes Qendrore dhe 3 mije vjet e vjeter. Nje bllok graniti solid dhe rreth 4 kembe i trashe, ne te gjitha anet mbarte relievet e kater njerezve te veshur me rroba interesante me kapuc.

Cdo njeri prej tyre mbante ne krahe nje femije te mitur, te shendetshem, fytyra e te cileve kishte te stampuar qarte pamjen e tmerrit. Pjesa e mbrapme e altarit ishte e padekoruar; perballe ishte portretizuar nje tjeter figure e cila mbante ne krah trupin pa jete te nje femije.

Olmeket jane civilizimi qe njihet zyrtarisht si me i hershmi i Meksikes se Lashte dhe sakfricimi njerzor ishte nje praktike e konsoliduar midis tyre. 2500 vjet me pas, ne kohen e pushtimit spanjoll, Azteket kane qene te fundit (por aspak te vetmit) nga banoret e ketyre viseve qe vazhdonin nje tradite jashtezakonisht te vjeter dhe te rrenjosur thelle.
Dhe e ndoqen kete tradite me nje zell fanatik.

Per shembull eshte dokumentuar qe Ahuitzoti, perandori i tete dhe me i fuqishmi i dinastise mbreterore azteke, ‘celebroi dedikimin e tempullit te Uicillopoctlit ne Tenoctitllan duke rradhitur kater rrjeshta me te burgosur perpara nje grupi prifterinjsh te cilet “punuan” kater dite rrjesht per ti therur. Ne kete rast u masakruan dhe u bene theror 80 mije njerez gjate nje rituali te vetem ceremonial.’

Azteket parapelqenin te visheshin me lekuren e rrjepur nga viktimat e sakrificave. Bernardino de Sahagun, nje misionar spanjoll mori pjese ne nje ceremoni te tille menjehere mbas pushtimit:

Pjesmarresit ne ceremoni rropen dhe coptuan trupat e viktimave; me pas ata lyen me vaj vete trupat e tyre lakuriqe dhe u mbeshtollen me lekuren e rrjepur... Duke kulluar gjak dhe lyre, keta njerez grotekse bariten rrugeve te qytetit duke tmerruar ata qe i pasonin... Diten e dyte rituali perfshiu nje feste kanibale per familjen e cdo luftetari.[/i

Nje tjeter spanjoll, kronikani Diego de Duran u be deshmitar i nje sakrifikimi masiv. Ne kete rast viktimat ishin kaq te shumta sa kur rrekejte e gjakut qe rridhnin nga shkallet e tempullit ‘arriten fundin, ato formuan pellgje te koaguluara duke tmerruar kedo qe ishte i pranishem’.

Eshte perllogaritur qe ne total numri i viktimave te sakrifikimit ne perandorine Azteke eshte rritur rreth 250 mije ne vit ne fillim te shekullit te gjashtembedhjete.

Cfare ishte ky shkaterrim maniak i jetes njerezore? Sipas vete Aztekeve kjo behej qe te vonohej ardhja e fundit te botes.

BIJTE E DIELLIT TE PESTE


Si shume njerez dhe kultura te ndryshme para tyre ne Meksike dhe Azteket besonin qe universi operon ne cikle te medhenj. Prifterinjte deklaronin si fare te thjeshte faktin qe kane ekzistuar kater cikle te tille ose ‘Diej’ qe nga krijimi i rraces njerezore. Ne kohen e pushtimit spanjoll ishte Dielli i Peste.

Dhe eshte i njejti Diell i Peste ose epoke ne te cilen jeton sot njerezimi. Citimi i meposhtem eshte marre nga nje koleksion i rralle i dokumentave azteke te njohura si Vaticano-Latin Codex:

Dielli i Pare, Matlactli Atl: kohezgjatja 4008 vjet. Ata qe jetuan ne kete periudhe u ushqyen me miser uji te quajtur atzitzintli. Ne kete epoke jetuan gjigandet... Dielli i Pare u shkaterrua nga uji ne shenjen e Matlactli Atl (10 Ujrat). U quajt Apachiohualiztli (permbytje, vershim), arti i magjise i shiut te perhershem.

Njerezit u kthyen ne peshq. Disa thone se vetem nje cift shpetoi, te ndihmuar nga nje peme e vjeter ne afersi te ujit. Te tjere thone se ishin shtate cifte te cilet u fshehen ne nje shpelle deri sa permbytja mbaroi dhe u ul niveli i ujrave. Ata me pas ripopulluan token dhe u adhuruan si perendi ne vendet e tyre...

Dielli i Dyte, Ehecoatl: kohezgjatja 4010 vjet. Ata qe jetuan ne kete periudhe u ushqyen me frutin e eger te njohur si acotzintli. Ky Diell u shkaterrua nga Ehecoatl (Gjarperi i Eres) dhe njeriu u kthye ne nje majmun... Nje burre dhe nje grua, duke qendruar mbi nje shkemb, arriten te shpetonin nga shkaterrimi...

Dielli i Trete, Tleyquiyahuillo: kohezgjatja 4081 vjet. Njeriu, pasardhesi i ciftit qe shpetoi ne Diellin e Dyte ushqehej me nje frut te quajtur tzincoacoc. Ky Diell i Trete u shkaterrua nga zjarri...

Dielli i Katert, Tzontlilic: kohezgjatja 5026 vjet... njeriu vdiq nga uria mbas nje permbytje gjaku dhe zjarri...

Nje tjeter ‘dokument kulturor’ i aztekve qe i mbijetoi mizorise se pushtuesve eshte ‘Guri i Diellit’ i Axayacatl, perandori i gjashte i dinastise mbreterore. Ky monolit gjigand ishte prere nga nje bazalt solid ne vitin 1479 e.s.

Peshon 24.5 ton dhe perbehet nga nje sere rrathesh te koncentruar te gdhendur dhe sejcili prej tyre permban formulime simbolike te nderlikuara. Ashtu si dhe ne codex, keto formulime e fokusojne vemendjen ne besimin qe bota ka kaluar tashme nepermjet kater epokave ose Diejve.

I pari dhe me i largeti perfaqesohej nga Ocelotonatiuh, perendia jaguar: ‘Gjate ketij Dielli kane jetuar Gjigandet te cilit ishin krijuar nga perendite por qe me pas u sulmuan dhe gllaberuan nga jaguaret.’ Dielli i Dyte perfaqesohet nga koka prej gjarperi e Ehecoatl, perendia e ajrit: ‘Gjate kesaj periudhe rraca njerezore u shkaterrua nga erera te forta dhe hurrikane dhe njerezit u shnderruan ne majmune.’

Simboli i Diellit te Trete eshte nje koke e perbere nga shiu dhe zjarri qiellor: ‘Ne kete epoke cdo gje u shkaterrua nga shiu dhe zjarri qe ra prej qiellit si dhe formimi i llaves. Te gjitha shtepite u dogjen. Njerezit u shnderruan ne zogj per ti shpetuar katastrofes.’ Dielli i Katert perfaqesohet nga koka e perendeshes se ujit Chalchiuhtlicue: ‘Shkaterrimi erdhi ne formen e shiut me rrebesh dhe permbytjeve. Malet u zhduken dhe njeriu u transformua ne peshk.’

Simboli i Diellit te Peste, epoka jone aktuale, eshte fytyra e Tonatiuh, vete perendia Diell. Gjuha e tij, e pershkruar me saktesi si nje thike obsidiane, varet jashte e uritur duke sinjalizuar nevojen e tij per tu ushqyer me gjak dhe zemra njerezore.

Tiparet e tij jane te rrudhura per te treguar moshen e tij te thyer dhe ai po ashtu shoqerohet nga simboli i Ollin qe perfaqeson Levizjen. Pse Dielli i Peste percaktohet si ‘Dielli i Levizjes’ ? Sepse, ‘te mocmit thone: gjate ketij dielli do kryet nje levizje e tokes dhe nga kjo levizje te gjithe ne do shfarosemi.’

Po kur do ndodhi kjo katastrofe? Sipas prifterinjve azteke, SHPEJT. Ata besojne se Dielli i Peste ka qene i vjeter dhe duke ju afruar fundit te ciklit te tij (kjo eshte arsyeja e rrudhave ne fytyren e Tonatiuh).

Traditat e lashta meso-Amerikane e datojne lindjen e epokes sone ne nje periudhe te larget qe korrespondon me mijevjecarin e katert p.e.s. te Kalendarit Kristian. Metoda e llogaritjes se fundit te tij prej aztekeve tashme ishte harruar.

Ne mungese te ketij informacioni kaq thelbesor u kryen sakrificat njerezore me shpresen se do ndalonin apo shtynin ne kohe katastrofat. Ne fakt azteket e konsideronin veten e tyre si njerez te zgjedhur; ata ishin te bindur se ishin caktuar me nje mision te shenjte per te zhvilluar lufra dhe ofruar gjakun e roberve per te ushqyer Tonatiuh duke ruajtur keshtu jeten e Diellit te Peste.

Stuart Fiedel, nje autoritet ne prehistorine e Amerikes, e permblodhi te gjithe kete dokumentin ne keto fjale: ‘Azteket besonin se per te ndaluar shkaterrimin e universit, i cili kishte ndodhur kater here te tjera ne te kaluaren, perendite duhen furnizuar me nje diet te perhershme prej zemrave dhe gjakut njerezor.’

I njejti besim me disa ndryshime spikatese gjehet ne te gjitha civilizimet e Amerikes Qendrore. Ashtu si dhe Azteket, disa nga njerezit e hershem kishin llogaritur me saktesi se kur do ndodhi levizja e madhe e tokes dhe qe shkaktoje fundin e Diellit te Peste.

PRURESIT E DRITES

Nga epoka e Olmeceve skemi asnje dokument pervec skulpturave te erreta dhe kercenuese. Por Majat, ne menyre te justifikueshme te konsideruar si civilizimi me madheshtor qe ka ekzituar ndonjehere ne Boten e Re, kane lene nje numer te madh e me vlere dokumentash kalendarike. I shprehur ne terma te nje sistemi datimi modern, keto simbole enigmatike mbartin nje mesazh kurioz:

Dielli i Peste duket se do perfundoje ne 23 Dhjetor, 2012.

Ne klimen intelektuale rracionale te fundit te shekullit 20-te eshte aspak e modes te marresh seriozisht profeci per fundin e botes. Konsensusi i pergjithshem eshte qe ato jane produkte te mendjeve supersticioze dhe qe mund te injorohen me lehtesi. Sidoqofte ndersa udhetoja perreth Meksikes, here pas here bezdisesha nga nje ngacmim intuitiv qe zerat e urtesise se lashte ne fund te fundit meritojne te pakten te degjohen.

Dua te them qe le te mendojme per nje moment qe keto nuk jane zerat e cmendur te disa supersticiozeve te eger sic mendojme ne se ishin. Le te supozojme se ata dinin dicka qe ne se dime?

Dhe ne vecanti, le te supozojme data e projektuar e tyre per fundin e Diellit te Peste del te jete e sakte? Me pak fjale le te supozojme se disa katastrofa gjeologjike jane duke u shfaqur ne thellesi te tokes sic parashikuan njerezit e urte te Majave?

Ne Peru dhe Bolivi me rane ne sy dhe terhoqen vemendjen llogaritjet obsesive te kohes te kryera nga Inkasit dhe paraardhesit e tyre. Tani, ne Meksike zbulova qe Majat, te cilet besonin se kishin arritur te gjenin daten e fundit te botes, kane qene te poseduar nga i njejti impuls.

Ne te vertete per keta njerez cdo gje ishte e permbledhur tek numrat, kalimi i viteve dhe manifestimi i ngjarjeve. Besimi ka qene qe nese numrat te cilet ndodhen midis manifestimeve mund te kuptohen drejte atehere eshte e mundur qe te parashikohen me sukses momentet e vete ngjarjeve.

U ndjeva aspak i gatshem qe te injoroja implikimin e dukshem te shkaterrimeve te meparshme te njerezimit, te pershkruara me kaq gjalleri ne traditat e Amerikes Qendrore. Se bashku me gjigandet dhe permbytjet, keto tradita ishin cuditerisht shume te ngjashme me te tjerat, shume larg zones se Andeve.

Nderkohe isha mese i vendosur qe te ndiqja nje tjeter linje hetimi, te lidhur ngushte me kontekstin e materialit te mesiperm. Interesimi per perendine lekurbardhe dhe me mjeker te quajtur Kecalkoatli (Quetzalcoatl ) i cili besohej se ka lundruar per ne Meksike nga pertej detrave ne nje kohe shume te larget.

Quetzalcoatl i eshte dhene merita e shpikjes se matematikes se avancuar dhe formulave kalendarike te cilat u perdoren me pas nga Majat per te llogaritur diten e fundit te botes.

Ai po ashtu kishte nje ngjashmeri te madhe me Viracochan, perendine fytyrzbehte te Andeve i cili erdhi ne Tiahuanaco ‘ne kohen e erresires’ duke sjelle dhuraten e drites dhe civilizimit.

TE HUAJT E SHQUAR
Matthew Stirling, arkeologu amerikan qe kreu germimet ne La Venta ne vitet 1940-te beri nje numer zbulimesh spektakolare aty. Dhe me spektakolarja nga te gjitha ishte Pllaka e Njeriut me Mjeker.

Plani i vendbanimit te lashte te Olmeceve sic e kam thene shtrihet pergjate boshtit qe tregon 8° ne perendim te veriut. Ne jug te pjeses fundore te ketij boshti, 100 kembe e larte ravijezohej maja konike e nje piramide te madhe.

Perbri saj, rrafsh me token ndohej dicka qe ngjasonte me nje bordure rreth nje kembe e larte qe mbyllte nje zone te bollshme drejtkendore, nje te katerten e madhesise se nje lagjeje te mesme qyteti. Kur arkeologet filluan te germonin borduren ata per habine e tyre me te madhe zbuluan qe ajo i perkiste pjeses se siperme te nje muri kollonash.

Germime te metejshme ne shtresat e paprekura me pare te sfratifikimit te cilat ishin akumuluar shpalosen latersine e plote te kollonave qe ishte 10 kembe. Kishte me shume se 600 te tilla dhe ishin vendosur kaq prane njera tjetres sa formonin nje si gardh gati te pakalueshem. Gdhendur nga nje gur bazalti solid dhe e transportuar ne La Venta nga gurore me shume se 60 milje larg, kollonat peshonin rreth 2 ton sejcila.

Pse gjithe ky mundim? Per cfare ishte ndertuar gardhi dhe cfare duhet te rrethonte?

Edhe perpara se te fillonin germimet, maja e nje cope masive guri ishte e dukshme duke dale nga toka ne mes te nje zone te mbyllur, pothuajse 4 kembe me siper sesa vija e lakuar imagjinare dhe qe anohej nga perpara. Kjo cope guri ishte e mbuluar nga gdhendjet. Keto gdhendje vazhdonin poshte shtreses se dheut duke ju fshehur syrit dhe duke u zgjatuar nen token e lashte per me shume se 9 kembe.

Stirling dhe grupi i tij punuan per dy dite per te nxjerre gurin e madh. Kur doli ne drite u pa qarte te ishte nje shtylle madheshtore guri me mbishkrime, 14 kembe e larte dhe 7 kembe e gjere dhe pothuajse 3 kembe e trashe.

Gdhendjet tregonin takimin midis dy njerezve shtatelarte, te dy te veshur me veshje ceremoniale dhe me kepuce majat e te cilave ishin te kthyera me maje perpjete. Ose erozioni ose gjymtimi i vullnetshem (i praktikuar shpesh ne monumentet Olmece) kishte rezultuar ne nje shperfytyrim total te njeres prej figurave.

Tjetra ishte e paprekur. Ne menyre te qarte ajo paraqiste nje mashkull te bardhe me nje hunde te drejte, mjeker te gjate dhe valevitese te cilet arkeologet te mahnitur e mbiquajten “Xha Semi”.

Ecja ngadale perreth shtylles prej 22 ton duke sjelle nder mend qe kjo veper eshte dergjur per me shume se 3 mije vjet nentoke. Vetem ne me pak se gjysem shekulli, fale germimeve te Stirling kjo statuje pa perseri driten e diellit.

Po kush do jete fati i saj tani? A do qendroje ketu per 30 shekuj te tjere si nje objekt admirimi dhe shkelqimi per brezat e ardhshem? Apo gjate kesaj kohe kaq te madhe mbase do ndryshojne rrethanat dhe statuja do groposet perseri?

Mbase asnje gje e tille nuk do ndodhi. Mu kujtua sistemi i lashte kalendarik i Amerikes Qendrore, i filluar nga Olmecet. Sipas tyre dhe sidomos sipas pasardhesve te tyre me te famshem, Majat, nuk kishte aspak ndonje koheshtrirje te madhe, e jo me te thuash 3 mijevjecare. Delli i Peste eshte konsumuar plotesisht dhe termete te temerrshme po pergatiten te shkaterrojne njerezimin dy dite perpara Krishtlindjeve ne vitin 2012 e.s.

E perqendrova perseri vemendjen tek kollona. Dy gjera dukeshin shume te qarta: skena e takimit e paraqitur aty duhet te kete patur nje rendesi shume te madhe per Olmecet dhe per kete arsye ishte zgjedhur nje kollone e nje dimensioni te tille si dhe ndertimi i gardhit madheshtor me kollonat plotesuese.

Dhe ashtu si ne rastin e kokave te negroideve, ishte e qarte qe fytyra me mjeker e njeriut te bardhe mund te jete gdhendur vetem duke patur perpara modelin e gjalle njerezor. Detajet e medha rracore ishin kaq te medha saqe eshte e pamundur qe nje artist ti kete imagjinuar ato.

E njejta gje vlen dhe per dy figurat e tjera te njerezve te bardhe te cilat isha ne gjendje qe ti identifikoja midis monumenteve te mbijetuara nga La Venta. Njera ishte gdhendur ne nje reliev te ulet mbi nje pllake te madhe dhe te rende guri pothuajse 3 kembe ne diameter.

I veshur me dicka qe dukej si geta te trasha dhe te ngushta, tiparet e tij ishin ato te nje anglo-saksoni. Ai kishte nje mjeker te plote dhe me maje ndersa ne koke mbante nje kapele te cuditshme. Ne doren e majte ai kishte nje flamur ose mbase ndonje lloj arme. Ne te djathten te cilen e mbante ne mes te gjoksit nuk dukej te kishte asgje.

Perreth pulsit te po te njejtes dore ishte e lidhur nje shirit i ndritshem. Njeriu tjeter i bardhe e cila ishte gdhendur ne anen e nje shtylle te ngushte permbante te njejtat vecori.

Kush ishin keta te huaj te shquar? Cfare benin ata ne Ameriken Qendrore? Kur erdhen ata ketu? Dhe kush ishte marrdhenia qe ata kishin ata me te huajte e tjere te cilet ishin vendosur ne kete xhungel te lagesht kaucuku – ata te cilet u bene modelet e gjalle per kokat e medha negroide?

Disa studiues radikale te cilet e kundershtojne dogmen ne lidhje me isolimin e Botes se Re perpara vitit 1492, kane propozuar ate qe duket nje zgjidhje rracionale te problemit: individet me mjekra mund te kene qene Fenikas nga Mesdheu te cilet kane lunduar nepermjet Shtyllave te Herkulit dhe permes Oqeanit Atlantik qe ne mijevjecarin e dyte p.e.s.

