Dallimet e Orthodhoksisë me Katolicizmin

Nga At Theodore Pulcini, PhD

Herë pas here dëgjojme dikë që të thotë, "Krishtërimi Orthodhoks - pa dale, a nuk është ky një degë e Lindjes e Kishës Romano Katolike?" Jo, aspak. Orthodhoksia dhe Katolicizmi Roman dallojnë nga njëri-tjetri me dallime të mëdha.

Në të diskutuarit e këtyre dallimeve, afrimiteti im do të jetë kryesisht autobiografik. Pothuaj se 2 dekada më parë unë fillova një proçes të gjatë dhe të vështirë të dallimit midis të dyjave që solli konvertimin tim nga Katolicizmi Roman në Orthodhoksi.

Që në fillim, dua t'u bëj të qartë që unë jam mirënjohës që u rrita si Katolik, pasi më dhuroi mua një vlerësim të duhur të doktrinës së Krishterë dhe një përjetim të shëndetshëm në disiplinën shpirtërore. Përqafimi nga ana ime e Orthodhoksisë nuk erdhi si rezultat i urrejtjes sime ndaj të shkuarës sime fetare, por si një përmbushje e saj. Rritja ime në Katolicizmin Roman më përgatiti që të njoh dritën e kulluar të Krishtërimit që shkëlqen akoma në Orthodhoksi. Kjo njohje filloi gjatë viteve të mia në kolegj si rezultat i kërkimeve theologjike dhe historike të mia.


NJË PËRPLASJE PIKËPAMJESH

Pas vitesh edukimi fetar si katolik, kisha arritur të pranoja pikëpamjen e Romë-qëndërzuar të Historisë së Kishës: që Krishti kishte zgjedhur Pjetrin që të ish koka e Kishës, papa i parë, dhe që kisha e themeluar nga Pjetri, kisha e Romës, që nga fillimi kishte një preminencë dhe superioritet mbi gjithë Krishtërimin. Për më tepër, peshkopi i Romës qe pasoi Pjetrin trashëgoi fuqinë e tij si kreu i Kishës dhe vikar i Krishtit në tokë, deri në ditët e sotme.

Mua më kishin mesuar se rebelimi i çoi Protestantët që të refuzonin këtë strukturë të autoritetit të Kishës të ngritur në mënyrë hyjnore, duke u hapur rrugën mësimeve të tyre heretike dhe ndarjeve të pafund. Në trajnimin tim fetar, pikëpamja Katolike e historisë së Kishës ishte në kundërshtim me pikëpamjen Protestante, që prezantohej si seriozisht e mangët.

Në kolegj ama, fillova të kuptoj se historia shkruhet gjithmonë me një këndvështrim të caktuar. Nuk ekziton një gjë e tillë si histori objektive; të gjithë historianët e thonë historinë e tyre nga një pikëpamje e caktuar. Prandaj, në përpjekjet e mia për të dalë me një vlerësim tjetër të ndershëm të një këndvështrimi tjetër të Krishterë, fillova që të eksploroja qëndrimin e Protestantëve mbi Krishtërimin e hershëm.

Që të sigurohesha, zbulova gabime në të. M'u duke se, si një reagim ndaj abuzimeve mesjetare të Katolicizmit, Protestantët kishin shkuar shumë larg; me fjalë të tjera, "kishin flakur edhe foshnjën me ujin e legenit". Për shembull, pikëpamja Protestante nuk zinte në gojë siç duhet aspektet e hierarkisë dhe sakramentale të Kishës së hershme që përshkruhen aq qartë në doreshkrimet e hershme të Krishtërimit. I hidhte poshtë këto si prova të një "korrupsioni" dhe "devijimi" të hershëm. Megjithatë, kritika Protestante ndaj pikëpamjes Katolike më detyroi mua që të perballem me disa pyetje serioze që do ti kisha injoruar po të mos isha njohur me të.


PYETJE SHQETËSUESE

Për shembull, edhe nëse Pjetri gëzonte një lloj preminence në rradhët e Apostujev, a do të thosh kjo se Krishti mendonte se ai duhet të ishte primar në rradhët e peshkopëve dhe të kishte pushtet universal mbi të gjithë Kishën, siç pretendonin papat që erdhën pas tij? Kur Krishti tha, "Ti je Pjetri, dhe mbi këtë shkëmb unë do të ngreh Kishën Time" (Mateu 16:18), a ishte "shkëmbi" mbi të cilin do të ndërtohej Kisha personi i Pjetrit dhe pasardhësit e tij, apo ishte rrëfimi që Pjetri sapo kishte bërë: "Ti je Krishti, Biri i Perëndisë së Gjallë" (Mateu 16:16)? Duket sikur edhe nëse Krishti la të kuptohej që Pjetri kishte një lloj premeninence, kjo ishte falë virtutit të rrëfimit të besimit, dhe vetëm kjo mund të shërbente si themel i Kishës.

