Plutoni

Plutoni rrotullohet pertej orbites Neptunit . Ai eshte shume me i vogel se çdo planet zyrtar dhe klasifikohen tani si nje Dwarf Planet = planet xhuxh. Plutoni eshte me i vogel se shtate prej henave te Sistemit Diellor (Io, Europa, Ganymede, Callisto, Titan dhe Triton).

Distanca: 5,906,440,628 km (39,5 AU) nga Dielli tek pjesa me e afert [Theksojm: Orbita e Plutonit e ndryshon distancen]
Distanca: 5.700.000.000 km (38,5 AU) nga Toka tek pjesa me e afert [Theksojm: Orbita e Plutonit e ndryshon distancen]
Diametri: 2274 km
Masa: 1.27e22 Kg
Rrotullimi Rreth Diellit: 248 Vjet
Rrotullimi Rreth Vetes: 6.4 ore
Tempratura: -229 ° C Posht Zeros
Nese ne Toke peshon 68 kg ne Pluto peshon 4.5 kg

Ne mitologjine Romake, Pluto (greqisht: xhehnem) eshte zot i botes se krimit.

Plutoni u zbulua ne 1930 nga nje aksident me fat. Llogaritja e cila me vone doli te jete ne gabim, kishte parashikuar nje planet pertej Neptunit, bazuar mbi mocionet e Uranit dhe Neptunit. Duke mos e ditur gabimin, Clyde W. Tombaugh ne Observatorin Lowell ne Arizona beri nje studim shume te kujdesshem ne qiell, nepermjet te cilit u gjend Plutoni.

Pas zbulimit te Plutonit, ishte e vendosur shpejt se Plutoni eshte shume i vogel per te qene planet , dhe se orbita e tij ishte komplet ndryshe nga ajo e planeteve tjere. Kerkimi per Planetin X ka vazhduar, por asgje nuk u gjet. Nuk ka asnje Planet X por kjo nuk do te thote se atje nuk ka objekte te tjera , vetem se nuk jane relativisht te medha, sic eshte supozuar te jete Planeti X. Ne tani e dime se ka nje numer shume te madh te objekteve te vogla ne Brezit Kuiper pertej orbites Neptunit, disa objekte jane afersisht te njejten madhesi si Plutoni.

Plutoni
nuk eshte vizituar akoma nga nje anije apo satelite . Edhe teleskopi
Hubble mund zgjidhe vetem karakteristikat me te madha ne siperfaqen e
tij. Anija e quajtur New Horizons filloi udhetimin e saj ne Janar 2006per te shkuar tek Plutoni, nese gjithçka shkon mire, ajo duhet te arrije tek Plutoni ne 2015.

Per fat te mire, Plutoni ka nje satelit, Charon. Charon u zbulua (ne 1978),
pak para se pjesa e saj u zhvendos buze syrit drejt sistemit te
brendshem diellor. Astronomet arriten te ndertonin nje skice ose harte
te Plutonit per ti dhene nje kuptim me te plote, nese Plutoni ka perberje te vecanta ne siperfaqe.

Ne fund te vitit 2005, nje ekip astronomesh perdoren teleskopin Hubble dhe zbuluan dy henat e vogla, te cilat rrotulloheshin rreth Plutonit. Emeruar perkohesisht P1 S/2005 dhe P2 S/2005 , ata jane te njohur tashme si Nix dhe Hydra. Ato mendohen te jene midis 50 dhe 60 kilometra ne diameter.

Rrezja e Plutonit nuk eshte e njohur mire. Vlera e JPL 1137 eshte dhene me nje gabim +/-8, pothuajse 1%.

Ka pasur polemika te konsiderueshme kohet e fundit ne lidhje me klasifikimin e Plutonit si planet. Ai ishte klasifikuar si planeti i 9-te menjehere pas zbulimit dhe mbeti keshtu per 75 vjet. Por me 24 gusht 2006 NJAB vendosi ne nje perkufizim te ri te planetit. Plutoni eshte klasifikuar tashme si nje "planet xhuxh", Dwarf Planet.

Orbita e Plutonit eshte shume e çuditshme. Disa here eshte me afer Diellit se sa Neptuni (sic ishte nga janari 1979 deri 11 shkurt 1999). Plutoni rrotullohet ne drejtim te kundert nga shumica e planeteve te tjere.
Plutoni eshte mbyllur ne nje rezonance 03:02 me Neptunin.

Ashtu si Urani, edhe Plutoni eshte ne kend pothuajse te drejte me planin e orbites se tij.
Temperatura ne siperfaqen ne Plutonit varion midis rreth -235 -210 C.

Perberja e Plutonit eshte e panjohur, por dendesia e tij (rreth 2 gm/cm3) tregon se ai eshte ndoshta nje perzierje e shkembit 70% dhe 30% uje akullit. Zona te shndritshme te siperfaqes jane te mbuluar me sherbime te azotit - i ngurte me sasi te vogel gjithashtu dhe metanit + monoksidit te karbonit ose sic njihet ndryshe CO. Perberja e zonave te erreta ne siperfaqen e Plutonit eshte e panjohur.

Ka shume pak informacion rreth atmosferes se Plutonit, por ndoshta perbehet kryesisht nga azoti me disa monoksidit te karbonit dhe metan. Gjithashtu dihet qe shumica e gazrave tek Plutoni jane te ngrira. Misioni i NASA eshte planifikuar per nje arritje te shpejte tek Plutoni, ne 2015 perpara se Plutoni te kaloje ne stinen e dimrit dhe te ngrije cdo gje rreth tij, perfshire edhe siperfaqen.

Dikur ishte menduar se Plutoni mund te kete qene nje satelit i Neptunit, por kjo tani duket e pamundur. Nje ide me popullore eshte se, si Tritoni ashtu edhe Plutoni, dikur levizen ne nje orbite te pavarur rreth Diellit dhe u kapen me vone nga Neptuni. Ashtu si Hena me Token, Charon mund te jete rezultat i nje perplasje mes Plutonit dhe nje trupi tjeter.

Plutoni mund te shihet me nje teleskop amator, por kjo nuk eshte e lehte.


Elton Balla
Angli Oxford 2010