Andon Zako Cajupi

ATDHEU DHE DASHURIA

Vitua nje pun' e madhe,
e bukur si sorkadhe,
nga gjithe shoqet shquan
dhe gjithe trimat e duan.
Per te tille bukuri
kush nuke ka dashuri?
Nje dite qe vij ne krua,
duke ecure mbi thua,
poqi njè turk, trim te marre
tjeter here s’e kish pare.
Rrobate qe kish, i ndrinin
dhe armet i vetetinin!
Kur shtiu syt’ e e pa:
«Vito, te dua! i tha.
Vito, do te te marr grua!»
Uitua u turperua,
po me shum’ u hidherua
dhe iu pergjegj: «S’je per mua,
se u’nje tjetere dua,
jemi nje bes’ e nje sua;
po merre fjalene prape
dhe shko ketej me vrape!»
– Kush eshte me trim se mua,
qe do te te marre grua?
– Ai qe jam vluare (fejuar)
dhe per te martuare;
eshte trim’ sa s’gjendete,
i mire sa s’benete;
ish vet’ i trete vella,
kush ka qene si ata?
Trima sa s’i zinte plumbi,
njeri vdiq, i dyti humbi.
Jorgjin e la perendia
shprese per memen e tia;
eshte i vetem e jetim,
i dashur’ i shpirtit tim,
dhe nga te tere me trim,
perdor pallen e hanxhare,
eshte i zoti te me marre!
Ndaj, té lutem, mos me nga,
te mos biesh ne hata,
se shejtani pune s’ka!»
Turku me te tilla fjale,
qiti te shkretene palle,
nga inati u verdhua
dhe thirri posi dragua:
«N’eshte m’i zoti nga une,
le te me dale ketune,
ne me munte, besa-bese.
Burri yt po le te jete,
n’e dergofsha n’ate jete,
dije, do te te marr vete!»
Vitua shum’u frikua,
lot i vinine si krua,
dhe me shtepi, duke qare,
rrefeu q’i kishte ngjave.
Po Jorgji, kur e degjoi,
veshi armete dhe shkoi,
u ngjit malite perpjete
ashtu si ngjitene rete,
dhe me zi te madh si shkembi
po therret, sa tundet vendi:
«Kush esht’ ai q’u levdua,
qe do te mundet me mua?»
Me ze te math, si gjemimi,
iu pergjegj ahere trimi.”)
«Une jam ai qe shtie
dhe plumbi dem nuk bie.
U’ jam ai qe kam vrare
bejlere dhe pashallare,
dhe kaure, mije vete,
kam derguar n’ate jete!
Dhe do te trembem tani
nga nje fusharak si ti?
Tani do ta shoq dhe vete
kush eshte trim i vertete...
Keto thosh turku dhe vinte,
po dhe Jorgua e printe;
hodhi armété perdheze
dhe zuri te sgjeshe brezè,
qe kish qepur Vitua vete,
Si fustan e fermelete.
Kur e kujtoi, u shemb,
mos pandehni se u tremb,
beri kryqn’ e fshiu lote:
«Jam azer!» hidhet e thote,
edhe me dore nje thike
ju vcrsul turkut pa frike.
Trimi rrembeu hanxhare
dhe po hidhej si i marre,
Fryjti era, nga rrembimi
leshon flokatene trimi,
Atje ku qe afèruar,
me gjoks hapet leshetuar,
ju duk, ne gryke te tij,
varture nje hajmali.
Jorgji, kur pa najmaline,
syte permbi te i ngrine.
Dale, tha, ashtu me rruash,
pa leftojme kur tè duash,
po, ne beson perendine,
kush ta fali hajmaline?
– Nenia ne foshnjeri
ma vari per mbaresi,
po c’te duhet kjo pune?
– Nje te tille kam dhe une!
Shiko! Nena ma ka fale
dhe mua, kur jesha djale!
Te dy trimat hapne gjite
dhe shikonin hajmalite
qepur me pe te florinjte,
si njera, si tjetera,
te dya te vjetera;
pérbrenda, pshelur') me karte, (mbeshtjelle)
gjetén nga nje kryq te arte!
Mbeten te mahniture
dhe si te goditure!
te tille pune, kur pane,
u pushtuan dhe rane,
Dhe te dy nje fjale thane:
«Te kam vella, mor i mjere,
nga njè bark paskemi lere!
Jemi nje fis e n,je fare,
jemi te dy shqipetare,
po besa na paska ndaré,
Sa na beri pér tè vrare!
Sot qii dime vetèhene,
duhet te bejme bene
te duam memedhene.
Tani te marreme male,
te leftojme per lirine,
te mos kthehemi te gjalle
pa shpetuar Shqiperine!
Tani Viton ta harrojme,
me Turqine te leftojme,
ta dergojme nga ka ardhe,
te shome dite te bardhe.»