Mbeshtetesit e kesaj teorie shkuan deri aty sa te sugjeronin qe zezaket e pranishem si statuja duhet te kene qene skllever te Fenikasve te cilet i kishin kapur neper brigjet e Afrikes Perendimore perpara se te nderrmernin kalimin neper Atlantik.

Sa me shume i merrja ne konsiderate karakteret e cuditshme te skulpturave te La Ventas aq me shume nuk kenaqesha me ide te tilla. Mbase Fenikasit dhe njerez te tjere te Botes se Vjeter e kane kapercyer Atlantikun shume kohe perpara Kolombit. Ka evidenca te mjaftueshme per kete fakt ndonese paraqitja e tyre nuk eshte qellimi i ketij libri.

Problemi ishte qe Fenikasit te cilet kane lene gjurme te pagabueshme te duarve te tyre ne shume vende te botes se lashte, nuk kane bere te njejten gje ne vendbanimin e Olmeceve ne Ameriken Qendrore. As kokat e zezakeve dhe as relievet te cilat portretizonin njerezit e bardhe me mjeker nuk tregonin as gjene me te vogel Fenikase ne stilin e tyre.

Dhe me te vertete nga kendveshtrimi stilistik, keto vepra kaq te fuqishme arti duket se nuk i perkasin asnje kulture tradite apo zhanri te njohur. Ato duken sikur skane asnje precedent as ne Boten e Re dhe as ne ate te Vjetren.

Ato duken sikur kane lindur nga asgjeja... dhe kjo natyrisht eshte e pamundur pasi cdo forme shprehie artistike ka rrenjet e saj diku.

NJE FAKTOR I TRETE HIPOTETIK


Me erdhi nder mend nje shpjegim i mundshem qe mund te gjendet ne nje teori “tjeter arsye hipotetike” qe per here te pare u hartua nga nje numer egjyptologesh te shquar per te shpjeguar njerin nga misteret me te medha te historise dhe kronologjise Egjyptiane.

Evidencat arkeologjike sugjeronin se ne vend qe te zhvillohej ngadale dhe me ‘dhimbje’ si cdo shoqeri normale njerezore, civilizimi i Egjyptit te Lashte, ashtu si dhe ai i Olmeceve, lindi menjehere dhe totalisht i formuar.

Dhe me te vertete periudha e tranzicionit nga nje shoqeri primitive ne ate te avancuar duket se ka qene shume e shkurter, kaq e shkurter sa nuk te kete asnje kuptim ne aspektin historik. Aftesite teknologjike per te cilat duhen me qindra e madje me mijera vjet qe te evolojne, u perdoren pothuajse brenda nates dhe pa asnje paraardhes te mundshem.

Per shembull, mbetje nga periudha para dinastike rreth 3500 p.e.s. nuk tregon asnje shenje shkrimi. Por menjehere mbas kesaj date, ne menyre krejt te papritur dhe te pashpjegueshme, hieroglifet e shumta, kaq familjare per ne qe i gjejme neper rrenojat e Egjyptit te Lashte, u shfaqen ne nje forme te kompletuar dhe perfekte.

Shume larg nga te qenit piktura te objekteve apo veprimeve, kjo gjuhe e shkruar ishte komplekse dhe e strukturuar ne maksimum, me shenja qe perfaqesonin tinguj dhe nje sistem te detajuar simbolesh numerike.

Madje edhe hieroglifet me te hershme ishin te stilizuara dhe konvencionalizuara; pra eshte e qarte qe nje shkrim kursiv i avancuar ka qene ne perdorim te rendomte gjate agimit te Dinastise se Pare.

Ajo qe eshte e vertete eshte fakti qe nuk ka asnje gjurme evolucioni nga me e thjeshta tek me e sofistikuara dhe e njejta gje eshte e vertete si per matematiken, mjeksine, astronomine dhe arkitekturen ne sistemin e pasur dhe te perzjere fetaro-mitologjik ne Egjypt (edhe permbajtje qendrore te nje vepre kaq te rrafinuar si Libri i te Vdekurve ekzistonte qe ne fillimet e periudhes se dinastive).

Pjesa me e madhe e egjyptologeve nuk do i marrin ne konsiderate implikimet e sofistikimit te hershem ne Egjypt. Keto implikime, sipas nje numri te caktuar mendimtaresh te guximshem, jane befasuese. John Anthony West, nje ekspert ne historine e peridhes se hershme dinastike shtron pyetjen:

Si ka mundesi qe nje civilizim kaq kompleks shfaqet i tille qe ne fillimet e tij? Le ti hedhim nje sy automobilit te vitit 1905 dhe ta krahasojme ate me ato te koheve tona moderne. Nuk mund te ngaterrosh procesin e ‘zhvillimit’. Por ne Egjypt nuk ka asnje paralel. Cdo gje eshte aty qe ne fillim.

Pergjigja mbi misterin eshte e qarte natyrisht por, per shkak te neverise qe shkakton midis kastes se ‘mendimtareve’ moderne, merret rralle ne konsiderate. Civilizimi Egjyptian nuk ishte nje ‘zhvillim’, ishte nje TRASHEGIM !

West eshte si te thuash gjembi ne mish per gjithe institucionin e egjyptologjise nder vite. Por ka dhe shume figura te tjera autoritare qe kane pranuar hutimin e tyre ne lidhje me menyren e papritur ne te cilen eshte shfaqur civilizimi Egjyptian. Walter Emery, profesori i te ndjerit Edward i fakultetit te Egjyptologjise ne Universitetin e Londres e permblodhi ketu problemin:

Ne periudhen rreth 3400 vjet perpara Krishtit, ndodhi nje ndryshim i madh ne Egjypt dhe vendi kaloi me shpejtesi nga nje gjendje kulturore neolitike dhe me nje karakter kompleks tribal, ne nje monarki shume te organizuar...

Ne te njejten kohe u shfaq arti i te shkruarit, arkitektura monumentale dhe artet dhe zejet u zhvilluan ne nje shkalle te pabesueshme dhe cdo evidence tregon ekzistencen e nje civilizimi luksoz. E gjitha kjo u arrit ne nje periudhe kohe relativisht te shkurter pasi duket sikur ka pak ose fare parapergatitje per zhvillime te tilla kaq themelore ne shkrim dhe arkitekture...

Nje shpjegim i thjeshte mund te jete qe Egjypti e mori kolpon e papritur te civilizimit deciziv kultural nga nje tjeter civilizim i njohur i botes antike. Sumeret, ne Eufratin e Poshtem ne Mesapotami, jane kandidatet me te mundshem.

Pavaresisht nga disa diferenca thelbesore, perdorimi i perbashket i disa teknikave dhe stileve arkitektonike sugjeron nje lidhje midis dy rrajoneve. Por asnje nga keto ngjashmeri nuk eshte aq e forte sa te jete decizive ne lidhjen e rastesishme dhe ne influencimin e njeres kulture mbi tjetren. Sic shkruan Profesor Emery eshte e kunderta:

Pershtpyja qe ne na krijohet eshte ajo e nje lidhje indirekte dhe mbase ekzistenca e nje faktori te trete influenca e te cilit ndikoi si Eufratin ashtu dhe Nilin... Shkenctaret moderne kane tentuar te injorojne mundesine e emigrimit te civilizimit ne te dyja rrajonet nga nje zone hipotetike ende e pazbuluar.

Sidoqofte nje faktor i trete arritjet kulturale te te cilit kaluan ne menyre te pavarur ne Egjypt dhe Mesapotami mund te shpjegojne me se miri tiparet e perbashketa dhe ndryshimet thelbesore midis dy civilizimeve.

Nder te tjera kjo teori hedh drite mbi faktin misterioz qe banoret e Egjyptit dhe Sumeret e Mesapotamise duket se kane adhuruar virtualisht ne menyre identike te njejtat perendi Henore te cilat jane nga me te vjetrat ne panteonet e tyre respektive (Toth ne rastin e Egjyptianeve, Sin ne rastin e Sumereve).

Sipas egjyptologut te shquar Sir E.A. Wallis Budge, ‘ngjashmeria midis dy perendive eshte shume e afert per te qene nje koincidence...

Do te ishte e gabuar te thuhej qe Egjyptianet e huazuan ate nga Sumeret apo Sumeret nga Egjyptianet por mund te thuhet qe njerezit e urte te ketyre kulturave e huazuan sistemin e tyre teologjik nga nje burim i perbashket, shume shume i lashte.

Si pasoje e ketij arsyetimi shtrohet kjo pyetje: cfare ka qene ‘burimi i perbashket por shume shume i lashte’, kjo zone hipotetike dhe ende e pazbuluar, ky faktor i trete kaq i avancuar te cilit i referohen Budge dhe Emery? Dhe nese lane nje trashegimi te nje kulture te larte ne Egjypt dhe Mesapotami, pse nuk bene te njejten gje dhe ne Ameriken Qendrore?

Nuk eshte e mjaftueshme te debatosh faktin qe civilizimi u zhvillua shume me vone ne Meksike sesa ne Lindjen e Mesme. Ka mundesi qe impulsi fillestar mund te jete ndjere ne te njejten kohe ne te gjitha vendet por menyra e zhvillimit te tij mund te kete marre rruge te ndryshme.

Sipas ketij skenari, civilizuesit duket se ja kane dale mbane per mrekulli ne Egjypt dhe ne Sumeri duke krijuar kultura te mrekullueshme qe lane gjurme kaq te forta. Nga ana tjeter, ne Meksike (dhe sic duket edhe ne Peru) ata paten deshtime serioze, mbase fillimi ishte i mbare po te konsiderosh kokat gjigande prej guri dhe njerezit me mjekra ne reliev por qe me pas mori tatepjeten.

Drita e civilizimit mbase nuk kishte humbur per fare por sidoqofte civilizimi nuk u shfaq me aty deri ne vitin 1500 p.e.s. me te ashtuquajturin ‘horizontin Olmec’. Ne kete moment tashme kokat e lashta prej guri duhet te kene qene te vjetruara dhe te ‘thinjura’ nga mosha, reliktet antike te nje fuqie jashtezakonisht te madhe spirituale dhe origjina e tyre tashme e harruar u mbeshtollen me mitin mbi civilizuesit gjigande mjekroshe.

Nese eshte keshtu atehere ka mundesi qe ne jemi duke pare ngulmueshem fytyra qe i perkasin nje kohe shume shume te larget, shume me teper sesa e mendojme, sidomos kur shikojme syte e bajamte te njeres nga kokat e negroideve apo tiparet spikatese kaukaziane te ‘Xha Semit’. Eshte padiskutim e pamundur qe keto vepra madheshtore ruajne imazhet e njerezve te nje civilizimi te zhdukur i cili perfshinte disa grupe etnike.

Kjo eshte praktikisht teoria e faktorit te trete qe aplikohet per Ameriken Qendrore: civilizimi ne Meksiken e Lashte nuk lindi pa ndihmen nga jashte dhe nuk lindi si rezultat i influences nga Bota e Vjeter; ne fakt disa kultura ne Boten e Vjeter dhe ne Boten e Re mund te kene marre influencen dhe idete e nje trashegimie te nje faktori te trete ne nje kohe shume te larget.

NGA VILLAHERMOSA NE OAXACA

Perpara se te largoheshim nga Villahermosa vizitova CICOM qe eshte Qendra per Studimin e Kulturave te Olmeceve dhe Majave. Doja te mesoja nga studiuesit nese kishte apo jo ndonje vendbanim tjeter interesant te Olmeceve ne ate rrajon. Per habine time ata me sugjeruan qe te shkoja me larg.

Ne Monte Alban, ne provincen Oaxaca qe ndodhet me qindra kilometra ne jugperendim ku mesa duket arkeologet kishin zbuluar artifakte “olmece” dhe nje numer relievesh qe mendohej se perfaqesonin vete Olmecet. Une dhe Santha kishim ndermend qe te shkonim ne Gadishullin e Jukatanit i cili ndodhet ne verilindje.

Udhetimi per ne Monte Alban do te thoshte nje ndryshim shume i madh ne intenerarin tone por perseri ne vendosem qe te shkonim aty duke shpresuar qe mund te hidhnim me shume drite ne misterin Olmec. Per me shume vete udhetimi premtonte te ishte shume i bukur, me rruge midis malesh dhe ne mes te luginave te fshehura ne zemer te te cilave shtrihet qyteti Oaxaca.

U drejtuam per nga perendimi duke kaluar venbanimin e humbur te La Venta-s, lame mbrapa perseri Coatzecoalcos dhe pershkuam Sayla dhe Loma Bonita ne nje rruge qe kryqezohej nga qyteti Tuxtepec. Ndersa udhetonim shikonim pejsazhet e fshatrave dhe periferive te qyteteve te nxira dhe ndotura nga industria e naftes, kalonim neper kodra te kadifejta te mbushura me bar te gjelber dhe po ashtu fusha te tera me te mbjella.

Ne Tuxtepec, aty ku fillojne me te vertete luginat, u kthyem drejt jugut duke ndjekur autostraden 175 per ne Oaxaca. Ne harte dukej me pak se gjysma e distances qe na u desh per te ardhur ketu qe nga Villahermosa.

Por rruga doli te ishte me e komplikuar dhe me zigzage dhe me ulje ngritje ne maje te kodrave qe na lodhen nga nervat dhe perqendrimi i muskujve. Rruga na coi neper nje pejsazh te mbushur me vegjetacion alpin ndersa ne majen e mbuluar nga rete te kodrave madheshtore mund te dallohej bimesia gjigande gje qe krijonte nje pamje surreale.

Na u desh pothuajse 12 ore per te pershkuar 700 km nga Villahermosa ne Oaxaca. Ne momentin qe udhetimi perfundoi duart e mija ishin mbushur me flluska nga shtrengimi i tensionuar i timonit neper rrugen e rrezikshme.

Syte e mij ishin te lodhur dhe vazhdimisht me faniteshin humnerat e frikshme neper te cilat gjarperonte autostrada 175 si dhe malet ku gelonte bimesia e pazakonte.

Qyteti i Oaxacas eshte i famshem per kerpudhen magjike, marihuanen dhe D.H. lawrence (i cili shkroi dhe hartoi pjese te noveles se tij Gjarperi me Pende ne vitin 1920). Vendi perseri te krijon nje ndjesi boheme dhe deri naten vone neper rruge ndihej dhe shikohej nje eksitim qe gjallonte neper turmat qe mbushnin kafenete, rruget e ngushta, ndertesat e vjetra dhe sheshet e bollshme.

Zume ven ne Hotelin las Golondrinas. Krevati ishte i rehatshem dhe nga dritarja mund te shikohej qielli magjik i nates. Por ndonese isha shume i lodhur nuk arrija dot te flija. Ajo qe me mbante zgjuar ishte ideja e civilizuesve... perendite mjekeroshe dhe shoqeruesit e tyre. Ne Meksike, ashtu si dhe ne Peru ato dukej se kishin hasur deshtim.

Kjo ishte qe ajo dilte nga legjendat dhe mbasi vizitova Monte Alban te nesermen ne mengjes zbulova qe nuk ishin vetem legjendat qe pohonin kete gje.

AVENTURAT NE BOTEN E NENDHESHME, UDHETIM TEK YJET


Teoria e ‘faktorit te trete hipotetik’ shpjegon ngjashmerite dhe ndryshimet themelore midis Egjyptit te Lashte dhe Mesapotamose se Lashte duke propozuar ate qe te dyja moren trashegimine e perbashket e civilizimit nga i njejti paraardhes i lashte.

Asgje sugjerim serioz nuk eshte bere per vendndodhjen e ketij civilizimi te lashte, natyra e tij apo koha se kur u zhvillua. Kjo gje e njejta me nje vrime te zeze ne kozmos, nuk mund te shikohet. Por perseri prania e tij mund te deduktohet nga efektet mbi gjerat qe mund te shikohen – ne kete rast civilizimet e Sumereve dhe Egjyptit.

A eshte e mundur qe i njejti paraardhes misterioz, i njejti burim i padukshem influence, te kete lene gjurmet e tij edhe ne Meksike? Nese eshte keshtu atehere duhet te presim qe te gjejme ndonje ngjashmeri kulturore midis civilizimit te lashte te Meksikes dhe atyre te Sumereve dhe Egjyptit. Po ashtu mund te presim qe te perballemi me diferenca shume te medha qe rezultojne nga nje periudhe e gjate evolucioni divergjent i cili i ka ndare te gjitha zonat ne kohera historike.

Por sidoqofte mund te presim qe ndryshimet midis Sumerise dhe Egjyptit te jene me te pakta per shkak te kontaktit te rregullt me njeri tjetrin gjate periudhave historike sesa midis dy kulturave te Lindjes se Mesme dhe kulturave te te largtes Amerike Qendrore e cila gezoi te pakten nje kontakt sado te vogel perpara ‘zbulimit’ te Botes se Re nga Kolombi ne vitin 1492 e.s.

Ngrenesit e te vdekurve, monstrat e tokes

Mbreter te yjeve, shkurtabiqe dhe relative te tjere

Per disa arsye te cuditshme qe nuk jane shpjeguar, Egjyptianet e Lashte kane nje simpati dhe nderim te vecante per xhuxhet. Po ashtu dhe njerezit e civilizuar te Amerikes Qendore te Lashte qe ne kohen e Olmeceve. Ne te dyja rastet xhuxhet favorizoheshin si kercimtare dhe kjo eshgte paraqitur dhe ne veprat e artit.

Ne periudhen e hershme dinastike te Egjyptit, me shume se 4500 vjet me pare nje Ennead prej nente perendish te plotfuqishme nderohej ne menyre te vecante nga prifterinjte e Heliopolisit. Po ashtu ne Ameriken Qendore, si Acteket dhe Majat besonin ne nje sistem te fuqishem prej nente perendish.

Popol Vuhk, libri i shenjte i te lashteve Quiche Maya te Meksikes dhe Guatemales, permban disa pasazhe te cilet tregojne me qartesi nje besim ne ‘rilindjen yjore – misherimin e te vdekurve si yje. Mbasi ata ishin vrare, per shembull Binjaket Heronj te quajtur Hunahpu dhe Xbalanque ‘u ngriten lart ne mes te drites dhe menjehere u ngriten ne qiell...

Me pas harku i qiellit dhe faqja e tokes u ndricuan. Dhe ata u bene banore te qiellit. Ne te njejten kohe qe Binjaket ngriheshin ne qiell, 400 prej shokeve te tyre ishin vrare dhe ne kete menyre ata u bene shoke te Hunahpu dhe Xbalanque dhe u shnderruan ne yje ne qiell.’

Pjesa me e madhe e traditave per Perendine-Mbret Quetzalcoatl, sic e kemi pare, fokusohet ne detyrat dhe mesimet e tij si civilizues.

Pasuesit e tij ne Meksiken e Lashte besonin po ashtu qe manifestimet e tija humane kishin kaluar eksperiencat e vdekjes dhe mbas kesaj ai kishte rilindur si yll. Si rezultat eshte interesante qe te zbulohet ne Egjypt qe ne Epoken e Piramidave, me shume se 4 mije vjet me pare, struktura fetare vertitej rreth besimit qe faraonet e vdekur rilindnin si yje.

Ritualet magjike kendoheshin me qellimin e vetem per te lehtesuar rilindjen e shpejte ne qiell te mbreterve te vdekur: ‘Oh mbret, ti je ky Yll i Madh, Shoqeruesi i Orionit qe pershkon qiellin me Orionin... Ju u ngritet ne qiell ne anen lindore dhe u rinovove ne fund te stines tende dhe rinove kur erdhi fundi i kohes tende...’