Dhe nëse Krishti i dha Pjetrit fuqinë që të lidhi dhe të zgjidhi ("Dhe do të jap çelësat e mbretërisë së qiellit dhe çfarëdo që ti do të lidhësh mbi tokë do të jetë e lidhur ehde në qiell, dhe çfarëdo që ti do të zgjidhësh mbi tokë, do të jetë e zgjidhur edhe në qiell" Mateu 16:19), ai i dha të njëjtën fuqi të gjithë apostujve gjithashtu ("Me të vërtetë, ju them, çfarëdo që të lidhni mbi tokë do të jetë e lidhur edhe në qiell, dhe çfarëdo që të zgjidhni mbi tokë do të jetë e zgjidhur edhe në qiell" Mateu 18:18).

Po ashtu, çfarëdo pozite të privilegjuar që Pjetri pati në komunitetin e hershëm të Krishterë, kjo pozitë nuk kish asgjë të përbashkët me privilegjet e veçanta që u mbajtën nga peshkopët e mëpasëm të Romës. Të thuash se zyra e papatit ishte thjeshtë një "mishërim i mëtejshëm, një zhvillim llogjik, i rolit të Apostull Pjetrit në kishën primitive", më duket gjithmonë e më shumë si diçka që nuk e mbron dot.

Po në lidhje me mësimet Katolike që precipituan nga Reformimi - doktrinat në lidhje me favoret dhe purgatorin? Po në lidhje me shpalljet dogmatike Romane mbi Shtatzaninë e Pamëkat, pagabueshmërinë papale, dhe Lartësimit së Marisë, të gjitha këto të hedhura poshtë nga Protestantët?

Nga një anë, kritika Protestante ngriti pyetje shqetësuese që nxorrën në pah gabime në këndvështrimin Katolik. Nga ana tjetër, këndvështrimi Protestant nuk mu duk se prezantonte një alternativë të kënaqëshme. Ngela në vend numëro.

Vetëm gradualisht fillova të kuptoj se dilema ime ishte si rezultat i shikimit të këtyre pyetjeve në raport me kontraditktat e Katolicizmit dhe Protestanizmit. Gjatë kohës që po lexoja, pashë se një perspektivë tjetër - më e vjetra nga të gjitha - ishte me aktuale me kërkimin tim: perspektiva e Kishës Orthodhokse.


NJË PERSPEKTIVË E FRESKËT

Kush ishin këta Orthodhoksët njëherë? Kisha patur një farë njohje me ta. Kishat e tyre janë të dukshme në peisazhin e Pensilvanise(shtet në SHBA) perëndimore, vend ku unë u rrita. Kisha plot shokë orthodhoksë në shkollën fillore dhe 8-vjeçare. Por i kisha hequ vizë Orthodhoksisë si një lloj Katolicizmi i "jo i zhvilluar sa duhet", që ishte përqafuar nga disa grupe etnike të veçanta, si rusët, grekët, serbët, besnikëria e egër fisnore e të cilëve i motivoi që të ngrinin kishat e tyre kombëtare dhe të refuzonin atë që unë e konsideroja si më të pjekur, Krishtërimin universal të Katolicizmit.

Teksa vazhdova të lexoj, zbulova se pavarësisht se si Krishtërimi Orthodhoks ishte shpërfytyruar në enklavat etnike të Pensilvanisë perëndimore, prapësëprapi e shikonte veten si nj Fe universale - me të vërtetë Kisha e hershme Katolike - që refuzonte të bëhej pre e devijimeve serioze që ishin zhvilluar në Katolicizmin Roman.

Këto devijime ndaheshin në pesë kategori: (1) të kuptuarit e papatit; (2) filioque; (3) mësimi në lidhje me purgatorin dhe favoret; (4) "dogmat e reja" - Shtatzania e Pamëkat, pagabueshmëria papale, Lartësimit së Marisë; dhe (5) praktika të ndryshme të përforcuara në Kishën Romane, si për shembull Kungimi nën një lloj (besimtarët e thjeshte marrin vetëm bukën dhe jo verën), ndarja e pagëzimit me konfirmimit (krizmimi), dhe celibati i detyrueshëm i klerit.

Vura re se shumë nga kriticizmat që kishte Protestanizmi kundër Katolicizmit Roman i kish shpallur edhe vetë Orthodhoksia. Por u ndjeva i detyruar që ta marr kritikën Orthodhokse shumë më seriozisht. Në fund të fundit, Protestantizmi u shfaq me forcë vetëm shekullin e XVI; Kisha Orthodhokse, nga ana tjetër, e kish origjinën që nga vetë Apostujt. Edhe vetë Kisha Romane lëshonte pe, duke njohur vlefshmërinë e sakramenteve të Kishës Orthodhokse dhe vjetërsinë e nderuar të institucioneve të saj. E konsideronte Kishën Orthodhokse si "skizmatike" (të ndarë), por jo "heretike" (që mëson doktrinë të gabuar).

Kisha Orthodhokse, nga ana tjetër, kishte guximin që ta quante Kishën Romane si skizmatike dhe heretike! Mbi çfarë bazash mund të bënte këto akuza? Fillova të hetoj ndryshimet midis Orthodhoksisë dhe Katolicizmit Roman si një përpjekje për të dalluar se cili qëndrim ishte më i mbrojtshmi.


