E V O L U C I O N I / Sikur të kemi dalë nga Hiçi

nga Alberti Sun 25 Jul 2010 - 23:22

E V O L U C I O N I/ Sikur të kemi dalë nga Hiçi

Trishtili bengalez është një zog kafazi i ushqyer prej shekujsh për shkak të pendëve të tij shumë tërheqëse. Ai vjen në kombinime të ndryshëm të të bardhës, të zezës dhe kafes. Një version veçanërisht i bukur është ai i argjendtë. Ai vlerësohet gjithashtu për natyrën e shoqërueshme si dhe të cicërimës, gjë që është e çuditshme, pasi "kushëriri" i tij i egër më i afërt është munia, që ka një këngë shumë të parashikueshme dhe njihet si krijesë shumë e turpshme dhe që zemërohet lehtësisht. Si ka mundësi që trishtili ka zhvilluar edhe ato tipare të tjera?
Zgjidhja e gjëzës së trishtilit bengalez premton të hedhë dritë në një pikëpyetje shumë më të madhe të biologjisë - si i krijon natyra gjërat komplekse. Ne kemi prirjen ta mendojmë evolucionin si një garë brutale dhe kompleksitetin e sjelljes si një strategji brilante që ngrihet prej konkurrencës. Në garë e sipër, garuesit përpiqen të lënë pas klimën e tmerrshme, virusët mizorë dhe predatorët e uritur.
Në prapaskenë, ADN përsëritet dhe hedh në qarkullim mutacione dhe përgjatë rrugës, disa prej këtyre u japin jetë aftësive të spikatura, të cilat nga ana e tyre, u japin një avantazh krahasues garuesve. Por po sikur biologjia të mos funksionojë gjithmonë kështu? Po sikur krijesat më të ndërlikuara të natyrës nuk janë bërë bashkë nga një koleksionues i kujdesshëm, por janë zhvilluar në mënyrë rastësore?
Sipas Terry Deacon, kompleksiteti nuk është përherë një dhuratë për të aftët e të shëndetshmit, por më shpesh për dembelët dhe fatlumët. Deacon, një profesor i njohur i antropologjisë biologjike dhe linguistikës në Universitetin e Kalifornisë, është i interesuar në përzgjedhjen natyrore, jo aq shumë për çfarë ajo bën, por se çfarë ndodh me speciet po të mos ishte. Ai argumenton se mungesa e përzgjedhjes natyrore është një forcë e rëndësishme dhe e panjohur në evolucion. Në fakt, thotë ai, kur rritet trysnia e përzgjedhjes, gjenomët nisin "bredhjen" dhe që këtu lind një seri efektesh të papritura, plot ngjyra dhe sinergjikë. Ai beson se kjo përfshin jo vetëm këngën e trishtilit bengalez, por edhe disa prej cilësive të jashtëzakonshme fizike dhe mendore që ne njerëzit kemi, duke përfshirë brilancën tonë teknologjike dhe talentin tonë për gjuhët. Nëse është kështu, atëherë do të na duhet të ndryshojmë këndvështrimin tonë mbi speciet: Deacon na sheh ne jo si majë të evolucionit, por më shumë si "majmunë të degjeneruar".
Përzgjedhja natyrore, e identifikuar fillimisht nga Charles Darwin tek "Origjina e Specieve", ndodh kur mutacionet gjenetikë shkaktojnë ndryshime në trup dhe në sjelljen e një kafshe, ndryshime që ndikojnë në aftësinë e saj për të mbijetuar dhe trashëguar gjenet e veta. Disa mutacione kanë efekte pozitivë, të tjerë mund ta vrasin menjëherë një kafshë apo të dëmtojnë aftësinë e pasardhësit për të mbijetuar dhe për t'u riprodhuar. Klima e ashpër, mangësia e ushqimit dhe predatorët e pamëshirshëm shkatërrojnë shumë individë, duke lënë vetëm ata që mbijetojnë në kushte më të reja, pikërisht në mesin e gjithë këtyre trysnive. Si rezultat, sa më e madhe të jetë trysnia e përzgjedhjes natyrore, aq më e madhe është lidhja mes një specieje dhe "qoshes së saj të ngrohtë".
Atëherë, çfarë ndodh kur trysnia mungon? Do të mendonit se do të kish shumë pak shtysë për t'u përshtatur, kështu që speciet do të qëndronin pak a shumë njësoj. Nuk ndodh kështu, thotë Deacon. Kafshët sërish ndryshojnë, sepse gjenet pësojnë mutacion gjatë të gjithë kohës. Rishkrimi i vazhdueshëm i ADN ofron lëndën e parë prej ku përzgjedhja natyrore merr fituesit dhe humbësit, dhe kur përzgjedhja pushon disi, procesi i zhdukjes së më të dobëtit është më pak mizor. Në vend të tij, nis një proces që quhet lëvizje gjenetike ku mutacionet shumohen dhe ku kafshët me një shumëllojshmëri më të madhe tiparesh janë në gjendje të mbijetojnë dhe riprodhohen. Disa prej tipareve klasikë të një specieje mund të humbasin, ndërkohë që mund të shfaqen të tjerë pa patur asnjë arsye tjetër përveçse, thjesht, nuk ka fare rëndësi që shfaqen. Një proces i tillë, thotë Deacon, shpjegon këngën e trishtilit bengalez. Kur zogu u rrit në një mjedis njerëzor, trysnia që kishte mbajtur të paprekur cicërimën e thjeshtë të munias së egër - si nevoja për t'u çiftuar, ushqyer dhe gjetur strehim - u largua prej tij. Kur mutacionet e pashmangshëm që prekën këngën e zogut u shfaqën, ata vazhduan të kenë ndikim për arsye se nuk rrezikonin mbijetesën e tij. Si rezultat, kënga e trishtilit ka tani më shumë nota se ajo e munias, është më pak e parashikueshme dhe ka një lloj sintakse. Për më tepër, ndërkohë që kënga e munias është e trashëguar, trishtili duhet ta mësojë këngën e tij dhe të përdorë trurin për të krijuar dhe kontrolluar. Duke zgjeruar "grykëshishen" për mbijetesën, zbutja e kafshëve mund të ndihmojë për të shpjeguar përse kënga e trishtilit ndryshoi, por edhe pse u bë më komplekse dhe jo më e thjeshtë? Në kursin normal të zhvillimit të një kafshe, thotë Deacon, udhëtimi nga foshnjëria në fazën e rritur mund të mendohet si një akumulim përmbajtjesh. Gjenet shprehen, ndërtohet trupi, truri mëson dhe përshtatet, dhe të gjithë këto sinkronizohen bashkë për të krijuar kafshën e rritur. Teksa gjithnjë e më shumë gjene gjejnë shprehje, dhe pasojat e tyre mbivendosen, një individ bëhet i "diferencuar". Duke u zhvilluar në një krijesë më speciale, thotë ai. Por përzgjedhja e relaksua degradon procesin e diferencimit. "Ajo lejon mutacionet që të modifikojnë disa gjene dhe të bëjnë inaktivë të tjerët, me qëllim që ata të mos kenë një funksion specifik". Është e rëndësishme të thuhet se kur gjenet e një kafshe bëhen të diferencuar, po kështu ndodh edhe me tiparet që lidhen me ato gjene - që nga aspektet e drejtpërdrejtë të trupit e deri tek funksionet më të ndërlikuar që lidhen me trurin.

nga Alberti Sun 25 Jul 2010 - 23:22

"Do të ketë më shumë fleksibilitet", thotë Deacon. "Ose ta themi ndryshe, do të ketë më pak specifikim".
Siç e sheh Deacon, kur fenomeni i përzgjedhjes tek munia u lirua disi,
ai ndërpreu kontrollin e fortë që disa gjene kishin mbi zhvillimin e
trurit dhe kontrolli nervor mbi strukturën e këngës u lirua dhe ai. Kur
kjo ndodhi, pjesë të tjera të trurit ishin në gjendje të ndikonin në
zhvillimin dhe praktikimin e cicërimës.
Kjo, në këmbim e bëri cicërimën të prekshme nga ndikimet që filtrohen
nëpër tru, si përjetimi i zogut në ambientin që e rrethon. Rezultati
është një cicërimë që është më fleksibël, më kompleks dhe që më shumë
mësohet se sa është e lindur.
Kjo analizë "diçka për asgjë" mund të tingëllojë kundër-intuitave, por
mënyra e të menduarit e Deaconit merr krahë edhe nga një stimulim
kompjuterik i kohëve të fundit i kryer nga Graham Ritchie dhe Simon
Kirby në Universitetin e Edinburgut, Mbretëria e Bashkuar. Ata treguan
se në një popullsi, në të cilën mbijetesa varej nga agjentë programesh
që njihnin këngën e njëri-tjetrit, rezultati ishte këngë të thjeshta e
pa variacion. Në një tjetër model që synonte të riprodhonte atë që ndodh
me kafshët e zbutura, eksperimentuesit liruan disi përzgjedhjen duke
lejuar agjentë që të zgjidhnin në mënyrë rastësore partnerin pavarësisht
nga cicërima. Si rezultat, agjentët zhvilluan cicërima më komplekse e
me variacion, të cilat me kalimin e brezave sollën risi dhe ndryshime.
"Një prej gjërave interesante të përzgjedhjes së zbutur ndaj të cilës
njerëzit nuk kushtojnë vëmendje është se është vërtetë e lehtë të
akumulosh zhurmë që i thyen gjërat", thotë Deacon. "Përzgjedhja e
lirshme mund të prodhojë ndryshim të shpejtë. Nga ana tjetër, është
vërtetë e vështirë të akumulosh një ndryshim të caktuar përmes
përzgjedhjes natyrore që prodhon një funksion specifik më të mirë".
Zbutja e kafshëve nuk është rruga e vetme drejt përzgjedhjes së butë.
Ajo mund të ndodhë gjithashtu për arsye të ndryshimeve të klimës,
ndryshimeve në dietën e kafshëve dhe ndryshimeve në predatorët
konkurrues. Më pas, të gjithë individët mund të riprodhohen dhe lëvizja
gjenetike luan një rol shumë më të madh në formësimin e pishinës së
gjeneve për speciet.
"Një prej shembujve më të spikatur të këtij fenomeni", thotë Deacon,
"është përhapja e shpejtë e hominidëve në Botën e Vjetër, fillimisht me
Homo Erectus në 1.7 milionë vite dhe më pas me Homo Sapiens midis 80 000
dhe 60 000 vjet më parë". Në terma të evolucionit njerëzor, kjo mund të
ketë qenë një fazë shumë e rëndësishme në një proces dediferencimi që
nisi gjenomin tonë dhe lejoi kompleksitetin tonë mbresëlënës në sjellje.
Forma më intriguese e përzgjedhjes së butë, ndodh kur një kafshë krijon
në mënyrë aktive një mburojë kundër përzgjedhjes natyrore. Ky evolucion
i ashtuquajtur Baldwinian ka luajtur një rol shumë të rëndësishëm në
evolucionin e specieve tona. Për shembull, risitë teknologjike të
prodhimit të veglave të gurit dhe gatimi nënkuptonin që paraardhësve
tanë nuk u duhej më të përtypnin ushqim të fortë dhe mish të gjallë. Kjo
gjë riformësoi mënyrën si ne dukemi.
"Pati një reduktim radikal të dhëmballëve të mëdha, smaltit të trashë,
fytyrës së rrumbullakosur dhe strukturës së nofullës si dhe muskujve të
fuqishëm të nofullës", thotë Deacon. Më pas erdhi bujqësia, që i bëri
ushqimet më të pëlqyeshëm, duke lehtësuar disi trysnitë e përzgjedhjes
në sistemin tonë të tretjes. Dhe teksa tretja u bë më e lehtë, kishte më
shumë energji në dispozicion për qëllime të tjerë, sidomos për
zhvillimin e një truri më të madh.
Paraardhësit tanë do të kishin përdorur këtë kapacitet konjitiv të
rritur për të projektuar risi teknologjike dhe kulturore për t'i
mbrojtur edhe më tej nga trysnitë e përzgjedhjes natyrore. Sipas kësaj
mënyre të menduari, përzgjedhja e butë është pjesë e një dinamike më të
madhe evolucionare që përfshin gjithashtu efektet e përzgjedhjes
natyrore.
Përzgjedhja e butë lejon një specie të gjenerojë tipare të ndryshëm dhe
përzgjedhja natyrore mund të jetë më vonë instrumentale në formësimin e
mëtejshëm të atyre tipareve apo të tjerë që bëhen të rëndësishëm në
qoshen e re evolucionare.
Deacon beson se çdo risi në teknologjinë e veglave, për shembull, do të
kish sjellë një lehtësim më të madh të trysnisë tek disa tipare bashkë
me përzgjedhje të paprecedentë tek të tjerë.
Sipas Deacon, gjuha e njeriut është produkti më kompleks i kësaj
dinamike evolucionare. Ashtu si kënga e trishtilit bengalez, gjuha është
komplekse, ajo mësohet, ka shumëllojshmëri në përdorimin e saj mes
individëve dhe kulturave dhe ajo ka gjithashtu një shpërndarje masive
nëpër trurin e njeriut: shumë komponentë nervorë duhet të punojnë së
bashku kur ne flasim.
Deacon beson se gjuha ishte në gjendje të shfaqej për arsye se risitë
kulturore dhe teknologjike liruan disi trysnitë e përzgjedhjes që kishin
paraardhësit tanë, në po atë mënyrë që zbutja lehtësoi përzgjedhjen tek
trishtili. Deacon thotë se ashtu si kënga e trishtilit, thirrjet e të
lashtëve u shkëputën nga kontrolli i fortë gjenetik, duke i hapur kështu
rrugë influencave të shtresëzuara nga sisteme të tjerë nervorë.
Belbëzimi tek fëmijët tek njeriu është një shembull i kësaj. Bebet që
belbëzojnë prodhojnë tinguj që shtrihen nëpër tingujt e të gjithë
gjuhëve, pavarësisht nga gjuha që flasin prindërit. Ndryshe nga kafshët e
tjera që zakonisht thërrasin kur nxiten emocionalisht, bebet belbëzojnë
kur janë të relaksuar.
Vokalizimi i pafrenuar, thotë Deacon, është pjesë e një historie më të
madhe në të gjithë kompleksitetin e vet që dalin për shkak se gjenet
humbasin funksionet specifikë si rezultat i përzgjedhjes së butë.
Të tjerë nuk janë aq të prirur të largojnë vëmendjen nga përzgjedhja
natyrore. "Deacon mund të ketë të drejtë që përzgjedhja e butë luante
një rol të rëndësishëm në evolucionin njerëzor, por është e vështirë të
imagjinojmë se çfarë provash mund të sjellim ne për këtë", thotë
antropologu Richard Klein nga Universiteti i Stanfordit. "Unë mendoj se
përzgjedhja pozitive për disa aspekte të komunikimit qëndron si arsye
për ekspansionin jashtë Afrikës", shton ai.
Eksperti i gjuhëve Philip Lieberman nga Brown University në Providence,
Rhode Island mendon se nuk ka fare nevojë për një shpjegim të
përzgjedhjes së butë. "Faktorët që përmend Deacon që strukturojnë
inteligjencën njerëzore mund të përzgjidhen të gjitha përmes
përzgjedhjes normale natyrore të Darwinit", thotë ai.
Duke parë këndvështrimin radikal të Deacon kundrejt evolucionit në
veçanti, nuk është habi që idetë e tij po shkaktojnë një furtunë. Ai jo
vetëm që përmbys kuptimin që ne kemi për kompleksitetin, por ai ngre në
këmbë disa prej pohimeve më themelorë që ne kemi për vetveten.
Në vend që të jemi "majmunë të rritur gjenetikisht", ai propozon që ne
duhet të mendojmë për vetveten si specie të degjeneruara; në vend që të
jemi formësuar në betejën për të mbijetuar, shumë prej atributeve tanë
më krenarë janë shfaqur ndërkohë që ne rrinim si përtacë në një
cul-de-sac evolucionar.

nga Alberti Sun 25 Jul 2010 - 23:22

Evolucioni dhe krijimi

DARWINI DHE MICHELANGELO

Origjina e njeriut është gur qosheje për çdo botëkuptim mbi botën. Çdo
shqyrtim për çështjen se si duhet të jetojë njeriu na kthen vazhdimisht
te prejardhja e tij. Përgjigjet e shkencës e të religjionit, si dhe për
çështjet e tjera, janë kontraverse.

Shkenca formimin e njeriut e sheh si rezultat i një procesi të gjatë
evolutiv nga trajtat e ulëta të jetës, ku kufiri ndërmjet zoologjikes
dhe njerëzores nuk është i theksuar dhe ku ekziston një periudhë e gjatë
kalimtare e majmunit-njeri a e njeriut majmun.

Çfarëdo të marrë për moment vendimtar - ecjen e drejtuar, përpunimin ose
shërbimin me almise, fillimin e të folurit të artikulluar - për
shkencën ai mbetet përherë një fakt i jashtëm, material, qoftë kur është
fjala për zhvillimin e konstitucionit fizik të njeriut, qoftë për
shërbimin me natyrën përreth vetes. Njeriu këtu është fëmijë i natyrës,
që rritet në gjirin e saj dhe nuk ndahet nga ajo.

Përkundrazi, religjioni dhe arti flasin për krijimin e njeriut, për
diçka që s’është proces, por akt hyjnor, për diçka që nuk vijon, nuk
rrjedh, por që është akt i çastit, tragjik, katastrofal. Vizioni i
krijimit të njeriut, i pranishëm në pikturat e ndryshme thuaja te të
gjitha religjionet, flet për flakjen e njeriut në materie, për “rënien” e
tij në tokë, për kundërthëniet e njeriut e të natyrës, për takimin e
njeriut me një botë të huaj, armiqësore.

Pyetja se a është njeriu rezultat i zhvillimit apo është “i krijuar”
shndërrohet kështu në pyetjen kush është ai, a është pjesë e botës, apo
ndryshon nga ajo.

Për materialistin njeriu është “shtazë e përkryer”, “homme machine”,
“aparaturë biologjike”. Ndërmjet njeriut dhe shtazës është vetëm
ndryshimi i shkallës, jo i cilësisë. S’ka esencë të veçantë njerëzore.

Ekziston vetëm “nocioni konkret, historik e shoqëror i njeriut”, kurse
“historia ekonomike e shoqërore është e vetmja konkrete dhe që ekziston
vërtetësisht” (György Lucacs, Ekzistencializmi ose marksizmi).

“Njeriu është një sistem, si dhe çdo sistem tjetër në natyrë, që i
nënshtrohet ligjeve të pashmangshme e të përgjithshme të natyrës së
tërë” (Ivan Pavlov, Psichologie experimentale). Në evolucionin e njeriut
ndërmjetëson një faktor i jashtëm, objektiv - puna. “Njeriu është
produkt i mjedisit të jashtëm dhe i punës së vet” (F. Engels).

Krijimi i njeriut del si një proces i jashtëm, biologjik, i përcaktuar
nga faktorë të jashtëm, materialë. “Dora nxit dhe njëkohësisht nxiton
zhvillimin e jetës psikike... “Zbulimi” i saj si dhe “zbulimi” i
ligjërimit, shënon fundin e historisë zoologjike dhe fillimin e
historisë njerëzore” (H. Berr në parathënie të veprës së Morganit,
L’humanite prehistorique).

Këto qëndrime të qarta e bindëse duken fare evidente. Mirëpo nuk duken
aq evidente po të thuhet se në një farë dore paraqesin mohimin e qartë
të njeriut.

Në shkencën dhe në filozofinë materialiste njeriu shpërbëhet në “pjesë
përbërëse” dhe duket sikur në fund të procesit humbet plotësisht. Së
pari Engelsi analizon njeriun shoqëror dhe dëfton se si ai është produkt
i marrëdhënieve shoqërore, ose më saktë, i marrëdhënieve ekzistuese
prodhuese. Vetë njeriu këtu s’është asgjë dhe s’krijon asgjë;
përkundrazi, ai është rezultat i këtyre fakteve, që janë të dhëna.

Një njeri të këtillë të pavetësuar dhe të reduktuar në fakt biologjik e
merr tash në duar Darwini, që do të na shpalojë tejet me konsekuencë se
si produkt i seleksionimit natyror dhe i luftës për ekzistencë kjo
krijesë që flet, që ecën vertikalisht dhe bën almise zhvillohet
shkallë-shkallë nga paraardhësit e vet të afërt shtazorë.

Skemën e këtij procesi do ta përfundojë biologjia, duke dëftuar se si
këto trajta të botës së gjallë reduktohen në trajta fillestare të jetës,
ndërkaq këto në instancën e fundit në fiziko-kimi, përkatësisht në lojë
të forcave molekulare. Jeta, vetëdija dhe fryma njerëzore në të vërtetë
nuk ekzistojnë. Ato janë vetëm aspekte të veçanta të ndërlikuara të
aksionit të ndërsjellë të këtyre forcave pavetësore. S’ka kurrfarë
esence origjinale e të “pandarë” njerëzore.

Po qe se tani nga kjo skemë e vrërët paksa, por e qartë dhe e kuptueshme
sakaq hidhemi me mendje në brendinë e Kishëzës Sikstina para afreskeve
të famshme të Michelangelos në kupën e saj dhe përshkojmë me sy nga
Dëbimi prej Parajse përmes Krijimit të Adamit deri te Gjyqi i tmerrshëm
mbi altar, do të detyrohemi të pyesim: ç’domethënie kanë këto piktura,
që konsiderohen si vepra mbase më tronditëse artistike të të gjitha
kohëve?

A ngërthejnë në vete farë të vërtete për temat e mëdha për të cilat
flasin? Po qe se ngërthejnë, ku qëndron ajo e vërtetë? Ose më
saktësisht: në ç’mënyrë këto piktura janë sidoqoftë të vërteta?

Tragjeditë greke, vizionet e Dantes për qiellin e ferrin, këngët
shpirtërore zezake, dramat e Shakespeareit, prologu i Faustit në qiell,
maskat malajziase, afresket e vjetra japoneze ose pikturat e disa
piktorëve bashkëkohorë - marr këta shembuj të një rendi të veçantë,
sepse nga kjo pikëpamje tërë arti është dëshmi unike dhe e njëjtë -
sheshazi nuk kanë të bëjnë fare me njeriun e Darwinit, as nuk mund të
paramendohen si përshtypje e tij për veten dhe për botën që e rrethon.