E kemi hasur konstelacionin e Orionit me pare ne pllajen e Nazcas dhe do e gjejme serisht me vone...

Nderkohe le te marrim ne konsiderate Librin e te Vdekurve te Egjyptit te Lashte. Nje pjese e perbajtjes se tij jane po aq te vjetra sa dhe vete civilizimi egjyptian dhe vlen si nje lloj udherrefyesi per transemigrimin e shpirtit.

I meson te vdekurit si te perballoje rreziqet e jetes se pertejme, e ben ate te afte qe te perftoje formen e disa krijesave mitike dhe e pajis ate me fjalekalimet e duhura per te kaluar faza dhe nivele te ndryshme te botes se nendheshme.

Eshte nje koincidence qe banoret e lashte te Amerikes Qendrore ruajten nje vizion paralel te rreziqeve te jetes se pertejme? Besohej gjeresisht qe bota e nendheshm konsistonte ne nente shtresa nepermjet te cilave i vdekuri duhet te udhetonte per kater vjet duke perballuar pengesat dhe rreziqet gjate rruges.

Shtresat kishin emra qe shpjegonin me se miri kuptimin e tyre si psh ‘vendi ku malet perplasen me njeri tjetrin’, ‘vendi ku qellohet me shigjeta’, ‘mali i thikave’ etj. Si ne Ameriken Qendrore te Lashte ashtu dhe ne Egjyptin e Lashte besohej se udhetimi neper boten e nendheshme kryhej me varke, te shoqeruar nga varkare perendi te cilet mundesonin lundrimin nga niveli ne nivel.

Varri i Combit te Dyfishte, nje sundues i qytetit Maja te Tikal ne shekullin e 8-te kur u zbulua u pa qe permbante nje skene te tille. Imazhe te ngjashme shfaqet ne te gjithe Luginen e Mbreterve ne Egjyptin e Siperm dhe ne menyre te vecante ne varrin e Tutmesit te III, nje faraon i Dinastise se 18-te.

Eshte rastesi qe pasagjeret ne varken e faraonit te vdekur dhe ne kanoen ne te cilen Combi i Dyfishte kryen udhetimin e tij final, perfshijne (ne te dyja rastet) nje qen ose nje perendi me koke qeni, nje zog ose nje perendi me koke zogu dhe nje majmun apo nje perendi me koke majmuni?

Shtresa e shtate e botes se nendheshme tek meksikanet e lashte quhej Teocoyolcualloya: ‘vendi ku bishat gllaberojne zemra’.

Eshte koincidence qe njera prej shtresave apo niveleve te botes se nendheshme tek Egjyptianet e Lashte, ‘Holli i Gjykimit’ perfshin nje sere simbolesh pothuajse identike? Ne kete moment kaq kyc zemra e te vdekurit peshohej kundrejt nje puple.

Nese zemra ishte e rende me mekate atehere do anonte peshoren. Perendia Toth do e vinte re ndryshimin ne panelin e tij dhe zemra do gllaberohej menjehere nga bisha e frikshme, gjysem krokodil, gjysem hipopotame dhe gjysem luan qe quhej “Ngrenesi i te Vdekurit”.

Ne perfundim le te rikthehemi ne Egjyptin e Epokes se Piramidave dhe te pozicionit te privilegjuar te faraoneve te cilet i jepnin mundesi atyre qe te anashkalonin gjyqet e botes se nendheshme dhe ti bente te rilindnin si yje.

Misherimi (inkarnimi) ritual ishte pjese e procesit. Po aq e rendesishme ishte dhe ceremonia misterioze e quajtur ‘hapja e gojes’ qe kryhej gjithmone mbas vdekjes se faraonit dhe qe nga arkeologet besohet se daton ne kohet para dinastike. Prifti i Larte dhe kater asistente merrnin pjese duke tundur peshenkhef, nje vegel ceremoniale prerese.

Kjo perdorej per te ‘hapur gojen’ e te vdekurit Perendi-Mbret, nje veprim qe mendohej se ishte shume i rendesishem per te garantuar rilindjen e tij ne qiej. Relievet dhe skicat qe i kane mbijetuar kohes dhe qe tregojne kete ceremoni, nuk lene asnje dyshim qe trupi fizik goditej me force me peshenkhef.

Kohet e fundit sipas evidencave te reja del se ka mundesi qe njera nga dhomat en Piramiden e madhe te Gizes mund te jete perdorur si vendi per keto ceremoni.


E gjithe kjo praktike cuditerisht gjehet e binjakezuar me pak shtrembrime ne Meksike. Gjate faqeve te ketij libri kemi pare rendesine e madhe te sakrificave njerezore ne kohet para pushtimit spanjoll.

Eshte nje koincidence qe vendi i zhvillimit te sakrifices ishte nje piramide, qe ceremonia kryhej nga nje Prift i Larte dhe kater asistente, qe mjeti preres, thika e sakrifices, perdorej per te goditur me force trupin e viktimes dhe qe shpirti i viktimes besohej se ngjitej menjehere ne qiell duke menjanuar rreziqet e botes se nendheshme?

Ndersa ‘koincidenca’ te tilla vazhdojne te shtohen eshte e arsyeshme qe te mendojme ka ndonje lidhje midis te dyjave. Natyrisht bindja shtohet kur mesojme qe termi i pergjithshem per ‘sakrifice’ ne te gjithe Ameriken Qendrore te Lashte ishte p’achi qe do te thote ‘hapja e gojes’.

A eshte e mundur qe keto fakte qe hasim ne dy zona gjeografike kaq te largeta dhe periudha te ndryshme historike, te mos jene thjesht nje sere rastesishe por nje gjurme e zbehte kujtese qe e ka origjinen ne nje kohe shume te lashte?

Nuk duket sikur ceremonia Egjyptiane e hapjes se gojes ka influencuar direkt ceremonine Meksikane me te njejtin emer (ose e anasjellta). Dallimet thelbesore midis dy rasteve e perjashtojne kete mundesi.

Ajo qe duket si e mundshme eshte qe ngjashmeria e tyre mund te jete pjese e nje trashegimie e marre nga nje paraardhes i perbashket. Banoret e Amerikes Qendrore me kete trashegimi ben nje gje ndersa Egyptianet nje gje tjeter por sidoqofte ruajten nje simbolizem dhe emertese te perbashket.

Ketu nuk eshte vendi per te zgjeruar argumentin mbi lidhjet e lashta dhe te pakuptueshme qe dalin nga evidencat e Egjyptit dhe Amerikes Qendrore. Perpara se te vazhdojme mendoj se ja vlen te permend nje lidhje te ngjashme midis Meksikes pre-kolombiane dhe Sumerise ne Mesapotami. Perseri evidenca eshte me shume sugjestive ndaj nje paraardhesi te lashte te perbashket sesa nje influence direkte.

Le te marrim rastin e Oannes per shembull.

Oannes eshte perendia greke qe tek Sumeret e gjejme si Uan, emri i qenies amfibe e pershkruar ne Pjesen e Dyte dhe qe mendohet se ka sjelle artet dhe mjeshtrine e civilizimit ne Mesapotami. Legjendat te cilat datojne te pakten 5 mije vjet thone se Uan jetonte nen uje ne det dhe dilte cdo mengjes nga ujrat e Gjirit Persik per te civilizuar dhe mesuar njerezimin. Eshte nje rastesi qe uaana ne gjuhen Maja do te thote ‘ai qe banon nenuje’ ?

Le te marrim ne konsiderate Tiama, perendeshen sumere te oqeaneve dhe, forcat primitive te kaosit qe paraqiten gjithmone si bisha gjakatare. Ne traditen e Mesapotamise Tiamat vihet kunder perendive te tjera dhe shkakton nje holokaust shkaterrimtar perpara se ajo vete te mundej nga heroi qiellor Marduk:

Ajo hapi gojen e saj, Tiamat, per ta gelltitur ate.

Ai fluturoi neper eren djallezore ne menyre qe ajo te mos mbyllte buzet e saj.

Ererat e temerrshme mbushen barkun e saj. Zemra e saj u ngercua.

Ajo mbajti gojen e hapur fort.

Ai leshoi nje shigjete duke cpuar tejpertej barkun e saj.

Ai i preu ne thela pjeset e brendeshme, ai ndau zemren e saj.

Ai e beri ate te pafuqishme dhe shkaterroi jeten e saj.

Ai coptoi trupin e saj dhe qendroi drejt ne kembe mbi te.


Si mund ta beni nje akt te tille?

Marduk e beri. Duke soditur trupin monstruoz te kundershtares se tij, ‘ai kreu nje veper arti’ dhe nje plan i madh per krijimin e botes filloi te hartohej ne mendjen e tij.

Veprimi i tij i pare ishte coptimi i kafkes se Tiamat dhe prerja e arterjeve te saj. Me pas ai e ndau ate ne dy pjese si te ishte ‘nje pesh i thare’ duke perdorur gjysme per te mbuluar qiejt dhe gjysmen tjeter token. Nga gjinjte e saj ai krijoi malet, nga jarget e saj rete dhe drejtoi lumenjte Tiger dhe Eufrat te rridhnin nga syte e saj.

Nje legjende e cuditshme dhe shume e dhunshme si dhe shume e vjeter.

Civilizimet e lashte te Amerikes Qendrore kane patur versionin e tyre te kesaj historie. Ketu, Quetzalcoatl ne misherimin e tij si nje perendi krijuese, ze vendin e Marduk ndersa vendin e Tiamat e ze Cipactli, ‘Monstra e Madhe e Tokes’.

Quetzalcoatl mbertheu gjymtyret e Cipactlit ‘ndersa ajo notonte ne ujrat e lashta dhe e ndau trupin e saj ne dysh, nje pjese formoi qiellin ndersa pjesa tjeter token’. Nga floket dhe lekura e saj ai krijoi barin, lulet dhe bimet; ‘nga syte e saj krijoi rreke dhe burime; nga shpatullat e saj krijoi malet’.

A jane paralelet e azakonte midis miteve Sumere dhe Meksikane nje rastesi apo jane rezultat kultural i gjurmave te nje civilizimi te humbur?

Nese eshte keshtu atehere fytyrat e heronjve te kesaj kulture te lashte duhet te jene gdhendur me te vertete ne gur dhe kaluar si dicka e vyer neper breza per mijera vjet, ndonjehere haptazi ndonjehere te varrosura deri sa ato u zhgroposen per here te fundit nga arkeologet e epokes sone dhe u mbiquajten si ‘Koka Olmece’ apo ‘Xha Sem’.

Fytyrat e ketyre heronjve po ashtu gjenden dhe ne Monte Alban ku duket sikur tregojne nje histori te trishte.

MONTE ALBAN: TATEPJETA E NJEREZVE AUTORITARE


Nje zone qe mendohet se eshte mbi 3 mije vjecare, Monte Alban lartohet mbi majen e sheshuar gjere te nje kodre qe shikonte nga Oaxaca.

Kjo konsistonte ne nje zone madheshtore ne forme drejtekendeshi, Sheshi i Madh qe kufizohej nga grupe piramidash dhe ndertesa te tjera te ndertuara ne nje raport gjeometrik preciz me njera tjetren.

I gjithe vendi te krijon ndjesine e nje harmonie dhe proporcioni qe buron vrrullshem nga plani simetrik dhe shume i organizuar.

Duke ndjekur keshillen e CICOM me te cilin fola perpara se te largohesha nga Villahermosa, kreva viziten time te pare ne kendin ekstrem jugperendimor te vendndodhjes se Monte Alban.

Aty, te grumbulluara ne anen e nje piramide te ulet, ndodheshin objektet per te cilat kisha ardhur ti shikoja: disa duzina shtyllash te gedhendura ne te cilat pasqyroheshin zezake dhe kaukaziane... te barabarte ne jete... te barabarte ne vdekje.

Nese me te vertete nje civilizim madheshtor ka humbur per historine dhe nese keto skulptura tregonin nje pjese te historise, mesazhi qe perceptohej ishte ai i nje barazie rracore.

Askush nga ata qe ka pare krenarine ose ndjere karizmen e kokave madheshtore negroide te La Ventas nuk mund te mendoje qe subjektet origjinale te ketyre skulpturave autoritare mund te kene qene skllever. As njerezit me fytyre te ulur poshte dhe me mjeker nuk dukeshin se i ishin perulur ndonjerit. Edhe ata po ashtu dukej te kishin nje qendrim aristokrat.

Por Monte Alban dukej se ishte gdhendur ne gur nje moment i tatepjetes se ketyre njerezve autoritare. Punimi nuk dukej te ishte bere nga e njeta dore si ajo ne skulpturat e La Venta. Standarti i mjeshteror ishte shume inferior me te.

Sidoqofte nje gje ishte e qarte qe ndonese dora mjeshtrore nuk kishte forcen artistike dhe aftesite gdhendese te skulpturave te tjera perseri ajo ishte perpjekur te portretizonte te njejtat subjekte negroide dhe te njejtet kaukaziane me mjekra te mprehta, sic i kisha pare ne La Venta.

Aty skulpturat reflektonin force, pushtet dhe gjalleri. Ketu ne Monte Alban te huajt e famshem dukeshin si kadavra. Te gjithe ishin lakuriq, shumica te tredhur, disa te mbledhur kruspull ne pozicionin e nje fetusi sikur te donin te evitonin morine e goditjeve ndersa te tjeret dergjeshin ne grumbull sa gjate gjere.

Arkeologet jane shprehur se skulpturat tregojne kadavrat e roberve te kapur ne beteje.
Po cfare roberish? Nga ku?

Zona ne fund te fundit eshte Amerika Qendrore, Bota e Re, mijera vjet perpara Kolombit. Pra a nuk eshte e cuditshme qe imazhet e viktimave te betejave nuk tregonin asnje vendas amerikan por vetem dhe ne menyre ekskluzive tipe rracore te Botes se Vjeter?

Per disa arsye akademiket ortodokse nuk e kane konsideruar te mistershem kete fakt ndonese ata kane pranuar qe gdhendjet jane shume te vjetra (datuar nga 1000-600 p.e.s.).

Si ne vendndodhjet e tjera, kjo hapesire kohore eshte deduktuar nga testet e asociuara me materien organike dhe jo ne vete gedhendjet te cilat ishin realizuar ne pllaka graniti dhe si rezultat shume te veshtira per tu datuar me objektivizem.

TRASHEGIMIA

Ne Monte Alban eshte zbuluar nje shkrim hieroglifesh teresisht i nderlikuar dhe deri tani i padeshifruar. Shumica e tij eshte gdhendur ne te njejtat shtylla dhe pllaka ku ndodhen figurat e ashpra kaukaizane dhe negroide.

Ekspertet kane pranuar faktin qe ky eshte shkrimi me i vjeter i njohur ne Meksike. Po ashtu eshte e qarta qe njerezit te cilet kane jetuar ketu kane qene ndertues te arrire dhe ne menyre te pazakonte te dhene mbas astronomise.

Nje observator qe konsistonte ne nje strukture me forve te cuditshme shigjete gjendet ne nje kend prej 45° ne raport me aksin qendror ( i cili ne menyre te vullnetshme ishte anuar disa grade nga veriu ne jug). Ndersa zvarritesha neper kete observator pashe se ishte i mbushur me tunele te ngushta dhe shkalle te brendeshme te cilat te jepnin copeza te ndryshme te pjeseve te qiellit.

Njerezit e Monte Alban ashtu si dhe njerezit e Tres Zapotes kane lene evidenca te forta te njohurive te tyre matematikore ne formen e pikave dhe vijave te njehesuara. Po ashtu ata kane perdorur nje kalendar te mrekullueshem i prezantuar nga Olmecet e me pas nga Majat te cilet parashikuan fundin e botes ne 23 Dhjetor 2012 te e.s.

Nese kalendari dhe preokupimi me kohen kane qene pjese e nje trashegimie te nje civilizimi te lashte dhe te harruar atehere Majat duhet te renditen si trasheguesit me fanatike dhe frymezues te ketij trashegimi.

‘Koha’ sic shprehet arkeologu Eric Thompson ne vitin 1950, ‘ka qene nje mister suprem per besimin e Majave, nje subjekt i cili pushtoi teresine e mendimit ne ate shkalle sa nuk ka krahasim ne historine e njerezimit.’

Ndersa vazhdoja kalvarin tim neper Ameriken Qendrore u ndjeva i terhequr akoma dhe me shume dhe me thelle ne labirinthet e ketij misteri sa te cuditshem aq dhe te mrekullueshem.

BIJTE E NJERIUT TE PARE


PALENQUE, PROVINCA CHIAPAS

Mbremja po shtrohej kembekryq. U ula tamam poshte kendit verilindor te Tempullit e Mbishkrimeve te Majave dhe ngula syte drejt veriut ne xhunglen e erret ku tokat zgjatoheshin me shume drejt lugines se permbytur te Usumacinta.
Tempulli perbehej nga tre dhoma dhe qendronte mbi nje piramide me nente platforma dhe pothuajse 100 kembe e larte.

Linjat e pastra dhe harmonike te kesaj strukture te jepnin ndjesine e delikateses por aspak te dobesise. Lartohej ashtu e forte me rrenjet thelle ne toke dhe qendronte bindshem si nje krijese gjeometrike dhe imagjinate.

Ne te djathten time mund te shikoja Pallatin, nje kompleks i bollshem drejtkendor me nje baze piramidale e dominuar nga nje kulle e ngushte me kater kate qe mendohej se mund te jete perdorur si observator nga prifterinjte Maja.

Perreth meje ku gelonte moria e papagajve me pende te shndritshme dhe e makakeve qe zgerdhiheshin ne majat e pemeve, ndodheshin dhe disa ndertesa te tjera spektaktolare te perpira pergjysem nga pylli i dendur.

Keto ndertesa ishin Tempulli i Kryqit me Gjethe, Tempulli i Diellit, Tempulli i Numerimit dhe Tempulli i Luanit, te gjithe emra te vendosur keto nga arkeologet. Cdo gje per te cilat Majat ishin perpjekur, kujdesur, besuar dhe trasheguar nga kohet e hershme kishte humbur pergjithmone.

Ndonese ne kemi mesuar prej kohesh si te lexojme datat e tyre, vetem kohet e fundit kemi filluar te deshifrojme hieroglifet e nderlikuara te tyre.

Ngjita shkallet e fundit per ne dhomen qendrore te tempullit. Te vendosura ne murin e fundit ndodheshin dy rrasa te medha ne ngjyre gri dhe te gdhendura ne to ne rradhe si katroret e nje shahu gjendjeshin 620 hieroglife te ndara Maja.

Ato kishin formen e fytyrave, monstruose dhe njerezore sebashku me pamjen e frikshme kafsherore te krijesave mitologjike.

Cfare thuhej ne to? Askush nuk e dinte me saktesi pasi gdhendjet, nje perzjerje fjalesh pikturash dhe simbolesh fonetike nuk ishin dekoduar plotesisht. Por sidoqofte ishte evidente qe nje numer i caktuar hieroglifesh i referohej epokave prej mijera vjetesh ne te kaluaren dhe flisnin per njerez dhe perendi te cilet kane luajtur rrolin e tyre ne ngjarjet prehistorik

VARRI I PACAL

Ne te majte te hieroglifeve e lene ne pllakat gjigande prej guri te tempullit, ishte nje shkalle e brendeshme qe zbriste poshte. Kjo te conte ne nje dhome e groposur thelle ne brendesi te piramides ku gjendej varri i Zotit Pacal. Shkallet, te bera nga blloqe guri gelqeror shume te lemuar, ishin te ngushta, te rreshkitshme dhe te lagura.