PAPATI

Si një surprizë për mua, Orthodhoksët nuk e mohonin në princip premacinë e papës së Romës. Por dallonin me Kishën Romane në të kuptuarit e kësaj premacie.

Sipas Orthodhoksëve, papa i Romës gëzonte një status si "i parë në mes të barabartësh". Që do të thotë, të gjithë peshkopët janë plotësisht të barabartë; nuk ekziston dika e tillë si "episcopus episcoporum", një "peshkop i peshkopëve". Disa peshkopë në Orthodhoksi - patriarkët, mitropolitët, kryepeshkopët - gëzonin një status të veçantë në rradhët e vëllezërve të tyre peshkopë por nuk qëndronin mbi ta. Ata udhëheqin peshkopët e tjerë duke formuar një konsensus, dhe jo duke lëshuar dekrete të pakundërshtueshme. Me fjalë të tjera, asnjë peshkop në Orthodhoksi nuk ka të drejtën që të mënjanojë një vëlla peshkop dhe të diktojë vullnetin e tij në territorin e atij peshkopit tjëtër. Papa i Romës, nga ana tjetër, mbahet si i pakundërshtueshëm.

Cili qëndrim ishte i drejti? Mua mu duk se në Kishën e hershme ishte qëndrimi Orthodhoks ai që triumfoi. Historianët e Kishës e pranojnë se, kur ishte duke e organizuar veten, Kisha e hershme ndoqi atë që quhet "principi i akomodimit". Që do të thotë, qytetet me rëndësinë më të madhe në Perandorinë Romake u njohën si peshkopatat kryesore të Kishës së hershme.

Gradualisht, pesë qytete të një rëndësie të madhe në perandori u shfaqën si pesë selitë "patriarkale" të Kishës; Roma, Konstandinopoja, Aleksandria, Antioku, dhe Jeruzalemi. Roma gëzonte një premaci influence midis tyre - jo sepse Kisha e Romës ishte themeluar nga Pjetri (në fund të fundit, Pjetri kish qënë peshkopi i kishës së Antiokut përpara se sytë e tij të shihnin Romën!) - por sepse ishte kisha e kryeqytetit të perandorisë. Kjo ishte arsyeja përse Konstandinopoja mbante pozitën e dytë në rang nderi - sepse Konstandini e bëri atë në shekullin e IV kryeqytetin e ri të perandorisë.

Prej pesë qendrave kryesore të Kishës së hershme, katër prej tyre - Konstandinopoja, Aleksandria, Antioku dhe Jeruzalemi - ishin në Lindje. Ato ruajtën një sistem të kontrolleve dhe balancave midis tyre. Nëse njëra qendër do të mbahej si më me influencë se të tjerat, do të sfidohej menjëherë nga qendrat e tjerave fqinje.

Por nuk ndodhi kështu me Romën. E izoluar nga qendrat e tjera, ishte e vetmia seli patriarkale në Perëndim dhe gradualisht filloi që të zhvillonte një ndjesi të ekzagjeruar të autoritetit të vet. Nuk kish asnjë seli tjetër patriarkale afër që ti sfidonte pretendimet e saj. Kështu Roma i caktoi autoritet gjithmonë e më të madh vetes.

Gradualisht, si një rezultat i zhvillimeve politike, u bë e mundur për papën e Romës që të ushtronte ndikimin e tij gjithmonë e më të gjerë mbi gjithë Kishën. Që ta forconte këtë pushtet të sapogjetur, doktrina e juridiksionit universal papal u artikulua në kundërshti të plotë me praktikat e Kishës së hershme.

U duk se doktrina Romane e premacisë papale ishte një inovacion që nuk kish asnjë preçedent në Krishtërimin e hershëm; ishte formuluar si një "justifikim theologjik" për pushtetin politik të cilin rrethanat historike kishin sjellë mbi kishën Romane. Ishte e qartë për mua se qëndrimi Orthodhoks ishte shumë herë më i konseguent me të kuptuarit e autoritetit në Kishën e hershme.

Për më tepër, më bëri përshtypje vullneti i Kishës Orthodhokse edhe sot e kësaj dite për të njohur Romën si të parën mes të barabartëve nëse Roma do të hidhte poshtë pretendimet e saja. Me fjalë të tjera, nëse Roma do të afirmonte përsëri të kuptuarit e autoritetit të Kishës së hershtme, Kisha Orthodhokse do ta njihte përsëri premacinë e Romës. Kështu e kuptova se ndasitë midis kishave të Lindjes dhe Perëndimit nuk kishin ardhur si rezultat i refuzimit kokëfortë të Orthodhoksëve për të njohur autoritetin papal, por si rrjedhojë e pretendimeve të pajustifikueshme papale të Katolicizmit Roman.