Kopshti i dashurise

0 pëllumb' i shkruar,
do t'të marr në duar
dhe duke kënduar
gjetkë do t'të shpie:
Në një vend t'uruar
dhe të lulëzuar,
në uj'të kulluar
edhe nën hie;
Afër tek një lumë
ku ka lule shumë,
të biem në gjumë,
hena të na ndrijë;
Yjtë të shikojnë,
zogjtë të këndojnë
edhe të na zgjojnë
dita kur të vijë.
Pa ngrën' e pa pirë
s'mbetemi, moj Mirë,
se u'ndaj të gdhirë
dërgoj e na sjellin:
Qumështë të dhirë
dhe djathë të mirë
pa uj' e pa hirrë,
dhe rrush kur të vjehn;
Ngjalë nga Janina,
mjaltë nga Kanlna,
verë nga Voshtina
ujë nga Sopoti;
Mollë nga Horia,
mish nga dhënt' e mia,
desh nga Labërla, —
na e faltë zoti'

Andon Zako Çajupi


Asdreni

Emri i tij i vërtetë është Andon Çako, nuk dihet për ç'arsye ai përdori edhe formën Zako. Emri letrar Çajupi është emri i një mali të vendlindjes, mallin dhe kujtimin e së cilës e nguliti dhe e përjetësoi në pseudonimin e tij. Lindi në Sheper të Zagorisë më 27 mars 1866. Mësimet e para i mori në vendlindje ku kreu dhe një shkollë gjysëm të mesme greke. Po shkolla më e madhe e vendlindjes ishte shkolla e fshatarit, e njohjes së jetës dhe të shpirtit të popullit, të gëzimeve dhe të brengave të bashkëfshatarëve të tij. Rol të madh në formimin e tij ka luajtur sidomos gjyshi nga e ëma, i cili e futi në botën magjepëse të përrallave, të legjendave e të këngëve popullore, prej së cilës poeti i ardhshëm nuk do të ndahej më kurrë. I ati i Çajupit, Harito Çakua, ishte kurbetçi në Misir, ku qe aktivizuar në lëvizjen atdhetare. Ai e tërhoqi të birin nga fshati për të vazhduar studimet. Andoni ishte vetëm 15 vjeç, kur la shoqërinë për të ndjekurnjë kolegj francez në Aleksandri, duke marrë me vete mallin e së ëmës Zoicës, dhe të gurëve e maleve të Zagorisë. Në kolegj mori një kulturë të mirë dhe u dallua ndër të parët midis shumë nxënësve të kësaj shkolle që vinin nga vende të ndryshme të Mesdheut. Me këtë kulturë ai i kishte të hapura dyert e universitetit, të cilin e ndoqi në vitet 1887-1893 në Gjenevë, ku studjoi për drejtësi. Këtu u njoh me një vajzë vendase Evgjeninë, e cila e bëri të lumtur po dhe fatkeq, sepse i vdiq pas një vit martese, duke lënë jetim të birin e porsalindur, Stefanin. Kjo humbje e tronidi thellë poetin dhe i la vragë të thellë.
Ajo u bë shkak që, pas dhjetë vjetësh, të shkruante elegjinë "Vaje", një nga elegjitë më të bukura dhe më prekëse të poezisë sonë.
Më 1883 me dokumentin e drejtësisë në xhep dhe me djalin në krahë u kthye në Misir dhe u vendos në Kajro, ku nisi të ushtronte profesionin e avokatit. Po prej këtij profesioni hoqi dorë shpejt. Shkak u bë një konflikt me autoritetet e vendit gjatë një proçesi gjyqësor ku avokati i ri mbrojti të drejtën dhe nuk u lëshoi pe pushtetmbajtësve. Jetoi me pasurinë që i kishte lënë i ati, dhe iu kushtua tërësisht çështjes atdhetare dhe krijimtarisë letrare.
Çajupi gjeti në Misir një lëvizje patriotike të zhvilluar. Shqiptarët e ngulimeve të Egjiptit kishin organizuar një shoqëri atdhetare e kulturore dhe mbanin lidhje sidomos me "Shoqërinë e Stambollit". Por këtë lëvizje u munduan ta kthenin në anën e tyre disa rrethe grekomanësh, të cilët intrigoni kundër patriotëve të vërtetë dhe kundër Çajupit. Ai u bë shpirti dhe figura më e njohur e kolonisë patriotike të Misirit, Çajupi mbrojti interesat e shqipërisë dhe të popullit shqiptar, demaskoi synimet e xhonturqve, të grekomanëve dhe të gjithë armiqve të tjerë të çështjes së kombëtare.