Duke u kthyer anash dhe marre nje pocizion kendor, ndeza elektrikun e dores dhe fillova te zbrisja neper erresire duke e mbajtur veten sa me afer murit anesor.

Kjo shkalle zbritese ka qene nje vend sekret qe nga koha kur eshte mbyllur ne vitin 683 te e.s. deri ne Qershor te vitit 1952 kur arkeologu meksikan Alberto Ruz ngriti pllakat e gurta te dyshemese se tempullit. Ndonese nje varr i tille i dyte ishte zbuluar ne Palenque ne vitin 1994, Ruz pati nderin te ishte njeriu i pare qe zbuloi nje gje kaq te vecante ne brendesi te nje piramide ne Boten e Re.

Shkalla, nga ndertuesit e saj ishte mbushur qellimisht me mbeturina dhe cakell dhe arkeologeve ju deshen edhe kater vjet te tjera qe ta pastronin dhe te arrinin komplet fundin.

Kur ja arriten qellimit ata hyne ne nje dhome te ngushte si zgaver. Shperndare gjithandej ne dyshemene perballe tyre dergjeshin skeletet e kalbur te pese ose gjashte viktimave ne moshe te re te sakrificave.

Nje rrase shume e madhe guri ne forme trekendeshe dukej ne fundin me te larget te dhomes. Kur u leviz nga vendi Ruz u ndodh perpara nje varri te mrekullueshem. Ai e pershkruan si “nje dhome madheshtore qe dukej si e gdhendur ne akull, nje lloj guve muret dhe tavani i te ciles dukej te ishin vendosur dhe planifikuar ne siperfaqe perfekte, ose nje faltore e braktisur kupola e te ciles ishte e mbuluar nga nje perde stalaktitesh dhe nga dyshemeja e te ciles lartohej nje grup stalagmitesh te trasha si kullimi i nje qiriu.

Dhoma, tavani i te ciles ishte po ashtu si e para, ishte 30 kembe e gjate dhe 23 kembe e larte. Perreth mureve, ne nje reliev stukoje, mund te shiheshin figurat madheshtore te Zotave te Nates – Ennead, te nente perendive te cilat sundonin ne oret e erresires. Ne mes, duke pare nga keto figura, gjendej nje sarkofag gjigand monolitik i mbyllur nga nje rrase guri qe peshonte 5 ton dhe e zbukuruar me gdhendje.

Brenda sarkofagut gjendej nje skelet i gjate i mbeshtjelle nga nje thesar i vertete ornamentesh me gure te gjelber. Nje mozaik maske vdekjeje me 200 fragmente guresh te gjelber ishte fiksuar mbi pjesen ballore te kafkes. Keto supozohet se ishin mbetjet e Pacal, sunduesi i Palenque ne shekullin e shtate te e.s.

Shkrimet thonin se ky sundimtar ka qene 80-vjec ne kohen kur vdiq por skeleti i gjetur ne varr nga arkeologet duket se i perkiste nje njeriu te pakten sa gjysma e kesaj moshe.

Ndersa kisha mberritur ne fund te shkalleve, rreth 85 kembe poshte dyshemese se tempullit, pershkova dhomen ku dergjeshin viktimat e sakrifikimeve te cilat shikonin ngultas drejt varrit te Pacal. Ajri ishte i lageshtitur, mbushur me myk dhe ere te keqe si dhe cuditerisht shume i ftohte.

Sarkofagu i vendosur ne dyshemene e varrit kishte nje forme interesante me nje prerje te befte ne pjesen e kembeve si karkasa e nje mumje te Egjyptit te Lashte. Keto ishin bere prej druri dhe pajisur me bazament te gjere pasi duhej te rrinin gjithe kohes vertikalisht.

Por arkivoli i Pacal ishte i bere nga nje gur solid ne qendronte horizontalisht. Po pse ishin munduar artizanet Maja te zgjeronin bazen e tij kur e dinin qe nuk vlente per asnje qellim? A mos valle ata kane kopjuar nje detaj dizajni nga ndonje model i lashte, shume kohe mbasi arsyeja per ta perdorur ate ishte harruar?

Ashtu si dhe besimet qe lidhen me rreziqet e mbasvdekjes, a eshte e mundur qe sarkofagu i Pacal te jete nje shprehi e nje trashegimie te perbashket qe lidh Egjyptin e Lashte me kulturat e lashta te Amerikes Qendrore?

Kapaku i rende prej guri ne forme drejtkendore i sarkofagut ishte 10 inc i trashe, tre kembe i gjere dhe dymbedhjete e gjysem kembe i gjate. Edhe ai dukej sikur te ishte modeluar sipas te njejteve blloqe te mrekueshme te perdorur per te njejtin qellim ne Egjyptin t Lashte.

Dhe ne fakt nuk do dukej aspak pavend nese do e kisha pare ne Luginen e Mbreterve. Por kishte nje ndryshim shume te madh. Skena e gdhendur siper ne kapakun e sarkofagut ishte e pazakonte, ndryshe nga cdo gje qe eshte zbuluar ne Egjypt.

Drejtova driten e elektrikut mbi te dhe pashe imazhin e nje nejriu te rruar per mrekulli dhe te veshur me ate qe dukej si nje veshje uniforme ngjitur pas trupit, menget dhe dollaket e te ciles ishin te shtrenguara tek kycet e duareve dhe te kembeve.

Njeriu ndodhej gjysem i ulur ne nje karrige te myset e cila mbeshteste pjesen e poshteme te trupit dhe kofshet, qafa e tij qendronte natyrshem mbeshtetur ne nje lloj mbajtese per koken ndersa ai vete kishte nje pozicion te hepuar qellimisht perpara.

Duart e tij dukej se ishin ne levizje sikur po perdornin leva dhe komanda ndersa kembet e zbathura ishin mbledhur siper dhe lirshem perballe tij.

A mos valle ishte ky Pacal, Mbreti Maja?

Nese eshte keshtu atehere pse ai eshte portretizuar sikur po perdor nje lloj makinerie? Majat nuk kane patur asnje makineri. Majde ata sduhet te kene patur dijeni as per rroten.

Por perseri me panelet anesore, percinat, tubat dhe veglat e tjera, struktura e Pacal tregonte me kryenecesi nje mjet teknologjik, shume me teper se cmund te tregoje per idene e ‘tranzicionit te shpirtit te njeriut te gjalle ne mbreterine e te vdekureve’ sic ka deklaruar nje autoritet ne arkeologji, apo ‘mbreti qe bie ne nofullat kockore te monstrave te tokes’ sic ka deklaruar nje tjeter.

Mu kujtua ‘Njeriu ne Gjarperinj’ relievi Olmec qe kam pershkruar ne kapitullin e shtatembedhjete. Edhe ajo dukej si nje pershkrim naiv i nje pjese teknologjike. Me tej, ‘Njeriu ne Gjarperinj’ kishte ardhur nga La Venta ku ishte bashkangjitur me disa figura mjekeroshe, ne dukje kaukazian. Varri i Pacal ishte te pakten disa mijera vjet me i ri se cdo thesar i La Ventas.

Sidoqofte ne statuje e vogel prej guri te gjelber ishte zbuluar prane njerit skeletit te dergjej ne sarkofag dhe qe dukej te ishte shume here me e vjeter sesa sendet e tjera te vendosura aty. Ne te paraqitej nje kaukazian i moshuar, i veshur me nje toge te gjate dhe me mjeker me maje

PIRAMIDA E MAGJISTARIT

Uxmal, Yucatan

Ne nje pasdite te stuhishme, 700 km ne veri te Palenque fillova te ngjitem neper shkallet e nje tjeter piramide. Ishte nje ndertese e shkallezuar, ne nje plan me shume oval sesa katror, 240 kembe i gjate ne baze dhe 120 kembe i gjere. Ishte pak a shume e larte duke u lartuar 120 kembe mbi terrenin rrethues.

Qe nga kohet qe nuk mbahen mend, kjo ndertese qe dukej si keshtjella e nje nekromani, eshte njohur me emrin ‘Piramida e Magjistarit’ si dhe ‘Shtepia e Xhuxhit’. Keto emra kane rrjedhur nga nje legjende Maja e cila thote se nje xhuxh me fuqi te mbinatyrshme kishte ngritur te gjithe ndertesen brenda nje nate.

Ndersa ngjitesha, shkallet beheshin ne menyre perverse edhe me te ngushta. Instikti me thoshte qe te kerrusesha perpara drejt faqes se piramides dhe te ruaja cdo hap qe beja. Por ne vend te kesaj shikoja siper qiellin e ngrysur dhe te egersuar.

Tufa te coroditura zogjsh klithnin zhurmshem ndersa kerkonin strehe sikur te ndjenin ardhjen e ndonje fatkeqesie ndersa masa e trashe e reve te uleta qe kishte zbehur diellin disa ore me pare tashme ishte e trazuar keqas nga ererat qe dukeshin sikur i gufonin edhe me shume.

Piramida e Magjistarit pa dyshim ishte unike ne lidhjen e saj me fuqite e mbinatyrshme te xhuxhave, aftesite arkitekturale dhe ndertuese te te cileve ishte me fame ne Ameriken Qendrore. ‘Puna e ndertuesit ishte e thjeshte per ta’ shprehet njera nga legjendat Maja, ‘ajo cfare duhet te benin ata ishte vete te fishkellenin dhe guret do shkonin vete ne vend.’

Nje tradite tjeter shume e ngjashme, qe lexuesit duhet ti kujtohet, thote se blloqet gjigande te gurit ne qytetin misterioz Tiahuanaco ne Ande ishin transportuar nepermjet ajrit me tingullin e nje trumpete’.

Si ne Ameriken Qendrore ashtu dhe ne rrajonet e largeta te Andeve, tinguj te cuditshem jane asociuar me ngritjen misterioze pezull te masiveve te gurit.

Cfare duhet te mendoja nga ky fakt? Mbase eshte thjesht rastesi qe nje ‘fantazi’ kaq identike eshte zhvilluar ne dy zona te pavarura gjeografike. Por kjo nuk dukej dhe aq e mundur.

Me te njejten vlere per tu marre ne konsiderate eshte dhe mundesia tjeter qe ky fakt mund te jete nje kujtese e perbashket e nje teknologjie te lashte ndertimi, e afte qe te ngrinte pezull nga toka masive gjigande guri dhe ti levizte ato me lehtesi te madhe.

A ka kuptim qe keto memorie te mrekullive pothuajse identike ishin ruajtur dhe ne Egjyptin e Lashte? Aty, sipas njeres prej traditave tipike, nje magjistar thuhej se kishte ngritur ne ajer nje masiv gjigand guri 200 kubits te gjate dhe 50 kubits te gjere?


Anet e shkalles ne te cilen po ngjitesha ishin te dekoruara me shije dhe me ate qe eksploratori amerikan i shekullit te nentembedhjete John Lloyd Stephens e pershkruajti si ‘nje lloj mozaiku te gdhendur’.

Por cuditerisht, ndonese Piramida e Magjistarit eshte ndertuar shume shekuj me pare se Pushtimi Spanjoll, simbolet qe hasen me shume ne keto mozaike ishte nje perafersi e kryqit kristian.

Ne te vertete ishin dy lloje te spikatura ‘Kryqesh Kristiane’: njeri me pjese te gjera ose croix-patte i perdorur gjeresisht nga Kaloresit e Tempullit dhe urdhera te tjere kryqezatash ne shekullin e dymbedhjete dhe te trembedhjete; tjetri ishte nje kryq ne forme X ose kryqi i Shen Andreas.

Mbasi u ngjita edhe disa shkalle me siper arrita tempullin ne maje te Piramides se Magjistarit. Ai perbehej nga nje dhome e vetme nga tavani i te ciles vareshin nje numer i madh lakuriqesh nate.

Ashtu si zogjte dhe rete ata dukeshin te shqetesuar nga ndjesia e stuhise qe po afronte. Duke krijuar nje masiv gezofi ata vareshin me koke poshte duke hapur dhe mbyllur krahet e tyre te vegjel.

Vendosa te pushoja pak mbi platformen qe rrethonte dhomen. Nga aty, duke pare poshte mund te shikoja edhe me shume kryqe. Ata ishin gjithandej, praktikisht ne cdo pjese te kesaj strukture te cuditshme dhe te lashte.

Mu kujtua Tiahuanaco, qyteti i Andeve dhe kryqet qe ishin gdhendur aty ne nje kohe te larget pre-kolombiane, ne disa nga blloqet madheshtore qe dergjen aty te shperndara perreth nderteses te njohur si Puma Punku.

‘Njeriu ne Gjarperinj’, skulptura Olmece nga La Venta po ashtu ishte e gdhendur me dy kryqe te Shen Andreas, shume kohe perpara lindjes se Krishtit. Dhe tani, ketu ne Piramiden e Magjistarit ne vendbanimin Maja te Uxmal u ndesha perseri me kryqe te tille.

Njerez me mjekra...
Gjarperinj...
Kryqe...

Cfare mundesie eshte qe te jete thjesht nje rastesi fakti qe simbole te tilla kaq te vecanta te perserisin vetvehten ne kultura kaq te ndara nga njera tjetra dhe ne epoka te ndryshme te historise?

Pse keto simbole ishin kaq te pranishme ne ndertimet e sofistikuara artistike dhe arkitektonike?

NJE SHKENCE PROFECIE


Nuk ishte hera e pare qe dyshoja se po shikoja shenja dhe ikona te lena pas nga ndonje kult ose shoqeri sekrete te cilat ishin perpjekur te mbanin te ndezur driten e civilizimit ne Ameriken Qendrore (dhe mbase edhe diku tjeter) gjate epokave te gjata te erresires.

Mendoja se eshte e dukshme qe motivet e njeriut mjekrosh, Gjarperit me Pende dhe kryqet, te gjitha tentonin te jepnin copeza te ekzistences se nje civilizimi te avancuar teknologjikisht por te paidentifikuar ende dhe qe njehere e nje kohe ka qene ne kontakt te drejtperdrejte me kulturat vendase.

Dhe ne teresi te ketij kontakti ka nje ndjesi vjetersie shume te madhe ne epoka, sikur te kete ndodhur ne nje kohe kaq te larget sa tashme eshte pothuajse e harruar. Me shkoi perseri ne mendje menyra e papritur sesi u shfaqen Olmecet, rreth mijevjecarit te dyte p.e.s., nga vorbulla e mjegullt dhe e padepertueshme e parahistorise.

Te gjitha te dhenat arkeologjike tregonin se qe nga fillimi ata kishin adhuruar koka masive te gurta dhe pllaka te gurta qe tregonin njerez mjekroshe.

U ndjeva shume i intriguar nga mundesia qe disa prej ketyre pjeseve te mrekullueshme skulpturash mund te kene qene pjese e nje trashegimie te gjere te nje civilizimi te pasuara tek popujt e Ameriken Qendrore me mijera vjet perpara mijevjecarit te dyte p.e.s. dhe te besuara per tu ruajtur nga kultet sekrete te diturise, mbase kulti i Quetzalcoatl.

Shume gjera kane humbur. Por sidoqofte tribute e ketij rrajoni – ne vecanti Majat, ndertuesit e Palenque dhe Uxmal – kane ruajtur dicka edhe me shume misterioze dhe te mrekullueshme sesa monolitet enigmatike, dicka qe e ka deklaruar veten me kokefortesi qe eshte trashegimia e nje civilizimi me te larte dhe me te vjeter.

Ne kapitullin tjeter do te shohim qe ka qene nje shkence mistike e nje folklori te lashte qe ngulmon tek yjet, nje shkence e kohes dhe e matjeve dhe parashikimeve – nje shkence e profecive – te cilen Majat e kane ruajtur nga e kaluara me perfeksion.

Sebashku me te, ata ruajten dhe kujtesen e nje permbytje te temerrshme qe ka shkaterruar token dhe nje trashegimi ideosinkretike te nje diturie empirike, dituri e nje rendi me te larte te cilet ata nuk e kishin, dituri te cilen ne e kemi arritur vetem kohet e fundit...

NJE KOMPJUTER PER TE LLOGARITUR FUNDIN E BOTES


Majat e dinin se nga e kishte origjinen dijenija e tyre e avancuar. Ata thoshin se kjo dije ju tha nga Njeriu i Pare, krijesat e Quetzalcoatl, emrat e te cileve kane qene Balam-Quitze (Jaguari me nje te Qeshur te Embel), Balam-Acab (Jaguari i Nates), Mahucutah (Emri i Shquar) dhe Iqui-Balam (Jaguari i Henes). Sipas Popol Vuh keta paraardhes:

ishin te pajisur me inteligjence; ata folen urte dhe menjehere munden te shikonin larg; ata ja dolen mbane te shikonin; ata ja dolen mbane te mesonin cdo gje qe ishte ne kete bote.

Ata pane cdo gje te fshehur ne distance pa patur nevoje qe te levizinin...Madheshtore ishte urtesia e tyre; shikimi i tyre arriti pyjet, shkembinjte, liqenet, detrat, malet dhe luginat. E verteta eshte qe ata ishin njerez te admirueshem...

Ata ishin te afte te dinin cdo gje dhe ekzaminuan te katra qoshet, te katra pikat e harkut te qiellit dhe te faqes se rrumbullaket te tokes.

Sukseset e kesaj rrace zgjuan zilini e disa nga perendive me te fuqishme. ‘Nuk eshte mire qe krijesat tona te dine cdo gje,’ ishte opinioni i ketyre zotave, ‘A mund te jene ata te barabarte me ne, krijuesit e tyre qe mundt e shikojme larg, qe dime cdo gje dhe qe shikojme cdo gje?... A mund te jene dhe ata perendi?’

Natyrisht qe nje gjendje e tille nuk mund te lejohej te vazhdonte. Mbas disa diskutimeve u dha nje urdher per te marre masat e duhura:

Le te kufizojme shikimin e tyre qe te arrije vetem ate qe eshte afer; le te lejojme ata qe te shikojne pak nga faqja e tokes... Dhe me pas nga Zemra e Qiellit fryu nje ere ne syte e tyre e cila mjegulloi shikimin sic ndodh me pasqyren kur mbulohet nga avulli i frymarrjes.

Syte e tyre u mbuluan dhe ata mund te shihnin vetem ate qe ndodhej afer, vetem ajo qe ishte e qarte per ta...Ne kete menyre urtesia dhe e gjithe dituria e Njeriut te Pare u shkaterrua...

Kushdo qe eshte familjar me Testamentin e Vjeter do i kujtohet qe arsyeja pse Adami dhe Eva u perzune nga Kopeshti i Edenit kishte te bente me arsye te ngjashme. Mbasi Njeriu i Pare kishte ngrene fruten nga pema e diturise mbi te miren dhe te keqen,

Zoti i Plotfuqishem tha, ‘Po shoh se njeriu eshte bere i njejte me ne, ai di te miren dhe te keqen. Tani qe ai mos te zgjase duart dhe te marre po ashtu nga pema e jetes dhe te haje dhe te jetoje pergjithmone, [le ta] dergojme ate jashte Kopeshtit te Edenit...’