FILIOQUE

Pastaj ishte edhe kontradikta midis Orthodhoksëve dhe Katolikëve në lidhje me filoque. Kjo fjalë latine, që do të thotë "dhe Birit," iu shtua në mënyrë të njëanshme nga Kisha Katolike tekstit origjinal të simbolit të besimit që u kompozua në këshillat ekumenike të Nikeas (325) dhe Konstandinopojës (381). Ky simbol besimi që nga fillim ishte, "Besoj në Shpirtin e Shenjtë, Zot dhe Dhënës i Jetës, që rrjedh prej Atit." Kjo ishte ekzaktësisht ajo që na mësoi edhe Jisui kur Ai tha: "Por kur Ndihmësi të vijë, të cilin Unë do tua dërgoj nga Ati, Shpirtin e së vërtetës që rrjedh prej Atit, Ai do do të më dëshmojë Mua" (Joani 15:26).

Gradualisht Kisha e Perëndimit shtoi filioque, dhe teksti tashmë lexohej, "Besoj në Shpirtin e Shenjtë, Zot dhe Dhënës i Jetës, që rrjedh prej Atit dhe Birit." Prej këtej lindi një doktrinë Romane e "rrjedhjes së dyfishtë", sipas së cilës Shpirti i Shenjtë rrjedh jo vetëm nga Ati por nga Ati dhe Biri së bashku.

Mendimi i Etërve Perëndimorë si Tertulliani (220 p. k.) dhe Augustini (430 p. k) shtruan udhën për këtë ndryshim. Duket se shtimi aktual i filoque u bë në Këshillin e Toledo, që u mbajt në Spanjë në vitin 589. Shtimi nuk mbeti thjeshtë një fenoment spanjoll ama. Gradualisht u përhap në Francë dhe Gjermani.

Përhapja e filoque ishte pjesë e agjendës së Çarlit të Madh. Ai kapardisej me shtimin perëndimor që iu bë simbolit të besimit dhe përpara të Krishterëve Lindorë të shtangur me gojë hapur ai u përpoq pa pushim që të shtynte Papa Hadrian I që ta shtonte tekstin zyrtarisht në simbolin e besimit. Papa nuk u dorëzua përpara kërkesave të perandorit; ai i dha të drejtë Çarlit të Madh se filoque ishte e pranueshme por insistoi se doktrina e rrjedhjes së vetme (që Shpirti rrjedh nga Ati vetëm) ishte në harmoni si me Etërit e hershëm edhe me Traditën e Kishës së Romës. Prapësëprapi, Çarli i Madh nuk hoqi dorë nga kërkesat e tij. Gradualisht, përdorimi i filoque u përhap në gjithë kishën Perëndimore.

Reagimi Lindor kundër filoque ishte i dy-degëzuar. Nga një anë, Grekët kundërshtuan çdo lloj shtimi në kredo. Këshillat që kishin krijuar ato fjalë të simbolit të besimit ndalonin fare hapur çdo lloj shtimi ose heqje në tekst. Nga ana tjetër, Kisha Lindore ishte e bindur se, nga një këndvështrim theologjik, doktrina e filioque ishte e gabuar.

Në shekullin e IX, patriarku i Konstandinopojës, Foti, shkruajti një qarkore ku dënonte një listë të "inovacioneve" Perëndimore (doktrina dhe praktika që nuk mbaheshin nga Kisha e hershme), në mes të së cilës ishte edhe shtimi i filoque ne simbolin e besimit nga Roma. Ai në fakt e akuzoi papën e Romës, Nikollën, për herezi në këtë çështje dhe e çkishëroi atë!

Shtesa në simbolin e besimit doli si nje pikë kontestimi e përhershme midis kishave të Lindjes dhe Perëndimit, dhe vazhdon të jetë e tillë edhe sot e kësaj dite.

Më duhet të pranoj se nuk i kuptova dot të gjitha pikat e artikuluara bukur të doktrinës Trinitariane që u sollën si argumente si nga Lindja dhe Perëndimi. Por një gjë arrita ta shoh qartë: Kisha Orthodhokse edhe sot e kësaj dite mban tekstin origjinal të Simbolit të Besimit Nikean, ndërsa Kisha Romane përdor një tekst të ndryshuar.

Teksa u binda gjithmonë e më shumë në lidhje me vlefshmërinë e qëndrimit të Kishës Orthodhokse mbi këtë çështje të filoque, u inkurajova që të konsideroj kritika të tjera Orthodhokse për Romën. I ktheva sytë në vazhdim nga purgatori dhe favoret.


PURGATORI DHE FAVORET

Jam sensibilizuar në lidhje me problemin e purgatorit dhe favoret nëpërmjet leximeve që kam bërë të teksteve historike në lidhje me sherrin midis Katolicizmit Roman dhe Protestantizmit. Në fund të fundit, ishte çështja e shitjes së favoreve që ndezi shkëndijën e zjarreve të Reformimit në shekullin e XVI. E dija që Orthodhoksët, ashtu si Katolikët Romanë, luteshin për të ndarët nga jeta. Mos do të thosh kjo se edhe ata e pranon purgatorin dhe mësimet e favoreve që kishin lidhje me të?