Emri i tij nisi të njihej në rrethet e atdhetarëve që në fund të shekullit, kur botoi më 1898 artikullin e gjatë "Duke kërkuar një alfabet", në të cilin spikat shqetësimi i tij për unitetin e lëvizjes kombëtare dhe kulturore, për shkrimin dhe lëvrimin e gjuhës amtare përmes një alfabeti të njësuar. Por vepra që e bëri të njohur në mbarë botën shqiptare ishte përmbledhja poetike "Baba Tomorri" (1902) ku përfshiu komedinë "katërmbëdhjetë vjeç dhëndërr". Me këtë vepër ai u bë poeti më i njohur pas Naimit, figura që zuri vendin që mbeti bosh pas humbjes së poetit kombëtar më 1900.
Vjershat patriotike dhe luftarake të "Baba Tomorrit" frymëzuan çetat e lirisë dhe kryengritjet e mëdha që i sollën pavarësinë Shqipërisë më 1912. Këtë ngjarje poeti e priti me gëzim, u duk se iu hap udha për t'u kthyer në mëmëdhè, por, Lufta e Parë Botërore dhe trazirat e mëvonshme e shtynë larg këtë shpresë. Megjithatë ai i ndiqte nga afër ngjarjet në Shqipëri, duke mbetur gjithmonë në krah të forcave përparimtare e demokratike. Më 1919 Çajupi ishte në ballë të përpjekjeve të shqiptarëve të Misirit, për të mbrojtur të drejtat e popullit shqiptar në Konferencën e Paqes që mblidhej në Paris. Ai dënoi qeverinë e Durrësit, që ishte vegël e fuqive imperialiste, ashtu siç dënoi përpjekjet e feudalëve tradhëtarë për ta bërë Shqipërinë çiflik të tyre e për ta nxjerrë në ankand sipas interesit. Me këto qëndrime ai thelloi demokratizimin në lëvizjen mendore dhe në letërsinë shqiptare. Kjo u shpreh në frymën antifeudale të veprës së tijdhe në vendin që ai u dha problemeve shoqërore në krijimtarinë e tij letrare e publiçistike. Në këto vite Çajupi , si shumë atdhetarë të tjerë, përjetoi krizën e idealeve të bukura të Rilindjes. Në krye të punëve në Shqipërinë e pavarur, në vend të atdhetarëve të ndershëm po vinin njerëz që i binin pas interesit të tyre, pa menduar për fatet e kombit. "Në Shqipëri, -shkruan ai më 1922- një turkoman, një grekoman, një sllavoman, një intrigant, një tradhëtar, takon të bëhet … regjent, ministër, prefekt, faqe me nder dhe mbret".
Çajupi ishte për demokracinë dhe qytetërimin, prandaj e përshëndeti Revolucionin Demokratiko-Borgjez të Qershorit të vitit 1924, frytet e të cilit nuk arriti t'i gëzonte populli shqiptar. Demokracia e pati jetën e shkurtër dhe, në vend të saj, u rikthye pushteti i feudalëve me ardhjen e A.Zogut në fuqi. Kur u mor vesh se ky do ta shpallte veten mbret, Çajupi që ishte në krye të "Shoqërisë së miqve", të themeluar në Kajro, i drejtoi Qeverisë së Tiranës një protestë, midis të tjerave thuhej se koha e mbretërve shkoi, "kurse edhe ata që i kanë, po vështrojnë t'i përzënë", Ky qëndrim i vendosur antimonarkist ia mbylli përfundimisht poetit rrugën për t'u kthyer në Shqipëri, që të tretej në "baltën më të ëmbël se mjalta" të mëmëdheut. Vdiq në Kajro më 11 korrik 1930. Shtypi zyrtar në Shqipëri e kaloi vdekjen e tij pothuajse në heshtje.
La në dorëshkrim pjesën më të madhe të veprave të tij, poemën "Baba Musa lakuriq", një parodi e biblës, tragjedinë "Burri i dheut", që u botua pas vdekjes më 1935, komedinë "Pas vdekjes" që u botua më 1937, përmbledhjen poetike "Këngë e vome", fati i së cilës nuk dihet. Me gjallje, përveç "Baba Tomorrit" botoi Përrallat e La Fontenit (1921) përshtatur prej tij nga frengjishtja dhe "Lulet e Hindit" (1922), një tufë vjershash të letërsisë sanskrishte, nga artikujt e paktë që botoi në shtypin e kohës duhet përmendur pamfleti "Klubi i Selanikut" (1909), një nga kulmet e publiçistikës së Rilindjes. Në këtë pamflet Çajupi demaskoi demagogët e xhonturqve dhe të veglave të tyre, që kishin hyrë në lëvizjen kombëtare për interesat e ngushta të kastës së bejlerëve turkoshakë e fanatikë, të zellshëm për t'i zgjatur jetën të "sëmurit të Bosforit", perandorisë së kalbur të sulltanëve osmanë.