Ç’ndjenjë e botës qëndron prapa nocionit “religjioni i shpëtimit”? Ç’do
të thotë ky emërtim dramatik? Ç’domethënie mund të ketë drama e një
ekzistence që reduktohet në këmbim materie ndërmjet qenies dhe natyrës?

Ç’supozime e parandjenja flejnë në bazën e vizatimeve të Ernst
Neizvestnit me temën e Ferrit të Dantes? Pse frika si ndjenjë universale
e çdo gjëje që jeton, në qoftë se jeta dhe njeriu u krijuan në gjirin e
“nënës natyrë”?

Këto pyetje sakaq pamjen e botës që na ka skicuar shkenca e bëjnë jo të
plotë dhe të pamjaftueshme. Në të vërtetë, shkenca madje nuk jep pamje
të vërtetë të botës; në vend të saj ofron fotografinë besnike, por pa
një dimension të tërë të njëmendësisë.

Për mungesë të këtij dimensioni të tretë, të brendshëm, karakteristik
për çdo krijim shkencor, shprehet pafuqia a paaftësia e shkencës të
thotë çfarëdo të vërtetë definitive e të plotë për jetën dhe veçanërisht
për njeriun. Në analizat e saj prej logjike të hekurt jeta mbetet pa
jetë, ndërkaq njeriu pa njerëzoren.

Shkenca mbi njeriun është e mundshme në qoftë se ajo është pjesë e botës
së jashtme dhe produkt i tij (në atë masë sa është ai send).
Anasjelltas, arti është i mundshëm vetëm në qoftë se njeriu ndryshon nga
natyra, nëse është i huaj në të (nëse është personalitet). Pjesa më
autentike e artit është histori e këtij mërgimi.

Kështu, rreth çështjes së origjinës e të natyrës së njeriut shkenca dhe
arti gjenden në një përleshje të plotë e të pashmangshme. Shkenca vë në
pah fakte e të dhëna të panumërta dhe veçanërisht fosilet e mbledhura e
të studiuara me kujdes, që imponojnë konkludimin për zhvillimin e
shkallëshkallshëm të njeriut nga bota shtazore.

Arti shpalon dëshmitë e veta tronditëse për ardhjen e njeriut nga e
panjohura, nga të cilat asnjë zemër njerëzore s’mund të heqë dorë
tërësisht. Shkenca mbështetet te sinteza vigane e Darwinit; arti te
Michelangelo dhe te karta e tij grandioze në kupën e Kishëzës Sikstina.

Darwini e Michelangelo në këtë mënyrë mishërojnë dy botëkuptime
tërësisht të ndryshme për njeriun dhe dy të vërteta kontradiktore për
origjinën e tij, të cilat asnjëherë s’do ta mposhtin njëra-tjetrën. I
pari mbështetet në një numër të madh faktesh të pakundërshtueshme, i
dyti shkruhet në zemrat e të gjithë njerëzve.

nga Alberti Sun 25 Jul 2010 - 23:23

Njeriu është tema e vetme për të cilën mund të ekzistojnë njëkohësisht dy të vërteta kontradiktore. Jo vetëm kaq.

Pohimi kontradiktor për njeriun zakonisht i afrohet më së tepërmi të vërtetës.

Pohimi se trupi i njeriut (njeriu si fakt biologjik) ka natyrë shtazore
madje dhe origjinë, para se nga Darwini e Lamarcku, rrjedh nga
religjioni. Shumë më herët se çdo shkencë religjioni mësonte se brenda
njeriut endet shtaza. Ndryshimi qëndron vetëm tek radiusi i këtij
pohimi.

Sipas shkencës, njeriu është vetëm shtazë inteligjente. Sipas religjionit, njeriu është shtazë që është personalitet.

“Ashtu siç e njohin specialistët, njeriu është ende larg të bëhet njeri
konkret, i vërtetë. Ata tregojnë skemën, të përbërë nga pamjet e tjera
skematike, çfarë prodhon teknika e çdonjërës nga shkencat. Në të njëjtën
kohë njeriu është kufoma nën briskun e anatomit, vetëdija që studiohet
nga psikologu; pastaj ai personalitet që në brendinë e vet e ndien çdo
njeri dhe e njeh sa herë që shikon përbrenda.

Ai është send kimik prej të cilit krijohen indet dhe lëngjet e trupit;
ajo bashkësi e habitshme e qelive dhe e lëngjeve ushqyese, ligjet
organike të së cilës i studion fiziologu; ajo gjë e sajuar nga indet dhe
vetëdija, të cilën higjienisti dhe edukatori synojnë ta shpiejnë deri
në shkallën më të lartë të zhvillimit brenda kuadrit të determinuar të
tij.

Ai është homo oeconomicus që detyrohet të shpenzojë pandërprerë të
mirat, në mënyrë që gjërat, rob i të cilave është, të mund të punojnë
edhe më tej. Nga ana tjetër, ai është njëkohësisht poet, hero, shenjt.

Jo vetëm që është qenie shumëfish e ndërlikuar që habit, e nënshtruar
analizave të teknikave shkencore, por është edhe mishërim i vullnetit,
meditimit e i synimit të tërë njerëzimit” (Alexis Carrel,
Man-the-Unknown).

Vërejmë se nocioni njerëzor në mendjen e njeriut ka domethënie të
dyfishtë, gati kundërshtore. “Njerëz jemi” - do të thotë: jemi mëkatarë,
të dobët, truporë, “Të jemi njerëz” - apeli që duhet të na përkujtojë
se jemi diçka më tepër, se kemi ca detyrime më të larta, të sillemi pa
egoizëm, njerëzishëm. “Ti ke ndërmend njerëzoren” - e qorton Isai
Pjetrin duke ia kundërvënë hyjnoren njerëzores.

Njerëzorja, e njerëzishmja, humaniteti - rrjedh nga fjala Njeri dhe do
të thotë më tepër, do të thotë synim moral. Ky kuptim i dyfishtë i
nocioneve, lidhur njësoj me emrin e njeriut, është pasojë e natyrës
dyfishe të njeriut, nga të cilat njëra ka prejardhjen nga dheu, kurse
tjetra “nga qielli”.

Materialistët gjithnjë do të vënë në pah aspektin e jashtëm të gjërave
dhe qëndrimet e shkencës do t’i shndërrojnë në mohim të shpirtit
njerëzor.

“Prandaj, dora s’është vetëm organ pune - shkruan Engelsi - por edhe
produkt i saj. Vetëm me punë, duke iu përshtatur veprimeve gjithnjë e më
të reja, duke trashëguar në këtë mënyrë formimin e fituar të muskujve,
tetivës dhe gjatë një periudhe më të gjatë edhe të eshtrave dhe me
përtërirjen e vazhdueshme të atyre stërhollimeve në veprime të reja,
gjithnjë e më të ndërlikuara, dora e njeriut arriti atë shkallë të lartë
përsosmërie në të cilën mundi të bëjë pikturat e Rafaelit, statujat e
Thorvaldsenit dhe muzikën e Paganinit...” (Engels, Roli i punës në
zhvillimin e njeriut).

Çështja për të cilën flet Engelsi i përket vazhdimit të zhvillimit
biologjik, jo atij human (shpirtëror), ndërkaq pikturimi s’është proces
teknik, por akt shpirtëror, Pikturat e Rafaelit s’i ka krijuar dora e
Rafaelit, por shpirti i Rafaelit.

(Beethoveni veprat më të mira i krijoi kur ishte fare shurdh.) Zhvillimi
biologjik, as i zgjatur gjer në paskajshmëri, pa ndërmjetësimin e
ndonjë të treteje, vetvetiu nuk mund të arrijë, jo te pikturat e
Rafaelit, po as te vizatimet më të thjeshta të piktorit parahistorik në
shpellat e Saharës. Fjala është për dy drejtime të ndara e të ndryshme
ose për dy aspekte të ndara të ekzistencës së njeriut.

Njeriu nuk mund të reduktohet në biologji, siç nuk mund të reduktohet
piktura artistike në sasi të caktuar ngjyrash nga të cilat është sajuar,
ose poezia në sintaksën e tekstit të saj.

S’ka fjalë se një xhami është ndërtuar nga kaq e kaq blloqe të gurta të
formës së caktuar në një rend të caktuar, nga sasia e caktuar e llaçit,
lëndës etj. por kjo s’është e vërteta për xhaminë. Të dhënat për xhaminë
nuk shterojnë nocionin e xhamisë.

Sepse, çfarë do të ishte dallimi ndërmjet saj dhe kazermës ushtarake?
Mund të shkruajmë analizë jashtëzakonisht shkencore e të saktë
gramatikore, gjuhësore e drejtshkrimore të një poemeje të Goethes,
ndërkaq esencën e saj nuk e prekim fare. Njësoj si dallimi ndërmjet
fjalorit të një gjuhe dhe poezisë po në atë gjuhë. Fjalori është i
saktë, por pa kuptim.

Poezia ka kuptimin dhe esencën e vet të paarritshme. Në mënyrë të njëjtë
fosilet, antropologjia, morfologjia, fiziologjia, nuk flasin për
njeriun, përveç në e marrshim parasysh anën e tij të jashtme, të
rastësishme, mekanike, të pakuptim.

Në këtë shembull njeriu është pikturë, tempull, poemë dhe jo lëndë nga e
cila janë bërë të gjitha këto. Njeriu është më shumë se nga ç’mund të
flasin për të të gjitha shkencat bashkë.

nga Alberti Sun 25 Jul 2010 - 23:23

IDEALIZMI FILLESTAR

1.Njeriut më të pazhvilluar, njeriut primitiv, sipas logjikës së
evolucionit, është dashur t’i paraprijë tipi më i zhvilluar i shtazës.
Mirëpo, po t’i krahasojmë këta dy anëtarë fqinj të zhvillimit, s’mund
t’i shmangemi dyshimit se është fjala për një dallim esencial, të
pakalueshëm.

Në një anë shohim kope shtazësh që lëvizin për të kërkuar ushqim, që
luftojnë për ekzistencë ose për të shfarosur njëra-tjetrën. Në anën
tjetër, mbase në pyllin e njëjtë, shohim njeriun primitiv, të hutuar e
të ngatërruar me ndalesat e besimet e çuditshme të tij, ose të
preokupuar me lojërat e pazakonshme e të pakuptueshme të tij, me
misteret e simbolet.

Në këtë pamje këto janë dy krijesa tërësisht të ndryshme dhe s’mund të
merret me mend se i dallon vetëm një distancë, e vogël a e madhe qoftë,
në evolucionin e botës së gjallë.Parimi i ekzistencës shtazore është
efikasiteti, dobia, utilitariteti. Parimi i ekzistencës së njeriut - në
qoftë se është njeri - s’është i këtillë. Shtaza është e natyrshme.

Njeriu është i mbinatyrshëm, iracional, i pakuptueshëm, i pabesueshëm,
madje racionalisht i pamundshëm. Në mos qoftë i tillë, ai s’ekziston, së
paku jo si njeri. Njeriu ekziston për aq, për sa i kundërvihet rrjedhës
së përgjithshme të botës, mekanizmit gjithpërfshirës të hiçit e të
paqenies.

Themi: njeriu ka evoluar, por kjo është vetëm historia e tij e jashtme, e
vdekshme. Mirëpo njeriu është edhe i krijuar. Në një çast, në mënyrë të
pashpjegueshme është bërë i vetëdijshëm se jo vetëm që nuk është
shtazë, por kuptimin e jetës e ka gjetur duke mohuar shtazoren në vete.
Nëse është njeriu fëmijë i natyrës, si u bë që në një moment u gjend
faqe saj dhe kundër saj?

Të zhvillojmë inteligjencën e tij, të trashëguar që nga stërgjyshërit e
vet shtazorë, deri në shkallën më të lartë - nevojat vetëm do t’i
shtohen edhe për nga numri, edhe për nga vëllimi. Asnjëra nuk do t’i
zvogëlohet a t’i shuhet. Plotësimi i atyre nevojave do të bëhet vetëm në
mënyrë më inteligjente, më të sigurt, më të organizuar.

Plotësimi i tyre, që në fazën primitive varej nga rasti, do të
zhvillohet në një ekonomi planifikimi të një niveli të lartë në
shoqërinë e civilizuar. Por nga mendja s’do të rrjedhë asnjëherë mendimi
për heqjen dorë nga jetesa, për flakjen e dëshirave, për flijimin për
“të mirën e të tjerëve”, ose për zvogëlimin e intensitetit të jetesës
fizike në përgjithësi.

Shtaza ka instinktet që janë shembull i mrekullueshëm i parimit të
efikasitetit e të përshtatjes. Njeriu ka tiparet morale dhe etike
joutilitare.Shtazët kanë të zhvilluar në mënyrë të theksuar ndjenjën për
kohë dhe në shumë raste janë më të sakta se njerëzit.

Kështu gargujt pushojnë së ushqyeri një orë para perëndimit të diellit,
krabat futen brenda vrimave të veta përherë disa minuta para baticës,
duke mbyllur hyrjen me lym. Valët e ujit asnjëherë s’do t’i gjejnë
jashtë vrimave. Bletët me saktësi të çuditshme organizojnë ditën e vet.

Shumica e luleve nuk ofrojnë vazhdimisht sasitë e nevojshme të nektarit,
përveç se në orët e caktuara të ditës. Bletët mbledhin mjaltë në kohën
më të volitshme dhe drejtohen në vendet më të mira.

Me këtë rast shfrytëzojnë shenja të ndryshme në tokë dhe orientohen me
pozitën e Diellit. Kur Dielli fshihet prapa resh, ato udhëhiqen nga
drita qiellore e polarizuar etj. Të gjitha këto aftësi janë “nga kjo
botë”. Ato mundësojnë, ndihmojnë a mbështetin aftësinë e llojit për të
ekzistuar.

Përkundrazi, parimet morale - si në shoqërinë primitive, ashtu edhe në
të civilizuarën - zvogëlojnë efikasitetin e njeriut gjatë garës së
përgjithshme të cilën krijesat ia kanë imponuar njëra-tjetrës. I
ngarkuar nga përfillja e moralit, njeriu ka mundur të mbetet gjallë
vetëm në saje të shkallës tejet më të lartë të intelektit kundruall
llojeve që i kishte konkurrentë të drejtpërdrejtë.

Po të supozohet shkalla e njëjtë e intelektit, lloji shtazor me
“paragjykime morale” do të zhdukej shumë shpejt. Këtë “defekt fuqie”,
për të cilin i detyrohet etikës së vet, njeriu e kompensoi me shkallë të
pakrahasueshme më të lartë intelekti dhe me aftësitë e tjera paralele
me të.

Mirëpo, intelekti s’ka origjinë humane, por zoologjike. “Të hapim
përmbledhjen e anekdotave për intelektin shtazor. Do të shohim se pranë
shumë akteve që mund të shpjegohen me imitim a me ndërlidhjen automatike
të imazheve ka dhe të atilla të cilat nuk do të ngurrojmë asnjë çast
për t’i shënuar si inteligjente.

Në radhë të parë këtu bëjnë pjesë rastet ku vërehet njëfarë ideje e
përpunimit, qoftë kur shtazët i bëjnë vetes ndonjë mjet të ashpër,qoftë
kur përdorin objektet që janë vepër e njeriut. Shtazët që nga aspekti i
intelektit vijnë në radhë menjëherë pas njeriut, majmunët, elefantët
etj., janë pikërisht ato që, sipas rastit, dinë të shërbehen me ndonjë
mjet artificial. Nën këto, dhelpra p.sh. e di fort mirë kurthin se është
kurth...”(H. Bergson, Evolucioni krijues).

Shimpanzeja shërbehet me shkop për të kapur bananën, ariu përdor gurin.
Për marrjen e dhënien e informatave me përmbajtje tek bletët, patat dhe
majmunët në formë “bisedeje” a pantomime është mbledhur material i madh
(punimet e zoologut gjerman Frisch, prof. Lorencit dhe të profesorit
moskovit I.N. Zinkin).

Për intelektin dhe shkathtësinë e shtazëve dhe përdorimin e objekteve që
kanë përreth vëzhgime me interes ka mbledhur dr. Bler, drejtori
shumëvjeçar i kopshtit zoologjik njujorkas. Konkludimi i tij i
përgjithshëm është: të gjitha shtazët mendojnë.

Madje edhe gjuha i përket anës natyrore, zoologjike të njeriut, jo
njerëzores. Në rudiment atë e hasim te bota shtazore. U pa se
linguistika përkundër muzikës ose artit në përgjithësi - u nënshtrohet
hulumtimeve të rrepta shkencore, sistematizimit, madje edhe aplikimit të
metodave matematikore. Kjo e fundit i jep karakteristikën e qartë të
shkencës, ndërkaq objekt i shkencës mund të jetë vetëm diçka e jashtme.

Ka analogji të qartë ndërmjet natyrës dhe intelektit, në një anë dhe
ndërmjet intelektit e gjuhës, në anën tjetër. Sa janë “krijuar
reciprokisht” materia e intelekti, po aq janë krijuar dhe vijojnë të
krijohen intelekti e gjuha në një ndërlidhje e bashkëveprim të
ndërsjellë. “Gjuha është dora e trurit”, kurse “funksioni i trurit është
që ta kufizojë jetën tonë shpirtërore me atë që është e dobishme në
praktikë” (Bergson).

Marrë në përgjithësi, asgjë te njeriu nuk ekziston që në një formë e
shkallë a në një tjetër nuk do të hasej tek llojet e larta shtazore:
kurrizorët e insektet. Bëjnë këtu pjesë lëvizshmëria, vetëdija,
shoqërimi, intelekti, komunikimi, plotësimi i nevojave, një lloj
ekonomie e të ngjashme.

Me këtë anë njeriu është sheshazi i lidhur për botën shtazore dhe rrënjët i ka atje.

Mirëpo, në tërë botën shtazore nuk gjendet qoftë edhe një gjurmë që na
përkujton a aludon religjionin e njeriut ose ndalesat morale, me të
cilat jeta e njeriut parahistorik si dhe e atij civilizues është e
mbushur përplot. Jeta e shtazëve, deri në momentin kur u shfaq njeriu,
na duket fare e natyrshme, e kuptueshme dhe e ligjshme në krahasim me
jetën e njeriut të egër, të ngatërruar me kujdesje të çuditshme dhe të
pushtuar nga besimet dhe veprimet e pakuptueshme.

Kur shtaza vete në gjueti, ajo është plotësisht logjike dhe racionale.
Literatura e vëllimshme e bërë nga vështrimet e jetës së majmunit,
kastorit ose të maces, na ofron mori shembujsh që tregojnë se si shtaza
zbaton ecuri fare të përshtatshme për ta arritur qëllimin.

Asnjë rast i vetëm nuk dëshmon se shtaza heq dorë nga mundësia që i
jipet, ose për ekzistimin e ca “paragjykimeve” që i ka vetëm njeriu.
Heminopterët e pazhvilluar - bletët, me kolektiv të organizuar për
mrekulli, sillen në mënyrën më johumane ndaj punëtores së rraskapitur
ose ndaj matkës së moshuar: ato, thjesht, dëbohen nga kosherja.

S’mund të gjendet shembull tjetër si ky i bletës ku rendi dhe sensi për
jetë të bashkuar të qëndrojë krahas mungesës së gjithë asaj që e quajmë
humane: mbrojtja e të pafuqishmit dhe e të dobëtit, e drejta për jetë,
mirënjohja, falënderimi, kujdesi.

Duke medituar për jetën e këtyre krijesave, disa nga mrekullimi, disa
nga tmerrimi (varet nga pikëvështrimi i zgjedhur), do të theksojnë
“disiplinën e tyre të paepur, harmonizimin e individit me funksionet
shoqërore, sistemimin e pandryshueshëm të tyre dhe saktësinë e verbët e
të pamëshirshme që i karakterizon...”

E udhëhequr nga instinkti dhe e drejtuar nga një cak i qartë - ruajtja e
jetës, shtaza është, prandaj, logjike dhe e kuptueshme. Por ç’bën
njeriu primitiv? “Para marrjes së ndonjë ekspedite, gjahtarët, dendur
edhe familjet e tyre, duhet t’u nënshtrohen tabuve të shumtë,
agjërimeve, lutjeve, të bëjnë valle të caktuara, të shohin ëndrra të
caktuara, të vëzhgojnë parashenja të caktuara.

Kur bisha mund të gjuhet, sakaq duhet bërë disa veprime të tjera
rituale. Edhe gratë në shtëpi u nënshtrohen shumë ndalesave. Nëse s’u
përmbahen, suksesi i gjuetisë s’është i sigurt, madje as jeta e burrave
të tyre” (Lucien Henri, Origjina e religjionit).

Për shtazën gjërat janë ashtu siç janë. Kurse njeriu sakaq krijoi (a
fitoi) botën e vet imagjinare dhe i besoi më shumë se kësaj të
ashtuquajturës reale. Zakonisht shtaza është gjahtar i shkëlqyeshëm.
Njeriu i egër gjithashtu, dhe këtu s’ka ndonjë ndryshim esencial.

Por njeriu primitiv ishte edhe krijues i palodhshëm edhe “prodhues” i
kulteve, miteve, besëtytnive, lojërave e idhujve. Njeriu vazhdimisht ka
kërkuar edhe një botë, autentike ose imagjinare. Është tashmë e
besueshme se para nisjes për gjueti njerëzit primitivë kanë pikturuar
shtazët që dëshironin t’i gjuanin, duke qenë të bindur se kjo gjë do t’u
ndihmojë gjatë gjuetisë (magjia e gjahut).

Përderisa njeriu lutej a pikturonte(!) për sukses të gjahut, shtaza
vepronte “logjikisht”, i vinte rreth e rrotull terrenit, përgjonte ose
qetë-qetë i shkonte pas viktimës.

Pranimi i djaloshit, gjahtarit të ardhshëm - sipas Hubertit e Maussit -
kalonte nëpër një varg ceremonish të ndërlikuara. Ata përshkruajnë ritet
që përbëhen nga tri faza: riti i pastrimit, riti i shugurimit dhe riti i
përfshirjes.