Përgjigjia e kësaj pyetjeje ishte një "jo" e bujshme. Katolikët Romanë i justiifkonin praktikat e tyre të të luturit për të vdekurit kështu: Edhe kur një vepër e mëkatshme falet, ngelet përsëri një "ndëshkim i përkohshëm" falë atij mëkati që duhet shlyer. Nëse dikush vdes pasi është falur (në një gjendje hiri) por para se të kish mundësi që të shlyente ndëshkimin e përkohshëm, ai person e ka siguruar qiellin. Por para se të jete në gjendje që të hyjë në parajsë, duhet të shpenzojë ca kohë në purgator për tu pastruar nga mëkati - prej këtej lind doktrina e purgatorit.

Ky ndëshkim i përkohshëm falë mëkatit mund të shlyet jo vetëm nëpërmjet përpjekjeve të vazhdueshme por edhe nëpërmjet një "dhurate" të kishës. Në këtë mënyrë kisha merr nga meritat e pafundme të fituara nga Krishti dhe shenjtorët dhe ua aplikon një personi të veçantë në mënyrë që një pjesë apo i gjithë ndëshkimi i përkohshëm i atij personi falë mëkatit të mund të shlyhet. Kjo "dhuratë" e ka emrin një favor. Mund të përdoret për të shlyer ndëshkimin e përkohsëm të njerëzve mëkatarë, ose mund tu aplikohet nëpërmjet lutjeve ndërmjetësuese edhe tek një "shpirt që vuan" në purgator, në mënyrë që shpirti mund të hyjë në gëzimet e plota të parajsës.

Siç e zbulova, Orthodhoksia e shikon këtë arsyetim si shumë mekanistik dhe si diçka të huaj për shpirtin e ungjillit. Po, Orthodhoksia beson në një gjendje ekzistence ndërmjet kohës së vdekjes dhe lindjes së Ditës së Gjykimit, por është një vend i çlodhjes dhe shumë ndryshe nga purgatori i doktrinës së Katolikëve Romanë. Ideja e purgatorit është bazuar në nocionet e dukshme ligjore ku shpirti "duhet të paguajë ato që ka borxh" përpara se të shijojë gjithë gëzimet e parajsës.

Ky mësim e bën të Krishterin Orthodhoks që të ndihet keq në dy drejtime: Së pari, Orthodhoksia i shmanget të kuptuarit të shpëtimit në terma ligjore. Duke qënë se Krishti bëri një sakrificë të plotë për faljen e mëkateve tona, kur jemi falur, mëkatet na janë falur. Nuk është nevoja që të shlyejmë borxhin e "mbetur" që ngelet pasi jemi falur për mëkatin. Prandaj, Orthodhoksia e hedh poshtë të gjithe idenë e ndëshkimit të përkohshëm falë mëkatit.

Së dyti, Orthodhoksia na mëson se nuk do të ketë përjetim të "gjithë gëzimit" të parajsës (të cilin supozohet se shpirti do të përjetojë pasi të jetë pastruar në purgator, sipas të kuptuar Katolik Roman) derisa të vijë Dita e Gjykimit. "Gjendja e ndërmjetme", sipas botëkuptimit Orthodhoks, nuk është një gjendje midis qiellit dhe ferrit në të cilin disa shpirtra duhet të shpenzojnë kohë para se të hyjnë në parajsë. Përkundrazi, është një gjendje e prehjes ku të gjithë shpirtrat prehen në pritje të Ditës së Gjykimit (lexo 1 Thesalonëve 4:13-17). Gjatë kësaj prehje ata kanë mundësi të kenë një parashijim të shpërblimit apo ndëshkimit të tyre që do tu jepet në Ditën e Gjykimit.

Ndërkohë, Kisha Orthodhokse na mëson se këta shpirta përfitojnë nga lutjet e besimtarëve. Këto lutje, si akte dashurie, i qetësojnë shpirtrat e të ndarëve nga jeta dhe i përgatisin ata më mirë për të qendruar me besim në hirin dhe mëshirën e Perëndisë kur të jenë para fronit të gjykimit të Krishtit në Ditën e Gjykimit.

Kisha Orthodhokse nuk jep asnje shpjegim mekanistik se si të vdekurit përfitojnë nga këtp lutje. Vetëm afirmon mësimin e hershëm të Krishterë se këto lutje janë efikase në përgatitjen e shpirtrateve të të vdekurve për ditën e gjykimit. Për shembull, Shën Pavli ndërmjetësoi për të ndarin nga jeta Onesiforin kur shkruajti, "Perëndia pastë mëshirë për të atë Ditë." (2 Timoteu 1:18). Me këtë sjellje, Kisha Orthodhokse reflekton shumë më mirë këndvështimin e Kishës së hershme dhe heq dorë nga justifikimet spekulative dhe ligjore për këto lutje të cilat karakterizojnë doktrinat Katoliko Romane në lidhje me purgatorin dhe favoret.

Këto doktrina të vona u dukën si inovacione pa një bazë të fortë në mësimet e Shkrimit të Shenjtë dhe të Kishës së hershme. Por teksa puna ime kërkimore vazhdoi, zbulova se këtp inovacione nuk ishin të vetmet që ishin futur në mësimet Katolike.