Dashuria

A
Do të lëvdoj dashurinë
barabar me perëndinë,
se dashuri e vërtetë,
na mban të gjallë në jetë.

S'e kam parë perëndinë,
shoh ngaherë dashunnë;
dashuria mbretëron,
se njeriu pa të s'rron.
Cinë të besoj taninë,
perëndin' a dashurinë?
Perëndi në këte jetë
është dashuria vetë.


C

Kur jeshmë të vegjël, si moll' e pabërë,
putheshim ngaherë, ditënë të tërë;
vij e të kërkojë, vij e të thërresë,
losnim të dy bashkë, rronim me një shpresë.
Mba mend sa të desha, mba mend sa më deshe?
Mba mend si më thoshe e vogël kur jeshe?
Tani që jam burrë, tani q'u madhove,
dashurin' e parë pse vall' e harrove?
Tani q'u poq molla, e hanë të tjerë,
mikn' e djalërisë s'e qas as në derë!
Po, si dallëndyshja vete në vend tjetër
dhe kthehctf.' prapë në fole të vjetër,
Ashtu zëmra jote mundet të kujtojë
mikn' e djaleris dhe prapë ta dojë.


D

Digjem, përvëlohem
se të dua shumë,
ditënë mendohem,
natën rri pa gjume

Lulete të dilnin,
mike, sa të dua,
këtu do të vinin
të qajnë me mua.

Zogjtë të dëgjonin,
do t'më rrinin prane
dhe do të këndonin,
të harroj sevdanë.

Asnjeri ne jetë
plagën s'ma shëron,
përveç mikja vetë,
qe vjen e lëndon!


E

Bukuria jote, leshërat e tua
posi pëndë korbi, të gjata mbi thua,
ballëtë si diell, faqetë si mollë,
qafa jot' e gjatë, mesi yt i hollë,
sisëtë si shegë, dhëmbët si thëlpënjë,
buzët si burbuqe, sytë si gështënjë,
dora si dëborë, fjala jote mjaltë,
kurmi yt i derdhur, shtati yt i naltë;
gjithë më kënaqin, të tëra t'i dua,
po zëmëra jote u bë gur për mua!


F

E mban mënd, moj Marë,
dashurin' e parë?
Njeri nuk e gjegji,
se jeshmë te vegji.

Unë pa ty s'rrojë,
vij' e të kërkojë;
tl pa mua s'rroje,
vij' e me kërkoje.

Në lule me erë
putheshim ngahere,
dhe si burr' e grua
losnim nënë ftua.

Një ditë, të dyza
losnim mbylla-syza:
U fshyem pa dukur
Cinë të besoj taninë,
perëndin' a dashurinë?
Perëndi në këte jetë
është dashuria vetë.


C

Kur jeshmë të vegjël, si moll' e pabërë,
putheshim ngaherë, ditënë të tërë;
vij e të kërkojë, vij e të thërresë,
losnim të dy bashkë, rronim me një shpresë.
Mba mend sa të desha, mba mend sa më deshe?
Mba mend si më thoshe e vogël kur jeshe?
Tani që jam burrë, tani q'u madhove,
dashurin' e parë pse vall' e harrove?
Tani q'u poq molla, e hanë të tjerë,
mikn' e djalërisë s'e qas as në derë!
Po, si dallëndyshja vete në vend tjetër
dhe kthehctf.' prapë në fole të vjetër,
Ashtu zëmra jote mundet të kujtojë
mikn' e djaleris dhe prapë ta dojë.


D

Digjem, përvëlohem
se të dua shumë,
ditënë mendohem,
natën rri pa gjume

Lulete të dilnin,
mike, sa të dua,
këtu do të vinin
të qajnë me mua.

Zogjtë të dëgjonin,
do t'më rrinin prane
dhe do të këndonin,
të harroj sevdanë.

Asnjeri ne jetë
plagën s'ma shëron,
përveç mikja vetë,
qe vjen e lëndon!