Që në shikim të parë është e qartë se edhe pa këto rite njeriu -
përndryshe si edhe shtaza - do të bëhej gjahtar i përkryer dhe se ritet
nuk kanë ndonjë lidhje me gjahun. Çështja është më e thellë dhe më e
rëndësishme. Sidoqoftë, do theksuar anën jofunksionale të këtyre riteve,
që përjashtojnë çdo shpjegim ekonomik të këtyre fenomeneve dhe të
tjerave si këto.

Në veprën monumentale Dega e artë J. Frazer dëfton faktin se në
vetëdijën primitive njerëzore bashkë me idenë e të mbjellave u mpleks në
mënyrë të pandarë e të pashpjegueshme mendimi i flijimit të njeriut.
Për këtë gjë H.G. Wels shkruan: “Ishte ky një gërshetim i trurit
fëmijëror, ëndërrimtar, primitiv, i prirë nga përrallat dhe asnjë
meditim logjik s’do ta shpjegonte dot.

Në botën e para 10.000 viteve, sa herë që bëheshin të mbjellat, njerëzit
flijoheshin. Nuk flijoheshin personat e këqij a të dështuar,
përkundrazi, flia zakonisht ishte djali a vajza e zgjedhur, ndaj të
cilëve silleshin me konsideratë e nderim të thellë...

Ky flijim njerëzor ose qoftë ndonjë gjurmë e tij shfaqet gjithandej nga
depërtoi njeriu dhe nga kaloi nëpër fazat fillestare të bujqësisë”...
Dhe pak më tej: “Gjahtari i rrenave (autori e ka fjalën për njeriun e
paleolitit - v. imja), pa dyshim ishte gjahtar i pamëshirshëm, një
krijesë luftarake dhe e pasionuar; por ai vriste për shkaqe që mund t’i
marrim me mend ende.

Njeriu i neolitit, (ndërkaq, nën ndikimin e ligjërimit dhe të rrjedhës
së trazuar të mendimeve, vriste sipas teorisë, vriste për ide monstruoze
dhe tash të pashpjegueshme, vriste ata që i donte dhe madje nga frika e
sipas udhëzimeve”.

G. Flaubert në Salambo përshkruan skenat e flijimit në të cilat
kartagjenasit, tek luten për shi, në gurmazin e skuqur nga zjarri të
perëndisë Moloh gjuajnë madje edhe fëmijët e vet. Nën mbresën e këtyre
pamjeve njeriu do të përfundonte se atëbotë njerëzit ishin shtazë dhe
kjo është tërësisht e gabueshme.

Shtazët asnjëherë nuk bëjnë diç të ngjashme dhe as që mund të gjendet në
jetën shtazore ndonjë dukuri që do të mund të krahasohej me shembullin e
një flie të tillë të përtej arsyes. Mund të tingëllojë si paradoksale,
mirëpo rasti për të cilin po bëhet fjalë është tipik njerëzor.

Fjala është për odiseadat dhe vuajtjet e njerëzve, që në një mënyrë a në
një tjetër paraqiten gjer në ditët e sotme, për një dramë të njerëzimit
në të cilën popujt dhe individët bëjnë marrëzira të udhëhequr, jo nga
instinktet shtazore, por nga lajthitjet e pafundshme njerëzore.

Flia ka ekzistuar në të gjitha religjionet, pa përjashtim. Kurse natyra e
flisë ka mbetur e pashpjegueshme, madje absurde. Flia është fakt i
rendit “të dytë”, i asaj bote. Te religjionet primitive ajo ndonjëherë
merrte forma të tmerrshme.

Flia e këtillë shënon kufirin gjer në qartësi tragjike të përforcuar,
konkret e të fuqishëm ndërmjet epokës zoologjike e njerëzore, shfaqjen e
një parimi tërësisht të kundërt me parimin e interesit, nevojave,
dëshirave. Ajo është rrugëtim tregues i udhës së zhvillimit, ku fillon
bota e njeriut.

Sepse interesi është zoologjik, flia është njerëzore. Interesi do të
bëhet njëri ndër nocionet elementare të politikës ose të ekonomisë
politike, kurse flia një nga konceptet elementare të religjionit dhe
etikës.

Çmenduria e njeriut primitiv ndonjëherë merrte trajta të pabesueshme:
“Njëra nga dukuritë e çuditshme që u zhvillua në paleolitin e vonë dhe
në neolit ishte gjymtimi i trupit. Njerëzit filluan të prejnë trupin e
vet, duke hequr hundën, veshët, gishtat, dhëmbët e të ngj. dhe këtyre
akteve u veshnin mendime të llojllojshme të besëtyta...” “Asnjë shtazë
nuk bën diçka të tillë” - konkludon H.G. Eels.

Sa për krahasim do përkujtuar veprimin e dhelprës që, për të shpëtuar
nga hekuri, këput me dhëmbë këmbën e vet, që është akt plotësisht
racional. Gjymtimi i pakuptim i trupit të njeriut të parë për shtazën
është fare i huaj dhe i panjohur.

Mund të përfundonim se jemi ballafaquar me një dukuri që paraqet
anomalinë e evolucionit ose një diskontinuitet të papritur të
zhvillimit. Përnjëherësh duket se evolucioni merr së prapthi dhe se
paraqitja e “shtazës me paragjykime idealiste” rrezikon drejtpërdrejt
progresin e mëtejm.

Këtë fenomen, që është shprehje e një hamendjeje në vetë kulmin e
evolucionit dhe që lë përshtypjen se në një çast zoologjikja dominon mbi
njerëzoren, e quaj “kompleksi i njeriut të egër”.

Sado të tingëllojë në mënyrë të jashtëzakonshme, ky “kompleks” është
shprehje e asaj esencës së re që është veçanërisht njerëzore dhe që
është burim i të gjithë religjionit, poezisë, filozofisë dhe artit. Ky
fenomen është i rëndësishëm, sepse thekson origjinalitetin e dukurisë së
njeriut dhe paradokset e çuditshme që ndërlidhen me të.

Faktet e ekspozuara do të na impononin përfundimin se shtaza kishte më
tepër kushte të bëhet bartëse e zhvillimit të mëtejmë dhe se njeriu
primitiv, me sy në qiell dhe me detyrimet morale ngatërruar, i kishte të
gjitha kushtet të zhdukej.

Kjo përshtypje thuaja e pashmangshme e dominimit të zoologjikes mbi
njerëzoren tek agu i epokës së njeriut do të shfaqet në historinë e
mëvonshme në trajtën e apelit për të shkelë idealizmin në emër të
progresit.

nga Alberti Sun 25 Jul 2010 - 23:23

Në kohën e largët, kur njeriu emancipohej nga bota shtazore,
dallimet e jashtme (ecja e drejtuar, zhvillimi i duarve, ligjërimi dhe
intelekti) për një kohë të gjatë do të ishin tejet të vogla e të
pahetueshme.

Kur ndonjë krijesë do ta vazhdonte dorën e vet për të kapur farë fruti
nga druri, ose duke lëshuar ca zëra do t’ua bënte të njohur ndonjë risi
atyre që i ngjanin, kjo krijesë, që njëkohësisht i ngjante edhe majmunit
edhe njeriut, nuk do të dallohej me siguri ç’ishte: njeri apo shtazë.
Mirëpo, prania e ndonjë kulti a ndalese do të hiqte gjithnjë çdo dyshim
në këtë rast.

Shtaza “ka pritur” të bëhet njeri që të fillojë të lutet. Dallimi
vendimtar ndërmjet njeriut dhe shtazës prandaj s’është fizik e
intelektual. Ai së pari është dallim shpirtëror dhe manifestohet me
ekzistimin e vetëdijes pak a shumë të qartë religjioze, etike e
estetike.

Nga ky pikëvështrim datat vendimtare të shfaqjes së njeriut nuk janë
ecja e drejtuar, zhvillimi i dorës, fillimi i ligjërimit të artikulluar,
ashtu siç i sheh shkenca, porse paraqitja e kultit të parë, pikturës,
ndalimit.

Njeriu i egër, që para 15.000 vjetësh kënaqej duke kundruar lulet a
profilet e shtazëve, dhe pastaj i pikturonte në muret e shpellës së vet
ishte, nga kjo pikëpamje, më afër njeriut të vërtetë (më larg shtazës)
sesa epikuriani i sotëm që jeton për të plotësuar nevojat e veta fizike
dhe që përditë shpik të tjera, sesa qytetari mesatar i metropolit
bashkëkohor, që jeton i vetmuar brenda monstrumeve nga betoni, i
zhveshur nga përjetimet dhe ndjenjat elementare estetike.

Në veprën Ligji fillestar Atkinsoni dëshmon se ndalime të ndryshme
primitive hasen ndër njerëzit e egër gjithkah nëpër botë. Nevoja e
përhershme “për t’u pastruar nga e liga” dhe ideja për diç të ndaluar,
për gjërat që s’guxohet të preken a madje as të shikohen, ndeshet
gjithandej tek kemi pasur rastin të marrim çfarëdo lajmi për jetën e
njeriut primitiv.

Ideja tjetër universale që sundonte mendjen e njerëzve primitivë ishte
ideja e papastërtisë, e mallkimit. Në këtë mënyrë qenë krijuar seri të
tëra ndalimesh që u përgjigjeshin veç e veç lëmenjve të jetës primitive.

Meqë u paraqit ligjërimi, këto ndalime morën emërtim të përbashkët
“tabu” që do të thoshte “s’vlen”, “s’është e lëvdueshme” - ndalohet.
“Tabuja” është nocion i ndalimit me karakter etik tek njerëzimi i
hershëm.

Prandaj njeriu nuk sillet si fëmijë i natyrës, veç si i huaj në të.
Ndjenja elementare e tij është frika. Por kjo s’është frikë biologjike
çfarë ndiejnë të gjitha shtazët. Kjo është frikë shpirtërore, kozmike, e
zanafillës, që ka lidhje me fshehtësitë dhe enigmat e ekzistencës.

Ekzistencialisti gjerman M. Heidegger e trajton për “përcaktueshmëri të
amshuar, përtej kohës, të ekzistencës njerëzore”. Kjo është frikë ku
përzihen kërshëria, çuditja, mrekullimi, pakënaqësia - ndjenjat që mbase
gjenden në themel të tërë artit e të kulturës sonë.

Vetëm me një raport të këtillë të njeriut primitiv ndaj botës është e
mundshme të shpjegohet dukuria e ndalimeve dhe nocionet fillestare “të
papastërtisë” dhe të madhërishmes, “të mallkimit” e të shenjtës.

Sepse, nëse qenkemi fëmijë të kësaj bote, në të për ne s’mund të ketë
asgjë të shenjtë, as “të papastër”. Nocionet e këtilla kundërshtohen me
natyrën e kësaj bote, çfarë e njohim ne.

Ato, përkundrazi, dëshmojnë për një origjinë tjetër tonën për të cilën
s’mund të ekzistojë asnjë “kujtesë”, mirëpo reaksioni ynë “joadekuat”
ndaj botës së jashtme, të cilin e shprehim përmes artit e religjionit,
është mohim i vizionit darvinist e shkencor në tërësi për njeriun.

Përse njeriu primitiv çdokund dhe çdoherë që ndeshej me botën reagonte
përmes religjionit? Përse përmes tij gjithkah shprehte frikën, ankthin,
zhgënjimin? Përse kërkonte “shpëtim” dhe nga çka kërkonte shpëtim?

Kjo anë e njeriut për të cilën u fol, ky kryqëzim ndërmjet mirësisë e
ligësisë, ndjenjës se është i mbaruar, dilemës së amshuar për interesin
dhe ndërgjegjen, për të mirën e të keqen, kuptimin dhe pakuptimësinë e
ekzistencës, imperativi moral nga i cili njeriu është “infektuar” që të
mos shërohet, mbeten pa shpjegime racionale. Sheshazi, njeriu i Darwinit
nuk ka reaguar darvinisht në botën, pjesë e së cilës është.

As te tipi më i zhvilluar i shtazës nuk gjendet as edhe një gjurmë sado e
vogël për të na përkujtuar nocion të ngjashëm ose çfarëdo dileme tjetër
të ngjashme a kufizim. Ky idealizëm fillestar me nocionet për të
ndaluarën, të mallkuarën, tabunë, me nocionin e “fshehtësisë”, paraqitet
gjithkah, pa përjashtim, si pjesë përbërëse e vetëdijës paranjerëzore.

Kudo u shfaq njeriu, bashkë me të u shfaqen edhe religjioni e arti.
Shkenca, përkundrazi, është fenomen relativisht i ri. Njeriu,
religjioni, arti - këto tri gjëra kanë shkuar gjithnjë bashkë. Këtij
fenomeni, që mbase përmban përgjigje të disa pyetjeve vendimtare për
ekzistencën e njeriut, nuk i është kushtuar vëmendje e mjaftueshme.

Nga aspekti i materializmit, historia e njerëzimit doemos do të ketë
pamjen e procesit të laikizimit progresiv (p.sh. kështu shkruan Reinach
në veprën Kultet, mitet dhe religjionet).

Mirëpo askush asnjëherë nuk ka shpjeguar në mënyrë të kënaqshme se përse
jeta e njeriut primitiv gjithkund dhe gjithnjë ishte përplot me kulte,
mistere, ndalime e besime. Përse çdogjëje, yllit, gurit, lumit, kërkonte
t’i jipte jetë e ta personalizojë? Përse e shihte botën pikërisht në
atë mënyrë dhe jo ndryshe?

Dhe anasjelltas, përse njeriu i civilizuar objektivizon çdo gjë,
depersonalizon dhe e redukton në mekaniken e në inorganiken? Ka mijëra
vite që synojmë të lirohemi nga këto ankthe të njeriut primitiv, por pa e
njohur natyrën dhe origjinën e tyre.

Ky fenomen i jetesës së brendshme ose i shikimit në qiell, me admirim a
frikë - njësoj, që e karakterizon njeriun po aq sa është i huaj për çdo
shtazë, mbetet pa shpjegim logjik dhe duket sikur tamam thënë “ka rënë
nga qielli”.

Meqë s’është fryt i zhvillimit, esencialisht ai ngel jashtë ndikimit të
evolucionit. Duke studiuar vizatimet e shpellave të neandertalit në
Francë, shkencëtari frëng Henri Simle përfundonte se jeta psikike e
njerëzve të shpellave ka ndryshuar fare pak nga jeta psikike e njeriut
të sotëm.

“Edhe njerëzit e shpellës të 70.000 viteve p.e.r. vuanin nga
“marramendja metafizike”; nga sëmundja e njeriut të sotëm” - deklaroi
Simlè në Kongresin e Arkeologëve, Nicë, 1976. Duket sheshazi se kjo gjë
s’është vazhdim i evolucionit biologjik, porse akt më i largët i dramës
që filloi me “prologun në qiell”.

Gjatë historisë zoologjike, që i paraprin paraqitjes së njeriut, asgjë
nuk ka që do të paralajmëronte a parandiente, në çfarëdo mënyre qoftë,
shfaqjen e kultit dhe këtë etikë primitive. Edhe duke e vazhduar në
imagjinatë atë zhvillim për shumë shekuj përpara gjer te çfarëdo çasti i
dëshiruar, nocioni i tabus ose i kultit mund të pritet më së paku.

Shtaza dhe zhvillimi i saj që tashmë është bërë ose që mund të merret me
mend, nuk ka drejtimin e iracionales e të mbinatyrshmes. Ai ka
drejtimin e përsosjes fizike dhe të intelektit dhe më tej kah
mbiintelekti e mbishtaza, kah “mbinjeriu” i Nietzsches, i cili, në të
vërtetë, është vetëm shtazë e përsosur.

Vizioni i Nietzsches është frymëzuar nga Darwini. Evolucioni, në themel
zoologjik dhe i jashtëm, është vazhduar më tej, përtej njeriut. Por ky
zhvillim është i thjeshtë, logjik, reduktiv, sepse mbetet brenda kufijve
të natyrës.

Mbishtaza është rezultat i “procesit”, së këndejmi ajo është krijesë pa
jetesë të brendshme, pa dramë, pa formë, pa burrëri; ajo s’është homo
por Homunkulus, krijesë nga epruveta, që doktor Fausti e prodhoi në
laboratorin e vet, kurse natyra, sipas procesit të ngjashëm veçse më të
zgjatur, në laboratorin e saj.

Mendoj se poeti sovjetik A. Voznesenski ka pasur parasysh të njëjtat
fakte, ose të njëjtën rrjedhë mendimi, kur përfundonte: “Kompjuterët e
së ardhmes teorikisht do të jenë në gjendje të bëjnë gjithçka që bën
njeriu. Gjithçka përveç dy gjërave: s’do të mund të jenë religjiozë dhe
të shkruajnë poezi.”

nga Alberti Sun 25 Jul 2010 - 23:23

Ashtu siç s’e njohin nocionin e shenjtes a të palejueshmes,
shtazët s’e njohin as të bukurën, as përjetimin estetik në kuptimin
njerëzor të fjalës.

Mendimi i disave se majmunët mund të pikturojnë, i bazuar në ca “vizatime” të këtyre shtazëve, doli plotësisht i pabazë.

Është dëshmuar se majmunët mund të imitojnë goxha me sukses njeriun që
vizaton. I ashtuquajturi “art majmunësh”; me të cilin një kohë disa bënë
bujë, është e qartë se nuk ekziston. Përkundër kësaj, sot dihet me
siguri se njerëzit e Kromanjonit, njerëzit e parë të njëmendtë,
vizatonin dhe bënin gravurë.

Vizatime të tilla janë gjetur në muret e shpellave, në eshtra e brirë.
Si rezultat i frymëzimit estetik të njeriut primitiv u krijuan pikturat
nëpër shpellat e Saharës, Spanjës (Altamira), në Francë (shpella
Lascaut) dhe zbuluar së voni në Poloni (Mashicka).

Konsiderohet se disa nga këto piktura janë të vjetra gjer 30.000 vjet.
Një grup arkeologësh sovjetikë së voni zbuloi pranë qytetit Çernigev
(Ukrainë) një komplet instrumentesh prej eshtrash të mamutit, afro
20.000 vjet të vjetër.

Zbukurimi është më i vjetër se veshja, synimi për të bukurën është më i
fortë se nevoja, funksioni vetë, dhe ky fakt vërehet në veshje që nga
parahistoria gjer më sot. Kostumi s’është identik me veshjen. Ai është
njëkohësisht një kohë dhe një qëndrim.

Veshjet e disa popujve, me një larmi të jashtëzakonshme, s’janë
përgjigje vetëm e nevojave të ditës, ose e kushteve të rrethit. Veshja
në një çast bëhet pikturë, thuaja poezi. Lëkura apo pendët e shpezës
mund të jenë shumë të bukura, por janë të tilla pa pjesëmarrjen e vet,
pra ato s’kumtojnë asgjë.

Në bazë të së bukurës së tillë, të shkëlqimit e ngjyrave, do të gjendet
gjithnjë ndonjë funksion. Pastaj, nga këngët dhe lojërat shpirtërore që
paraqitnin spektakël të vërtetë, është thuaja e pamundshme të ndahet
kulti nga arti.

Fytyra e parë e thadruar në gur është idhulli. Frymëzimi religjioz, i
orientuar gabimisht, krijoi ato figura të bukura perëndish nga guri dhe
maskat e gjetura në ishujt e Oqeanisë, në Bregun e Fildishtë dhe në
Meksikë, të cilat sot merren si shembuj të artit me impresion të pastër e
të drejtpërdrejtë.

Tërë arti figurativ origjinën e ka te idhulli dhe së këndejmi do
shpejguar mosdurimi i Islamit dhe i disa religjioneve më pak
personaliste ndaj arteve figurative. Si duket, do kthyer në parahistori,
për t’u parë qartë se si arti krijohet nga religjioni, ose mbase se si
të dytë, bashkë me etikën primitive, rrjedhin nga një burim i tyre i
përbashkët: nga synimi i njeriut drejt një bote të humbur.

Ky dallim nga shtaza mund të vërehet edhe në revoltë, si tek A. Camus.
Shtaza nuk revoltohet ndaj fatit të saj shtazor, ajo o është e kënaqur, o
është mospërfillëse, ndërkaq njeriu është shtazë revoltuese - “e vetmja
shtazë që s’pranon të jetë e tillë” (A. Camus, L`Homme revolté).

Kjo revoltë është tamam njerëzore dhe e gjejmë në shoqëritë shumë të
zhvilluara të kamjes, tek ku civilizimi, zoologjik për nga origjina,
përpiqet të imponojë standarde johumane të ekzistencës (rendi,
depersonalizimi, nivelizimi i përgjithshëm, dresura masive, pushteti i
shoqërisë mbi individin etj.).

nga Alberti Sun 25 Jul 2010 - 23:23

Johan Huisinga

zbulon edhe një fenomen tjetër: lojën. Luan edhe shtaza, argëtohet,
mirëpo vetëm njeriu luan, duke nënkuptuar me këtë gjë një funksion
shpirtëror, kryerjen e një nevoje të brendshme.

Loja e shtazëve në themel do të ketë gjithnjë ndonjë funksion biologjik,
qoftë kur është fjala për lojë dashurie, për nevojën e zhvillimit të të
vegjëlve etj. Loja e shtazës është instinktive dhe funksionale; loja e
njeriut është e lirë dhe e painteresuar.

Ajo nënkupton vetëdijen për lojë dhe ngërthen disa tipare, që i japin
një kuptim thjesht shpirtëror: serioziteti, solemniteti, “me qëllim të
paqëllim”.

Një lloj i veçantë loje, që karakterizohet me karakter të theksuar
joutilitar e antizoologjik është potlahu, në të vërtetë një fenomen
universal i kulturës primitive. Në veprën tashmë të përmendur, Huisinga i
kushton kujdes e hapësirë kësaj dukurie.

Për nga natyra dukshëm joracional e joekonomik, potlahu i përket të
njëjtit rend të gjërave ku bëjnë pjesë edhe arti primitiv a etika
primitive me ndalimet e veta, tabutë e me nocionet e mirësisë e të
ligësisë. E shoh të domosdoshme të sjell disa nga vendet më interesante
të librit të Johan Huisingës:

“Baza agaonale e jetës kulturore të komuniteteve më të lashta nuk
shpjegohet me asgjë më mirë se me përshkrimin e atij zakonit të fiseve
indiane në Kolumbinë Britanike, që njihet në etnologji me emrin potlah.