Popol Vuh nga te gjithe studiuesit eshte pranuar te jete nje burim i pashoq dhe i ‘pahelmuar’ i traditave pre-Kolumbiane. Si pasoje eshte enigmatike hasja e ngjashmerive te tilla midis ketyre traditave dhe ato te rregjistruara ne historine e Gjenezes.

Pak a shume, si ne disa nga lidhjet midis Botes se Vjeter/Botes se Re ne kemi identifikuar, karakteri i ngjashmerive nuk eshte sugjestiv i asnje influence direkte te nje rrajoni mbi nje tjeter por dy interpretime te ndryshme mbi te njejten ngjarje. Si rezultat, per shembull:

• Kopshti biblik i Edenit duket si nje metafore per gjendjen e hareshme, pothuajse gati hyjnore te diturise qe Njeriu i Pare i Popol Vuh dispononte.

• Esenca e kesaj diturie ishte aftesia ‘per te pare cdo gje’ dhe ‘ditur cdo gje’. A ishte kjo saktesisht aftesia qe fitoi Adami dhe Eva mbasi hengren frutin e ndaluar i cili rritej ne deget e pemes se diturise mbi te miren dhe te keqen?

• Se fundi ashtu sic u perzu Adami dhe Eva nga Kopshti ashtu dhe kater Njerezit e Pare te Popol Vuh u deprivuan nga aftesia e tyre per ‘te pare larg’. Qe nga ky moment ‘syte e tyre u mbuluan dhe ata mund te shihnin vetem cfare ishte afer...’

Te dyja, Popol Vuh dhe Gjeneza tregojne historine e renies se njerezimit nga nje gjendje me superiore. Ne te dyja rastet kjo gjendje superiore eshte e lidhur ngushte me diturine dhe lexuesi ska me dyshim qe dituria ne rastin konkret ishte kaq e mahnitshme sa kushdo qe e posedonte, posedonte dhe fuqi te njejtat me ato te perendive.

Bibla duke adoptuar nje ton zeri te erret dhe te mbytur e quan ate ‘dituria mbi te miren dhe te keqen’ dhe nuk shton asgje me shume. Ndersa Popol Vuh eshte shume me teper informuese.

Ajo na thote se dituria e Njeriut te Pare konsistonte ne aftesine e te parit ‘te gjerave ne distance’, qe ata ishin astronome te cilet ‘ekzaminuan kater qoshet, kater pikat e harkut qiellor’ dhe qe ata ishin gjeografe te cilet ja arriten te masnin ‘faqen e rrumbullakte te tokes’.

Gjeografia do te thote harta. Ne Pjesen e Pare ne pame te dhena qe sugjerojne qe kartografet e nje civilizimi ende te paidentifikuar mund te kene hedhur ne harte gjithe planetin ne nje kohe shume te hershme. A eshte e mundur qe Popol Vuh po na transmeton nje kujtese te ngaterruar te ndonje civilizimi kur flet ne menyre nostalgjike per Njeriun e Pare dhe njohurine e mrekullueshme gjeografike qe posedonte?

Gjeografi do te thote harta dhe astronomia do te thote yje. Shume shpesh te dyja disiplinat ecin dore per dore me njera tjetren pasi yjet jane thelbesore per lundrimet e gjata zbuluese ne det (dhe lundrimet e gjata zbuluese ne det jane thelbesore per hartimin e hartave te sakta).

A eshte thjesht aksidentale qe Njeriu i Pare i Popol Vuh kujtohet jo vetem per studimin e ‘faqes se rrumbullaket te tokes’ por edhe per soditjen e ‘harkut qiellor’? Dhe a eshte koincidence qe arritjet e padiskutuara te shoqerise Maja ishin ato te observimit astronomik mbi te cilin u bazua dhe llogaritja e avancuar matematikore dhe se fundi hartimi i nje kalendari jo vetem shume te sakte por edhe shume kompleks e te sofistikuar?

DITURI KREJT PA VEND


Ne vitin 1954 J. Eric Thompson, nje nga autoritetet me ne ze ne arkeologjine e Amerikes Qendrore shprehu nje ndjesi te madhe misteri mbi nje numer mosperputhjesh shtangese qe ai kishte identifikuar midis arritjeve aspak te jashtezakonshme te Majave ne pergjithesi dhe gjendjen tejet te avancuar te njohurise se tyre astro-kalendarike.

‘Cfare trukesh mendore’ pyet ai ‘e shtyne inteligjencen e Majave qe te hidhnin qiejte ne harte, por ne te njejten kohe te deshtonte ne zoterimin e principit te rrotes; te vizualizonte perjetesine si askush nga njerezit e tjere gjysem te civilizuar dhe ne te njejten kohe te injoronte hapin e shkurter nga ndertimi i nje gjysem harku ne harkun e vertete te murit; te numeronte deri ne miliona dhe ne te njejten kohe te mos mesonte kurre sesi te peshonte nje thes me miser?

Mbase pergjigja per keto pyetje eshte shume me e thjeshte sesa mendonte Thompson.

Mbase astronomia, kuptimi i thelle mbi kohen dhe perllogaritjet afatgjata matematikore nuk ishin aspak truke. Mbase ato ishin pjese perberese e nje teresi diturie koherente dhe shume specifike te cilen Majat e trasheguan, pak a shume te paprekur, nga nje civilizim me i vjeter dhe me i urte. Nje trashegimi e tille do shpjegonte kontradiktat e verejtura nga Thompson dhe se tani nuk ka me nevoje per asnje polemike mbi kete ceshtje.

Ne tashme dime po ashtu qe Majat e moren kalendarin e tyre si nje trashegimi nga Olmecet (nje mije vjet me heret Olmecet perdornin saktesisht te njejtin sistem). Dhe pyetje e vertete duhet te jete, nga e moren Olmecet? Cfare niveli teknologjik dhe zhvillimi shkencor ishte i nevojshem per nje civilizim ne menyre qe ky i fundit te hartonte nje kalendar kaq te persosur sa ky?

Le te shyqrtojme rastin e vitit diellor. Ne shoqerine moderne Perendimore ne vazhdojme te perdorim kalendarin diellor i cili u paraqit ne Europe ne vitin 1582 dhe qe eshte bazuar ne njohurine me te pasur shkencore te asaj kohe; kalendari i famshem Gregorian.

Kalendari Junian qe u zevendesua nga Gregoriani e llogariste periudhen e orbitimit te tokes rreth diellit per 365.25 dite. Reforma e Papa Gregori XIII e zevendesoi me nje llogaritje edhe me te sakte: 365.2425 dite. Fale perparimit shkencor qe nga viti 1582 ne tani dime qe koha e sakte e vitit diellor eshte 365.2422 dite. Pra Kalendari Grigorian ka nje gabim fare te vogel, vetem 0.0003 dite, nje saktesi kjo e mahnitshme per shekullin e gjashtembedhjete.

Cuditerisht ndonese origjina e tij eshte e mbeshtjelle nga mjegulla e lashtesise, shume me larg se shekulli i gjashtembedhjete, kalendari i Majave kishte arritur nje saktesi shume te madhe. E llogariste vitin diellor me 365.2420 dite me nje gabim prej 0.0002 ne dite.

Ne menyre te njejte Majat dinin kohen qe i duhej Henes per te orbituar Token. Perllogaritja e tyre per kete kohe ishte 29.528395 dite qe eshte jashtezakonisht afer me vleren e vertete e cila eshte 29.530588 dite, llogari kjo e arritur me teknologjine me moderne.

Po ashtu prifterinjte Maja kishin ne dispozicion tabela shume te sakta per te parashikuar eklipset henore dhe diellore dhe kishin dijeni te qarte qe ky fenomen mund te ndodhte vetem ne harkun kohor te plus/minus 18 diteve te pikes (kur orbita e Henes pershkon orbiten e Diellit). Perfundimisht Majat ishin matematicien te perkryer dhe te arrire.

Ata zoteronin nje teknike te avancuar te llogaritjes metrike nepermjet perdorimit te nje tabele chequer (e ngjashme me kutine e shahut), mjet te cilin ne e kemi zbuluar (ose rizbuluar?) vetem ne shekullin e fundit. Ata po ashtu kuptuan dhe perdoren ne menyre perfekte konceptin abstrakt te zeros dhe kishin njohuri per numerimin vendor.
Keto jane fusha ezoterike. Sic vuri re dhe Thompson:

Shifra Zero dhe numerimet vendore jane kaq shume pjese e trashegimise sone kulturore dhe eshte nje komoditet kaq i qarte sa eshte e veshtire te kuptohet shkaku pse shpikja e tyre u vonua kaq shume. E megjithate as greket e lashte me matematikanet e saj te famshem dhe as Roma e lashte nuk kishte idene e zeros apo numerimit vendor.

Qe te shkruaje 1848 ne sistemin numeror romak duheshin njembedhjete germa: MDCCCXLVIII. Ndersa Majat kishin nje sistem vlere-vend (shume te ngjashem me kete qe kemi ne ditet e sotme) romaket perdornin menyren e tyre trashanike.

A nuk eshte paksa e cuditshme qe kjo tribu e pashquar e Amerikes Qendrore te kishte hasur ne kohe te hershme nje shpikje e cila sipas historianit te shkences Otto Neugebauer eshte quajtur si ‘shpikja me pjellore e njerezimit’?

SHKENCA E DIKUJT TJETER?

Le te marrim ne konsiderate ceshtjen e Venusit, nje planet qe ka qene i nje rendesie simbolike shume te madhe per te gjithe njerezit e lashte te Amerikes Qendrore te cilet e identifikonin me force me Quetzalcoatl (ose Gucumatz ose Kukulkan sic njihej Gjarpri me Pende ne dialektet Maja).

Ne ndryshim nga Greket e Lashte por ne te njejten menyre si Egjyptianet e Lashte, Majat kuptuan qe Venusi ishte edhe ‘ylli i mengjesit’ edhe ‘ylli i mbremjes’. Ata po ashtu kuptuan dhe gjera te tjera per te.

‘Revolucioni Sinodikal’ i nje planeti eshte periudha kohore qe duhet per tu kthyer ne nje pike te caktuar ne qiell – sic shihet nga toka. Venusi rrotullohet rreth Diellit cdo 224.7 dite ndersa toka ndjek orbiten e saj paksa me te gjere. Rezultati i perbashket i ketyre dy levizjeve eshte qe Venusi ‘lind’ ne te njejtin vend ne qiellin e tokes pothuajse cdo 584 dite.

Kushdo qe shpiku sistemin e sofistikuar kalendarik te cilin trasheguan Majat, ka patur dijeni te ketiij fakti dhe ka gjetur nje menyre shume te mencur per ta perfshire ate me ciklet e tjera te ngerthyera.

Pak a shume nga matematika qe bashkoi keto cikle eshte e qarte qe mjeshtrat e kalendarit antik kishin kuptuar qe 584 dite ishte vetem nje perafersi dhe se levizjet e Venusit jane padyshim te crregullta. Sidoqofte ata kishin arritur numrin e sakte qe eshte percaktuar edhe sot nga shkenca per rrotullimin mesatar sinodikal te Venusit gjate nje periudhe shume te gjate kohe.

Ky numer ishte 583.92 dite dhe ishte thurur ne cohen e kalendarit Maja ne menyre te komplikuar dhe komplekse. Per shembull, per ta koordinuar ate me te ashtuquajturin ‘viin e shenjte’ (tzolkin prej 260 ditesh i cili ndahej ne 13 muaj me nga 20 dite sejcili) kalendari kerkonte nje korrektim prej kater ditesh ne cdo 61 vjet Venusiane.

Per me teper, gjate cdo pese ciklesh kryhej nje korrektim prej tete ditesh ne fund te rrotullimit te 57-te. Ne momentin qe keto hapa ishin kryer, tzolkin dhe rrotullimi sinodiakal i Venusit u nderthuren kaq nguste saqe shkalla e gabimit subjekti i te ciles ishte ekuacioni ishte tejet e vogel – nje dite ne 6 mije vjet.

Dhe ajo qe e bente kete gje edhe me te mahnitshme ishte nje sere permiresimesh te llogaritura me precizion te cilat e mbanin ciklin e Venusit dhe tzolkin jo vetem ne nje harmoni te plote me njeri tjetrin por edhe ne nje relate perfekte me vitin diellor.

Edhe njehere pra, kjo ishte arritur ne nje menyre qe siguronte qe kalendari te ishte ne gjendje te bente punen e tij, virtualisht pa asnje gabim per nje kohe shume shume te gjate.

Po perse ju duhej Majava ‘gjysem te civilizuar’ nje precizion i teknologjise se larte? Apo e trasheguan ne gjendje te mire pune, nje kalendar te ndertuar ne menyre te tille qe te plotesonte nevojat e nje civilizimi me te hershem dhe shume me te avancuar?

Le te shqyrtojme gjerdanin e cmuar te kalendareve Maja, te ashtuquajturin ‘Numerimin e Gjate’. Ky sistem i llogaritjes se datave po ashtu shprehte besimin rreth te kaluares – ne menyre te dukshme besimin e madh mbi faktin qe koha vepronte ne Cikle te Medhaja e cila behej deshmitare e krijimeve dhe shkaterrimeve te medhaja ne bote.

Sipas Majave, Cikli i Madh aktual ka filluar ne erresiren e 4 Ahau 8 Cumku, nje date qe korrespondon me 13 Gusht 3114 p.e.s. sipas kalendarit tone. Sic e pame, besohej po ashtu qe cikli do perfundoje me nje shkaterrim global ne 4 Ahau 3 Kankin: 23 Dhjetor 2012 e.s. sipas kalendarit tone. Funksioni i Numerimit te Gjate ka qene qe te rregjistronte rrjedhen e kohes qe nga fillimi i Ciklit te Madh, pra fjale per fjale te numeronte njera mbas tjetres 5125 vitet e caktuara per krijimin tone aktual.

Numerimi i Gjate mbase eshte me mire i hartuar si nje lloj makine qiellore e cila llogarit e perllogarit ne menyre te panderprere shkallen e borxhit tone ndaj universit. Edhe monedha me e vogel e ketij borxhi do paguhet kur shifra te arrije 5125. Kjo ishte menyra sesi mendonin Majat.

SHKENCA E DIKUJT TJETER?

Le te marrim ne konsiderate ceshtjen e Venusit, nje planet qe ka qene i nje rendesie simbolike shume te madhe per te gjithe njerezit e lashte te Amerikes Qendrore te cilet e identifikonin me force me Quetzalcoatl (ose Gucumatz ose Kukulkan sic njihej Gjarpri me Pende ne dialektet Maja).

Ne ndryshim nga Greket e Lashte por ne te njejten menyre si Egjyptianet e Lashte, Majat kuptuan qe Venusi ishte edhe ‘ylli i mengjesit’ edhe ‘ylli i mbremjes’. Ata po ashtu kuptuan dhe gjera te tjera per te.

‘Revolucioni Sinodikal’ i nje planeti eshte periudha kohore qe duhet per tu kthyer ne nje pike te caktuar ne qiell – sic shihet nga toka. Venusi rrotullohet rreth Diellit cdo 224.7 dite ndersa toka ndjek orbiten e saj paksa me te gjere. Rezultati i perbashket i ketyre dy levizjeve eshte qe Venusi ‘lind’ ne te njejtin vend ne qiellin e tokes pothuajse cdo 584 dite.

Kushdo qe shpiku sistemin e sofistikuar kalendarik te cilin trasheguan Majat, ka patur dijeni te ketiij fakti dhe ka gjetur nje menyre shume te mencur per ta perfshire ate me ciklet e tjera te ngerthyera.

Pak a shume nga matematika qe bashkoi keto cikle eshte e qarte qe mjeshtrat e kalendarit antik kishin kuptuar qe 584 dite ishte vetem nje perafersi dhe se levizjet e Venusit jane padyshim te crregullta. Sidoqofte ata kishin arritur numrin e sakte qe eshte percaktuar edhe sot nga shkenca per rrotullimin mesatar sinodikal te Venusit gjate nje periudhe shume te gjate kohe.

Ky numer ishte 583.92 dite dhe ishte thurur ne cohen e kalendarit Maja ne menyre te komplikuar dhe komplekse. Per shembull, per ta koordinuar ate me te ashtuquajturin ‘viin e shenjte’ (tzolkin prej 260 ditesh i cili ndahej ne 13 muaj me nga 20 dite sejcili) kalendari kerkonte nje korrektim prej kater ditesh ne cdo 61 vjet Venusiane.

Per me teper, gjate cdo pese ciklesh kryhej nje korrektim prej tete ditesh ne fund te rrotullimit te 57-te. Ne momentin qe keto hapa ishin kryer, tzolkin dhe rrotullimi sinodiakal i Venusit u nderthuren kaq nguste saqe shkalla e gabimit subjekti i te ciles ishte ekuacioni ishte tejet e vogel – nje dite ne 6 mije vjet.

Dhe ajo qe e bente kete gje edhe me te mahnitshme ishte nje sere permiresimesh te llogaritura me precizion te cilat e mbanin ciklin e Venusit dhe tzolkin jo vetem ne nje harmoni te plote me njeri tjetrin por edhe ne nje relate perfekte me vitin diellor.

Edhe njehere pra, kjo ishte arritur ne nje menyre qe siguronte qe kalendari te ishte ne gjendje te bente punen e tij, virtualisht pa asnje gabim per nje kohe shume shume te gjate.

Po perse ju duhej Majava ‘gjysem te civilizuar’ nje precizion i teknologjise se larte? Apo e trasheguan ne gjendje te mire pune, nje kalendar te ndertuar ne menyre te tille qe te plotesonte nevojat e nje civilizimi me te hershem dhe shume me te avancuar?

Le te shqyrtojme gjerdanin e cmuar te kalendareve Maja, te ashtuquajturin ‘Numerimin e Gjate’. Ky sistem i llogaritjes se datave po ashtu shprehte besimin rreth te kaluares – ne menyre te dukshme besimin e madh mbi faktin qe koha vepronte ne Cikle te Medhaja e cila behej deshmitare e krijimeve dhe shkaterrimeve te medhaja ne bote.

Sipas Majave, Cikli i Madh aktual ka filluar ne erresiren e 4 Ahau 8 Cumku, nje date qe korrespondon me 13 Gusht 3114 p.e.s. sipas kalendarit tone. Sic e pame, besohej po ashtu qe cikli do perfundoje me nje shkaterrim global ne 4 Ahau 3 Kankin: 23 Dhjetor 2012 e.s. sipas kalendarit tone. Funksioni i Numerimit te Gjate ka qene qe te rregjistronte rrjedhen e kohes qe nga fillimi i Ciklit te Madh, pra fjale per fjale te numeronte njera mbas tjetres 5125 vitet e caktuara per krijimin tone aktual.

Numerimi i Gjate mbase eshte me mire i hartuar si nje lloj makine qiellore e cila llogarit e perllogarit ne menyre te panderprere shkallen e borxhit tone ndaj universit. Edhe monedha me e vogel e ketij borxhi do paguhet kur shifra te arrije 5125. Kjo ishte menyra sesi mendonin Majat.

Por natyrisht llogaritjet e Numurimit te Gjate nuk kryheshin me numrat tane.