E

Bukuria jote, leshërat e tua
posi pëndë korbi, të gjata
mbi thua,ballëtë si diell,
faqetë si mollë,qafa jot' e gjatë,
mesi yt i hollë,sisëtë si shegë,
dhëmbët si thëlpënjë,buzët si
burbuqe, sytë si gështënjë,
dora si dëborë, fjala jote mjaltë,
kurmi yt i derdhur, shtati yt i naltë;
gjithë më kënaqin, të tëra t'i dua,
po zëmëra jote u bë gur për mua!

F

E mban mënd, moj Marë,
dashurin' e parë?
Njeri nuk e gjegji,
se jeshmë te vegji.

Unë pa ty s'rrojë,
vij' e të kërkojë;
tl pa mua s'rroje,
vij' e me kërkoje.

Në lule me erë
putheshim ngahere,
dhe si burr' e grua
losnim nënë ftua.

Një ditë, të dyza
losnim mbylla-syza:
U fshyem pa dukur
në ferra, në gurë,
u fshehm' kaqë bukur,
Sa s'ugjendm'dot kurrë...

G

0 moj lulja manushaqe,
ndëgjo dashurinë ç'thotë:
Të lozëm faqe për faqe,
Të na përzienë lotë.

I

Pika-pika bie shiu
dhe dëbora flokë-flokë,
vetëtin e fryn veriu,
breshëri kërcet mi tokë!

Le të fryjë er' e ftohtë,
s'ka ç'më bën dimëri mua:
Dashuria më mban ngrohtë,
se pushtoj atë që dua.

Kur fryn era me tallas,
kur bie dëbor' e shi,
sa flë njeriu me gas,
kur ka mikenë në gji!

DHEU

Dheu i gjat' e i gjerë,
na jep buk' e na jep verë
për të ngrën' e për të pirë,
kush di ta punojë mirë.

Si njeri i shtrënguar,
dheu nukë fal gjë kurrë,
pa munduar, pa punuar'
S'na jep as misër, as grurë.

Do ta punojë njeriu
dhe ta vadisë me djersë
që të hajë buk' i ziu,
nga uria të mos vdesë!

Punoni, more të mjerë,
se dhe gjëri në na mbetë,
pas neve vinë të tjerë,
nukë sosetë kjo jetë.

Fshati im

Maletë me gurë,
fushat me bar shumë,
aratë me grurë,
më tutje një lumë.

Fshati për karshi
me kish' e me varre,
rrotull ca shtëpi
të vogëla fare.

Ujëtë të ftohtë,
era pun' e madhe,
bilbili ia thotë,
gratë si sorrkadhe.

Burrat nën hie,
lozin, kuvendojnë,
pika që s'u bie,
se nga gratë rrojnë!

Gratë venë nd'arë,
dhe në vreshta gratë,
gruaja korr barë,
punon dit' e natë.

Gratë në të shirë,
në të vjela gratë,
ikinë pa gdhirë,
kthenenë me natë.

Gruaja për burrë
digjetë në diell,
punon es'rri kurrë
as ditën e diel.

0 moj shqipëtarkë,
që vet' e nget qetë,
edhe drek' e darkë
kthehesh e bën vetë;

Moj e mjera grua,
C'e do burrë zinë
që ftohet në krua
dhe ti mban shtëpinë!.

TRIM’I SHQIPËRISË



Kush ka qënë trim një herë?

Aleksandr’i Math i vjerë,

Pirua me shokë të tjerë

Në Shqipëri kanë lerë.

Po nga të gjithë m’i Zoti,

Skënderbeu Kastrioti.

O mbret i dashur ku je?

Ku je, more Skënderbe?

Si duron ti nënë dhe?

Nukë të vjen keq për ne?

Që ditënë që na le,

vëndi yn’ u bë raje!

Të lutemi dit’ e natë,

n’atë jetë ku ke vatë,

dërgona shpres’ e uratë

të mos rrojëmë si gratë…

Të ngriemi të lëftojmë,

Turqit këtejë t’i dbojmë,

Shqipërinë ta shpëtojmë

Dhe lir’ e me nder të rrojmë.









__________________

A. Z. Cajupi

"Greku dhe Shqiptari"

Greku: Pse ju shqiptare
kini djem te mbare
te zgjuar, te zote,
te fort, e te plote?
Shiko djemte tane
sikur nuke hane,
te verdhe, te thate,
te trembur si grate
te liq, te pabese,
pa turp e pa shprese...
gjak ne zemer s'kane.
Tuajte pse jane
trima te vertete ?