Në formën e tij më tipike, siç përshkruhet në fisin Kwaikutla, potlahu
është kremte e madhe kur njëri nga dy taboret i jep tjetrit dhurata të
shumta e të vlefshme duke bërë gjithfarë ceremonish, vetëm e vetëm të
dëshmojë epërsinë. Kundërshërbimi i vetëm, ndaj dhe i domosdoshëm, është
që ana tjetër brenda një afati ta përsëritë kremten me ç’rast do t’i
dalë borxhit me dhurata rivalit.

Ai lloj i dhuratave festive përshkon tërë jetën shoqërore të fiseve që e
kultivojnë: kultin e tyre, të drejtën e tyre zakonore, artin e tyre.
Lindja, martesa, syneti, vdekja, tatuazhi, ndërtimi i përmendores së
përmortshme, të gjitha këto janë shkas për potlah...

Por meqë edhe gjinia tjetër merr pjesë në kremte, tash edhe ajo
obligohet të organizojë potlah përmasash edhe më të mëdha... Po iu
shmang borxhliu, humb emrin, stemën, totemin, nderin si dhe të drejtat
qytetare e religjioze...

Epërsia në potlah nuk dëftohet me dhurata materiale si rëndom, por,
ç’është dhe më bindëse, kjo bëhet me shkatërrimin e të mirave të veta
materiale, me ç’rast, për vetëmburrje, do të dëshmohej se mund të
jetohet edhe pa to...

Veprimi gjithnjë merr formën e garës: po të thyejë kryepari kusinë e vet
të remtë, po të kallë grumbullin e mbulesave, po të shkatërrojë varkën e
vet, kundërshtari do të jetë i detyruar të dëmtojë së paku të njëjtën
vlerë, por është e këshillueshme ta tejkalojë...

Gara të tilla të një dorëlirësie të shfrenuar, që kanë për kulm
shkatërrimin e të mirave vetjake materiale pa e prishur gjakun fare,
ndeshim nëpër gjurmët, pak a shumë të qarta, anekënd botës. Doket e
njëjta Marcel Mauss ia arriti t’i përshkruajë në Malezi, që përputhen
tërësisht me potlahun.

Edhe në veprën Essai sur le Don ai dëshmoi se gjurmët e dokeve të
ngjashme ekzistonin në kulturën greke, romake e të gjermanëve të vjetër.
Gara për të dhuruar e për të thyer Graneti ndesh gjithashtu edhe në
traditën kineze”.

“Te paganizmi paraislamik në Arabi i ndeshim nën një emërtim të veçantë,
që tregon se ishin bërë thuaja skemë: i quanin Muaqara... Temën që
Heldi e përpunon ku me më shumë e ku me më pak saktësi, e kishte prekur
edhe Maussi kur shkruante: Mahabharata është histori e një potlahu
gjigant...

Lëmi shpirtëror ku zhvillohet ky kremtim madhështor është lëmi i nderit,
i dëshmimit, i mburrjes dhe i sfidës. Është fjala për botën e krenarisë
kalorsiake dhe të preokupimit me kodin kalorsiak, për botën ku emri dhe
stema kanë çmim të lartë, ku kujtohen të parët.

Ajo nuk është bota e brengave të jetës së përditshme, e përpjekjes për të fituar të mira materiale.

Sa e kam të njohur, etnologjia përpiqet ta shpjegojë dukurinë e potlahut
kryesisht me parafytyrimet magjike e mitike. Për këtë gjë jep një
shembull të shkëlqyer G. W. Locher në veprën The serpent in Kwaikutl
Religion (Lajden, 1932)... Doket e potlahut pa dyshim janë ngusht të
ndërlidhura me botën religjioze të parafytyrimeve në fisin që i
kultivon...

Shoqëria e këtillë do të fisnikërohet me të madhe nga nocionet: nderi i
bashkësisë, admirimi i pasurisë e i shpirtmadhësisë, theksimi i dukshëm i
miqësisë e i besimit, shpirti garues, sfida, aventura dhe vetëzbukurimi
amshues me ç’rast theksohet mospërfillja ndaj të gjitha të mirave
materiale.

Sendet që ndërrohen ose që dhurohen s’kanë kurrfarë vlere përdoruese.
Dhurohet (flijohet) ndonjë stoli ose objektet që merren për të shenjta
dhe që kanë fuqi magjike etj. Pra, levërdia materiale këtu
përjashtohet”.

Shkatërrimi i të mirave materiale, mospërfillja ndaj levërdisë dhe
materiales, njohja e epërsisë së principit ndaj sendeve - e tërë kjo,
qoftë edhe me dyfytyrësi - është cilësi ekskluzivisht njerëzore. Asgjë e
ngjashme nuk ndeshet, qoftë edhe si gjurmë, në botën shtazore.

Për një kohë besohej se Darwini kishte dhënë përgjigjen përfundimtare
shkencore për njeriun, ashtu siç besohej se Newtoni kishte bërë për
gjithësinë. Mirëpo, ashtu si s’i bëri ballë kohës paraqitja mekanike e
gjithësisë e Newtonit, sepse nuk i shpjegonte dot ca dukuri, edhe teoria
e Darwinit duket se do të “relativizohet” për të njëjtat arsye. Teoria
evolucioniste nuk mund të shpjegojë si duhet fazën e parë religjioze të
njeriut. Ajo s’mund të jepë shpjegime as për disa fenomene nga faza e
civilizimit.

Përse njeriu është gjithnjë më i pakënaqur psikikisht, edhe pse jeton më
mirë? Përse kur standardi material rritet, ai “psikologjik” bie?

Përse numri i vetëvrasjeve e i sëmundjeve psikike ka përpjesëtim të
drejtë me lartësinë e të ardhurave nacionale dhe arsimimin? Ose: përse
burrëria haset më shumë në fillim të evolucionit sesa në fund?

Përse progresi s’është edhe humanizim? Si është e mundshme që arti nga
viset e pacivilizuara të botës (p.sh. Oqeania, Afrika) të jetë më i
fuqishëm se arti i viseve të ashtuquajtura të kulturuara dhe të ketë
ndikim të fortë, pothuaj revolucionar, në këtë të fundit? Etj., etj.

Ja, këto janë pyetjet! Mendja njerëzore që mori njohuritë nga Darwini e
Newtoni, e ka vështirë të heqë dorë nga vizionet e tyre të qarta e të
pranueshme. Bota e Newtonit ka kontinuitet, logjikë, stabilitet, ashtu
siç është edhe njeriu i Darwinit - i natyrshëm, i thjeshtë, i
parashikueshëm: ai lufton për ekzistencë; ai plotëson nevojat e veta dhe
synon një botë njëtrajtësorë e funksionale.

Mirëpo Einsteini rrënoi iluzionin e Newtonit, ndërkaq tani e bënë këtë
gjë këtu filozofia pesimiste dhe mossuksesi i civilizimit. Njeriu është i
paparashikueshëm, i pashpjegueshëm, i pakënaqur, i përshkuar nga
dyshimet e frika, “i lakuar”, siç do të thoshte Einsteini.

Duke qenë një kohë të gjatë nën ndikimin e vizionit drejtvizor
darvinist, filozofia mbi njeriun pret të bëjë kthesë, pret “ndryshimin
einsteinian”. Botëkuptimi i ri për njeriun do të rrinte në raport ndaj
atij darvinist, sikur gjithësia e Einsteinit ndaj asaj të Newtonit.

Nëse është e vërtetë se vuajtjet na lartësojnë dhe kënaqësitë na
topisin, atëherë kjo ndodh ngase kemi shpirt dhe se po për aq ndryshojmë
nga paraardhësit tanë shtazorë. S’u bë njeriu sipas Darwinit, as
gjithësia sipas Newtonit.

nga Alberti Sun 25 Jul 2010 - 23:23

DUALIZMI I BOTËS SË GJALLË

A mund të prodhojmë jetën dhe a do të mundemi ndonjëherë? A është ky
pretendim brenda kufijve të mundësisë njerëzore? Përgjigjja është:
mundemi, po qe se e kuptojmë? Dhe a mund ta kuptojmë jetën?

Biologjia nuk është shkencë për esencën e jetës, por për fenomenin e
jetës, për atë masë për sa na është e dhënë si objekt, për atë masë për
sa është prodhim ajo.

I njëjti dualizëm që patëm konstatuar ndërmjet shtazës dhe njeriut
ndeshet edhe tash - por për një rreth a shkallë më poshtë - në
relacionin materia-jeta.

Në një anë sërish shohim njëtrajtshmërinë, sasinë, përsëritjen,
kauzalitetin, mekanizmin, ndërkaq në anën tjetër origjinalitetin,
cilësinë, shtimin, spontanitetin, organizmin. Jeta - as mekanikisht, as
dialektikisht - nuk tregohet si vazhdim i materies dhe as si formë
veçanërisht e ndërlikuar dhe e stërorganizuar e materies.

Sipas disa atributeve të saj, jeta i kundërvihet botëkuptimit dhe
njohjes që kemi për materien që në premisa. Ajo shfaq natyrë të kundërt
ndaj materies.

Sipas njohurive më të reja të biologëve, entropia është nocion thelbësor
i përkufizimit të jetës. Të gjitha ligjshmëritë që sundojnë materien në
analizën e fundit reduktohen në entropi, që do të thotë në çorganizimin
universal, në rënien e sistemit te shkalla më e ulët e rendit dhe e
energjisë.

Anasjelltas, vetia elementare e sistemeve të gjalla, brenda së cilës
redukohen të gjitha të tjerat, është kundërvënia ndaj entropisë, gjendja
e “antientropisë”, aftësia e tyre që nga e thjeshta të bëjnë të
përbërën, nga kaosi rendin, të mbajnë sistemin (qoftë edhe përkohësisht)
në një shkallë më të lartë të energjisë.

Çdo sistem material lëviz në drejtim të shkallës më të lartë të
entropisë, kurse çdo sistem i gjallë vete drejtimit të kundërt. Ato janë
“shpinë për shpine” me njëra-tjetrën, sepse (siç thotë shkencëtari
sovjetik i kibernetikës, Kuznjecovi) “jeta lëviz kundër erës së
ligjshmërisë mekanike”.

Autori i këtyre rreshtave s’është biolog dhe për çështjet që shtrohen do
të detyrohet të kufizohet me citimet e autoriteteve nga ky lëm.
Mossuksesi i biologjisë dhe i psikologjisë që të thonë diç më tepër për
vetë thelbin e “objektit” që shqyrtojnë - për jetën dhe psikën - është
fakt evident që s’mund të injorohet. Duke konstatuar këtë fakt, autori
vetëm dëshiron të theksojë se ai s’ishte i papritur.

Kur André George në 1950 në periodikun Nouvelles Littéraries bëri një
anketë duke ua parashtruar biologëve, mjekëve, kirurgëve dhe fizikanëve
një pyetje të vetme: ç’është jeta, mori përgjigje për të cilat tha se
pothuaj pa përjashtim karakterizohen me pasiguri dhe maturi. Ja
përgjigjja e Pierre Lepinit: “Fshehtësia mbetet e plotë.

Padituria jonë bën që çdo shpjegim yni për jetën të jetë më pak i qartë
se njohuria jonë instinktive për të”. Në të njëjtën pyetje Jean Rostand,
mbase biologu më i madh i gjallë, u përgjigj: “Në momentin e tanishëm
ne nuk dimë ç’është jeta, aq sa mund të themi se njohim njëmendësisht
vetëm gjërat që mund t’i prodhojmë. Ne madje nuk jemi në gjendje të
japim përkufizimin e plotë e të saktë të dukurisë së jetës”.

“Pikërisht me shmangien e shpërbërjes në gjendje inerte të ekuilibrit,
organizmi tregohet i mistershëm, aq i mistershëm saqë që nga kohët më të
vjetra të mendimit njerëzor, besohej se një fuqi e veçantë, jofizike,
mbinatyrore (vis viva, entelehia) vepron në organizëm.

Në ç’mënyrë organizmi i gjallë ngadalëson shkatërrimin e vet?... Çdo
proces, a ngjarje, a zhvillim, ose me një fjalë gjithçka që ndodh në
natyrë, do të thotë një rritje e entropisë për pjesën e botës ku ajo
ngjarje zhvillohet...

Organizmi mund ta mbajë atë proces, d.m.th. të mbetet në jetë, vetëm
duke marrë nga ambienti i jashtëm entropi negative... Pra, organizmi
ushqehet me entropi negative” (Erwin Schrödinger në veprën Ç’është
jeta).

Njësoj shkruan Teillarde de Chardin, paleontologu frëng: “Vërtet,
përkundër shumë pengesave, pa ndërprerje vazhdohet vija e lakuar që
shpie nga molekulat e mëdha drejt qenieve shumëqelizore: kjo vijë e
lakuar është pikërisht ajo sipas së cilës shpërthejnë (jashtë lojës së
rasteve dhe numrave të mëdhenj) fuqitë jetësore dhe indeterminimet,
vetorganizimi dhe vetëdija...

Nga ky supozim rrjedh pyetja: a mos ekziston ndonjë lidhje ndërmjet
kësaj lëvizjeje të fshehtë të botës ndaj gjendjeve gjithnjë më të
ndërlikuara dhe më të brendshme dhe asaj lëvizjes tjetër (të njohur dhe
të studiuar shumë më mirë) e cila tërheq këtë botë të njëjtë kah
gjendjet gjithnjë më të thjeshta e gjithnjë më të jashtme... Në këtë
pyetje synon mbase të tryset dhe të formulohet, për shkencën e ardhme,
fshehtësia esenciale e Gjithësisë”.

“Prirja spontane e qelizave të ndërtojnë organe, si dhe qëndrimi
shoqëror i disa insekteve, është një nga faktet themelore që kemi njohur
duke vëzhguar; për ta nuk do të gjejmë shpjegim nën dritën e njohurive
tona të gjertanishme”. (Alexis Carrel, Njeriu - I panjohuri).

Biologu në zë Kurt Goldstein : “Mirëpo, për t’u gjetur kjo zgjidhje a
mund të veprojmë këtu siç jemi mësuar të bëjmë kur është fjala për
objektet pa jetë të natyrës?

A na lejohet të ndajmë objektin e caktuar, të vëzhgojmë grimcat më të
vogla të përfituara dhe, duke u nisur nga ato, të përpiqemi të
rindërtojmë objektin, në rastin tonë organizmin, ashtu siç veprojmë në
shkencat e tjera natyrore? Kjo metodë për një kohë të gjatë i qe
imponuar hulumtimit biologjik, ose më saktë, për një kohë të gjatë ajo
qe marrë për ideal të hulumtimit biologjik.

Ndërkaq ajo dha vetëm pak rezultate të kënaqshme. Por, si të veprojmë
pra? Këtu, në fillim të ekspozesë sonë, ne mund të bëjmë vetëm një
konstatim negativ: ajo metodë nuk kënaq në një mënyrë a në një tjetër”.

Duke theksuar se ndërmjet objektit e metodës ekziston ndërlidhja,
marrëdhënia e ndërsjellë, autori përfundon: “Në vend të rregullës
tradicionale që të studiohet “nga e ulëta drejt më të lartës”, nga e
thjeshta drejt të ndërlikuarës, në raport me fenomenin e organizmit
duhet ndjekur rrugën e kundërt. Duke marrë kështu njeriun për pikënisje,
do të përpiqemi të kuptojmë jetën dhe sjelljet e qenieve të tjera të
gjalla...”

Për këtë natyrë “të përmbysur” të jetës Karl Jaspers shkruan në
Psikopatologjinë e përgjithshme (1934): “Mirëpo konceptimi gjenetik, të
cilin e quajnë edhe “shpjegim psikologjik” kundruall shpjegimit
objektiv, kauzal që ka një natyrë tjetër, ndeshet shumë shpejt me
kufijtë e vet, sidomos në psikopatologji. Faktet psikike shfaqen
tërësisht të reja, në një mënyrë të pakuptueshme.

Ato vijnë njëra pas tjetrës, kurse nuk rrjedhin njëra nga tjetra.

Etapat e evolucionit psikik të një jeteje normale, periudhat dhe fazat e
një jeteje anormale, ofrojnë seri të tilla të pakuptueshme në kohë. Me
këtë rast prerja për së gjati e psikikës s’mund të kuptohet, as
përafërsisht, në gjenezën e vet.

Duhet t’u gjendet shkaku shpjegues, siç veprohet me objektet e shkencave
natyrore, kur këto nuk mund të studiohen përbrenda, ashtu siç nuk mund
të studiohen së jashtmi faktet psikologjike”.

Në vazhdim Jaspersi vë në pah dallimin e konceptimit (verstehen), që
arrihet me “ndërdepërtim” psikologjik, dhe shpjegimit (erklaren), që
paraqet zbulimin e lidhjeve, shkaqeve e pasojave objektive me metodën e
shkencave natyrore, ndaj përfundon: Këtu është fjala për burimet
ekstreme të njohjes, që ndryshojnë thellësisht njëri prej tjetrit”.

Luis de Broglie, fituesi i Çmimit Nobël për fizikë më 1929: “Pra është e
besueshme se shpjegimi i plotë i jetës me ndihmën e njohurive tona të
tanishme fiziko-kimike është i pamundshëm”

Biologu zviceran E. Guyenot e mbështet mendimin për dallimin thelbësor
ndërmjet jetës dhe dukurive fiziko-kimike, ndaj arsyeton: “Fizikanët
duhet të jenë të vetëdijshëm për faktin se ne, biologët, që kemi dhënë
aq shumë mund ta shprehim jetën me formula fiziko-kimike, ndeshëm një
gjë që s’mund të zgjidhet dhe kjo është jeta. Jeta ka zbuluar formën e
organizuar. Nuk e ka zbuluar një herë, veçse miliona herë, gjatë
miliarda vitesh. Qëndron këtu një aftësi konstruktive që i ikën çdo
shpjegimi fiziko-kimik”.

André Lwoff, fituesi i Çmimit Nobël për mjekësi, 1965, (biolog frëng, i
njohur për hulumtimet e mekanizmave trashëguese të viruseve dhe
bakterieve): “Jeta mund të përkufizohet si cilësi, manifestim ose si
gjendje e organizmit. Organizmi është sistem i pavarur i strukturave dhe
funksioneve në varësi të ndërsjellë, i aftë për t’u riprodhuar... Është
pohuar dendur se viruset janë lidhja ndërmjet substancave organike dhe
“materies së gjallë”: Në të vërtetë, “materia e gjallë” nuk ekziston.

Një element qelizor, siç është albumina, ose enzima ose acidi nukleik,
s’është i gjallë. Vetëm organizmi është i gjallë, ndërkaq organizmi
përfaqëson shumë më tepër se sa masa e këtyre pjesëve. U arrit të
përfitohet sinteza e proteinave të viruseve IN VITRO dhe gjithashtu
acidi nukleik i viruseve.

Në bazë të kësaj, s’është e mundshme të flitet për “sintezën e jetës”,
sepse në të gjitha këto hulumtime doemos merr pjesë një substancë që i
huazohet virusit, e cila, në të vërtetë, është materie gjenetike
specifike për nukleotidet... Jeta dikur spontanisht lindi.

Është lehtë të sintetizohen ca elemente amidonesh a acidesh nukleike,
por deri më tani s’qe e mundshme të krijohet vetë organizmi.
Rikonstruimi i një bakterie tani për tani është jashtë mundësisë
sonë...” (Intervistë në Le Monde).

Mosbesim të ngjashëm shpreh edhe psikologu i famshëm - eksperimentalisti
Ivan Pavlov: “Me mijëra vjet njerëzimi hulumton dukuritë psikologjike,
dukuritë e jetës shpirtërore, të shpirtit njerëzor. Dhe s’janë vetëm
psikologët specialistë që merren me këtë punë, por gjithashtu tërë arti,
tërë letërsia, të gjitha shprehjet e mekanizmit të jetës psikike të
njerëzimit.

Me mijëra faqe janë mbushur me shpalimin e botës së brendshme të
njeriut, kurse deri më tani ne s’kemi arritur kurrfarë suksesi në këtë
orvatje, s’kemi konstatuar asnjë ligj që drejton jetën psikike të
njeriut”.

“Metodat me të cilat organet shërbehen për ndërtimin e vet, janë të
huaja për mendjen e njeriut. Tërë ai material rrjedh prej një qelize të
vetme, sikur tërë shtëpia të dilte nga një tullë magjike, e cila hedh
nga vetja vargun e tullave të tjera. Dhe këto, pa pritur projektin e
arkitektit, as ardhjen e muratorit, vetvetiu do të bashkoheshin në mure,
do të shndërroheshin në dritare sipas nevojës, në tjegulla pullazi, në
thëngjill për ngrohje dhe në ujët e nevojshëm për kuzhinë dhe banjo...
Organet zhvillohen me mënyrën dhe mjetet, me të cilat shërbeheshin zanat
e përrallave për fëmijët e kohëve të shkuara... Arsyeja jonë s’mund ta
gjejë veten kurrsesi në botën e organeve të brendshme. Ajo vetë bëri
konstruksionin e trupit sipas universit kozmik e jo sipas mekanizmit të
brendshëm të ndërlikuar të qenieve të gjalla”.

Dhe më tutje: “Tani për tani ende s’kemi arritur të kuptojmë në ç’gjë
bazohet organizimi i trupit tonë, energjitë e tij ushqyese, nervore e
shpirtërore. Ligjet e fizikës dhe të kimisë mund të aplikohen plotësisht
në materien e vdekur dhe vetëm pjesërisht në njeriun.

Duhet t’i shkundim përfundimisht iluzionet e shekullit XIX, dogmat e
Jacques Loebit, atyre koncepteve fëmijërore fiziko-kimike për qenien
njerëzore, të cilave, për fat të keq, edhe sot u besojnë shumë fiziologë
e mjekë”.

nga Alberti Sun 25 Jul 2010 - 23:24

Jeta është mrekulli, jo fenomen

Syri i njeriut përbëhet nga kokërdhoku i vendosur në zgavrën e syrit të
mbushur me gjëndra dhjamore. Aparati i tij mbrojtës përbëhet nga kapaku i
epërm e i poshtëm i syrit, qepalla, vetulla, mukoza dhe koniuktivi.

Lëvizja e syve në të gjitha drejtimet mundësohet nga aparati motorik i
përbërë prej katër muskujsh të drejtë e prej dy të pjerrët të syrit,
kurse lehtësohet nga aparati lotues (gjëndra lotuese, qesja e lotit dhe
kanali i lotit), që mban lagështinë në zgavrën e syrit dhe mbron syrin
nga infektimet. Kokërdhoku përbëhet nga tri mbështjellëse.