Majat perdornin sistemin e tyre te cilet e kishin trasheguar nga Olmecet te cilet e kishin trasheguar nga... askush se di. Ky sistem ishte nje kombinim pikash (te cilat percaktonin teket apo ciftet apo shumezime te njezetes), vija (te cilat percaktonin pesat apo shumezimet e peses me njezeten) dhe nje guacke te myset qe personifikonte zeron.

Intervalet kohore numeroheshin me ditet (kin), periudha prej 20 ditesh (te njohura si katun) dhe periudha prej 20 katunesh (te njohura si bactun).

Po ashtu kishte periudha 8000-tun (pictun) dhe periudha 160,000-tun (calabatun) per te perballuar llogaritje edhe me te medhaja.

E gjithe kjo duhet te na beje te qarte faktin qe Majat ndonese besonin se po jetonin ne nje Cikel te Madh i cili padiskutim do kete nje fund te dhunshem, ata po ashtu e dininqe koha eshte e pafundme dhe se perparon me ciklet e saja misterioze pa perfillur jete individuale apo civilizime. Sic ka permbledhur Thompson ne studimet e tija madheshtore mbi kete subjekt:

Ne skemen Maja, rruga mbi te cilen ecen koha zgjatohet ne nje te kaluar kaq te larget sa mendja e njeriut e ka te veshtire te kuptoje largesine e saj. E megjithate Majat kane pershkuar ate rruge duke u perpjekur qe te gjejne pikefillimin e saj.

Nje kendveshtrim i fresket qe te con shume mbrapa, i shpalosur ne cdo hap; shekujt pjellore te perzjere me mijevjecaret dhe keta te fundit ne dhjetra mijera vjet, si ata kerkuesit e palodhur, eksploroi thelle e me thelle ne pafundesine e te kaluares.

Ne nje mbishkrim ne Quiriaga ne Guatemale u gjet nje datim deri ne 90 milion vjet me pare; ne nje tjeter date gjejme nje shifer prej 300 milion vjetesh.

Keto jane njehesime aktuale te cilat deklarojne me saktesi qe ditet dhe muajt pozicionohen dhe se jane te krahasueshme per tu llogaritur me kalendarin tone duke i dhene pozicionin e muajit ne te cilin Pashket do qellojne ne te njejten kohe me te kaluaren e larget ekuivalente. Nga figura te tilla astronomike fillon e te zjen truri...?

A nuk eshte kjo ca si shume e avancuar per nje qyteterim i cili nuk e beri veten te famshem ne asnje menyre? Eshte e vertete qe arkitektura Maja ishte e mire brenda limiteve te saj. Por ka dicka tjeter te cmueshme qe keta indiane, banore te xhungles qe sugjeron se ata mund te kene patur kapacitetin (ose nevojen) per te konceptuar periudha kohore me te vertete te gjata.

Ka mese dy shekuj qe kur pjesa me e madhe e intelektualeve Perendimore braktisen opinionin e Peshkopit Usher qe thoshte se bota ishte krijuar ne vitin 4004 p.e.s. dhe u pranua qe ajo duhet te ishte shume here me e vjeter se aq. Me qarte kjo do te thote se, Majat e lashte kishin nje perceptim me te sakte mbi pafundesine e vertete te kohes gjeologjike dhe lashtesine e madhe te planetit tone, sesa kushdo ne Britani, Europe apo Ameriken Veriore deri sa doli Darwin me teorine e tij te evolucionit.

Pra si ka mundesi qe Majat ishin kaq te afte te trajtonin periudha te medha si qindra miliona vjete? Ka qene nje teke e zhvillimit kultural? Apo trasheguan pajisjet per te hartuar kalendaret dhe trajtuar matematiken te cilat thjeshtonin dhe i benin ata te afte per te zhvillua kete te kuptuar kaq te sofistikuar?

Dhe nese ishte nje trashegimi atehere eshte me vend qe te pyesim qe cfare ka qene qellimi i shpikesve te ketij kalendari me cirkuite kompjuterike? Per cfare arsye e kane hartuar? A mos valle e krijuan kompleksitetin e tij thjesht per te sprovuar inteligjencen e tyre, nje lloj anagrame, sic eshte shprehur nje autoritet? Apo kane patur ne mendjen e tyre nje objektiv me pragmatik dhe te rendesishem?

Deri tani kemi pare shqetesimin e fiksuar te shoqerise Maja dhe ne fakt te te gjitha kulturave te lashta te Amerikes Qendrore per te llogaritur dhe mundesisht shtyre fundin e botes. A mos valle ka qene ky qellimi i ndertimit te kalendarit misterioz? A mund te jete nje mekanizem qe parashikon ndonje katastrofe te temerrshme gjeologjike ose kozmike?

QYTETI I ZOTAVE


Mesazhi trondites i nje numri te madh legjendash te Amerikes Qendrore eshte ai qe thote se Epoka e Katert e botes perfundoi shume keq. Nje permbytje katastrofike u shoqerua nga nje periudhe e gjate ku u zhduk drita e diellit nga qielli ndersa ajri ishte i mbushur me nje erresire kercenuese. Me pas:

Zotat u mblodhen sebashku ne Teotihuacan (vendi i perendive) dhe te merakosur vrisnin mendjen se kush do ishte Dielli tjeter. Vetem zjarri i shenjte (materiali perfaqesues i Huehueteotl, zoti qe filloi jeten) mund te shihej ne erresire e cila vazhdonte te sundonte mbas kaosit te fundit. ‘Dikush do t’i duhet te sakrifikoje veten e tij dhe te hidhet ne zjarr’ thane ata ‘vetem atehere do kemi perseri Diell’.

Kjo u pasua nga nje drame e vertete ku dy perendeshat (Nanahuatzin dhe Tecciztecatl) dogjen veten per te miren e pergjithshme. Njera u dogj shpejt ne mes te zjarrit te shenjte ndersa tjetra i dogj fare ngadale pasi ishte ne cep ‘Perendite priten per nje kohe te gjate deri sa qielli filloi te ngjyrosej ne te kuqen e agimit. Ne lindje u shfaq sfera e madhe e diellit, jetedhenese dhe inkandeshente...’

Ishte ky moment rilindje kozmike kur Quetzalcoatl shfaqi veten e tij. Misioni i tij ishte me njerezit e Epokes se Peste. Dhe per kete arsye ai mori pamjen e nje qenie njerezore te bardhe dhe me mjeker, ashtu si dhe Viracocha.

Ne Andet, kryeqyteti i Viracochas ishte Tiahuanaco. Ne Ameriken Qendrore vendi i supozuar i lindjes se Quetzalcoatl ishte ai i Diellit te Peste, Teotihuacan, qyteti i zotave.

KALAJA, TEMPULLI DHE HARTA E QIELLIT


Teotihuacan, 50 kilometra veri-perendim te Mexico City

Po qendroja ne zonen e mbyllur te Kalase dhe veshtroja ne drejtim te veriut duke soditur vagellimin mengjesor dhe me syte nga Piramida e Diellit dhe ajo e Henes.

Te ngritura ne nje zone te mbuluar nga gjelberimi dhe te konturuara nga malet ne distance, keto dy monumente madheshtore luanin rrolin e tyre ne simfonine e rrenojave qe dergjeshin pergjate vijes kryesore te ashtuquajtur ‘Rruga e te Vdekurve’. Kalaja ndodhet pothuajse ne mes te ketij bulevardi te gjere i cili zgjatohet ne nje viije te drejte perfekte per me shume se kater kilometra.

Piramida e Henes ndodhej ne ekstremin verior te Kalase ndersa Piramida e Diellit ndodhej ne lindje.

Ne kontekstin e nje zone te tille gjeometrike mund te prisje nje orientim te sakte veri-jug apo lindje-perendim. Por ishte i papritur fakti qe arkitekti i cili kishte planifikuar Teotihuacan ne menyre te vullnetshme kishte zgjedhur nje prirje prej 15° 30’ ne lindje te veriut per Rrugen e te Vdekurve.

Ka patur disa teori per psene e zgjedhjes se ketij orientimi eksentrik por asnje nuk ka qene bindese. Nje numer gjithe ne rritje studiuesish prej kohesh kane vrare mendjen nese kane qene ose jo te perfshira perllogaritjet astronomike. Per shembull njeri prej tyre ka propozuar qe Rruga e te Vdekurve mund te jete ‘ndertuar qe te shikoje drejt Pleiadeve, pra ne momentin e ndertimit’.

Nje tjeter, Profesor Gerald Hawkins ka sugjeruar se ‘boshti Sirius-Pleiadet mund te kete luajtur nje rrol te rendesishem’. Dhe Stansbury Hagar (sekretari i Departamentit te Etnologjise ne Institutin e Arteve dhe Shkencave Brooklyn) ka sugjeruar se rruga mund te perfaqesoje Rrugen e Qumshtit.

Ne fakt Hagar shkoi dhe me larg se kaq duke pare portretizimin e disa planeteve dhe yjeve specifike ne shume nga piramidat, tumat dhe strukturat e tjera te cilat rrine pezull si satelite te fiksuar perreth boshtit te Rruges se te Vdekurve. Teza e tij e plote ishte qe Teotihuacan eshte dizajnuar si nje lloj ‘harte qiellore’: ‘Riprodhonte ne Toke nje plan te supozuar qiellor te botes qiellore ku banojne perendite dhe shpirtrat e te vdekurve.’

Gjate viteve 1960 dhe 1970-te intuita e Hagar u testua ne realitet nga Hugh Harleston Jr., nje inxhinjier Amerikan me banimne Meksike i cili kreu nje analize te detajuar matematikore te Teotihuacan. Harleston i raportoi zbulimet e tij ne Tetor te vitit 1974 ne International Congress of Americanists.

Raporti i tij i cili ishte i mbushur me ide te reja dhe te guximshme, permbante ne menyre te vecante nje informacion interesant ne lidhje me Kalane dhe Tempullin e Quetzalcoatl i cili ndodhet ne ekstremin lindor te ketij sheshi madheshtor.

Nga studiuesit Tempulli mbahet si nje nga monumentet arkeologjike ne gjendje me te mire te Amerikes Qendore. Kjo per shkakun se struktura origjinale prehistorike ka qene pjeserisht e groposur poshte nje tume e ndertuar shume kohe me pas. Germimet e tumes zbuluan piramiden elegante me gjashte nivele te cilen e kisha perballe meje.

Ajo lartohej per 72 kembe ndersa baza e saj shtrihej ne nje siperfaqe prej 82 mije kembe katrore.

Duke mbajtur ende gjurmet e ngjyrosjes shumengjyreshe origjinale te realizuara qe ne lashtesi, Tempulli i ekspozuar ishte shume i bukur dhe i cuditshem ne te njejten kohe. Motivi skulptural dominues perbehej nga nje sere gjarperinjsh gjigande me koken tre dimensionale qe ju del nga guri dhe qe shkojne paralel me anet e shkalles masive qendrore.

Nofullat e zgjatuara te ketyre reptileve te cuditshem humanoide ishin te pajisura me dhembe te medhenj ndersa pjesa e siperme e buzes me nje lloj mustaqe. Cdo qafe e trashe e gjarperinjve kishte nje sere puplash apo pendesh te paraqitura me detaje – simboli i pagabueshem i Quetzalcoatl.

Ajo qe tregoi hetimi i Harleston ishte nje mardhenie e plote matematikore qe dukej se ekzistonte midis strukturave kryesore qe ndodheshin pergjate Rruges se te Vdekurve (dhe pertej saj). Kjo marrdhenie sugjeron dicka te jashtezakonshme qe eshte fakti qe fillimisht Teotihuacan eshte dizajnuar si nje model i sakte i sistemit diellor.

Nga cdo pike, nese linja qendrore e Tempullit te Quetzalcoatl merret si pozicioni i paraqitur i diellit, shenjat qe ndodhen ne pjesen veriore nga ai pergjate aksit te Rruges se te Vdekurve duket se tregojne pozicionin e sakte te distancave orbitale te planeteve, rripin e asteroideve, Jupiterin, Saturnin ( i perfaqesuar nga e ashtuquajtura Piramida e Diellit), Urani (nga Piramida e Henes), Neptuni dhe Plutoni i cili ndodhej ende i groposur ne njeren nga tumat disa kilometra me tej ne veri.

Nese keto raporte ishin me shume se rastesi atehere me e pakta, ato tregonin pranine ne Teotihuacan te nje astronomie te avancuar observuese e cila u tejkalua nga shkenca moderne vetem ne kohet e fundit. Urani ka qene i panjohur per astronomet tane deri ne vitin 1787, Neptuni deri ne vitin 1846 ndersa Plutoni deri ne vitin 1930.

Edhe perllogaritja me konservative e vjetersise se Teotihuacan, ne kontrast sugjeron qe perberesit kryesore te zones (perfshi Kalane, Rrugen e te Vdekurve dhe Piramiden e Diellit dhe te Henes) duhet te datojne te pakten ne kohen e Krishtit. Asnje civilizim i njohur i asaj epoke, si ne Boten e Vjeter ashtu dhe ne ate te Rene, sic supozohet, nuk ka patur asnje njohuri te planeteve te sistemit tone diellor e jo me te kishte njohurine e informacioneve te sakta ne lidhje me distancat orbitale nga njeri tjetri dhe nga vete dielli.

EGJYPTI DHE MEKSIKA – ME SHUME KOINCIDENCA?


Mbas perfundoi studimet e tija mbi piramidat dhe shetitoret e Teotihuacan, Stansbury Hagar doli ne perfundimin qe: ‘Ne ende nuk kemi arritur te kuptojme rendesine ose elegancen apo shperndarjen e gjere neper gjithe Ameriken te kultit astronomik pjese e te cilit ishte dhe plani qiellor dhe ku Teotihuacan ishte njeri nga vendet kryesore.’

Po a ka qene ky vetem nje ‘kult’ astronomik? Apo ka qene dicka qe i afrohej me shume asaj qe ne quajme shkence? Dhe pavaresisht nese ishte kult apo shkence, a eshte realitet te thuash qe ka qene i shperndare gjeresisht ne Amerike kur ka kaq shume evidenca qe e lidhin dhe me pjese te tjera te botes antike?

Per shembull, arkeologo-astronomet duke perdorur hedhjen kompjuterike ne harte te yjeve, kohet e fundit kane demonstruar qe tre piramidat me te famshme ne bote, ato te pllajes se Gizes ne Egjypt, formojne nje diagrame te sakte tokesore te tre yjeve ne rripin e konstelacionit te Orionit.

Por ky nuk ishte limiti i hartes qiellore e krijuar nga prifterinjte ne rerat e bregut perendimor te Nilit ne Egjyptin e Lashte. Perfshire ne vizionin e tyre te pergjithshem, sic do shohim ne Pjesen e VI dhe te VII, ishte dhe nje vecori natyrore – lumi Nil – i cili ka qene ekzaktesisht aty ku do te ishte vizatuar per te perfaqesuar Rrugen e Qumshtit.

Perfshirja e ‘planit qiellor’ ne zonat kyce te Egjyptit dhe Meksikes nuk ka perjashtuar aspak funksionet fetare. Ne te kunderten, cfaredo qofte arsyeja per te cilen ato ishin ndertuar, eshte mese e qarte qe monumentet e Teotihuacan ashtu si dhe ato te pllajes se Gizes, kane luajtur nje rrol te rendesishem fetar ne jeten e komuniteteve te cilave i sherbenin.

Me pak fjale traditat e Amerikes Qendrore te mbledhura ne shekullin e gjashtembedhjete nga Fra Bernardino de Sahagun, dhane nje paraqitje elokuente te nje besimi te shperndare gjeresisht qe Teotihuacan ka luajtur te pakten nje funksion specifik dhe te rendesishem fetar ne kohet e lashta.

Sipas ketyre legjendave Qyteti i Perendive njihej si i tille per shkak se Lordet e varrosur aty mbas vdekjes se tyre nuk u treten por u kthyen ne perendi...’ Me fjale te tjera ishte ‘vendi ku njeriu shnderrohej ne perendi’. Po ashtu ka dhe emra te tjere sic jane ‘vendi i atyre qe kishin rrugen e zotave’ dhe ‘vendi ku u krijuan perendite’.

Vrisja mendjen nese ishte nje rastesi qe e njejta gje dukej te ishte edhe qellimi fetar i tre piramidave te Gizes? Hierglifet arkaike te Teksteve te Piramides, shkrimi me i vjeter i njohur sot ne bote, linte pak vend per dyshimin qe objektivi perfundimtar i ritualeve te zhvilluara neper keto struktura kolosale ka qene per shnderrimin e faraonit – ‘te hapeshin dyert kupes qiellore dhe te behej nje rruge’ dhe ne kete menyre ai do te mund ‘te ngjitej ne shoqerine e perendive’.

Nocioni i piramides si pajisje te dizajnuara (presupozohet e nje lloji metafizik) ‘per te kthyer njerezit ne perendi’ ka qene, sic me dukej mua, shume ideosinkretik dhe i vecante qe te kete ardhur ne menyre te pavarur ne te dyja vendet, Egjyptin e Lashte dhe Meksike. E njejte ishte dhe ideja e perdorimit te planimetrise se zonave te shenjta per te perfshire planimetri qiellore.

Pak a shume kishte dhe ngjashmeri te tjera te cuditshme te cilat meritojne te merren ne konsiderate.

Ashtu si dhe Giza edhe ne Teotihuacan jane ndertuar tre piramida kryesore: Piramida/Tempulli i Quetzalcoatl, Piramida e Diellit dhe Piramida e Henes. Ashtu si dhe ne Giza, planimetria e zones nuk ishte simetrike sic mund te pritej por perfshinte dy struktura ne rrjesht me njera tjetren ndersa e treta duket te jete spostuar qellimisht ne njeren ane.

Se fundi, ne Giza kulmet e Piramides se Madhe dhe e Piramides se Khafre ishin te niveluara ndonese e para eshte me e larte si ndertim. E njejta gje ne Teotihuacan, kulmet e Piramides se Diellot dhe asaj te Henes jane te niveluara ndonese Piramida e Diellit eshte me e larte. Arsyeja eshte e njejte ne te dyja rastet: Piramida e Madhe eshte ndertuar ne nje shtrat me te ulet sesa Piramida e Khafre/Cephren dhe Piramida e Diellit eshte ndertuar ne nje shtrat me te ulet sesa ajo e Henes.

A mund te jete e gjitha kjo nje rastesi? Ne kapitullin e tetembedhjete dhe nentembedhjete kam nenvizuar dyshimin nese ka qene e perfshire ndonje lidhje direkte apo e rastesishme i cfare do lloj niveli qofte i faktorit kohe.

Perseri si ne rastin e Kalendarit Maja dhe me hartat e hershme te Antarktides, a nuk ja vlente qe te mbaje nje mendje te hapur ne mundesine qe jemi perpara nje trashegimie; qe piramidat e Egjyptit dhe rrenojat e Tiahuanacos mund te jene shprehi te nje teknologjie dhe njohurie gjeografike, observator astronomie (dhe mbase fetare gjithashtu) e nje civilizimi te harruar te nje te kaluare te larget te cilet sic deklaron Popol Vuh ‘ekzaminuan kater qoshet, kater pikat e harkut te qiellit dhe faqen e rrumbullakte te tokes’?

Ka patur nje marrveshje te gjere midis akademikeve ne lidhje me vjetersine e piramidave te Gizes te cilat mendohen se jane 4500 vjecare. Por nuk ekziston nje unanimitet i tille per ndertimet e Teotihuacan.