Shqiptari: Se i bejme vete.
S'na ndihne te tjere
si ju mor' te mjere.

Korriku*)

Na erdhi korriku prapë,
me grurë të ri, me vapë.
Mirë q'erdhr, o korrik,
gjithë bota të ka mik,
të duanë varfëria,
se s'vdes njeri nga uria.
Korriku, si flak' e drizit,
na ngroh palcën e kurrizit.
0 korrik, o faqezjarr,
gjithë lule, gjithë bar,
dhe me pemë barrë-barrë,
s'dimë ç'të hamë më parë.
Në korrik piqen me radhë
pjeshkë, mollë, thanë, dardhë;
kur afrohet korriku,
zë të piqetë dhe fiku.
Nga gjithë pemët e tjera,
fiku na mbiftë te dera,
se gjersa ka shporta fiq,
gjithë bota janë miq...
Me shpresë të këtij muaj,
punëtor, puno e vuaj,
të punojmë që të gjithë,
të mos mbetemi pa drithë,
se në këtë muaj zoti
na kërren nga tërë moti.
Ata që kanë punuar,
në kornk janë të gëzuar,
Se në këtë deli muaj
nuk ka lëmë pa duaj.
Vjen korriku, punëtorë,
mirrni drapërin në dorë,
të korrij kush ka punuar,
kush ka mbjell' e ka lëruar.
Dilni, dilni nëpër ara
e shihni, ç'ka bërë fara:
shikoni një **** gruri,
se sa ****, grurë pruri.
Shikoni kallinjt' e verdhë,
në korrik duhenë mbledhë.
Shihni, shihni kur fryn era,
kallinjtë, lozin si shqerra;
me diell, kur fryn veriu,
si floriri ndrit kalliu,
fusha, ara, palë-palë,
duken si deti me valë.
Fush' e gjatë, fush' e gjerë,
pse më bën të qaj ngaherë?!
Me djersën e varfërisë
gjith' arat e Shqipërisë
vaditen, e gjë s'kërrejnë,
se të huajt' i rrëmbejnë!
Shqipëtari, dëm e kotë,
punon gjithnjë për botë;
arat që mbjell, ngaherë
vjen' e i korrin të tjerë!
0 korrik, o faqezjarr,
je dukur dhe luftëtar:
në Francë, kush nuk e di,
u ngre vëndi për liri;
në korik lufta u zu,
u bë gjaku gjer në gju...
kryengritjet q'u bënë,
prej korriku janë zënë;
se zjarrë që ndez korriku,
nuk' e shuan dot armiku;
se dielli është i ngrohtë,
ndez gjakun në gjithë botë.
Gjaku i trimit vërtetë
për liri ndizetë vetë,
gjaku yt, o shqipëtar,
s'të ndizet as në behar!
Të ndeztë vap' e korrikut,
t'i biesh në kok' armikut!

Robëria

E dashura memedhe,
te dua dhe kshtu si je!
Po kur te te shoh te lire
do te te dua me mire.

Qani pyje, fusha, gure,
qani male me debore!
Shqiperia mbet e gjore
dhe nuke sheh drite kurre;
nje mjegull e keq’ e shkrete
e ka mbuluar perjete!

Nje gazep, nje erresire,
vetetit edhe gjemon!
Rrojme me zemer te ngrire,
nga frika kerkush s’gézon!
Njerzit kurre s’kendojne
dhe bilbilete vajtojne!

Qiameti, shkretetira!
Zogu vete ze folene,
njeriu le memedhene,
se mbreteron egersira!
Per Shqiperi desherojme
se ne vend te huaj rrojme.

Roberine si duron,
o moj Shqiperi e mjere?
Shpetove vende te tjere,
vete nen zgjedhe rron!
Shqipetare beni bene
te leftoni per atdhene.

E dashura memedhe,
te dua dhe keshtu si je!
Po kur te te shoh te lire,
do te te dua me mire!