Nga jashtë është e bardha e syrit - e fortë dhe e patejdukshme, e cila
nga ana e përparme kalon në kornenë e tejdukshme. Nën të bardhën e syrit
gjendet delli nëpër të cilin kalojnë enët e gjakut për të ushqyer
syrin.

Rëndësi më të madhe për funksionin e syrit ka e treta, mbështjellësja e
brendshme, retina, në të cilën gjendet aparati pranues i shqisës së të
parit: qelizat e ndieshme në trajtë thupërash e konesh nga të cilat
nisen fijet e ndieshme të nervit të të parit.

Brendia e kokërdhokut është e plotësuar me trup elastik e të tejdukshëm
të qelqtë, në anën e përparme të të cilit gjendet thjerrëza bikonvekse e
mbështetur për bebëzen e syrit dhe e lidhur me indet e mbështjellëses
së vet koniuktive për trupin ciliar.

Rrezet e dritës vijnë nëpër kornenë në sy, thehen nëpër thjerrëz dhe
projektohen në prapavinë e syrit ku formohen fotografitë e përmbysura të
objektit të shikuar, të cilat nervi i të parit i dërgon në qendrat
optike të trurit.

Çdonjëri nga të dy sytë pranon fotografinë e objektit nga pozita tjetër.
Përçuesit nervorë shkojnë në qendrat subkortikale të të parit dhe prej
aty më tej në korën e segmentit zverkor të trurit të madh, ku gjendet
qendra për perceptimin e të parit.

Me bashkimin e të dy fotografive, të sjella në qendër nga të dy sytë,
krijohet fotografia unike plastike e objektit. Për funksionin e syrit
rëndësi të pazëvendësueshme ka loti që tajohet nga gjëndrat e lotëve.

Përveç që ruan lagështinë e kornesë së syrit, ndërmjet tjerash ai
përmban licozimë, materie kjo që zbërthen mikroorganizmat dhe kështu
syrin e mbron nga infeksioni. Punën e gjëndrave të lotëve e rregullon
nervi i shtatë i trurit (nervus facialis).

Si bakterocid loti i njeriut ua shkon preparateve farmaceutike dhe
konsiderohet se shkatërron mbi 100 shkaktarë të sëmundjeve. Këtë cilësi
loti e ruan edhe i zbutur për 6000 herë. Mëlqia kryen disa funksione të
ndryshme. Si gjëndër me sekrecion të jashtëm tajon vrerin, kurse shërben
edhe për të depozituar hekurin dhe vitaminën B 12.

Materiet që hidhen përmes mëlqisë së pari në të detoksikohen me procese
të ndërlikuara të oksidimit, reduksionit, hidrolizës dhe konjugacionit.
Në mëlqi zhvillohen procese të shumta të metabolizmit intermedial.

Shërben për të depozituar gjykogjenin dhe rregullon koncentrimin e tij
në gjak. - Gjaku u sjell ca pjesëve të trupit ushqim, bart oksigjenin
nga mushkëritë në inde dhe mënjanon nga trupi materiet e panevojshme;
bart hormonet dhe antitrupat, bartësit e forcës mbrojtëse të organizmit,
pastaj merr pjesë për të rregulluar temperaturën e trupit.

Rruzat e bardha të gjakut shkatërrojnë materiet dhe bakteriet e huaja e
të dëmshme, që depërtojnë në organizëm. - Truri përbëhet nga truri i
përparmë me dy hemisfera të mëdha trunore, nga mestruri, truri i mesëm
dhe ndajtruri të cilit i përkasin ura dhe palca e zgjatur.

Truri është i mbështjellë me tri membrana, me të fortën, të butën dhe me
membranën lidhëse. Indi trunor përbëhet nga substanca e përhitur dhe e
bardhë.

Në substancën e përhitur gjenden stacionet nervore, ndërkaq në të
bardhën - fundet e fijeve motorike e sensibile nervore. Në palcën e
zgjatur dhe në urën e Varolit janë të vendosura bërthamat e shumicës së
nervave trunore receptuese dhe efektore.

Ndaj truri ka pjesën kryesore në realizimin e veprimeve refleksive,
kurse përcjell impulset nervore nga palca kurrizore në shumë qendra
kortikale të trurit të madh dhe anasjelltas.

Truri i vogël është qendër e rëndësishme për të rregulluar ekuilibrin
dhe tonusin e muskujve. Truri i mesëm përfshin këmbët trunore dhe një
pllakë me katër gungëza. Në dy gungëzat e përparme mbërthehen fillet e
udhës së të parit, që shërbejnë për refleksin e bebes së syrit, ndërkaq
gungëzat e sprasme janë pjesë e qendrës subkortikale të dëgjimit.

Në zonën e trurit të mesëm janë të vendosura bërthamat e nervave
trunore, nga të cilat më të rëndësishmet janë substanca e zezë, bërthama
e kuqe, bërthamat e nervave që lëvizin syrin. Truri i mesëm në mënyrë
të drejtpërdrejtë kalon mestrurin jo aq të madh.

Pjesën dërrmuese të mestrurit e përbëjnë gungëzat e të parit si mbledhës
të fijeve drejtuar nga qendra, të cilat dorëzojnë impulset nga shumica e
receptorëve në organizëm.

Substanca e hirtë te truri i madh përbën sipërfaqen ose koren e
hemisferave të mëdha në të cilën gjenden nyjet subkortikale nervore:
trupi i vijosur dhe trupi i bardhë. Tek sisorët e lartë dhe tek njeriu
është zhvilluar sidomos i ashtuquajturi trupi i zhubravitur, fijet e të
cilit lidhin të dy hemisferat.

Korja e hemisferave të mëdha të trurit koordinon tërë veprimtarinë tejet
të ndërlikuar të elementeve nervore dhe në këtë mënyrë mundëson që të
realizohen funksione të larta psikike, veçanërisht mekanizmi i
reflekseve të kushtëzuara. Pesha mesatare e trurit njerëzor sillet prej
1300 deri 1400 gr dhe përmban 14-15 miliardë stacione nervore.

Shtazët kanë mjete dendur më të forta dhe më të përkryera se mjetet e
fabrikuara nga njeriu. Shembujt janë të shumtë: fari si ndriçim tek
shpezët, violina tek karkalecët, cimbali i gjinkallës dhe pastaj një
garniturë e tërë e kurtheve, grackave, rrjetave, laqeve, ngjitësve,
feçkave etj. André Tétry shkroi një libër të tërë për këto.

Sheshazi, evolucioni nuk ka shkuar në mënyrë të verbët dhe mekanike
(sepse ligji i seleksionimit vepron pikërisht kështu - në mënyrë të
verbët dhe mekanike) siç e mori me mend Darwini. Ai duket sikur ka pasur
një parim të dobishmërisë, një drejtim të volitshëm për individin dhe
kjo sikur dëfton ndonjë kuptim, që s’mund të gjendet në asnjë mënyrë në
materie.

Kuptimi supozon gjithnjë vetëdijen për qëllimin.

Gjarpëri me zile ka aftësi të jashtëzakonshme për të vërejtur dhe për të
reaguar në rrezet ultra të kuqe. Shkencëtarët e Universitetit të
Kolorados në SHBA vërtetuan se ai “detektor i rrezeve” gjendet në kokën e
gjarpërit dhe se përbëhet prej degëzimeve të imëta të nervave me qeliza
specifike që ndërrohen varësisht nga drita që bie mbi to.

Është vërtetuar me eksperimentim se vetëm 35 milisekonda pas impulsit të
dërguar të dritës, pason refleksi i gjarpërit, dhe kjo paraqet
shpejtësi rekordi të reagimit për një sistem biologjik.

Në mënyrë të ngjashme peshkaqenët kanë “antenë” tejet të ndieshme
elektrike në hundë që u mundëson të gjejnë ushqimin e fshehur në zallin e
fundit të detit. Në të vërtetë, të gjithë organizmat e detit prodhojnë
valë të dobëta elektrike, të cilat i pranojnë peshkaqenët me anë të
antenave të veta.

Dr Aleksandër Gorbovski, anëtar i Akademisë Sovjetike të Shkencave, i
kthehet një ideje, të vjetër përndryshe, të cilën edhe Einsteini e
mbështette, se në vetë strukturën e materies dhe të universit ekzistojnë
ca tipare të mistershme që ia ngarkojmë mendjes. Ja disa fragmente
interesante nga shqyrtimet e tij:

“Në ndërtimin e termitores marrin pjesë shumë, mijëra e mijëra termitë.
Dhe, pas mbarimit të punëve ndërtimore, mbin një ngrehinë e ndërlikuar
me sipërfaqe mbi 100 m2 dhe me lartësi prej 3 deri 4 m, me një sistem
vendkalimesh të zgjidhur drejt, me kanale ventilimi, depo për ushqim, me
vendet e posaçme për larva etj.”

“Qe bërë kjo provë: termitorja, ndërtimi i së cilës sapo qe filluar, u
nda në dy pjesë, kështu që termitët ishin tërësisht të ndarë. Mirëpo pa
marrë parasysh, ndërtimi i termitores vazhdonte me sukses dhe në këtë
mënyrë të gjitha kanalet, lokalet dhe depotë u kryen fare identikë - me
lidhjet e përbashkëta”.

“Mund të mendohet se çdo termit ka qenë “saktësisht i informuar” për
punën e kolegut të vet nga tabori fqinj, andaj në mënyrë tërësisht
identike, njëkohësisht, kryente punën e vet ndërtimore! Megjithatë, ai
s’ka mundur të dijë asgjë për fatin e vëllait aty afër, pa komunikuar.
Të përpiqemi ta shpjegojmë këtë fenomen”.

“Është e qartë se secili termit, veç e veç, s’është në gjendje t’i
pranojë të gjitha informatat komplete për ndërtimin e termitores në
tërësi. Individi mund “të njohë” vetëm një pjesë të procesit të
tërësishëm ku është inkuadruar. Prandaj mund të konkludohet se depoja e
të gjitha informatave bëhet popullata termite në tërësi.

Kështu ne flasim për dijen, për Dijen e Madhe, që krijohet vetëm atëherë
kur është fjala për bashkësinë e pjesëtarëve të species së njëjtë.
Mirëpo, kjo dukuri s’është e vetmuar. Kur turma e karkalecëve fluturon
zakonisht lëvizin rrugës së përcaktuar rreptësisht.

Po qe se nga ajo bashkësi ndajmë një karkalec dhe e vëndojmë në kuti të
mbyllur, i njëjti karkalec humb drejtimin e lëvizjes dhe fillon të endet
me panikë në të gjitha anët. Po qe se atë kuti e vëmë në mesin e turmës
që fluturon, karkaleci i burgosur e gjen sakaq drejtimin dhe me ngulm
fillon të lëvizë pa pushuar, tashmë vetëm në një drejtim - në drejtimin e
turmës së vet!”

“Me fjalë të tjera, te organizmat e pavarur Dija e Madhe paraqitet vetëm
në nivel të bashkësisë (dija kolektive) që përndryshe nuk ekziston tek
individi veç e veç”.

“Për një kohë të gjatë është besuar se tufën e zogjve shtegtarë, që
shpërngulen një herë në vit ndër vendet e ngrohta, e udhëheq zogu më i
vjetër e më me përvojë. Mirëpo faktet demantojnë supozimin. Ornitologu
japonez, Jamamoto Hirosuke, zbuloi se tufa e zogjve fluturon pa
udhëheqës!

Nëse, në ndonjë rast, para tufës gjendet një zog, kjo s’do të thotë se
ai ua rrëfen rrugën të tjerëve”! Ndonjëherë në krye të tufës gjendet
zogu i pafuqishëm, ende pa pupla! Jamamoto Hirosuke thotë se në gjashtë
nga dhjetë rastet tufën e udhëheq zogu i po asaj vere! Duket fare
sheshazi se zogu i tillë “nuk njeh” rrugëtimin tradicional të
fluturimit, ndaj s’mund t’i udhëheqë zogjtë më të vjetër e më me përvojë
që rrugën e njohin shumë mirë”.

Gorbovski vazhdon: “Është e njohur se nga aspekti biologjik raporti i
lindjeve të meshkujve e femrave është pothuaj i barabartë. Mirëpo, nëse
ky raport normal çrregullohet dhe njëra gjini anon, shfaqet procesi
spontan i barazimit të strukturës së gjinive.

Po qe se femrat, për çfarëdo arsye qoftë, janë në pakicë, tek të
posalindurit do të dominojnë femrat; nëse ka dukshëm më pak meshkuj,
numri i tyre do të shtohet ritmikisht. Ky proces zgjat përderisa të mos
ekuilibrohet raporti ndërmjet gjinive tërësisht”.

nga Alberti Sun 25 Jul 2010 - 23:24

“Është e qartë se individi, d.m.th. organizmi i pavarur, s’mund të
ndikojë në gjininë e pasardhësve të vet si të dojë. Me fjalë të tjera,
para nesh sërish është dukuria që përmban një ligjshmëri të caktuar.
Ndeshim përsëri një lloj veprimi të orientuar, një ndikim të jashtëm,
burimi i të cilit gjendet jashtë çdonjërit organizëm të pavarur.”

“Kjo dukuri për njerëzimin është fare e njohur. Demografët e quajnë
“fenomen i viteve të luftës”. Në kohën e luftërave dhe pas tyre vie deri
te humbja e madhe e burrave, në mënyrë që, së shpejti, numri i tyre të
rritet përpjestimisht dhe të vendoset ekuilibri i çrregulluar”.

Disa shembuj, të përmendur më herët, janë marrë nga libri i parë i
biologjisë që qëlloi pranë. Këto mrekulli të njëmendta të natyrës
religjioni i shpjegon me Mendjen më të lartë - me Zotin. Të gjitha
shpjegimet shkencore te fundja reduktohen në një: këto gjëra krijohen
vetvetiu. Edhe një besëtytni më e madhe s’do t’i imponohej frymës
njerëzore.

Të kërkosh nga unë që të pranoj se një diçka aq e përkryer dhe e
ndërlikuar si syri i njeriut ose truri u bënë vetvetiu a rastësisht,
është njësoj sikur të kërkohet ta besoj si të vërtetë tërë mitologjinë
greke. Më parë do të mund të përfundonim, bashkë me mendimtarin e madh
islamik Muhammed Gazali, se të gjitha mrekullitë janë të natyrshme dhe
se tërë natyra është e mrekullueshme njëkohësisht.

Si qëndruaka puna, pra, me këtë “vetorganizim” famoz të materies, me
këtë krijim “vetvetiu” të aparaturave jashtëzakonisht të ndërlikuara, me
të cilat është e mbushur bota e gjallë?

Të provojmë ta tregojmë këtë gjë në shembullin e vetëkrijimit (krijimit
të rastësishëm) të një molekule amidone, që është baza materiale e
secilës formë të jetës që e njohim në tokë.

Fizikani zviceran Charles Eugene Guye u përpoq të bëjë llogarinë e
gjasës për formimin e një molekule të proteinës-rastësisht. Dihet se
molekula e proteinës përbëhet nga katër elemente të ndryshme më së paku.
Për thjeshtim, Guye u nis duke llogaritur se molekula përbëhet nga dy
elemente me supozim se molekula përbëhet nga 2000 atome me peshë atomike
10 dhe me disimetri prej 0,9.

Me këto supozime të thjeshtuara, gjasa që proteina të jetë formuar
rastësisht sipas llogaritjes së Ch. E. Guyeit ishte 2,02x10-321. Nëse
këtë rezultat e kundrojmë në kufijtë e kohës dhe të madhësisë së
planetit tonë, del se gjasa për t’u formuar vetëm një molekulë e Guyeit
kërkon kohën prej 10234 biliona vjetësh bashkë me supozimin prej 500
vibracionesh në sekondë. Përjashtohet, prandaj, mundësia se jeta është
formuar nga loja e rastësisë natyrore për vetëm këto dy miliardë vjet,
aq sa llogaritet të jetë e vjetër Toka jonë.

Llogaritjen e përsëriti Manfred Eigen i Institutit për kimi biofizike
Max Plank në Götingen, RF Gjermane, fitues i Çmimit Nobël për kimi, më
1968. Ai dëshmoi se për t’u gjeneruar një molekulë proteine me lojën e
rastit, planeti ynë dhe të gjithë ujërat e tij nuk mjaftojnë fare.

Madje sikur edhe i tërë universi të ishte i mbushur me substanca kimike,
që do të kombinoheshin pandërprerë, dhjetë miliardë vjet, sa ka lindja e
gjithësisë, do të ishin ende të pamjaftueshëm për t’u formuar ndonjë
tip i caktuar i proteinës. I ballafaquar me këtë fat, Eigeni formuloi
hipotezën e evolucionit para jetës, përkatësisht “jeta para jetës”, siç e
emëruan këtë teori, sepse acidit nukleik praktikisht ia pranoi ca
aftësi jetësore. Sidoqoftë, përnjëherësh në materie gjendet një princip i
rendit, i zgjedhjes, i përshtatjes, përkundër kaosit dhe entropisë,
princip që s’ka sesi të hyjë në përkufizimin e materies.

Shkencëtarët britanikë Frederich Hoyle, ish-kryetar i Shoqatës
Mbretërore Astronomike dhe prof. Çandra Vikrama i Universitetit të
Kardifit, duke pasur parasysh të njëjtën çështje, ngritën hipotezën se
jeta s’ka filluar në Tokë, por se është “importuar” përmes reve të
pluhurit të gjithësisë nga thellësitë e kozmosit.

Sipas tyre, aktiviteti biologjik në kozmos ka filluar shumë më herët se
vetë krijimi i Tokës. Autori sovjetik R. Balandin shkruan: “Sikur në
Tokë për miliona vjet të punonin miliona laboratorë, që do të
sintetizonin (falë rrethanave fatlume) bashkëdyzime kimike, gjasat a
shanset për t’u krijuar jeta nga epruveta do të ishin gjithnjë minimale.
Sipas llogaritjeve të J. Holdenit, shansi i tillë bie në 1,31030 nga të
gjitha mundësitë.

Kështu qëndron puna me vetorganizimin e një molekule të amidonës, që
ndaj organizmit të gjallë ka atë raport sikur tulla ndaj shtëpisë së
kryer. Si të shpjegohet përsosmëria e syrit njerëzor tash me
vetorganizimin e materies, qoftë edhe “i një niveli më të lartë”?

3. Shkenca e veçanërisht biologjia molekulare ia arriti që honin aq të
madh ndërmjet materies së vdekur e të gjallë ta reduktojë në një
distancë fare të vogël. Mirëpo ajo distancë e vogël në sytë e njerëzve
të ditur e të çështjes mbetet gjithnjë tejet e madhe, fare e pamposhtur.
Nënçmimi i kësaj distance të pamposhtur (mbase edhe të pamposhtshme)
ose lënia pas dore e saj, shkencërisht s’është qëndrim serioz dhe i
përket tendencave të materializmit zyrtar.

Si të shpjegohet ky paradoks: nëse duke gërmuar ndeshim dy gurë në
njëfarë rendi, ose të latuar për t’i shërbyer ndonjë qëllimi, ne
përfundojmë se kjo është vepër e njeriut në të kaluarën e lashtë.

Nëse pranë të njëjtit gur ndeshim kafkën e njeriut, deri në pafundësi më
të përkryer se mjeti i gurtë, ne nuk e mbështesim tezën se është fjala
për konstruksion të ndonjë qenie të vetëdijshme. Ajo kafkë a skelet aq
të përsosur qenkan bërë vetvetiu a rastësisht, sido me qenë pa
ndërmjetësinë e arsyes a të vetëdijës. Kur njeriu mohon Zotin, a s’është
ndonjëherë tekanjoz?

Mendjeshkurtësia e njeriut bashkëkohor vërehet më së tepërmi kur mbron
bindjen se të gjitha gjërat i ka të qarta. Urtia e tij është një shumë e
diturisë së tij dhe e sasisë tepër të madhe të paditurisë, të cilën ai
s’e vëren, ose më mirë me thënë, e merr si të njohur.

Edhe para fshehtësisë më të madhe ai sillet me vetëbesim e mendjemadhësi.

Ai nuk e sheh enigmën dhe pikërisht këtu vërehet dimensioni kolosal i
paditurisë dhe i paragjykimit të tij. Dallëndyshet nga Evropa e Mesme në
vjeshtë fluturojnë kah vendet e largëta të Afrikës. Në pranverë kthehen
dhe ndalen mbi pullazin e njëjtë, ku lanë folenë. Si e dinë se duhet të
nisen, së pari, dhe kohën kur duhet të nisën rrugës së largët?

Dhe kur kthehen, si dinë ta gjejnë folenë e vet nën kulmin e njërës nga
mijëra shtëpitë e qytetit milionësh? - Në këtë pyetje injoranti ynë
mendjemadh përgjigjet me lehtësi: fare thjesht, udhëhiqen nga instinkti.
Ose: kemi të bëjmë me seleksionimin natyror - lloji i dallëndyshes që
“kuptoi” se në dimër duhet të shpërngulet në vende më të nxehta, mbeti
gjallë.

Llojet që s’e kuptuan këtë gjë, u zhdukën. Gjatë luftës së pandërprerë
me kushtet natyrore, nën të cilat ky lloj zogjsh u zhvillua,
dallëndyshet dalëngadalë kuptuan se për të mbetur gjallë duhet të
shpërngulen. Instinkti i tyre i shpërnguljes është rezultat i kësaj
urtie të akumuluar për mijëra gjenerata, etj. etj.

E keqja nuk qëndron te kjo përgjigje boshe. E keqja është se
bashkëbiseduesi ynë konsideron të ketë dhënë ndonjë përgjigje në
përgjithësi, me një fjalë, se e eliminon enigmën që është dhe kushti i
parë i hulumtimit dhe i arritjes të së vërtetës.

Përgjigjja e gënjeshtërt është si ilaçi i gënjeshtërt, po aq e
rrezikshme: ajo nuk shëron, por paralizon përpjekjen tonë, krijon bindje
të gënjeshtërt. Teorinë e përgjithshme të relativitetit e kemi në saje
të faktit se Einsteini pa enigmën aty ku të tjerëve u dukej çdo gjë e
qartë.