"DOGMAT E REJA"

Unë gjithmonë krenohesha me tre mësime që i kishin vetëm Katolikët: dogmat e Shtatzanisë së Pamëkat, pagabueshmërisë papale, dhe Lartësimit së Marisë. Duke qënë dogma, ato duhet të pranohen nga të gjithë Katolikët që duan të jenë në pozitë të mirë me kishën. Kështu që edhe unë sigurisht, i pranova ato plotësisht - deri atëherë kur zhvillova një këndvështrim historik se si këto u bënë pjesë e mësimeve Katolike.

U shokova kur zbulova se dogma e Shtatzanisë së Pamëkat (që do të thotë se "që nga momenti i shtatzanisë, Virgjëresha e Bekuar Mari ishte e pastruar nga njolla e mëkatit origjinal, falë hirit dhe privilegjit të Perëndisë së Plotfuqishëm, dhe falë meritave të Jisu Krishtit, Shpëtimtarit të njerëzimit.") ishte përkufizuar në vitin 1854 nga Papa Pio IX në mësimet e tij të "Ineffabilis Deus" (Zot i pagabueshëm). Kjo dogmë kish vetëm një shekull! Dhe që nga momenti i krijimit të saj grupe të ndryshme e kundërshtuan orthodhoksinë e saj.

Ajo që më shqetësoi më shumë se çdo gjë në leximet e mia ishte se Orthodhoksët e kundërshtuan këtë doktrinë jo thjeshte se e shpallte Marinë si të çliruar nga mëkati origjinal (në të vërtetë, liturgjia Orthodhokse në mënyrë të vazhdueshme i referohet Marisë si e "Tërëshenjtë", "Kulluar", dhe "Më e bekuara"), por se ishte ndërtuar mbi një të kuptim të gabuar të mëkatit origjinal.

Siç e zbulova, Orthodhoksët e kundërshtuar të kuptuarin Katoliko Roman të mëkatit origjinaë si një njollë të trashëguar faji që kalohet brez pas brezi tek gjithe njerëzimi që nga koha e Adamit, si rezultat i mëkatit të tij. Orthodhoksët e panë këtë nocion të mëkatit origjinal si të shtrembëruar te bazuar gati tërësisht mbi mësimet e Shën Agustinit. Ai i kishte injoruar mësimet e Etërve Lindorë që e shikonin mëkatin origjinal jo si një faj të trashëguar por si një "mallkim të të parëve" prej të cilit njerëzit ishin larguar nga jeta hyjnore dhe detyrimisht i nënshtroheshin prishjes dhe vdekjes.

Është e lehtë që të kuptosh se pse Orthodhoksët e hodhën poshte doktrinën e Shtatzanisë së Pamëkat. Sepse ata e kuptonin mëkatin origjinal vetëm në lidhje me mallkimin e vdekjes së të parëve, dhe dogma e papa Pios IX u pa si një mbrojtje e idesë së pavdekshmërisë së Marisë! Në këtë mënyrë ajo nuk ishte si gjithë pjesa tjetër e njerëzimit. Kjo ishte diçka që asnjë Orthodhoks nuk mund të pranonte. Në fakt, Orthodhoksia e quan Marinë "të shpenguarën e parë" njeriu i parë që mori bekimin e madh të shpëtimit që është i hapur tashmë për gjithë njerëzimin.

Me trishtim arrita në konluzionin se të kuptuarit e gabuar Roman të mëkatit origjinal na kishte nxjerrë një mësim tjetër të gabuar, dogmën e Shtatzanisë së Pamëkat. Është e qartë që kjo dogmë është një inovacion i pabazë.

Ishte pothuaj se e njëjta gjë edhe me dogmën e pagabueshmërisë së papës. Kjo doktronië pohon se kur papa flet "ex cathedra", "nga froni", ose zyrtarisht, mbi çështje të besimit dhe moralit, ai na mëson në mënyrë të pagabueshme. Prandaj e gjithë Kisha është e lidhur me mësimet e tij.

Kjo doktrinë, që u përkufizua në Këshillin e Parë të Vatikanit në vitin 1870 (16 vjet pas dogmës së Shtatzanisë së Pamëkat), është po ashtu një inovacion. Nuk e artikulon aspak të kuptuarit e hershëm të Krishterë të rolit të Selisë së Romës në Kishën universale, dhe si rezultat, Kisha Orthodhokse e refuzoi. Unë u çudita kur mësova se fraksione brenda vetë Kishës Katolike nuk e pranuan doktrinën, duke krijuar kështu të ashtuquajturën Kishat e Vjetra Katolike.

Orthodhoksët reagojnë më pak negativisht ndaj dogmës Katolike të Lartësimit se sa ndaj dy të tjerave që sapo zura në gojë më lart. Kjo dogmë që pohon se Maria, "pasi e përmbushi jetën e saj mbi tokë, u ngjit me lavdi qiellore në qiell me trupin dhe shpirtin e saj" u përkufizua nga papa Pio XII në vitin 1950. Ngjarja përkujtohet në 15 gusht të kalendarit kishtar katolik - në të njëjtën ditë që Orthodhoksët kremtojnë ditën që Maria fjeti, ose siç quhet Fjetja (vdekjen), se sa lartësimin e saj trupor.