Sulltani

Jam sulltan, mbret i vertete,
shok té tjere s’kam ne jete;
gjaketor e zemerderr,
nga frika me bejne nder!
Dola nga fund’ i Azise
si rrebesh’ i perendise:
Vrava, preva e shkretova,
boten me gjak e mbulova!’)
Kur zotova Anadolle,
erdha mora dhe Stambolle,
njerezit i shkova ne thike,
dhe, kush mbeti, rron me frike!...
Jam i keq si egersire,
te urtet jane te mire,
dua te quhem i marre,
po puna te veje bare.
Thera greker e bullgare,
thera ermenet e mjere,
thera sa munda te tjere!
Egersire si ariu,
me fytyre si njeriu,
me dergoi perendia,
qe te vuaj’ njerezia!
Evropa qe me shikon,
te me beje gje s’guxon,
se ka mejtime te tjera...
Prisha, vrava, preva, hera!
Bera.. po c’nuke kam bere?
Prisha botene te tere!
Mysliman’ e te krishtere
Kam derguar n’ate jete,
me teper se c’vdiqne vete!
Jam i zoti, rroj me palle,
s’dua te shoh njerez te gjalle!
Nat’ e dite gjak kerkoj,
pa pire gjak s’munt te rroj!
Dhe tani q’u beshe plak,
nuke munt te fryhem gjak!
Ata qe kam nene zgjedhe,
te mundije tok t’i mbledhe,
me dore time t’i vrase,
te pije gjakn’ e rajase!
Pse s’u be nga perendia
me nje koke njerezia,
qe ta prese menjehere,
te mos mbeteshin te tjere!
Te mbetej dheu i shkrete,
se doje te rroje vete:
me egersira te rroje,
pa frike tc mbreteroje,
se me duan e i dua,
jemi nje gjak e nje sua!
S’lash njeri pa te keq!
Gra e burra, djem e pleq,
dridhene kur me kujtojne:
memate me mallekojne,
me mallekojne te vete
edhe qajne dit’ e nate!
Qajne! Po kush nuke qa?
Qajne burra, qajne gra,
qajne malete per pyje,
qajne fushate per lule!...
Kudo shkela u tha bari,
c’la pushka e dogji zjarri!...
Egersire si ariu,
hengra dhe mish njeriu!
Si kam dashur kam punuar,
pse nuke jam i gezuar?
I lig jam, te liga dua,
nga kush me vjen frike mua?
Nuke di se c’kam i ziu,
nga frika gjaku me ngriu...
Me punera qe kam bere,
me duken armiq te tere,
mysliman’ e te krishtere;
sa dhe trimat shqipetare
zun’ e me punojne varre!
Humba Moren’ e Vllahine,
Bullgarine me Serbine.
Bosnjene me Mal’ e Zi,
Gjiritne me Thesali.
Keshe kombn’ e Shqiperise,
direk i gjithe Turqise;
pse s’me priti sa te vdese
pa te me dil i pabese!
Me Shqiperi te leftonem,
kam frike mos turperonem;
kam frike nga Skenderbeu
mos dale prape nga dheu!...
Se c’mendoj, a c’jam i marri!
S’me ben dot gje shqipetari
dhe sa te jem vet’ i gjalle,
nga zgjedha s’ka per te dale.
Pas meje ne kete jete,
guri mbi gure mos mbete!

Baba Tomori

Baba-Tomor, kish’ e Shqiperise,
mal i larte, fron i perendise,
tek ti vinin njerezit qe moti
per te msuar se c’urdheron zoti...
Tek te lutem dhe u duk’ e qare
te msoj q’thot dhe per shqipetare.
Kane qene trima te levduar
dhe ne lufte s’jane turperuar,
qene trima dhé memedhetare,
besa, feja s’i kishne dhe ndare,
Shkonin jeten me pucke ne dore,
Donin shqipen, s’qene tradhetore,
lulezonte gjithe Shqiperia,
s’e s’kish shkelur si sot roberia,
gra e burra donin Shqiperine,
djem e cupa kendonin Lirine.
Sot qysh gjendet komb’ i Shqiperise!
I permbysur nga zgjedh’ e Turqise,
shqipetaret, si dhe bagetia,
zbathur, zhveshur vdesen nga uria!
Shqipetaret? Sot s’ka shqipetare,
turku, greku na kane perndare!
Prifti, hoxha, kisha dhe xhamia,
Na genjejne... U prish Shqiperia...
Mal i larte, me krye ne diell,
fron i zotit q’eshte mbret ne qiell,
Baba Tomor, o mal’ i uruar,
c’kane ngjare, gjithe c’kane shkuar,
i di vete, s’dubet te t’i themi;
C’do te ngjajne, te lutem rrefemi,
Sot e tutje, c’thote perendia?
Do te heqe shume Shqiperia?
cfaj ka bere, c’gjynahe paguan?
Nga Turqia te tere shpetuan:
Greku, serbi, velau, bullgari,
nene zgjedhe mbeti shqipetari
cthote zoti per kombine tone,
do ta lere pene sulltan qene?
Na shkretoi, na preu, na griu,
na c’nderoi dhe gjakne na piu,
na mundoi, shpirtin na nxori!!1
Fshiu lotet dhe me tha Tomori:

0 shqipetaret e gjore,
Ndegjoni Baba-Tomore:
Kombi tuaj s’vete mbare
se beset u kane ndare.