Më në fund, qëllimi i tërë artit, i filozofisë, i religjionit është që
njeriut t’ia përkujtojnë enigmat, fshehtësitë, pyetjet; ky është zgjimi i
vetëdijës sonë, mbase jo gjithmonë në drejtim të diturisë e të njohjes,
porse kah shndërrimi i paditurisë sonë, për të cilën s’jemi të
vetëdijshëm, në padituri për të cilën jemi të vetëdijshëm.

Dhe ky fakt përmban atë dallim të pakufishëm që ndan të marrin nga i
urti. Ndonjëherë të dytë po aq pak dinë për ndonjë çështje të pazbuluar,
por për ndryshim nga i urti, i padijshmi mosnjohjen e vet e konsideron
për njohje dhe sillet sikur çdo gjë e ka të qartë.

Me një fjalë, ai është i verbër për çështjen, në rastin tonë - i verbër
para mrekullisë. (Në jetën e përditshme kjo situatë dendur ka pasoja
tragjike: injorantët janë shumë të sigurt, ndërkaq të urtit hamenden si
Hamleti, prandaj në disa raste injorantët fitojnë epërsi të dukshme).
Kjo gjendje është në kundërshtim të plotë me gjendjen shpirtërore të
meditimit.

Sepse, meditohet aty ku bota shfaqet plot pyetje, enigma, fshehtësi.
S’ka meditim aty ku “çdo gjë është e qartë”. Platoni thoshte se habia
është burimi i tërë filozofisë, kurse Jaspersi se “të habitesh do të
thotë të synosh nga njohja”.

Ndjenja e fshehtësisë dhe e meditimit shkojnë bashkë. Në këtë pikë
lidhen religjioni e meditimi. Është gjendja kur pajtohet fryma. Injorimi
i fshehtësisë është njëri nga aspektet e rëndësishme të ateizmit
praktik. Jeta e njeriut-masë karakterizohet me mungesën e meditimit. Ky
tip njeriu nuk sheh gjëkundi enigmë, fshehtësi.

Ai nuk habitet, nuk mrekullohet, nuk ndien frikë para të panjohurës. Me
një fjalë, ai s’jeton me frymën. Nëse megjithatë shtrohet ndonjë
çështje, ai e emërton, i vë etiketë dhe vazhdon të jetojë i vetëgënjyer
se çështjen e ka zgjidhur përfundimisht. Emërtime të tilla janë p.sh.
instinkti, vetorganizimi i materies në nivel më të lartë, trajtat e
ndërlikuara të materies tejet të organizuar e të ngj.

Me vetë shkencëtarët nuk mund ta kuptojmë jetën, sepse jeta është po aq
mrekulli sa dhe fenomen. “Druri më befason gjer në admirim, “thotë
piktori Jean Dubuffet. Habia dhe admirimi është forma më e lartë, mbase
dhe e vetme e njohjes dhe e konceptimit të jetës.

nga Alberti Sun 25 Jul 2010 - 23:25

KUPTIMI I HUMANIZMIT

Të synosh kënaqësinë e t’i ikish dhembjes - me këtë fjali lapidare dy
përfaqësues të mendimit materialist - Epikuri i Antikës dhe Holbachu i
Perëndimit - përkufizojnë themelet e jetës së tërësishme dhe së këndejmi
edhe bazat e sprasme jo vetëm të sjelljes njerëzore, por edhe të asaj
shtazore.

Materializmi gjithnjë do të gjejë të përbashkëtën te njeriu dhe shtaza,
religjioni do të theksojë ato që i dallojnë. Qëllimi i shumë kulteve dhe
i ndalimeve religjioze është nënvizimi a theksimi i këtij dallimi. Në
disa raste edhe te materializmi hasim të njëjtin interesim për të
argumentuar natyrën shtazore të njeriut, interesim që tanimë s’ka të
bëjë me interesin e zakonshëm për të vërtetën.

Darwini s’e bëri njeriun shtazë, mirëpo ia ktheu vetëdijën për origjinën
e tij shtazore. Nga kjo vetëdije pasuan pastaj “konkludimet përkatëse”,
morale e politike: kolektivi njerëzor është turmë në formë të
civilizuar, kurse civilizimi është zgjim njerëzor, pushtim i natyrës,
mposhtje e ndjenjës për jetë biologjike, për jetë me shqisa në vend të
jetës me shpirt.

Me ta përcaktuar unitetin (ose kontinuitetin) ndërmjet shtazës dhe
njeriut, revolucioni hoqi kundërshtinë ndërmjet natyrës dhe kulturës.
Duke u nisur nga premisa tërësisht e kundërt, religjioni vuri këtë
kundërshti. Për këtë arsye që nga akti i Krijimit, njeriu, por dhe e
tërë kultura me të, është në përleshje të papushuar me tërë rrjedhën e
historisë njerëzore. Këtu filloi çarja ndërmjet kulturës dhe
civilizimit.

“Njeriu është shtazë që refuzon të jetë e tillë” (Camus). Thelbi i
qëndrimit religjioz është pikërisht në këtë fakt negativ, në këtë
“refuzim të madh” (A. N. Whitehead).

Sepse religjioni sikur thotë: shihni ç’bëjnë shtazët për të bërë ju të
kundërtën: ato mbllaçitin-ju agjëroni; ato ndërzehen - ju përmbahuni;
ato shkojnë në mori - ju vetmohuni; ato synojnë kënaqësinë dhe ikjen nga
dhembja - ju sfidoni sprovat. Me një fjalë, ato jetojnë me trup - ju
jetoni me shpirt.

Ky mospranim i pozitës zoologjike, ky “synim negativ”, për arsyen dhe
Darwinin plotësisht i pashpjegueshëm, është fakt magjistral i jetës së
njeriut në këtë planet. Ai mund të jetë mallkim a privilegj i njeriut,
porse është e vetmja e vërtetë e njëmendtë për ekzistencën njerëzore.
Mënjanone këtë “rebelim” të njeriut dhe jeta njerëzore në çast zhduket.
S’ka më religjion, art, poezi, flijim dhe dramë; mbeti vetëm të qenët,
vetëm funksionimi, i pakuptim dhe i paqenë.

Në të vërtetë, ndërmjet njeriut dhe shtazës ekziston edhe paralelizmi i
plotë edhe ballafaqimi absolut. Ngjashmëria i përket aspektit biologjik e
konstitucional, pra mekanik. Ballafaqimi absolut, nga ana tjetër, i
përket aspektit esencial, shpirtëror.

Shtaza është e pafajshme, pa mëkate, neutrale moralisht sikur send.
Njeriu asnjëherë s’është i këtillë dhe që nga çasti i”shtazës së
njerëzuar”, që nga “prologu dramatik në qiell” ose “flakja në tokë”,
njeriu s’mund të zgjedhë kah pafajësia shtazore.

Njeriu “është lënë i lirë” pa mundësi kthimi,ndaj çdo zgjidhje frojdiane
përjashtohet. Që nga ky çast, ai s’mund të jetë më njeri a shtazë. Mund
të jetë vetëm njeri ose jonjeri.

Nëse njeriu do të ishte vetëm shtazë më e përkryer, jeta e tij do të
ishte e thjeshtë dhe pa enigma. Pikërisht meqë s’është kështu dhe sepse
njeriu është “krimb i tokës e fëmijë i qiellit”, sepse është krijuar, ai
është qenie e disharmonisë, ndërkaq “harmonia euklidiane” është e
pamundshme.

Mbi faktin e Krijimit bazohen jo vetëm të gjitha të vërtetat e
thella,por edhe të gjitha paragjykimet e tmerrshme të jetës së njeriut.
Mbi atë fakt nuk bazohet vetëm madhështia, moraliteti, synimet e
tragjika, por edhe të gjitha dyshimet, pakënaqësitë, mallkimi, egërsia
dhe e liga. Shtaza nuk njeh as njërën, as tjetrën dhe këtu qëndron
rëndësia e këtij çasti epokal.

Çështja e Krijimit në të vërtetë është çështje e lirisë njerëzore.
Sepse,nëse pranoni se njeriu s’ka liri, se të gjitha veprimet e tij janë
të paracaktuara, pa marrë parasysh me ç’gjë - me atë brenda tij a me
atë jashtë tij - Zotin ju mund ta konsideroni të tepërt për të shpjeguar
dhe për të kuptuar botën, së paku ashtu si e shihni.

Mirëpo nëse krijesës suaj ia njihni lirinë, nëse e bëni përgjegjës, ju e
pranoni Zotin heshtazi ose sheshazi. Sepse vetëm Zoti ka mundë të
krijojë qenie të lirë dhe vetëm me aktin e krijimit ajo liri është
vendosur.

Ajo s’ka mundë të jetë pasojë e zhvillimit. Liria dhe prodhimi janë
nocione disparate, të kundërshtueshme. Asnjë prodhim, qoftë përnjëherësh
i krijuar, qoftë me evolucion, s’mund të ketë lirinë. As Zoti kur e
bëri individin, as artistët kur e bëjnë këtë gjë, nuk i konstruktojnë.

Ata i “krijojnë”. Ai që konstrukton, nuk përfiton individin
(personalitetin), por skemën, por njeriun-pllakat. Personaliteti s’mund
të konstruktohet. Nuk e di ç’domethënie do të kishte portreti pa Zot.
Diç e tillë pa Zot nuk ekziston.

Mbase, herët a vonë, deri në fund të këtij shekulli ose gjatë miliona
vitesh të progresit të civilizimit, njeriu do të prodhojë imitimin e
vet, ndonjë robot a monstrum, shumë të ngjashëm me konstruktorin. Ajo
makinë antropomorfe do të jetë tejet, tejet e ngjashme me njeriun, por
që tani një gjë është e sigurt: ajo s’do të jetë e lirë, ajo do të bëjë
vetëm ato që njeriu ia ka vënë nga fillimi.

Këtu qëndron madhështia e krijimit dhe e papërsëritshmja e këtij akti,
pakrahasueshmëria me çfarëdo që ngjau para e pas kësaj në kozmos. Në një
neon të amshimit filloi të ekzistojë krijesa e lirë. Sikur të mos ishte
kjo prekje hyjnore, si rezultat i evolucionit ne do të kishim jo
njerinë, por shkallën më të lartë të shtazës, mbishtazën, monstrumin me
trup dhe intelekt njeriu, mirëpo pa zemër, pa vete. Intelekti i tij
madje, pa skrupuj moralë, do të ishte më efikas dhe në të njëjtën masë -
më mizor.

Disa krijesat e tilla i paramenduan si qenie nga ndonjë planet i largët i
gjithësisë; të tjerët i panë si prodhim të civilizimit tonë në ndonjë
shkallë të marrë me mend. Te Fausti i Goethes figuron një krijesë e
tillë, por ajo s’është njeri, është kuazinjeri - Homunkulus.

Do vënë re se ndërmjet amoralitetit, pashpirtësisë të një homunkulusi
dhe amoralitetit të njeriut më të shthurur s’ka asnjë analogji. Njeriu
mund të veprojë në kundërshtim me normat morale, por ai - sikur monstrum
- s’mund të jetë jashtë sferës morale, përtej mirësisë e ligësisë, ai
s’mund “të shkyçet”, “të shkulet”.

Në përvojën praktike morale, madje edhe prirja e njeriut të mëkatojë bie
në sy më tepër se synimi për të jetuar drejt. Aftësia e tij për t’u
kredhur në thellësitë e mëkatit sikur është më e madhe nga aftësia për
t’u ngjitur në majat e virtytit.

Fytyrat negative janë më bindëse se ato pozitive, kurse poeti që na e
përshkruan karakterin negativ ka vazhdimisht përparësi ndaj atij që do
të përshkruajë heroin. Sidoqoftë, njeriu është ose i mirë, ose i keq,
por asnjëherë i pafajshëm, dhe mbase këtu qëndron kuptimi i mbramë i
rrëfimit biblik për mëkatin lindor, për paramëkatin.

Njerëzimi s’është mëkatar, por s’është as i pafajshëm. Nga Dëbimi prej
parajse, Adami (njeriu) s’mund të lirohet nga liria, të dalë nga drama e
mirësisë dhe e ligësisë, të jetë i pafajshëm, siç është, të themi,
shtaza ose engjëlli. Ai duhet të zgjedhë, të përdorë lirinë e vet, të
jetë i mirë ose i keq, me një fjalë - të jetë njeri. Kjo aftësi e
zgjedhjes, madje pa marrë parasysh rezultatin, është forma më e lartë e
ekzistencës që është përgjithësisht e mundshme në gjithësi.

Njeriu ka shpirtin, por psikologjia s’është shkenca mbi të. Shkenca mbi
shpirtin s’mund të ekzistojë. Psikologjia trajton një sferë të caktuar
të një doze të brendësisë, atë që brendia e njeriut merr nga bota e
jashtme, kalimtare dhe e zhdukshme, ose atë që është amorfe dhe e
njëtrajtshme.

Prandaj mund të flitet për psikofiziologji, për psikometri, për
psikohigjienë, për fizikë të psikës. Mundësia e psikologjisë sasiore
vërteton tezën për natyrën e jashtme, mekanike, sasiore, pra
joshpirtërore të mendimit e të ndjenjës. Psikologjia animale dhe
njerëzore mund të përbëjnë tërësinë pikërisht sepse psikologjia s’ka të
bëjë me shpirtin, por vetëm me manifestimet e psikikës.

Psikologu i njohur John Watson shkruan: “Psikologjia njerëzore, siç e
kupton bihevioristi, duhet të ndërtohet sipas shembullit të psikologjisë
objektive dhe eksperimentale të shtazëve, duke huazuar nga ajo lëndën e
hulumtimit,metodën, qëllimin, kështu që nuk ekzistojnë dy psikologji,
njerëzore e shtazore, të ndara me perden e hekurt, pa e njohur
njëra-tjetrën, duke pasur lëndë rrënjësisht të ndryshme, metoda e
qëllime, por një psikologji unike që zë vend në vargun e shkencave
natyrore”.

Ky citat flet vetvetiu. Lindja do të thoshte se psikologjia është
shkenca për “nefsin”, por jo edhe shkenca për “ruh”. Psikologjia është
shkenca e nivelit biologjik, por jo e nivelit personal. Sepse janë tre
rrathë: mekanik-biologjik-personalist, që u përgjigjen tri shkallëve të
realitetit: materia - jeta - personaliteti.

Në të vërtetë, mendimi edhe në lëmin shpirtëror do të imponojë gjithnjë
metodën shkencore, metoda shkencore gjithnjë, tekefundit, do të zbatojë
dhe do të vërtetojë kauzalitetin absolut, ndërkaq ky vetvetiu do të
thotë mohim i lirisë e cila është esenca e shpirtit.

Përpjekja jonë që “të studiojmë” shpirtin në fund vazhdimisht do të
detyrohet të sjellë mohimin e “objektit të studimit”. Nga ky rreth
magjik nuk dilet kurrsesi. Kjo gjë shpjegon se përse psikanaliza që nga
metoda e vet është dashur të jetë e lidhur patjetër me konkludimet
ateiste.

nga Alberti Sun 25 Jul 2010 - 23:25

Barazia dhe vëllazërimi i njerëzve është i mundshëm vetëm po qe se
njeriun e ka krijuar Zoti. Barazia e njerëzve është fakt shpirtëror e
jo natyror (fizik ose intelektual).

Ajo ekziston si vlerë e barabartë morale e njeriut, si dinjitet
njerëzor, si vlerë e patjetërsueshme e barabartë e personalitetit
njerëzor. Anasjelltas, si qenie fizike, mendore dhe shoqërore, si
anëtarë të kolektivit, të popullit, të klasës, të sistemit politik,
njerëzit gjithnjë janë tejet të pabarabartë dhe ky është një fakt para
të cilit është e kotë t’i mbyllësh sytë.

Nëse s’e pranoni shpirtëroren e njeriut - atë fakt të rendit religjioz -
ju humbisni bazën e vetme reale të barazisë njerëzore; barazia atëbotë
bëhet frazë pa mbështetje dhe pa vatër dhe, si e tillë, ajo do të
zbrapset shpejt para fakteve evidente të pabarazisë njerëzore, ose, edhe
më tej, para synimit natyror të njeriut të sundojë dhe të nënshtrohet,
pra të jetë i pabarabartë.

Posa të braktiset qasja religjioze, hapësirën boshe sakaq e plotësojnë
pabarazitë e ndryshme racore, nacionale, klasore, politike.

Dinjiteti i njeriut s’ka mundur të zbulohet as me biologji, as me
psikologji, as me shkencë përgjithësisht. Ai është çështje e rendit
shpirtëror. Para se barazinë, shkenca me “vëzhgim objektiv” do të
vërtetonte pabarazinë e njerëzve, ndaj “racizmi shkencor” është fare i
mundshëm dhe logjik.

Etika e një Sokrati, e një Pitagore ose e një Seneke në pjesën e vet më
të mirë nuk mbetet prapa etikës së religjioneve të shpallura (Judaizmi,
Krishterimi, Islami), por dallimi është tejet i qartë: vetëm etika e
religjioneve të shpallura pati për postulat barazinë e të gjithë
njerëzve si krijesa të Zotit.

Njeriu i Antikës ishte i lidhur fort për bashkësinë, për shtetin, kombin
ose klasën të cilës i përkiste. Madje edhe një frymë e tillë siç ishte
Platoni nuk mundi të lirohej nga parafytyrimi mbi pabarazinë e
domosdoshme të njerëzve.

Anasjelltas, religjionet e shpallura si gurë orientimi të botëkuptimit
të vet mbi botën vendosën origjinën e përbashkët, ndaj së këndejmi edhe
barazinë absolute të të gjithë njerëzve, këtë ide që ka rëndësi
magjistrale për tërë zhvillimin e mëvonshëm shpirtëror e etik, madje
edhe shoqëror të njerëzimit.

Edhe pse ky fill s’është hulumtuar sa duhet, historia e etikës imponon
konkludimin se ideja për barazinë e njerëzve ishte gjithnjë e mpleksur
me idenë e pavdekshmërisë. Idenë e barazisë nuk e njohin religjionet, as
sistemet morale që s’e pranojnë idenë e pavdekshmërisë ose që kanë
koncepte të mjegulluara e të paqarta për të. Nëse Zot nuk ka, njerëzit
sheshazi dhe në mënyrë të pashpresë janë të pabarabartë.

Nietzsche pohonte se religjionin e kanë shpikur të dobëtit për t’i mashtruar të fortit. Marxi pohonte të kundërtën.

Po të pranojmë versionin se religjioni është “shpikur”, interpretimi i
Nietzsches na duket më bindës, sepse vetëm mbi parimet e religjionit të
dobëtit, të shfrytëzuarit, ata që janë më pak të aftë, kanë mundë të
bazojnë kërkesën e vet për barazi, liri dhe për vlerë të njëjtë. Çdo gjë
tjetër, përveç religjionit, madje edhe shkenca, verifikonte pabarazinë e
tyre.

Shikuar edhe praktikisht, vetëm religjioni niset nga një njeri i njëjtë
dhe shikon një cilësi të njëjtë po aq të vlefshme te të gjitha krijesat
njerëzore.

Sepse prej nga aq shumë të gjymtuar, të sëmurë dhe të paaftë pranë të
gjithë tempujve ku hyjmë? - Atyre që dëbohen nga të gjitha gostitë e
botës, nga të gjitha vendet ku pyetet për emër, fis, pasuri, origjinë,
shëndet, aftësi, dituri, atyre që nuk kanë çka t’u ofrojnë të
“shpirtpaqenëve”, vetëm tempulli ua hapi dyert, duke i shpallë dhe duke
pranuar se janë të barabartë dhe njësoj të vlefshëm me të gjithë të
tjerët.

Sepse edhe dyert e fabrikës hapen për të shëndoshët e për të diturit,
ndërkaq të sëmurët dhe të pashkolluarit ngelin jashtë. Në tempull edhe i
verbri varfnjak mund të qëndrojë krahas mbretit ose ndonjë të forti dhe
madje mund të jetë edhe më i mirë se ata . Në këtë dëshmim të
përhershëm të barazisë është rëndësia më e madhe kulturore e humane e
tempujve në përgjithësi.

Ndërsa kuptimi më i lartë dhe më tronditës i artit është të zbulojë dhe
të gjejë Njeriun tek ata që i ka përmbysur jeta, ose të kërkojë dhe të
gjejë madhështinë njerëzore tek të vegjlit, të harruarit, me një fjalë,
të zbulojë shpirtin njerëzor, njësoj të vlefshëm dhe të madh te secila
krijesë njerëzore.

Dhe ky zbulim është gjithnjë aq më i madh dhe më bindës për sa më i ulët
të jetë rangu fizik e social i heroit (të kujtojmë Kuazimodonë,
Fantinën, Jean Valjeanin).

Madhështia dhe vlera e shkrimtarëve rus qëndron pikërisht këtu.

nga Alberti Sun 25 Jul 2010 - 23:25

Për këtë arsye humanizmi para së gjithash nuk është mëshirim,
përdëllim, tolerancë, edhe pse rezultojnë të gjitha këto rregullisht.

Humanizmi është afirmim i njeriut dhe i lirisë së tij, pohim i vlerës së tij si njeri. As më shumë e as më pak.

Është johumane çdo gjë që e përul personalitetin njerëzor, që e barazon
me sendin. Kështu, është humane të pohohet se njeriu është përgjegjës
për veprimet e tij dhe ta dënosh. Johumane është të kërkosh prej tij të
pendohet, të revidojë qëndrimin, “të përmirësohet” e pastaj t’ia falësh
dënimin.

Është më humane t’i ndjekish njerëzit për bindjet që kanë, sesa t’i
detyrosh t’i mohojnë, duke ua vënë përpara atë “marrjen parasysh të
qëndrimit të çiltër”. Ka, prandaj, dënime që janë humane dhe falje që
janë fund e krye johumane. Inkuizitorët pohonin se trupat e njerëzve i
kallin për t’i shpëtuar shpirtat. Inkuizitorët modernë bëjnë të
kundërtën: “kallin” shpirtin si çmim për trupin.

Ta reduktosh njeriun në funksionin e prodhuesit e të shpenzuesit, madje
edhe sikur secilit t’ia sigurosh vendin në prodhim e në shpenzim,
s’është humanizëm por dehumanizim.

T’i dresosh njerëzit, madje edhe kur nga ata bën qytetarë “të drejtë” e të disiplinuar, është jonjerëzore.