Që të sigurohemi në këtë pikë, një traditë e fortë e hershme ekziston si në Lindje edhe në Perëndim që na mëson se pas vdekjes së Marisë, Perëndia e mori atë në parajsë. Në Psallmin 45, një psallm mesianik, Etërit e Kishës e interpretuan frazën, "Në krahun e djathtë qëndron mbretëresha" (v. 9) si një referencë ndaj pranisë së Marisë me Perëndinë tani. Por lartësimi i saj në qiell nuk është një besim i domosdoshëm për Orthodhoksin, edhe pse është një mendim theologjik mjaft i respektuar. Pse, pyesin Orthodhoksët, një besim i tillë që nuk ështe aspak kryesore për shpalljen e shpëtimit duhet të dogmatizohet dhe vendoset në të njëjtin nivel me dogmat e tjera kryesore si Trinia, Lindja e Virgjër, dhe dy natyrat e Krishtit?

Me pak fjalë, gjatë ekzaminimit nga afër të dogmave "të reja" Katolike Romane, kritika Orthodhokse ndaj tyre mu duk shumë me vend.


DALLIMET NË PRAKTIKË

Në mënyrë të ngjashme, zbulova se në ato raste në të cilat praktikat Romano Katolike divergjojnë nga praktikat Orthodhokse, praktikat e Orthodhoksëve janë më besnike ndaj praktikave të hershme të Krishtera se sa ato të Katolikëve. Që do të thotë, që dallimi i praktikave Romano Katolike zakonisht përbën një novacion.

Më lejoni tu jap disa shembuj.

Orthodhoksëet u kanë dhënë në mënyrë të vazhdueshme Kungim të të dy llojeve; që do të thotë, të dyja, si buka dhe vera e shenjtëruar u jepen të gjithë kunguesve. Normalisht, Katolikët Romanë i japin besimtarëve të thjeshtë vetëm bukën e shenjtëruar. Tradita Orthodhokse është deri më sot më e hershmja. Duke e pranuar këtë gjë, Këshilli i Dytë i Vatikanit rekomandoi që të rikthehej Kungimi i të dy dhuratave të shenjtëruara, edhe pse kjo nuk është bërë akoma në çdo komunitet tipik katolik të dielave.

Orthodhoksët i administrojnë sakramentet e fillimit - pagëzimin, krizmimin (konfirmimin), dhe Eukaristin së bashku, ashtu siç bënte edhe Kisha e hershme. Kisha Katolike Romane i ka ndarë sakramentet bile ndryshoi edhe rradhën e tyre normale, duke administruar pagëzimin, pastaj Eukaristin, dhe pastaj konfirmimin (krizmimin). Në disa vende, Katolikët e njohin traditën më të hershme të Orthodhoksëve dhe jane duke u përpjekur ti rikthejnë praktikat e hershme brenda kishave të tyre.

Duke ndjekur praktikën e Kishës së hershme, Orthodhoksët nuk insistojnë që celibati të diktohet si një domosdoshmëri për tu dorëzuar prift. Shumica e priftërinjve të kishave orthodhokse janë burra të martuar. Politika e celibatit të detyruar për klerikët e ndjekur nga Kisha Katolike Romane e ka origjinën e vetë në mesjetë. Përsëri, shumë Katolikë sot janë duke sfiduar urtësinë e displinës aktuale dhe janë duke kërkuar një kthim në një disiplinë më të hershme siç mbahet nga Orthodhoksia.


NJË "NDJESI" NDRYSHE

Edhe po ti lëmë mënjanë të gjitha dallimet e veçanta midis Orthodhoksisë dhe Katolicizmit Roman, unë dallova një orientim ndryshe në të dy besimet. Përjetimi Orthodhoks i Krishtërimit, edhe pse ka shumë elementë të përbashkët me Katolicizmin, ka një "ndjesi" dalluese, mënyra se si i mendojnë dhe bëjnë gjërat.

Mbase ajo më domethënësia është mënyra se si Orthodhoksët e shohin theologjinë, jo si një ushtrim i arsyes por si një përpjekje për të shprehur një mister të parrëfyeshëm. Theologjia në Perëndimin Katolik duket sikur është në të shumtën e rasteve një përkufizim preçiz dhe një deduksion sillogjistik, tepër filozofik dhe racional në natyrë. Në Lindjen Orthodhokse, theologjia duket sikur është në të shumtën e rasteve një çështje dhoksologjie, e përuljes me një çudi nderuese përpara të parrëfyeshmes; është më pak e shqetësuar me prçizionin filozofik dhe më shume e dhënë pas përjtetimit të të pakuptueshmes. Ky qëndrim e gjejn shprehinë e vetë në bukurinë dhe madhështinë e paaritshme të adhurimit Orthodhoks.