As Rruga e te Vdekurve, as Tempulli i Quetzalcoatl dhe as Piramida e Diellit dhe ajo e Henes nuk jane datuar ne menyre perfundimtare. Pjesa me e madhe e studiuesve besonte se qyteti ka lulezuar midis viteve 100 p.e.s. dhe 600 e.s. por te tjeret kane kundershtuar me vendosmeri duke u shprehur se duhet te jete ngritur shume me heret, rreth viteve 1500 p.e.s. dhe 1000 p.e.s.

Ka dhe te tjere qe duke u mbeshtetur ne shtresat gjeologjike e shtyjne themelimin e qytetit shume me heret, 4000 p.e.s., perpara shperthimit te vullkanit Xitli qe ndodhet ne afersi.

Ne mes te ketyre paqartesive mbi moshen e Teotihuacan nuk u habita aspak kur zbulova se askush nuk kishte idene me te vaget te identitetit te atyre qe kane ndertuar aktualisht kryeqendren me te madhe dhe me te mrekullueshme qe mund te kete ekzistuar ndonjehere ne Boten e Re pre-Kolombiane.

E vetmja gje qe mund te thuhej me siguri eshte kjo: kur Azteket gjate marshimit te fuqizimit perandorak u gjenden perpara qytetit misterioz ne shekullin e 12 e.s., ndertesat kolosale dhe shetitoret madheshtore ishin te vjetra prej kohesh dhe te mbushura dhe mbuluara kaq shume nga vegjetacioni sa me shume dukeshin si dore e natyres sesa ndertime te bera nga njeriu.

Megjithate ne lidhje me ta ka nje legjende lokale e kaluar nga brezi ne brez e cila thote se monumentet jane ndertuar nga gjigandet dhe se qellimi i tyre ka qene te transformonte njeriun ne perendi.

DIELLI, HENA DHE RRUGA E TE VDEKUREVE

Disa zbulime arkeologjike trumbetohen me te madhe; te tjera per arsye te ndryshme nuk tregohen fare. Ne kete kategori ben pjese dhe shtresa e trashe dhe e madhe e ‘tabakeve’ te micas (mikë ne gjeologji) e cila u gjet midis dy niveleve te siperme te Piramides se Diellit ne Teotihuacan kur u filluan restaurimet ne vitin 1906.

Mungesa e interesit me te cilin u prit zbulimi so dhe mungesa e nje studimi te vemendshem per te percaktuar funksionin e plote, mund te jete deri diku e kuptueshme pasi mica e cila kishte nje vlere komerciale te konsiderueshme u zhvendos dhe u shit sapo u nxorr nga germimet. Fajtori mesa duket ka qene Leopoldo Bartres te cilit kundrejt pageses i ishte dhene detyra nga qeveria Meksikane qe te restauronte piramiden tashme te brejtur nga koha.

Kohet e fundit eshte zbuluar me shume mica ne Teotihuacan (Tempulli i Micas) por edhe kjo ka kaluar pa krijuar pothuajse asnje lajm. Ne kete rast eshte e veshtire te gjehet nje arsye pasi nuk ka patur asnje vjedhje dhe mica vazhdon te mbetet aty ku ka qene.

Njeri nga grupet e ndertesave, Tempulli i Micas, ndodhet perreth nje sheshi pothuajse 1000 kembe ne faqen perendimore te Piramides se Diellit. Direkt nen nje truall te shtruar me rrasa te medha guri, arkeologet e financuar nga Fondacioni Viking germuan dy shtresa masive me mica te cilat ishin vene me kujdes dhe qellimisht ne nje kohe shume te larget nga njerez te cilet duhet te kene qene shume te afte ne prerjen dhe trajtimin e ketij materiali.

Shtresat jane 90 kembe katrore dhe formojne dy breza te vendosur njeri mbi tjetrin.

Mica nuk eshte nje substance uniforme por permban gjurme elementash te metaleve te ndryshem ne varesi te llojit te formacionit te gurit ku eshte gjetur.

Zakonisht keto metale perfshijne potasin dhe aluminin si dhe ne sasi te ndryshme permbajne hekur, magnez, litium, manganez dhe titanium. Gjurmet e elementave ne Tempullin Mica te Teotihuacan tregonin se shtresat e poshtme te nentruallit i perkisnin nje lloji i cili gjehet vetem ne Brazil, rreth 2 mije milje larg.

Pra ne menyre te qarte ndertuesit e Tempullit duhet te kene patur nje nevoje te vecante per kete lloj mica dhe kane qene te pergatitur per te pershkuar distanca te medha per ta siguruar perndryshe, ne nje rast tjeter ato mund te perdornin shume mire ate qe gjendej ne zone e cila ishte me e lire dhe me e thjeshte.

Nuk mund te konsiderosh perdorimin e micas si material per nje shtresim te nentruallit. Perdorimi i saj nen truall dhe si rezultat komplet jashte syrit te njeriut duket nje dicka shume e pazakonte nese kujtojme qe asnje strukture e lashte ne Amerike apo ne ndonje vend tjeter te botes nuk eshte gjetur qe te permbaje nje vecori te tille.

Eshte paksa zhgenjyese qe ne sdo te mundim kurre te percaktojme pozicionin e sakte e jo me qellimin e perdorimit te shtreses se madhe te micas qe u germua dhe u hoq nga Bartres ne Piramiden e Diellit ne vitin 1906.

Dy shtresat e paprekura ne Tempullin Mica te cilat qendrojne te paprekura dhe pa asnje dekoracion, duken sikur jane dizajnuar per te kryer nje funksion te vecante. Le te veme ne dukje faktin qe mica permban disa karakteristika te cilat plotesojne kushte shume te mira per nje sere aplikimesh teknologjike.

Ne industrine moderne ajo perdoret ne ndertimin e kondensatoreve dhe konsiderohet si nje izolant shume i mire termal dhe elektrik. Po ashtu ajo eshte opake ndaj neutroneve te shpejte dhe mund te sherbeje si nje rregullator ne reaksionet berthamore.

DUKE FSHIRE MESAZHET NGA E KALUARA

Piramida e Diellit, Teotihuacan

Mbasi ngjita me shume se 200 kembe neper shkalle te gurta mberrita ne maje dhe hodha syte drejt zenitit. Ishte mesdite e 19 Majit dhe dielli ndodhej pikerisht siper kokes sime, ne te njejten menyre sic do jete dhe ne 25 Korrik. Ne keto dy data dhe aspak aksidentalisht, faqja perendimore e piramides ishte e orientuar ne menyre te sakte ne pozicionin e perendimit te diellit.

Nje efekt edhe me interesant por i paramenduar mund te vihet re gjate ekuinokseve, 20 Mars dhe 22 Shtator. Me pas, kalimi i rrezeve te diellit nga jugu ne veri rezultonte ne mesdite ne nje shuarje progresive te nje hije te drejte e cila binte pergjate shkalleve te poshtme te fasades perendimore.

I gjithe procesi, nga hija e plote ne ndricimin e plote, zgjaste saktesisht 66.6 sekonda. Ka funksionuar keshtu pa asnje deshtim vit mbas viti qe nga koha qe eshte ndertuar piramida dhe do vazhdoje te funksionoje ne te njejten menyre deri sa ndertesa gjigande te kthehet ne nje dore pluhur.

Kjo natyrisht do te thoshte qe te pakten njeri nga funksionet e shumta te piramides ka qene sherbimi si nje ‘ore e perhershme’ e cila sinjalizonte me saktesi ekuinokset duke thjeshtuar keshtu korrigjimet kalendarike kur keto ishin te nevojshme, sidomos per njerez si Majat te cilet ishin te fiksuar me kohen dhe matjen e saj.

Nje tjeter tregues ishte dhe fakti qe mjeshtrat ndertues te Teotihuacan duhet te kene zoteruar nje sasi te madhe te dhenash gjeodezike dhe astronomike dhe ju jane referuar atyre per te ndertuar Piramiden e Diellit ne orientimin e sakte per te perfituar efektet e deshirueshme ekuinoksale.

Ky ka qene nje planifikim dhe arkitekture e nje shkalle te larte. I ka mbijetuar kalimit te mijevjecareve dhe i ka perjetuar dhe demtimit me qellime perfitimi te pjeses me te madhe te shtreses se jashteme te piramides nga restauruesi pa skrupuj Leopoldo Bartres.

Sikur te mos mjaftonte shkaterrimi i evidencave kaq te rendesishme te cilat mund te na kishin ndihmuar te kuptonim me mire arsyen e ndertimit te struktures enigmatike, lakeu i ndyre i diktatorit te korruptuar meksikan Porfirio Diaz, kishte hequr dhe shtresen e jashteme te gureve, llacin dhe suvatimin ne nje thellesi prej me shume se 20 kembesh nga te gjitha faqet veriore, lindore dhe jugore.

Rezultati ishte katrastrofik: pjesa e zbuluar filloi te shperbehej nga shirat e rrembyer dhe shkarja e tokes e cila rrezikon te shkaterroje te gjithe strukturen. Ndonese shkarja u ndalua me disa masa emergjente, asnje nuk mund te ndryshoje faktin qe Piramida e Diellit eshte deprivuar nga pothuajse e gjithe paraqitja e saj origjinale e siperfaqes.

Sipas standarteve moderne arkeologjike kjo natyrisht ka qene nje akt i pafalshem perdhosjeje. Per shkak te tij ne sdo mesojme kurre kuptimin e vertete te shume skulpturave, shkrimeve, relieveve dhe artifakteve te cilat padyshim jane hequr sebashku me shtresen prej 20 kembesh.

Dhe kjo nuk ishte pasoja e vetme e vandalizmit grotesk te Bartres. Kishte evidenca te qarta te cilat sugjeronin qe arkitektet e panjohur te Piramides se Diellit ka mundesi qe te kene stisur qellimisht te dhena shkencore ne disa pika kyce dimensionale te struktures madheshtore.

Kjo evidence u mblodh dhe u ekstrapolua nga faqja e paprekur perendimore (e cila aspak aksidentalisht ishte dhe faqja ku mund te vazhdoheshin te shiheshin efektet e qellimshme ekuinoksale), por fale Bartres asnje informacion i ngjashem nuk mund te mblidhet nga tre faqet e tjera per shkak te ndryshimeve arbitrare te imponuara mbi to.

Ne te vertete duke shtrembruar ne menyre drastike formen dhe madhesine origjinale te pjeses me te madhe te Piramides, ‘restauruesi’ meksikan ka deprivuar gjithe njerezimin nga disa nga mesimet me te rendesishme qe Teotihuacan mund te na mesonte.

NUMRAT E PERJETSHEM
Numri transcendent apo i jashtezakonshem i njohur si pi eshte thelbesor ne matematiken e avancuar. Me nje vlere paska mbi 3.14 eshte raporti i diametrit te nje rrethi me perimetrin e tij. Me fjale te tjera nese diametri i nje rrethi eshte 12 inç, perimetri i ketij rrethi do jete 12 inç x 3.14 = 37.86 inç.

Gjithashtu duke qene se diametri i nje rrethi eshte saktesisht dyfishi i rrezes, ne mund te perdorim pi per te llogaritur perimetrin e cdo rrethi nga rrezja e tij. Sidoqofte ne kete rast formula eshte gjatesia e rrezes e shumezuar me 2pi. Le ta ilustrojme duke marre perseri nje rreth me nje diameter prej 12 inç.

Rrezja e tij do jete 6 inç dhe perimetri mund te nxirret ne kete menyre: 6 inç x 2 x 3.14 = 37.68 inç. Ne menyre te ngjashme nje rreth me rreze prej 10 inç do kete nje perimeter prej 67.8 inç (10 inç x 2 x 3.14) dhe nje rreth me rreze prej 7 inç do kete nje perimeter prej 43.96 inç (7 inç x 2 x 3.14).

Keto formula qe perdorin vleren e pi per te llogaritur perimetrin nga rrezja ose diametri, aplikohen ne te gjithe rrathet pa patur rendesi sesa te medhenj apo te vegjel jane dhe po ashtu tek te gjitha sferat dhe gjysmesferat.

Ato duken relativisht te lehta nga mbrapa. Por zbulimi i tyre, i cili perfaqeson nje revolucion madheshtor ne matematike, mendohet se eshte realizuar vone ne historine e njerezimit. Kendveshtrimi ortodoks eshte qe Arkimedi ne shekullin e 3 p.e.s. ka qene njeriu i pare i cili llogariti pi me saktesi 3.14.

Studiuesit nuk e pranojne faktin qe ndonje nga matematicienet ne Boten e Re as qe mund ti jene afruar pi perpara se te mberrinin aty europianet ne shekullin e gjashtembedhjete.

Por sidoqofte eshte shume corientuese te zbulosh se Piramida e Madhe ne Giza (ndertuar me shume se 2000 vjet perpara lindjes se Arkimedit) dhe Piramida e Diellit ne Teotihuacan, e cila e predaton shume kohe me pare pushtimin spanjoll, te dyja kane te perfshira vleren e pi. Kjo vlere eshte e nderthurur ne ate menyre qe nuk le asnje dyshim per faktin qe ndertuesit e lashte ne te dyja anet e Atlantikut kane patur njohuri per kete numer transcendental.

Faktoret kryesore te perfshire ne gjeometrine e cdo piramide jane (1) lartesia e majes nga toka dhe (2) perimetri i monumentit rrafsh me token. Persa i perket Piramides se Madhe raporti midis lartesise origjinale (481.3949 kembe) dhe perimetri (3023.16 kembe) na del te jete i njejte me raportin midis rrezes dhe perimetrit te rrethit p.sh. 2pi.

Si rezultat nese marrim lartesine e piramides dhe e shumzojme me 2pi (sic do benim me rrezen e nje rrethi per te llogaritur perimetrin e tij) na del nje rezultat shume i sakte i perimetrit te monumentit (481.3949 kembe 2 x 3.14 = 3032.16 kembe). Ne menyre alternative nese e kthejme ekuacionin mbrapsht me perimetrin e tokes ku eshte ndertuar na del i njejti rezultat i sakte i lartesise se majes ose kulmit (3023.16 kembe pjestuar per 2 pjestuar per 3.14 = 481.3949 kembe).

Duke qene se eshte pothuajse e paimagjinueshme qe nje korrelacion matematikor kaq preciz te jete thjesht nje rastesi ne jemi te detyruar te dalim ne perfundim se ndertuesit e Piramides se Madhe kane patur njohuri te pi dhe e kane perfshire vlerat e saj ne dimensionet e monumentit te tyre.

Tani le te marrim ne konsiderate Piramiden e Diellit ne Teotihuacan. Kendi i aneve te saj eshte 43.5° (qe i kundervihet 52° ne Piramiden e Madhe). Monumenti Meksikan ka nje pjerresi me te bute pasi perimetri i bazes se tij me 2932.8 kembe nuk eshte shume me i vogel sesa ai i nderteses ne Egjypt ndersa maja eshte ne menyre te konsiderueshme me e vogel (rreth 233.5 kembe perpara ‘restaurimit’ te Bartres).

Formula 2pi qe funksionoi tek Piramida e Madhe nuk funksionon me keto matje. Por nje formule 4pi funksionon. Si rezultat nese marrim lartesine e Piramides se Diellit (233.5 kembe) dhe e shumezojme me 4pi perseri do marrim si rezultat nje shifer te sakte te perimetrit: 233.5 kembe x 4 x 3.14 = 2932.76 kembe ( nje mosperputhje fare minimale me pak se gjysem inç nga figura reale prej 2932.8 kembe).

Kjo natyrisht qe nuk mund te jete nje koincidence ashtu si dhe ne rastin e monumentin Egjyptian. Gjithashtu fakti qe te dyja strukturat permbajne mardhenien e pi (kur asnjera nga piramidat e tjera ne te dyja anet e Atlantikut se ka) sugjeron me force jo vetem nje njohuri matematikore te avancuar ne lashtesi por edhe nje qellim thelbesor te perbashket.



Sic e pame qe raporti i deshiruar lartesi/perimeter i Piramides se Madhe (2pi) kerkonte nje specifikim te komplikuar dhe kend idiosinkretik te pjerresise per anet e saj: 52°. Ashtu si dhe raporti i deshiruar lartesi/perimeter i Piramides se Diellit (4pi) kerkonte nje specifikim te nje kendi ne menyre te njejte eksentrike me pjerresine: 43.5°.

Nese nuk ka patur ndonje motiv te caktuar atehere me siguri qe per Egjyptianet e Lashte dhe arkitektet Meksikane do kishte qene me e lehte per te synuar 45° (i cili do kishte qene me i lehte per tu realizuar).

Kush mund te kete qene arsyeja e perbashket qe i shtyu ndertuesit e piramidave ne te dyja anet e Atlantikut qe te perfshinin vleren e pi me kaq precizion ne keto dy monumente madheshtore?

Duke qene se (per aq sa dime) nuk ka patur kontakt direkt midis civilizimeve te Egjyptit dhe Meksikes ne periudhat kur jane ndertuar piramidat, a nuk do ishte e arsyeshme nese dilnim ne rezultatin qe keto dy kultura trasheguan kete njohuri dhe ide nga nje burim i perbashket ne kohera shume te lashta?

A eshte e mundur qe ideja e perbashket e shprehur ne Piramiden e Madhe dhe ne Piramiden e Diellit mund te kete patur lidhje me Sferen pasi keto ashtu si dhe piramidat, jane objekte tredimensionale (ndersa rrathet per shembull kane vetem dy dimensione)?

Deshira per te simbolizuar sferat ne monumente tredimensionale me siperfaqe te sheshte mund te shpjegoje arsyen pse gjithe ky mundim per te perfshire mardhenien e pagabueshme te pi. Per me shume duket i qarte qellimi i ndertuesve ne te dyja monumentet i cili nuk ishte simbolizimi i sferave ne pergjithesi por perqendrimi i vemendjes se tyre ne nje sfere te caktuar: Planeti Toke.

Do kaloje disa kohe deri sa arkeologet ortodokse do jene te pergatitur per te pranuar faktin qe disa nga njerezit e botes se lashte ishin mjaftueshem te avancuar ne shkenca per te patur ne zoterim informacione mbi formen dhe madhesine e Tokes.

Sidoqofte sipas llogaritjeve te Livio Catullo Stecchini, nje profesor amerikan i Historise dhe Shkences dhe nje ekspert i mirenjohur i matjeve te lashta, evidenca per ekzistencen e nje njohurie te pazakonte ne kohen e lashte eshte e parefuzueshme.

Konkluzionet e Stecchinit te cilat lidhen kryesisht me Egjyptin jane vecanerisht mbreslenese pasi ato kane dale nga te dhenat astronomike dhe matematikore te cilat jane te pranuara pertej cdo debatimi serioz.

Nje analizim i metejshem i ketyre konkluzioneve dhe natyra e te dhenave ne te cilat ato bazohen paraqiten ne Pjesen e VII. Ne kete pike mbase disa fjale nga vete Stecchini mund te hedhin pak drite mbi misterin qe kemi perpara:

Ideja thelbesore e Piramides se Madhe ka qene qe ajo duhet te perfaqesonte hemisferen veriore te tokes, nje hemisfere e projektuar ne nje siperfaqe te sheshte sic behet dhe ne krjimin e hartave...