Edhe arsimimi mund të jetë johuman: po qe se është i njëanshëm, i
dirigjuar, i indoktrinuar: po qe se nuk mëson të mendosh, por servon
zgjidhjet e gatshme; po qe se njerëzit vetëm i përgatit për funksion e
nuk zgjeron horizontet dhe së këndejmi edhe lirinë njerëzore.

Çdo manipulim me njerëzit, qoftë edhe në interes të tyre - është
johuman. Të mendosh për njeriun dhe ta lirosh nga obligimet është
johumane gjithashtu. Njerëzorja obligon, nuk liron.

Prandaj kur e vuri të zgjedhë para dy rrugëve, duke iu kërcënuar me
dënime të ashpra, krijuesi ia dha njeriut dëshminë më të madhe të së
vërtetës. Ne mund të dëshmojmë njeriun vetëm duke pasur këtë shembull të
tij, duke imituar Krijuesin: t’ia lëmë lirinë për të luftuar dhe për të
zgjedhur, në vend që të luftojmë e të zgjedhim për të.

Pa religjion dhe pa “prologun e tij në qiell” s’ka besim autentik se
njeriu është pasuria më e madhe. Pa të s’ka as besim se njeriu është i
mundshëm dhe se njëmend ekziston.

Humanizmi ateist është kundërthënie, sepse “nëse s’ka Zot, s’ka as njeri (Bergjajev).

Dhe në qoftë se s’ka njeri, humanizmi është frazë pa përmbajtje. Kush
nuk pranon Krijimin e njeriut, vënien e enigmës fillestare, nuk mund të
zbërthejë kuptimin e vërtetë të humanizmit.

I tilli, meqë ka humbur këtë orientim themelor, humanizmin do ta
reduktojë gjithnjë në prodhimin e të mirave materiale dhe të ndarjes së
tyre “sipas nevojave”.

T’i sigurosh të gjithë njerëzit të jenë të ngopur është punë e madhe,
por sipas asaj që sot dimë për shoqëritë e kamjes, s’është fare e sigurt
se vetvetiu me këtë arritje do të kemi edhe botë më të mirë e më
humane. Do të ishte edhe më pak e këtillë sikur të zbatoheshin me
konsekuencë idetë e individëve për nivelizimin e përgjithshëm, për
uniformizimin dhe zhvetësimin në të gjitha sferat.

Në një botë të tillë (e përshkruan Aldous Huxeley në Bota aq e re) s’do
të ketë uri dhe gjithandej do të mbretërojë Barazia, Njëjtësia,
Stabiliteti.

Megjithatë, të gjithë ne, me vetëdije a instinktivisht, e refuzojmë këtë vizion si shembull të dehumanizimit të përgjithshëm.

“Njeriu është produkt i ambientit të jashtëm” - mbi këtë qëndrim
themelor të materializmit mbështeten të gjitha teoritë e mëvonshme
johumane të së drejtës dhe të sociologjisë si dhe e tërë praktika e
manipulimit me njerëz, e cila në shekullin tonë mori formën monstruoze
në praktikën e nazizmit e të stalinizmit.

Këtu hyjnë edhe të gjitha teoritë e tjera, në shikim të parë të qëlluara
e të pranueshme mbi epërsinë e shoqërisë ndaj njeriut, mbi shërbimin e
njeriut shoqërisë. Njeriu s’mund t’i shërbejë askujt (s’mund të jetë as
mjet).

Çdo gjë duhet njeriut t’i shërbejë, ndërkaq njeriu mund t’i shërbejë
vetëm Krijuesit. Këtu qëndron kuptimi i parë dhe i fundit i humanizmit.

nga Alberti Sun 25 Jul 2010 - 23:25

Shija e hidhur erdhi nga Neandertali

Analiza e ADN-së tregoi se Neandertalët ishin mbartës të gjenit të
shijes së hidhur që mbart dhe njeriu bashkëkohor. Studimi interesant u
realizua nga specialistë të Institutit të Biologjisë Progresive në
Barcelonë, të cilët analizuan një eshtër 48 000 vjeçare dhe zbuluan
“origjinën” e gjenit TAS2R38, të cilin kodifikon për prodhimin e një
proteine dhe i fal njeriut të sotëm aftësinë të kuptojë shijet e
hidhura.

Duke marrë parasysh që rreth 25% e popullësisë bashkëkohore nuk
mund të përcaktojë dot të ëmblën nga e hidhura, shkencëtarët vlerësojnë
se fakti që aftësia shijuese në fjalë u gjend tek Neandertalët përbën
arritje impresionuese.

nga Alberti Sun 25 Jul 2010 - 23:25

Darvinizmi

Viti 2009 është "Viti i Darvinit", 200-vjetori i lindjes së tij dhe
150-vjetori i botimit të librit të tij të famshëm, "Mbi origjinën e
llojeve".

Ky vit do të festohet në të gjithë botën, nëpërmjet simpoziumeve,
botimeve, ekspozitave dhe udhëtimeve në vendet ku Darvini shkoi dhe
gjeti faktet për librin e tij të famshëm.

Teoria e evolucionit është bërë tashmë teoria dominante në biologji,
duke u pasuruar me elementë të biologjisë molekulare dhe të gjetjeve të
reja që, vazhdimisht, konfirmojnë teorinë e evolucionit nëpërmjet
seleksionimit natyror.

Kohët e fundit është vënë re një ringjallje e teorive antievolucioniste,
kryesisht në SHBA, që kanë të bëjnë me idenë se jeta mbi tokë është
krijuar nga një force e mbinatyrshme.

Kjo është teoria e kreacionizmit, që ka filluar të përdorë ndonjë
paqartësi të përkohshme në teorinë e evolucionit, duke mbështetur me
argumente pseudoshkencore teorinë se jeta ka lindur rreth 4000 vjet më
parë, bazuar në shkrimet sipas "Biblës së Vjetër".

Një sulm i veçantë është duke u bërë kundër teorisë së origjinës së
njeriut, edhe nëpërmjet emisione televizive, ku edhe në ekrane shqiptare
janë shfaqur disa herë emisione të tilla, që kundërshtojnë teorinë e
evolucionit darvinian, me argumente pseudoshkencore dhe bëjnë aludime,
duke e lidhur atë me ideologjitë totalitare, si komunizmin dhe nazizmin.

Janë tentativa serioze dhe diabolike, që nën petkun e luftës kundër
diktaturave dhe ideologjive diktatoriale, duan të luftojnë teorinë e
evolucionit darvinian, nëpërmjet seleksionimit natyror dhe të shpallin
se jeta është krijuar nga një fuqi e mbinatyrshme.

Për fat të keq nuk ka pasur reagime në mas media nga stafet universitare
të fushave të biologjisë, për të kapur problemin dhe për të njohur
opinionin publik me këtë lloj tentative nga qarqe të caktuara, për të
luftuar teorinë e evolucionit dhe mbështetur kreacionizmin.

Teoria e evolucionit është një teori shkencore, është paraqitur si e
tillë në librin e Darvinit, "Mbi origjinën e llojeve", është pasuruar
nga kërkimet shkencore në fushën e biologjisë dhe me zbulimin e ADN-së,
si materiali gjenetik që mbart trashëgimin e tipareve dhe me zbulimin e
kodit gjenetik universal, të njëjtë nga bakteri deri tek elefanti, kjo
teori ka marrë një konfirmim të plotë.

Probleme të veçanta të teorisë së evolucionit nëpërmjet seleksionimit,
janë në diskutim dhe eksperimentime të shumta po bëhen për t'i dhënë një
përgjigje shkencore. Studime në gjenetikën e popullatave, e kanë
pasuruar teorinë e evolucionit nëpërmjet seleksionimit edhe me faktorë
të tjerë, që kontribuojnë në rritjen e ndryshueshmërisë gjenetike.

Ky "Vit i Darvinit", është një ngjarje për t'u kujtuar edhe në Shqipëri,
por dhe një mundësi për debat, që duhet të na shërbejë për të kuptuar
qartë se, teoritë shkencore zhvillohen dhe përparojnë nga gjetja dhe
interpretimi i fakteve dhe nuk kanë të bëjnë as me dogma e as me
pseudoshkencën e bazuar mbi dogma.

Liritë fetare janë një fakt i pamohueshëm dhe është e drejtë e çdo
individi t'i ushtrojë ato sipas dëshirës. Përdorimi i librave të fesë
për të kundërshtuar teoritë shkencore, ka qenë dhe është një
karakteristikë e fundamentalistëve fetarë, por që koha ka treguar se
tentativa të tilla janë të destinuara të dështojnë.

Feja ka vendin e vet dhe shkenca ka vendin e vet në shoqëritë njerëzore
moderne, ku shteti është laik. Ato duhet të jetojnë në liri të plotë dhe
në paqe, secila në pjesën që i takon në universin njerëzor.

"Viti i Darvinit 2009", le të jetë një vit, gjatë së cilit edhe në
Shqipëri, të debatohet për problemet shkencore që shtroi botimi i librit
të tij të famshëm, të ribotohet ky libër dhe të tjerë mbi evolucionin
darvinian, të organizohet një simpozium mbi teorinë e evolucionit.

"Viti i Darvinit 2009", le të jetë edhe viti ku të vihen pikat mbi disa
çështje të diskutueshme, që kanë zënë vend në mjediset shkencore në
Shqipëri, në fushën e evolucionit.

Për një kohë të gjatë kanë mbizotëruar në shkencat tona biologjike e
bujqësore, teoritë neolamarkiste, si ajo e Lisenkos, që mbivlerësonte
rolin e mjedisit, duke deklaruar se mjedisi mund të bëjë gjithçka mbi
individin dhe duke nënvleftësuar rolin e gjeneve dhe të trashëgimisë
gjenetike.

Në praktikën bujqësore shqiptare, specialistët e përgatitur në shkollat
lindore sipas kësaj teorie, futën në blegtorinë tonë raca lopësh me
prodhimtari të lartë, të importuara nga vendet perëndimore, por që
kërkonin shumë ushqim dhe me cilësi të lartë, kushte të cilat mungonin
në Shqipëri.

Raca autoktone e gjedhit të vendit nuk u trajtua si burim gjenetik
autokton me vlerë dhe gradualisht u zhduk. Një fat të ngjashëm patën
edhe specie të tjera bujqësore autoktone.

Në vitet '80-të filluan të futen konceptet e reja mbi gjenin dhe
trashëgueshmërinë, si dhe gjenetika njohu plotësisht të drejtën e
qytetarisë në shkollat tona të larta, por mbeturina të teorive
neolamarkiste e lisenkiste, vazhduan të mbijetojnë.

Mbi këtë proces të ndodhur në Shqipëri, në lidhje me teorinë e gjenit,
lamarkizmin, teorinë e Darvinit dhe lisenkizmit, mendoj se në vitin 2009
kemi rastin të debatohet gjerësisht, për të qartësuar idetë dhe
konceptet e reja.

Një objektiv tjetër për këtë vit, do të ishte nxitja e debatit publik
rreth zbulimeve shkencore, rreth financimeve për kërkimin shkencor dhe
politikave që rezultojnë nga zbulimet shkencore.

Duhet të ketë një përdorim më pak sensacional të zbulimeve shkencore dhe
impakteve të tyre, dhe një vëmendje më të madhe për rolin e tyre në
vendimmarrje për politika të ndryshme shëndetësore e sociale.

Nëse do të flisnin për metoda të reja diagnostikuese dhe parandaluese,
përfshirë këtu edhe analizat e ADN-së, nuk duhet të mbetemi në impaktin
sensacional të tyre, qoftë edhe kur kemi të bëjmë me përdorimin e tyre
në çështje gjyqësore, civile dhe penale.

Futja e metodave të reja biomjekësore, kërkon investime, si në pajisje,
ashtu edhe në kapitalin njerëzor, prandaj këtu duhet të ndërtohen
politika të qarta mbi financimet e kërkimit shkencor, mbi bazën e
fushave prioritare.

Përcaktimi i prioriteteve të kërkimit shkencor në fushën biomjekësore në
Shqipëri, duhet të bëhet objekt diskutimi dhe jo të mbetet në sirtarët e
administratës dhe të komisioneve përkatëse.

Pa këto prioritete të përcaktuara qartë dhe financimit të tyre, nuk mund
të ketë dalje të kërkimit shkencor nga stanjacioni 20-vjeçar, për të
mos thënë nga degradimi 20-vjeçar. Krahasimi me standardet e grupit të
vendeve ku ne aspirojmë të integrohemi, është i pamundur në fushën e
kërkimit shkencor.

Po kështu mund të thuhet edhe për nivelin e shkollave tona të larta të
fushave biomjekësore. Le të jetë "Viti i Darvinit", një mundësi për të
trajtuar këto probleme jetike për të ardhmen e një kombi, përgatitja e
shkollimi i elitave universitare e shkencore.

Politikat shëndetësore nuk mund të mos marrin më në konsideratë
programet kombëtare për parandalimin e sëmundjeve gjenetike, kur tashmë
është shumë e qartë se kostoja ekonomike për trajtimin e të sëmurëve me
këto sëmundje, si talasemi, fibrozë cistike, distrofi muskulare,
shurdhësi ë lindur, etj., është shumë më e larte se kostoja e
parandalimit të këtyre sëmundjeve.

Ndërsa kostoja sociale nuk mund të llogaritet. Këto programe duhet të
kenë mbështetjen financiare nga buxhetet e shtetit. Po kështu, programe
të parandalimit të sëmundjeve më të përhapura, si për kancerin,
sëmundjet kardiovaskulare, bazuar në metodat e reja diagnostikuese, nuk
mund të mos bëhen pjesë e mjekësisë parandaluese dhe të futen si
shërbime për shëndetin publik të popullatës.

Mjekësia ka një njollë të errët për sa i takon biologjisë evolucionare.
Shumë mjekë mendojnë se seleksionimi natyror vepron kryesisht në dobi të
grupit, se ai nuk vepron pas menopauzës, se plakja rezulton nga pjesë
të trupit që nuk përdoren dhe shumë nga dobësitë e trupit, ekzistojnë
sepse seleksionimi natyror është shumë i dobët.

Të korrigjosh këto koncepte të gabuara, kërkon një reformë të
kurrikulave mjekësore. Në këtë konkluzion ka mbërritur një grup
studiuesish gjermanë, për gjendjen e universiteteve mjekësore në
Gjermani. Ç'mund të thuhet për Shqipërinë është e kuptueshme.

Gjatë "Vitit të Darvinit" në këtë drejtim mund të arrihen dy objektiva:
së pari, biologjia evolutive duhet të trajtojë problemet e shëndetit të
njeriut, dhe së dyti duhet që të gjitha shkollat e mjekësisë, të
infermierisë dhe shëndetit publik, të përshtatin programet e tyre që të
përgatisin studentë dhe kërkues shkencor, në gjendje të përdorin të
gjitha mjetet dhe konceptet e biologjisë evolutive.

Në këtë kuadër, mjekët klinicistë dhe epidemiologjistë, duhet të
pranojnë konceptin se, në shoqëritë e zhvilluara, prekja nga sëmundjet e
përhapura, si diabeti, obeziteti, kanceri dhe sëmundjet degjenerative
të plakjes, është një pasojë e historisë sonë evolutive, si mospërputhje
me stilin tonë të jetës moderne.

nga Alberti Sun 25 Jul 2010 - 23:26

Ida, hallka munguese e teorise se Darvinit

Per te gjithe ata qe nuk e besojne akoma, fakti i kerkuar prej vitesh
nga me skeptiket, hallka munguese e teorise se Darvinit qe lidh primatet
me hominidet, tani eshte para syve te te gjitheve…

Quhet Ida dhe eshte gjetur ne Messel te Gjermanise dhe eshte cilesuar si
“mrekullia e tete e botes”. Eshte ajo cka shkencetaret, po kerkonin qe
nga publikimet e para te teorise se Darvinit, nje hallke e pamohueshme e
lidhjes se njeriut me majmunin dhe me lemuroidet e pare. Deri me tani
kishim arkeopteriksin, lidhjen midis zogjve dhe zvarranikeve, nje
pafundesi fosilesh te ndermjetem midis specieve te ndryshme, nje teresi
eksperimentesh dhe provash qe e vertetonin kete teori. Megjithate, nuk
mjaftonin per ti vene ne nje mendje te gjithe! Kerkohej me padurim
lidhja direkte, nje lemuro-majmuno-njeri i cili te shfaqte
karakteristika te perbashketa midis primateve dhe hominideve, dhe per me
teper duhej te ishte i plote. Ja ku eshte!

Fosili i gjetur, paraqet tipare te ndryshimeve te para qe transformuan
lemuret ne primatet e pare. .Karakteristikat qe e lidhin me primatet dhe
njeriun jane:

1- Thonj ne vend te kthetrrave.

2- Forma e kockes se thembres se kembes tregon se Ida ka lidhje me
lemuret (primatet me bisht te gjate), majmunet (me bisht te shkurter),
dhe njerezit.

3- Vafti i fundit qe gjendet i fosilizuar ne stomakun e Idas permban fara dhe fruta por jo insekte.

4- Mungojne thonjte e kacavirrjes ne kembe. Cka tregon se nuk ishte nje lemur.

5- Gishti i madh, “perballe” kater te tjereve tregon se ishte nje primat.

6- Orbita syri te medha, te cilat indikojne se mund te shihte dhe naten.

7- Bishti i gjate tregon se nuk ishte plotesisht nje majmun.

Te gjitha keto e bejne kete fosil mjaft te vecante dhe te rendesishem
per shkencen dhe historine e saj. Per here te pare faktohet se si
majmunet e pare jane zhvilluar gradualisht nga majmunet lemuroide dhe
nuk jane shfaqur papritmas. Me pas prej tyre u zhvillua njeriu, hallkat e
evolucionit te te cilit jane mjaft te njohura tashme (austrolopitek,
neandertal, homo-sapiens per te permendur me kryesoret.)

Shenim: Majmunet lemuroide jane nje specie majmunesh te vegjel dhe me
bisht te gjate. Jane llojet e para te primateve qe jane shfaqur mbi
toke. Fill pas zhdukjese se dinosaureve, jane keta majmune te cilet i
mbizoteruan ndryshimeve klimatike, per shkak te trupit te tyre te vogel
dhe nevojave te kufizuara ne ushqim, e filluan te zhvillohen dhe
‘pushtojne’ planetin. Deri me tani ajo mbi te cilen mund te dyshohej
ishte se primatet u shfaqen (u krijuan) vetvetiu, pa asnje lloj lidhjeje
dhe zhvillimi me keta majmune. Ida ndryshon gjithcka. Ajo ploteson
hallken kafshe te vogla e te pazhvilluara – IDA – majmune -Njeri dhe
tregon se si speciet e sotme evoluan nga specie primitive. Per kete
arsye ajo eshte kaq e rendesishme!

nga Alberti Sun 25 Jul 2010 - 23:26

1.Origjina e njeriut është gur qosheje për çdo botëkuptim mbi
botën. Çdo shqyrtim për çështjen se si duhet të jetojë njeriu na kthen
vazhdimisht te prejardhja e tij. Përgjigjet e shkencës e të religjionit,
si dhe për çështjet e tjera, janë kontraverse. Shkenca formimin e
njeriut e sheh si rezultat i një procesi të gjatë evolutiv nga trajtat e
ulëta të jetës, ku kufiri ndërmjet zoologjikes dhe njerëzores nuk është
i theksuar dhe ku ekziston një periudhë e gjatë kalimtare e
majmunit-njeri a e njeriut majmun. Çfarëdo të marrë për moment vendimtar
- ecjen e drejtuar, përpunimin ose shërbimin me almise, fillimin e të
folurit të artikulluar - për shkencën ai mbetet përherë një fakt i
jashtëm, material, qoftë kur është fjala për zhvillimin e konstitucionit
fizik të njeriut, qoftë për shërbimin me natyrën përreth vetes. Njeriu
këtu është fëmijë i natyrës, që rritet në gjirin e saj dhe nuk ndahet
nga ajo.
Përkundrazi, religjioni dhe arti flasin për krijimin e njeriut, për
diçka që s’është proces, por akt hyjnor, për diçka që nuk vijon, nuk
rrjedh, por që është akt i çastit, tragjik, katastrofal. Vizioni i
krijimit të njeriut, i pranishëm në pikturat e ndryshme thuaja te të
gjitha religjionet, flet për flakjen e njeriut në materie, për “rënien” e
tij në tokë, për kundërthëniet e njeriut e të natyrës, për takimin e
njeriut me një botë të huaj, armiqësore.

Pyetja se a është njeriu rezultat i zhvillimit apo është “i krijuar”
shndërrohet kështu në pyetjen kush është ai, a është pjesë e botës, apo
ndryshon nga ajo.
Për materialistin njeriu është “shtazë e përkryer”, “homme machine”,
“aparaturë biologjike”. Ndërmjet njeriut dhe shtazës është vetëm
ndryshimi i shkallës, jo i cilësisë. S’ka esencë të veçantë
njerëzore(1). Ekziston vetëm “nocioni konkret, historik e shoqëror i
njeriut”, kurse “historia ekonomike e shoqërore është e vetmja konkrete
dhe që ekziston vërtetësisht” (György Lucacs, Ekzistencializmi ose
marksizmi). “Njeriu është një sistem, si dhe çdo sistem tjetër në
natyrë, që i nënshtrohet ligjeve të pashmangshme e të përgjithshme të
natyrës së tërë” (Ivan Pavlov, Psichologie experimentale). Në
evo-lucionin e njeriut ndërmjetëson një faktor i jashtëm, objektiv -
puna. “Njeriu është produkt i mjedisit të jashtëm dhe i punës së vet”
(F. Engels). Krijimi i njeriut del si një proces i jashtëm, biologjik, i
përcaktuar nga faktorë të jashtëm, materialë. “Dora nxit dhe
njëkohësisht nxiton zhvillimin e jetës psikike... “Zbulimi” i saj si dhe
“zbulimi” i ligjërimit, shënon fundin e historisë zoologjike dhe
fillimin e historisë njerëzore” (H. Berr në parathënie të veprës së
Morganit, L’humanite prehistorique).