Për më tepër, pavarësisht se unë e respektova dhe qëndrova i mahnitur përpara organizatës madhështore të Kishës Romane, po më lodhnin legalizmat që mu duk se po e pushtonin përjetimin Katolik. Për të qenë i sigurt, vura re se gjërat nuk ishin kaq të prera, kaq bardhë e zi, në sistemin Orthodhoks. Përkundrazi, gjeta një lloj lirie munduese në të, një liri që të inkurajon të jesh i përgjegjshëm, jo thjeshtë i bindur.

Theksi ligjor i Kishës Katolike, siç e zbulova, kishte një ndikim të thellë jo vetëm mbi stilin administrativ por edhe në orientimin theologjik. Shpëtimi, për shembull, shpjegohej në terma ligjore; me vdekjen e Tij, Krishti pagoi dënimin që i ishte dhënë me të drejtë njerëzit si rezultat i mëkatit - vdekje dhe mallkim. Shpëtimi shpjegohej pra si një shlyerje e borxhit dhe heqje e një dënimi të drejtë - kategori ligjore.

Për tu treguar i ndershëm, asnjëherë nuk e kisha parë këtë botëkuptim si shumë të kënaqshëm. Përse një Perëndi i dashur duhet të kërkonte një çmim të tillë? Ishte Ati me gjithë mend kaq i nevrikosur dhe hakmarrës aqsa do të kërkonte vdekjen e Birit të Tij në mënyrë që të paqëtohej? Po kërkoja një të kuptuar më të mirë të shpëtimit, dhe e gjeta tek Orthodhoksia.


QË TË SHPËTOSH DO TË THOTË TË TRANSFORMOHESH

Në botëkuptimin Orthodhoks, të shpëtosh nuk do të thotë që të çlirohesh nga një dënim i vendosur nga Zoti. Por do të thotë që të transformohesh prej Tij, të ribëhesh ashtu siç Ai donte që ne të ishim që nga fillimi! Mësova principin mbi të cilin e gjithë tradita shpirtërore Orthodhokse është bazuar: Zoti u bë njeri në mënyrë që njeriu të bëhej hyjni. Ky proçes i hyjnizimit njihet si theosis. Për tu siguruar, ne njerëzit nuk mund të bëhemi dot kurrë Zot nga natyra, por njeriu nuk u krijua që të ekzistonte i ndarë nga Perëndia. Shpëtimi duhet të na kthejë përsëri në kungim me Perëndinë.

Vetëm duke qenë "i fuqizuar" nga hiri (që për Orthodhoksët nuk është një komoditet i krijuar por vetë Prezenca e Të Pakrijuarit e përcjellë tek krijesa e Tij) natyra njerëzore do të mund të jetë ajo për të cilën u krijua që të jetë. Kur flet për hyjnizimin, theologjia Orthodhokse është në fakt duke folur për njerifikimin e vërtetë, rikthimin e qënies njerëzore në gjendjen në të cilën ishin krijuar. Në këtë kuptim, ne të gjithë jemi krijuar për të qenë "pjesmarrës të natyrës hyjnore" (2 Peter 1:4).

Theosis më bëri mua që të rigjej dhe çmoj lutjen dhe sakramentet si takime transformuese me Perëndinë. Fillova të shikoj një unitet të përjetueshëm midis theologjisë dhe spiritualitetit. E vërteta e ungjillit mu bë e dukshme me një qartësi të re. Pavarësisht se çfarë ishte Orthodhoksia me aspektet e veta të ndryshme, unë e përjetova at si thellësisht të vërtetë.


TË JETOSH BESIMIN APOSTOLIK

Pavarësisht nga të gjitha vuajtjet e saj - dhe ka plot të tilla - Kisha Orthodhokse ka ruajtur, pa ndryshim, shtim apo shpifje dëmtuese, Besimin e Apostujve, Besimin e Kishës së hershme. Kjo është e mjaftueshme për mua, dhe ka qënë për mua burimi i një gëzimi të heshtur por të përhershëm.

Kisha Orthodhokse nuk është politikisht e fortë, as e pasur, as ndonjë erudite e madhe. Por ka brenda saj Shpirtin që dëshmon Krishtin, Shpirtin që ushqen përjetimin e Zotit të ringjallur që ka ndihmuar të gjithë të Krishterët që të besojnë. Të jesh Orthodhokse do të thotë të kesh mundësi të shijosh jetën dhe përjetimin e Krishterë në një formë të kulluar. Sepse të Krishterët Orthodhoksë, pa vënë në dyshim asnjëherë mirësinë dhe sinqeritetin e të Krishterëve të tjerë, afirmojnë atë se vetëm në Kishën Orthodhokse mund të gjendet plotësia e së vërtetës të Krishterë.


Ky artikull është shkëputur nga libri "Orthodhoksia dhe Katolicizmi: Cilat janë dallimet?" i At Theodore Pulcinit, botuar nga Conciliar Press, 1995. At Tedi është prift ti kishës së Misionit të Shën Marisë në Chambersburg, PA dhe është pjesëtar i fakultetit tek Dickinson College në Carlisle, PA.