Piramida e Madhe ka qene nje projeksion ne kater trekendesha siperfaqesor. Maja ose apogjeu perfaqeson polin ndersa perimetri perfaqeson ekuatorin. Kjo eshte arsyeja pse perimetri eshte ne mardhenie 2pi me lartesine. Piramida e Madhe perfaqeson hemisferen veriore ne nje shkalle 1:43.200.

QYTETI MATEMATIKOR


Ndersa ecja drejt fundit verior te Rruges se te Vdekurve perpara meje lartohej Piramida e Henes, e meshiruar nga demtimi i restoratoreve, kishte ruajtur formen e saj origjinale prej nje piramide prej kater pjesesh. Po ashtu dhe Piramida e Diellit perbehej nga kater pjese por Bartres ne menyre mizore kishte gdhendur nje te peste midis nivelit origjinal te trete dhe te katert.

Por sidoqofte ishte nje vecori e Piramides se Diellit te cilen Bartres kishte qene i paafte qe ta plackiste: nje rrugkalim i nendheshem qe te conte ne nje shpelle natyrore nen fasaden perendimore. Mbas zbulimit aksidental te tij ne vitin 1971, ky rrugkalim u eksplorua teresisht. Shtate kembe i larte ai zgjatohej ne drejtimin lindor per me shume se 300 kembe deri sa arrinte ne nje pike afer qendres gjeometrike te piramides.

Aty ai perfundonte ne nje shpelle te dyte me dimensione te bollshme e cila ishte zgjeruar artificialisht ne formen shume te ngjashme te nje terfili me kater gjethe. ‘Gjethet’ ishin dhoma, sejcila me nje perimeter prej 60 kembesh dhe qe permbanin nje shumellojshmeri artifaktesh si disqe guri te zbukuar me art dhe pasqyra shume te lemura.

Po ashtu kishte dhe nje sistem kullimi kompleks per segmentet qe lidheshin me njeri tjetrin te tubacioneve te gdhendura ne gur.

Ky detaj i fundit ishte shhume i mistershem pasi nuk kishte ndonje burim te njohur uji ne piramide. Por kanalet artificiale nuk linin asnje dyshim qe ne nje kohe te lashte uji ka qene i pranishem aty dhe ka mundesi qe ne sasira te medha.

Kjo me solli ne mend perseri evidencen qe uji njehere e nje kohe mund te kete pershkuar Rrugen e te Vdekurve, kanalet dhe muret ndares qe kisha pare me heret ne veri te Kalase si dhe teorine e Schlemmer mbi polet reflektuese dhe parashikimet sizmike.

Ne fakt sa me shume mendoja per kete gje aq me shume me bindesha qe uji ka qene nje motiv dominues ne Teotihuacan. Ate mengjes kisha vezhguar me kujdes Tempullin e Quetzalcoatl i cili ishte i mbushur jo vetem me shembelltyrat e Gjarprit me Pende por dhe me simbole te pagabueshme ujore, ne menyre te vecante nje dizajnim sigjestiv dallgesh dhe nje numer i madh guackash deti te gdhendura me mjeshtri.

Me keto imazhe ne mendjen time mberrita ne sheshin e gjere ne baze te Piramides se Henes dhe e imagjinova te mbushur me uje sic mund te kete qene, me nje thellesi prej dhjete kembesh. Duhet te ishte dukur nje mrekulli; madheshtore, e fuqishme dhe e qete.

Piramida Akapana ne pjesen me te larget te Tiahuanacos po ashtu ka qene e rrethuar nga uji i cili ka qene motivi dominues ashtu sic po gjehej te kishte qene dhe ketu ne Tiahuanaco.

Fillova t’i ngjitesha Piramides se Henes. Ishte me e vogel se Piramida e Diellit, ne fakt me pak se gjysma e saj dhe ishte llogaritur qe te ishte perbere nga pothuajse 1 milion ton gure e dhe perkundrejt dy ton e gjysem ne rastin e Piramides se Diellit. Dy monumentet me pak fjale kishin kombinuar peshen e tre milion e gjysem ton.

Pra ka qene e pamundur qe nje mase e tille materiali te kete qene manipuluar nga pak me shume se 15 mije njerez dhe eshte perllogaritur se me nje krahe te tille pune do ishin dashur te pakten 30 vjet per te perfunduar nje ndermarrje te tille.

Nje krah i mjaftueshem pune duhet te kete qene me bollek ne afersi te zones: Projekti i Hedhjes ne Harte te Teotihuacan kishte demonstruar qe popullata e qytetit ne kulmin e saj duhet te kete qene rreth 200 mije banore duke e bere keshtu nje metropol me te madh se Roma ne kohen e Çezareve.

Projekti po ashtu kishte vertetuar qe monumentet qe shihen sot kane mbuluar vetem nje pjese te gjithe qytetit te lashte te Teotihuacan.

Ne kulmin e tij qyteti shtrihej perreth me shume se 12 milje katrore dhe permbante rreth 50 mije banore individual ne 2 mije komplekse apartamentesh, 600 piramida suplementare dhe tempuj dhe 500 zona ‘uzinash’ te specializuara ne qeramike, figurina, lapidare, guacka, bazalt, gur dhe punime guri.

Ndalova ne maje te Piramides se Henes dhe u ktheva perreth me ngadale. Perreth shtratit te lugines i cili shkonte me nje pjerresi te bute drejt jugut, i gjithe Teotihuacan tashme dergjej perapra meje – nje qytet gjeometrik i dizajnuar dhe ndertuar nga arkitekte te panjohur ne kohen perpara se te fillonte historia.

Ne lindje duke pare mbi Rrugen e te Vdekurve pervijohej Piramida e Diellit e cila kishte perjetesuar mesazhin matematikor me te cilin ishte programuar epoka te tera te shkuara, nje mesazh i cili dukej se e drejtonte vemendjen tone tek forma e Tokes.

Dukej pothuajse sikur civilizimi i cili kishte ndertuar Tiahuanacon kishte marre nje vendim te vullnetshem per te koduar informacionin kompleks ne monumentet madheshtore dhe per te realizuar kete kishin perdorur nje gjuhe matematikore.

Pse nje gjuhe matematikore?

Mbase sepse pavaresisht nga ndryshimet e medha dhe transformimet qe nje civilizim njerezor mund te kaloje, rrezja e nje rrethi e shumezuar nga 2pi (ose gjysma e rrezes e shumezuar me 4pi) do te japi gjithmone numrin e sakte te perimetrit te rrethit.

Me fjale te tjera, nje gjuhe matematikore mund te jete zgjedhur per arsye praktike: ne ndryshim nga cdo gjuhe verbale, nje kod i tille mund te deshifrohet gjithmone madje edhe nga njerez te ndonje kulture qe mund te jetoje me mijera vjet ne te ardhmen.

Per te disaten here e ndjeva veten te perballesha me mundesine marramendese qe nje episod i tere i historise njerezore mund te jete harruar.

Dhe ne fakt ndersa rishikoja qytetin matematikor te perendive qe nga maja e Piramides se Henes mendova se qenia njerezore mund te kete pesuar nje amnezi te temerrshme dhe se ne ate periudhe te erret qe i referohemi me kaq kenaqesi dhe lirshmeri si ‘parahistori’ mund te dali qe permban nje te vertete te paimagjinueshme mbi te kaluaren tone.

Ne fund te fundit cfare eshte parahistoria nese nuk eshte nje kohe e harruar – nje kohe per te cilen ne nuk kemi asnje te dhene?

Cfare eshte parahistoria nese nuk eshte nje epoke e nje erresire te papenetrueshme neper te cilen kaluan paraardhesit tane dhe qe ne nuk kemi asnje kujtese te ndergjegjshme?

Ka qene gjate kesaj epoke erresire kur na u dergua Teotihuacan dhe gjeagjezat e tij.

Dhe po nga e njejta epoke erdhen dhe skulpturat e madherishme Olmece, kalendari i sakte i pashpjegueshem i Majave te cilet e trasheguan ate nga paraardhesit e tyre, gjoeglifet enigmatike te Nazcas, qyteti misterioz i Andeve, Tiahuanaco... dhe shume e shume mrekulli te tjera per te cilat ne nuk e dime se nga e kane prejardhjen.

Eshte pothuajse sikur te jemi zgjuar ne diten e historise nga nje gjume i gjate dhe i turbullt dhe vazhdojme te jemi te turbulluar nga jehona e mekur dhe e pandashme e endrrave tona...

DHE ARKA LUNDROI MBI MAJEN E UJRAVE


Ne Sumerine e Lashte ishte nje mbret i cili kerkonte perjetesine. Emri i tij ishte Gilgamesh. Ne kemi njohuri per perpjekjet e tij pasi mitet dhe traditat e Mesapotamise kane mbijetuar te gdhendura ne shkrimin kuneiform mbi tabela argjili te pjekur.

Me mijera nga keto tabela disa prej te cilave datojne ne fillim te mijevjecarit te trete p.e.s. jane nxjerre gjate germimeve ne reren e Irakut modern.

Ato transmetojne nje pikture unike te nje kulture te zhdukur dhe na kujtojne ne se edhe ne ato dite kaq te lashta njeriu filloi te ruante kujtimet e kohes qe i perkisnin nje periudhe edhe me te lashte – kohe kur ata u ndane nga nje interval i nje permbytje te madhe dhe te frikshme:

Do i deklaroj botes veprat e Gilgamesh. Ky ka qene njeriu i cili dinte cdo gje; ky ka qene mbreti i cili njihte te gjitha vendet e botes. Ai ishte i urte, ai pa misteret dhe dinte gjerat sekrete, ai solli tek ne nje rrefenjen e diteve perpara permbytjes. Ai shkoi ne nje kalvar te gjate, ishte i lodhur, i rraskapitur nga puna dhe kur u kthye pushoi dhe gdhendi ne gur te gjithe historine.

Historia qe solli Gilgamesh ju tha atij nga nje fare Utnapishtim, nje mbret i cili kishte mbreteruar mijera vjet me pare dhe qe i kishte mbijetuar permbytjes se madhe dhe qe ishte shperblyer me dhuraten e pavdeksise pasi ai kishte ruajtur faren e njerezimit dhe te gjithe gjallesave.

Ka qene kohe me pare, shume kohe me pare, tha Utnapishtim, kur zotat jetonin ne toke: Anu, zoti i Kupes Qiellore, Enlil, zbatuesi i vendimeve hyjnore, Ishtar, perendesha e luftes dhe e dashurise seksuale dhe Ea, zoti i ujrave, miku natyral dhe mbrojtes i njeriut.

Ne ato dite bota gelonte, njerezit shumoheshin, bota pelliste si nje buall i eger dhe zoti i madh zgjohej nga gerthitjet. Enlil i degjoi zhurmat dhe ju drejtua zotave ne keshill, ‘Kjo potere e njerezimit eshte e patolerueshme dhe gjumi eshte i pamundur per shkak te babelit.’ Ne kete menyre zotat rane dakort qe te zhduknin njerezimin.

Por Ea pati meshire per Utnapishtim. Duke folur nepermjet murit te kallamte te shtepise se mbretit ai i tha atij per katastrofen qe do vinte dhe e mesoi si te ndertonte nje anije ne te cilen ai dhe familja e tij mund te mbijetonte:

Prish shtepine dhe nderto nje anije, braktis pronat dhe shiko per jeten, perbuz te mirat materiale dhe shpeto shpirtin tend... Prish shtepine tende te them dhe nderto nje anije me permasat dhe ne proporcion me te – gjeresine e saj dhe lartesine ne harmoni te plote. Merr ne bord farat e cdo gjallese.

Brenda nje kohe rekord Utnapishtim ndertoi anijes si ju urdherua. ‘Ngarkova ne te cdo gje qe kisha,’ tha ai, ‘e ngarkova ate me faren e cdo gjallese’:

Vendosa ne bord te gjithe miqte dhe sojin tim, ngarkova ne bord bageti, kafshe te egra nga natyra e gjalle, te gjithe llojet e zejtareve... Koha kishte mbaruar. Kur doli drita e pare e agimit u shfaq nje re e zeze ne mes te qiellit; gjemoi nga ku kaleronte Adad, zoti i stuhise... Nje shtangie deshperuese u ngrit ne qiell kur zoti i stuhise shnderroi driten e dites ne nje erresire te frikshme, kur ai e goditi token me nje kupe...

Diten e pare furtuna fryu me ashpersi dhe solli permbytjen... Asnjeri nuk mund te shikonte tjetrin. As njerezit nuk mund te dalloheshin nga qielli. Edhe vete perendite ishin te friksuara nga permbytja.

Ato u terhoqen, ato u ngjiten lart ne qiell tek Anu dhe u kruspullosen neper qoshe. Zotat u struken si qen pazot ndersa Ishtar vajtoi duke vikatur me ze te larte, ‘A nuk i kam lindur une keta njerez qe te ngop detrat me trupat e tyre si te ishin peshq?’

Nderkohe, vazhdon Utnapishtim:

Per gjashte dite e gjashte nete fryu era, rrekete dhe stuhia dhe permbytja pushtoi boten, stuhia dhe permbytja u terbuan si ushtri armike. Kur agoi dita e shtate stuhia u qetesua nga jugu, deti u qetesua dhe permbytja rreshti.

Pashe ne faqe te dheut dhe nuk pipetinte asgje. Siperfaqja e detit shtrihej nga te gjitha anet. I gjithe njerezimi ishte kthyer ne balte... Hapa kapakun e hambarit te anijes dhe drita ra mbi fytyren time. Me pas u perkula dhe u ula ne gjunje ndersa lotet me pershkuan faqet pasi nga te gjitha anet pashe vetem uje...

Ne distance, katermbedhjete lega larg dallohej nje mal dhe anija ndaloi aty; mbi malin e Nisir anija ngeci shpejt dhe nuk levizi me... Kur agoi dita e shtate mora nje pellumb dhe e leshova. Ai fluturoi larg por nuk gjeti asnje vend ku te ndalonte dhe u kthye mbrapsht.

Me pas leshova nje turtull qe fluturoi larg por nuk gjeti asnje vend ku te ndalonte dhe u kthye mbrapsht. Me pas leshova nje korb, ai pa qe ujrat kishin rene, hengri, fluturoi perreth dhe nuk u kthye mbrapsht.

Utnapishtim e kuptoi qe tashme ishte parrezik te zbarkonte:

Hodha pak pije alkolike mbi majen e malit... Grumbullova dru dhe kallama dhe keder dhe mërsine... Kur perendite nuhaten eren e embel ata u mblodhen si miza perreth sakrifices...’

Keto tekste nuk jane aspak te vetmet qe na kane ardhur nga toka e lashte e Sumerise. Ne tabelat e tjera – disa pothuajse 5 mije vjecare, disa 3 mije vjecare – ‘figura Noah’ e Utnapishtim njihet me emra te ndryshem si Zisudra, Xisuthros ose Atrahasis.

Por edhe me keto emra ai njihet menjehere si karakteri patriarkal i paralajmeruar nga e njejta perendi e meshirshme e cila drejton te njejten permbytje universale ne te njejten arke/anije pasardhesit e te ciles ripopullojne boten.

Ka shume ngjashmeri te dukshme midis mitit te permbytjes te Mesapotamise me historine e famshme biblike te Noahs dhe permbytjes. Studiuesit debatojne pambarimisht mbi natyren e ketyre ngjashmerive.

Por ajo qe ka rendesi me te vertete eshte qe ne cdo sfere influence ruhet e njejta tradite solemne – tradite e cila na thote me nje gjuhe grafike per nje katastrofe globale dhe per nje zhdukje pothuajse totale te njerezimit.

AMERIKA QENDRORE

Mesazhi identik u ruajt dhe ne Luginen e Meksikes, shume larg ne anen tjeter te botes nga Mali Ararat dhe Nisiri. Aty te izoluar nga ana kulturore dhe gjeografikisht nga influenca Judeo-Kristiane, shume epoka perpara ardhjes se Spanjolleve, jane treguar histori per permbytjen e madhe.

Sic duhet ti kujtohet lexuesit nga Pjesa e III, besohej se kjo permbytje kishte perfshire gjithe faqen e dheut ne fund te Diellit te Katert: ‘Shkaterrimi erdhi ne formen e shiut me rrebesh dhe permbytje. Malet u zhduken dhe njerzit u transformuan ne peshq...’

Sipas mitologjise Azteke vetem dy qenie njerezore mbijetuan: nje burre, Coxcoxtli dhe gruaja e tij Xochiquetzal te cilet ishin paralajmeruar per kataklizmen nga nje perendi. Ata iken ne arrati me nje anije te madhe te cilen ishin instruktuar ta ndertonin dhe ndaluan ne majen e nje mali te larte. Aty ata zbriten dhe me pas linden shume femije te cilet ishin pagoje deri sa nje pellumb ne maje te nje peme ju dha atyre dhuraten e gjuheve.

Keto gjuhe ndryshonin kaq shume sa femijet nuk mund te kuptonin njeri tjetrin.

Nje tradite e afert Amerikano Qendrore, ajo e Mechoacanesecs, eshte edhe me e ngjashme me historine qe kemi ne Librin e Gjenezes dhe burimet e Mesapotamise.

Sipas kesaj tradite perendia Tezcatlipoca e vendosur te shkaterronte njerezimin me nje permbytje duke shpetuar vetem nje fare Tezpi i cili hipi ne nje varke te madh sebashku me gruan e tij, femijet e tij dhe nje numer te madh kafshesh dhe zogjsh si dhe nje sasi te madhe dritherash dhe farerash, ruajtja e te cilave ishte thelbesore per ekzistencen e metejshme te rraces njerezore.

Anija ndaloi me majen e dukshme te nje mali mbasi Tezcatlipoca kishe vendosur qe ujrat e permbytjes te uleshin. Me deshiren per te mesuar nese ishte apo jo e sigurt qe te zbriste nga anija, Tezpi leshoi nje hute e cila u ushqye me kufomat me te cilat ishte mbushur toka dhe nuk u kthye mbrapsht.

Me pas njeriu leshoi zogj te tjere nga te cilet vetem kolibri u kthye me nje dege ne sqepin e tij. Me kete shenje te qarte qe me ne fund toka kishte dale mbi uje Tezpi dhe familja e tij zbriten nga arka, u shumuan dhe ripopulluan token.

Memorie te nje permbytje te temerrshme si rezultat i nje pakenaqesie hyjnore jane te ruajtura po ashtu dhe ne Popol Vuh. Sipas ketij teksti arkaik, Zoti i Madh vendosi te krijonte njerezimin menjehere mbas fillimit te kohes.

Ishte nje eksperiment dhe ai filloi me ‘figura te krijuara prej drurit te cilat dukeshin si njerez dhe flisnin si njerez’. Keto krijesa u treguan mosmirenjohese dhe e harruan Krijuesin e tyre’:

Dhe keshtu nje permbytje erdhi nga Zemra e Qiellit; nje permbytje e madhe u krijua dhe qe ra mbi koken e krijesave prej druri... Nje rreshire e rende ra nga qielli... faqja e dheut u erresua dhe nje shi i zi filloi te binte dite e nate... Figurat prej druri u asgjesuan, shkaterruan, thyen dhe vrane.’

Sidoqofte jo te gjithe u zhduken. Si Azteket dhe Mechoacanesecs, Majat e Jukatanit dhe te Guatemales besonin se nje personazh si Noah dhe gruaja e tij ‘Babai i Madh dhe Nena e Madhe’ i mbijetuan permbytjes per te populluar toka te reja duke u bere keshtu paraardhesit e gjeneratave njerezore qe pasuan.