Këto qëndrime të qarta e bindëse duken fare evidente. Mirëpo nuk duken
aq evidente po të thuhet se në një farë dore paraqesin mohimin e qartë
të njeriut.
Në shkencën dhe në filozofinë materialiste njeriu shpërbëhet në “pjesë
përbërëse” dhe duket sikur në fund të procesit humbet plotësisht. Së
pari Engelsi analizon njeriun shoqëror dhe dëfton se si ai është produkt
i marrëdhënieve shoqërore, ose më saktë, i marrëdhënieve ekzistuese
prodhuese. Vetë njeriu këtu s’është asgjë dhe s’krijon asgjë;
përkundrazi, ai është rezultat i këtyre fakteve, që janë të dhëna.

Një njeri të këtillë të pavetësuar dhe të reduktuar në fakt biologjik e
merr tash në duar Darwini, që do të na shpalojë tejet me konsekuencë se
si produkt i seleksionimit natyror dhe i luftës për ekzistencë kjo
krijesë që flet, që ecën vertikalisht dhe bën almise zhvillohet
shkallë-shkallë nga paraardhësit e vet të afërt shtazorë. Skemën e këtij
procesi do ta përfundojë biologjia, duke dëftuar se si këto trajta të
botës së gjallë reduktohen në trajta fillestare të jetës, ndërkaq këto
në instancën e fundit në fiziko-kimi, përkatësisht në lojë të forcave
molekulare. Jeta, vetëdija dhe fryma njerëzore në të vërtetë nuk
ekzistojnë. Ato janë vetëm aspekte të veçanta të ndërlikuara të aksionit
të ndërsjellë të këtyre forcave pavetësore. S’ka kurrfarë esence
origjinale e të “pandarë” njerëzore.
Po qe se tani nga kjo skemë e vrërët paksa, por e qartë dhe e kuptueshme
sakaq hidhemi me mendje në brendinë e Kishëzës Sikstina para afreskeve
të famshme të Michelangelos në kupën e saj dhe përshkojmë me sy nga
Dëbimi prej Parajse përmes Krijimit të Adamit deri te Gjyqi i tmerrshëm
mbi altar, do të detyrohemi të pyesim: ç’domethënie kanë këto piktura,
që konsiderohen si vepra mbase më tronditëse artistike të të gjitha
kohëve? A ngërthejnë në vete farë të vërtete për temat e mëdha për të
cilat flasin? Po qe se ngërthejnë, ku qëndron ajo e vërtetë?

Ose më saktësisht: në ç’mënyrë këto piktura janë sidoqoftë të vërteta?
Tragjeditë greke, vizionet e Dantes për qiellin e ferrin, këngët
shpirtërore zezake, dramat e Shakespeareit, prologu i Faustit në qiell,
maskat malajziase, afresket e vjetra japoneze ose pikturat e disa
piktorëve bashkëkohorë - marr këta shembuj të një rendi të veçantë,
sepse nga kjo pikëpamje tërë arti është dëshmi unike dhe e njëjtë -
sheshazi nuk kanë të bëjnë fare me njeriun e Darwinit, as nuk mund të
paramendohen si përshtypje e tij për veten dhe për botën që e rrethon.
Ç’ndjenjë e botës qëndron prapa nocionit “religjioni i shpëtimit”? Ç’do
të thotë ky emërtim dramatik? Ç’domethënie mund të ketë drama e një
ekzistence që reduktohet në këmbim materie ndërmjet qenies dhe natyrës?
Ç’supozime e parandjenja flejnë në bazën e vizatimeve të Ernst
Neizvestnit me temën e Ferrit të Dantes? Pse frika si ndjenjë universale
e çdo gjëje që jeton, në qoftë se jeta dhe njeriu u krijuan në gjirin e
“nënës natyrë”?
Këto pyetje sakaq pamjen e botës që na ka skicuar shkenca e bëjnë jo të
plotë dhe të pamjaftueshme. Në të vërtetë, shkenca madje nuk jep pamje
të vërtetë të botës; në vend të saj ofron fotografinë besnike, por pa
një dimension të tërë të njëmendësisë.

Për mungesë të këtij dimensioni të tretë, të brendshëm, karakteristik
për çdo krijim shkencor, shprehet pafuqia a paaftësia e shkencës të
thotë çfarëdo të vërtetë definitive e të plotë për jetën dhe veçanërisht
për njeriun. Në analizat e saj prej logjike të hekurt jeta mbetet pa
jetë, ndërkaq njeriu pa njerëzoren.
Shkenca mbi njeriun është e mundshme në qoftë se ajo është pjesë e botës
së jashtme dhe produkt i tij (në atë masë sa është ai send).
Anasjelltas, arti është i mundshëm vetëm në qoftë se njeriu ndryshon nga
natyra, nëse është i huaj në të (nëse është personalitet). Pjesa më
autentike e artit është histori e këtij mërgimi.
Kështu, rreth çështjes së origjinës e të natyrës së njeriut shkenca dhe
arti gjenden në një përleshje të plotë e të pashmangshme. Shkenca vë në
pah fakte e të dhëna të panumërta dhe veçanërisht fosilet e mbledhura e
të studiuara me kujdes, që imponojnë konkludimin për zhvillimin e
shkallëshkallshëm të njeriut nga bota shtazore. Arti shpalon dëshmitë e
veta tronditëse për ardhjen e njeriut nga e panjohura, nga të cilat
asnjë zemër njerëzore s’mund të heqë dorë tërësisht. Shkenca mbështetet
te sinteza vigane e Darwinit; arti te Michelangelo dhe te karta e tij
grandioze në kupën e Kishëzës Sikstina(2).
Darwini e Michelangelo në këtë mënyrë mishërojnë dy botëkuptime
tërësisht të ndryshme për njeriun dhe dy të vërteta kontradiktore për
origjinën e tij, të cilat asnjëherë s’do ta mposhtin njëra-tjetrën. I
pari mbështetet në një numër të madh faktesh të pakundërshtueshme, i
dyti shkruhet në zemrat e të gjithë njerëzve.

2. Njeriu është tema e vetme për të cilën mund të ekzistojnë
njëkohësisht dy të vërteta kontradiktore. Jo vetëm kaq. Pohimi
kontradiktor për njeriun zakonisht i afrohet më së tepërmi të vërtetës.
Pohimi se trupi i njeriut (njeriu si fakt biologjik) ka natyrë shtazore
madje dhe origjinë, para se nga Darwini e Lamarcku, rrjedh nga
religjioni. Shumë më herët se çdo shkencë religjioni mësonte se brenda
njeriut endet shtaza. Ndryshimi qëndron vetëm tek radiusi i këtij
pohimi. Sipas shkencës, njeriu është vetëm shtazë inteligjente. Sipas
religjionit, njeriu është shtazë që është personalitet.
“Ashtu siç e njohin specialistët, njeriu është ende larg të bëhet njeri
konkret, i vërtetë. Ata tregojnë skemën, të përbërë nga pamjet e tjera
skematike, çfarë prodhon teknika e çdonjërës nga shkencat. Në të njëjtën
kohë njeriu është kufoma nën briskun e anatomit, vetëdija që studiohet
nga psikologu; pastaj ai personalitet që në brendinë e vet e ndien çdo
njeri dhe e njeh sa herë që shikon përbrenda. Ai është send kimik prej
të cilit krijohen indet dhe lëngjet e trupit; ajo bashkësi e habitshme e
qelive dhe e lëngjeve ushqyese, ligjet organike të së cilës i studion
fiziologu; ajo gjë e sajuar nga indet dhe vetëdija, të cilën higjienisti
dhe edukatori synojnë ta shpiejnë deri në shkallën më të lartë të
zhvillimit brenda kuadrit të determinuar të tij. Ai është homo
oeconomicus që detyrohet të shpenzojë pandërprerë të mirat, në mënyrë që
gjërat, rob i të cilave është, të mund të punojnë edhe më tej. Nga ana
tjetër, ai është njëkohësisht poet, hero, shenjt. Jo vetëm që është
qenie shumëfish e ndërlikuar që habit, e nënshtruar analizave të
teknikave shkencore, por është edhe mishërim i vullnetit, meditimit e i
synimit të tërë njerëzimit” (Alexis Carrel, Man-the-Unknown).
Vërejmë se nocioni njerëzor në mendjen e njeriut ka domethënie të
dyfishtë, gati kundërshtore. “Njerëz jemi” - do të thotë: jemi mëkatarë,
të dobët, truporë, “Të jemi njerëz” - apeli që duhet të na përkujtojë
se jemi diçka më tepër, se kemi ca detyrime më të larta, të sillemi pa
egoizëm, njerëzishëm. “Ti ke ndërmend njerëzoren” - e qorton Isai
Pjetrin duke ia kundërvënë hyjnoren njerëzores. Njerëzorja, e
njerëzishmja, humaniteti - rrjedh nga fjala Njeri dhe do të thotë më
tepër, do të thotë synim moral. Ky kuptim i dyfishtë i nocioneve, lidhur
njësoj me emrin e njeriut, është pasojë e natyrës dyfishe të njeriut,
nga të cilat njëra ka prejardhjen nga dheu, kurse tjetra “nga qielli”.
Materialistët gjithnjë do të vënë në pah aspektin e jashtëm të gjërave
dhe qëndrimet e shkencës do t’i shndërrojnë në mohim të shpirtit
njerëzor.
“Prandaj, dora s’është vetëm organ pune - shkruan Engelsi - por edhe
produkt i saj. Vetëm me punë, duke iu përshtatur veprimeve gjithnjë e më
të reja, duke trashëguar në këtë mënyrë formimin e fituar të muskujve,
tetivës dhe gjatë një periudhe më të gjatë edhe të eshtrave dhe me
përtërirjen e vazhdueshme të atyre stërhollimeve në veprime të reja,
gjithnjë e më të ndërlikuara, dora e njeriut arriti atë shkallë të lartë
përsosmërie në të cilën mundi të bëjë pikturat e Rafaelit, statujat e
Thorvaldsenit dhe muzikën e Paganinit...” (Engels, Roli i punës në
zhvillimin e njeriut).
Çështja për të cilën flet Engelsi i përket vazhdimit të zhvillimit
biologjik, jo atij human (shpirtëror), ndërkaq pikturimi s’është proces
teknik, por akt shpirtëror, Pikturat e Rafaelit s’i ka krijuar dora e
Rafaelit, por shpirti i Rafaelit. (Beethoveni veprat më të mira i krijoi
kur ishte fare shurdh.) Zhvillimi biologjik, as i zgjatur gjer në
paskajshmëri, pa ndërmjetësimin e ndonjë të treteje, vetvetiu nuk mund
të arrijë, jo te pikturat e Rafaelit, po as te vizatimet më të thjeshta
të piktorit parahistorik në shpellat e Saharës. Fjala është për dy
drejtime të ndara e të ndryshme ose për dy aspekte të ndara të
ekzistencës së njeriut.
Njeriu nuk mund të reduktohet në biologji, siç nuk mund të reduktohet
piktura artistike në sasi të caktuar ngjyrash nga të cilat është sajuar,
ose poezia në sintaksën e tekstit të saj. S’ka fjalë se një xhami është
ndërtuar nga kaq e kaq blloqe të gurta të formës së caktuar në një rend
të caktuar, nga sasia e caktuar e llaçit, lëndës etj. por kjo s’është e
vërteta për xhaminë. Të dhënat për xhaminë nuk shterojnë nocionin e
xhamisë. Sepse, çfarë do të ishte dallimi ndërmjet saj dhe kazermës
ushtarake? Mund të shkruajmë analizë jashtëzakonisht shkencore e të
saktë gramatikore, gjuhësore e drejtshkrimore të një poemeje të Goethes,
ndërkaq esencën e saj nuk e prekim fare. Njësoj si dallimi ndërmjet
fjalorit të një gjuhe dhe poezisë po në atë gjuhë. Fjalori është i
saktë, por pa kuptim. Poezia ka kuptimin dhe esencën e vet të
paarritshme. Në mënyrë të njëjtë fosilet, antropologjia, morfologjia,
fiziologjia, nuk flasin për njeriun, përveç në e marrshim parasysh anën e
tij të jashtme, të rastësishme, mekanike, të pakuptim. Në këtë shembull
njeriu është pikturë, tempull, poemë dhe jo lëndë nga e cila janë bërë
të gjitha këto. Njeriu është më shumë se nga ç’mund të flasin për të të
gjitha shkencat bashkë.

nga Alberti Sun 25 Jul 2010 - 23:26

Hormonet jan ndermjetesues te informacioneve ne trup. Ato formohen
ne gjendra te ndryshme te organizmit te njeriut dhe hyn ne gjak. Me ane
te receptoreve kalojne, nga nje qelize ne tjetren dhe ne kete ane behet
bartja e informacioneve.
Dallojme:

HORMONE TE STRESIT: Adrenalin, ACTH (Adeno CorticoTropes-Hormon ose Cortikotropin) dhe Cortizol

HORMONE TE GJINIVE: Testosteron,Estrogen,Progesteron

Te tjera: Prolaktin, Serotin, LH, GH, FSH

**ne tru (ne Hypothalamus dhe Hypophise) tajohen CTH,TSH(tyreotropin),LH(Luteininsirende Hormon),STH(hormon i rritjes),Prolaktin,Oksitocin

**ne Pankreas: Insulin,Glukagon,Somatostatin

**ne gjendrat tiroide: T3,T4,Calcitonin

**ne gjendrat mbiveshkore: Adrenalin,Cortizol,

ADRENALINA: eshte hormon i ngjashem me Noradrenalinen dhe
Dopaminen.Haset dhe me emerin eponephrin.Adrenalina është një "hormon
stresi" i cili prodhohet në gjëndrat adrenale mbiveshore.
Psh: Kur truri bën të ditur rrezikun, zemra nis të rrahë më shpejtë,
muskujt tkurren dhe në gjak lëshohet adrenalinë për të çliruar shtytje
në mënyrë që trupi të kundërvepronte më me të shpejtë dhe të duronte më
tepër.
Prodhohet kur kemi ndoj ngarkese trupi,infektion,lendim,Hypoglykemi(Pasqyre e ulet e sheqerit ne gjak)

Cfar sjelle ne Organizem ky Hormon?
*shpejton pulsin e zemres
*hyp shtypjen
*ben zgjerim te bronhieve dhe pupiles
*oksigjeni konsumohet ne mase te madhe ne trup
*sjelle deri te joqetesimi dhe frika

ACTH: eshte nje hormon peptidik.
Detyrat kryesore:
-rregullon shkembimin e Ujit dhe elektoliteve
-drejton rritjen
Prodhohet ne gjendje diarre ose vjelljes ,ne kete rast raporti i elektroliteve nuk eshte ne baraspeshe
Ky hormon eshte ne koncentracione shume te vogla nese:
*kemi ndoj infekcion ne trup
*turbekuloze
*gjate aksidenteve te renda ,te cilet pjesea e Hypofizes eshte e lenduar
Ne sasi te medha prodhohet gjate Chusing-sindrom (smundje,ku lekura ka forme te brumit,pa yndyre,,)

CORTIZOL:funksionet kryesore:ben rregullimin e kripes dhe ujit ne veshke
Kur eshte i ulet ky Hormon?
*gjate infeksioneve
*shtypjes se ulet
Kur eshte koncentracioni i madh?
*gjate pirjes se alkoholit
*depresionet
*gjate shtatezanise

nga Alberti Sun 25 Jul 2010 - 23:27

Hormonet e gjinisë

TESTOSTERON: hormon te meshkujt (Androgen)
Kryen keto Funksione:
*zhvillim te duhur te organeve gjenitale te meshkujve
*formen e tipareve te meshkujve(zeri,qimet...)
--te femerat ky Hormon eshte ne Koncentacione shume te vogla
Funsioni per te dy gjinite:
*zhvillim te kockave gjate viteve te thyera
*ul pasqyren e kolesterines
*zhvillon masen e muskujve
ne sasi te vogla eshte:gjate pirjes se alkoholit,gjate stresit,marrjes se droges..
ne sasi te medha prodhohet:gjate tumoreve

ESTROGEN dhe PROGESTERON: jan Hormonet femerore.
Funksionet:
*zhvillim te organeve gjenitale te femerat
*rritje e gjoksit
*karakteristike e zerit
--keto hormone jan dhe si pasoje e tumoreve te femerat( tumoret ne gji)
jan ne sasi te voglaas menopauzes
jan ne sasi te medha:nese shkaktohet Tumor,dhe te ato femera qe nuk kan pas lindje

nga Alberti Sun 25 Jul 2010 - 23:27

Evolucioni ne aksion:

Vrojtohen efektet e drejtperdrejta te perzgjedhjes se specieve!
Punimet e kryera nga universiteti i “Penn State” ilustrojne nje zbatim
mjaft interesant te teorise se evolucionit. Sipas kerkimeve te kryera,
nje lloj hardhuce, ka ndryshuar krejtesisht menyren e te sjellurit per
ti bere balle sulmeve te nje lloji milingone.

Nje nga “problemet” e teorise se evolucionit eshte se efektet qe
pershkruhen ne te kerkojne nje kohe te gjate per tu pershtatur tek
kafshet. Keshtu nje kohe relativisht e gjate ne krahasim me jeten e nje
njeriu ben qe efektet e perzgjedhjes se specieve te mos jene te
dallueshme ne menyre te drejtperdrejte gjate nje jete njerezore.
Megjithate Darvini ne vepren e tij me te rendesishme “Origjina e
specieve” pershkruan edhe nje rast tjeter te zbatimit direkt te
evolucionit. Pervec zbatimit normal te evolucionit ne zhvillimin e
llojeve i cili kerkon nje kohe mjaft te gjate, i njejti proces mund te
ndodhe ne menyre te pershpejtuar kur vihet ne rrezik vete ekzistenca e
llojit.

“Fire ant”-et jane nje lloj milingone sulmuese i Amerikes se Jugut, te
futura gabimisht ne shtetet e bashkuara nga transporti me anije ne vitet
‘30. Keto milingona paralizojne prene e tyre nepermjet nje helmi i cili
injektohet ne muskujt e kafshes. Mjaftojne 12 prej ketyre insekteve per
te vrare ne me pak se nje minute nje hardhuce me nje gjatesi prej rreth
10 cm.

Eksperimenti dhe rezultatet
Punimet e drejtuar nga Tracy Langkilde (profesor biologjie ne Eberly
College of Science) jane rezultat i vrojtimeve te kryera ne paralel ne
kater zona te ndryshme. Zona e pare kishte si qellim te veshtronte
sjelljen e hardhuces pa prezencen e milingonave. Tre zonat e tjera
lejuan vrojtimin e zhvillimit te zvarranikut ne ndikimin e sulmeve te
insekteve per nje periudhe perkatesisht prej 23, 54, dhe 68 vitesh. Te
gjitha keto vrojtime nxorren ne pah ndryshimin e sjelljes se hardhuces.
Teksa zvarraniket e mesuar me sulmet vdekjeprurese shfaqen nje sjellje
mbrojtjeje qe mundesonte shtyrjen e milingonave (duke i gjuajtur me
gjymtyret e pasme), ata te zones se pare nuk shfaqen asnje lloj
kundershtimi ndaj sulmeve, duke mbyllur syte dhe duke qendruar
palevizur.

Per te percaktuar nese mutacionet e vrojtuara tek kembet mund te
ndihmonin kafshen te mbrohej, studiuesit maten gjatesine e gjymtyreve te
cdo hardhuce. Rezultatet ishin ato te shpresuara! Pas krahasimit,
hardhucat qe kishin shfaqur nje sjellje mbrojtese kishin kembe me te
gjata, se ato qe nuk ishin vene nen ndikimin e grabitqareve. Per me
teper, ky ndryshim anatomik ishte edhe i trashegueshem, cka nxjerr ne
pah edhe nje mutacion gjenetik te shfaqur ne menyre qe te mund te
lejohet mbijetesa e popullsise.
Profesori Langkilde thekson se perzgjedhja natyrore duhet te favorizoje
ne menyre te ndjeshme hardhucat te cilat kane shfaqur nje sjellje
mbrojtese kundrejt te tjerave te cilat e kane mjaft te veshtire te
arrijne moshen e riprodhimit dhe rezultat jane te detyruara te zhduken.
Sic ishte parashikuar natyra do te “perzgjedhe” vetem hardhucat te cilat
do te arrijne te pershtaten dhe ndryshimi gjenetik i ndodhur ne keto te
fundit eshte nje pjese shume e rendesishme e mbijeteses se tyre.

nga **Anakonda** Fri 1 Jun 2012 - 20:45

nga mamujn ne njerez esht ca si e cuditshme

nga Sponsored content

E V O L U C I O N I / Sikur të kemi dalë nga Hiçi

E V O L U C I O N I / Sikur të kemi dalë nga Hiçi

Re: E V O L U C I O N I / Sikur të kemi dalë nga Hiçi

Re: E V O L U C I O N I / Sikur të kemi dalë nga Hiçi

Re: E V O L U C I O N I / Sikur të kemi dalë nga Hiçi

Re: E V O L U C I O N I / Sikur të kemi dalë nga Hiçi

Re: E V O L U C I O N I / Sikur të kemi dalë nga Hiçi

Re: E V O L U C I O N I / Sikur të kemi dalë nga Hiçi

Re: E V O L U C I O N I / Sikur të kemi dalë nga Hiçi

Re: E V O L U C I O N I / Sikur të kemi dalë nga Hiçi

Re: E V O L U C I O N I / Sikur të kemi dalë nga Hiçi

Re: E V O L U C I O N I / Sikur të kemi dalë nga Hiçi

Re: E V O L U C I O N I / Sikur të kemi dalë nga Hiçi

Re: E V O L U C I O N I / Sikur të kemi dalë nga Hiçi

Re: E V O L U C I O N I / Sikur të kemi dalë nga Hiçi

Re: E V O L U C I O N I / Sikur të kemi dalë nga Hiçi

Re: E V O L U C I O N I / Sikur të kemi dalë nga Hiçi

Re: E V O L U C I O N I / Sikur të kemi dalë nga Hiçi

Re: E V O L U C I O N I / Sikur të kemi dalë nga Hiçi

Re: E V O L U C I O N I / Sikur të kemi dalë nga Hiçi

Re: E V O L U C I O N I / Sikur të kemi dalë nga Hiçi

Re: E V O L U C I O N I / Sikur të kemi dalë nga Hiçi

Re: E V O L U C I O N I / Sikur të kemi dalë nga Hiçi

Re: E V O L U C I O N I / Sikur të kemi dalë nga Hiçi