Besa e bashkon njérine:
Ju pse e ndani perendine?

Si ungjilli dhe kurani:
nuke na dihete fundi;
me qiejte mos u mbani
se nuke mbahen gjikundi.
Te krishter’ e myslimane
gjithe nje perendi kane;
ini nje gjak, mor te ngere,
se nde nje vend kini lere.
Ini gjithe shqipetare,
s’ini greker a tartare,
hiqni dore nga rreziku,
shihi se c’punon armiku
i pabesi dhe i ligu.

Mblidhuni te béni bene,
te kujtoni Skenderbene,
te duani Memedhene,
te mos e lini te shkrete...
Ngrihi ta shpetoni vete,
se u ndin zot’ i vertete,
mos e peshoni Turqine,
mos e besoni Morene
te duani perendine;
te duani Memedhene
Erdhi dita te leftojme
per lirin’ e Shqiperise;
ja te vdesim, ja te rrojme
si burrat’ e trimerise.

Trim i Shqipërisë

Kush ka qene trim nje here?
Aleksandr’ i Math i vjere,
Pirrua me shoke te tjere
ne Shqiperi kane lere,
Po nga te gjithe m’i zoti, –
Skenderbeu Kastrioti.
0 mbret i dashur, ku je?
Ku je, more Skenderbe?
Si duron ti nene dhe?
Nuke te vjen keq per ne?
Qe ditdné, qé 'na le,
vendi yn’ u be raje’)...
Te lutemi dit’ e nate,
n’ate jete ku ke vate,
dergona shprese e urate
te mos rrojeme si grate...
Te ngrihemi te leftojme,
Turqit ti debojme,
Shqiperine ta shpetojme
Dhe lir' e me nder te rrojme.

Varfëria dhe liria

Jam i varfër, po i lire,
ndaj më pëlqen varfëria;
kush do të rrojë më mirë,
s'urdhëron dot veten e tia.
Mbreti, sikur të më thotë:
«Hajde në pallat me mua,
të gëzosh dhe ti në botë^,
do t'i them: «Zot, nukë dua;
për të ngrën' e për të pirë
nukë mund të shes lirinë;
i varferi rron më mirë
s'ai që do madhërinë.
S'më duhet ergjëndi mua,
dua lirine dhe ndere,
dua te bej si te dua,
jo si te duan te tjere.
Kush mund e ben si do vete,
ben si thote Perendia,
nuke ka ne kete jete
gje m'e vyer se liria.

Naim Frashëri

Vdiq Naimi, vdiq Naimi,
moj e mjera Shqiperi!
Mendjelarti, zemertrimi,
vjershetori si ai!

Vdiq Naimi, po vajtoni
shqipetarka, shqipetare!
Naimne kur ta kujtoni,
mos pushoni duke qare!
..................................

Vdiq Naimi, gjithè thone,
qani turq, qani kaure!
Bilbil’ i gjuhese tone
s’do te degjohet me kurre!

Vdiq Naimi, qe kendoi
trimerine, Skenderbene,
vdiq Naimi, qe levdoi
dhe nderoi memedhene!

Vdiq Naimi, po c’te gjeti,
o moj Shqiperi e mjere!
Vdiq Naimi, po kush mbeti?
Si Naimi s’ka te tjeve.

Vdiq Naimi! Vdekj’ e shkrete,
pse more te tille burre?
I ndrite shpirti per jete,
mos i vdekte nami kurre!

ATDHEU DHE DASHURIA

Vitua nje pun' e madhe,
e bukur si sorkadhe,
nga gjithe shoqet shquan
dhe gjithe trimat e duan.
Per te tille bukuri
kush nuke ka dashuri?

Nje dite qe vij ne krua,
duke ecure mbi thua,
poqi njè turk, trim te marre
tjeter here s’e kish pare.
Rrobate qe kish, i ndrinin
dhe armet i vetetinin!
Kur shtiu syt’ e e pa:
«Vito, te dua! i tha.
Vito, do te te marr grua!»
Uitua u turperua,
po me shum’ u hidherua
dhe iu pergjegj: «S’je per mua,
se u’nje tjetere dua,
jemi nje bes’ e nje sua;
po merre fjalene prape
dhe shko ketej me vrape!»
– Kush eshte me trim se mua,
qe do te te marre grua?
– Ai qe jam vluare (fejuar)
dhe per te martuare;
eshte trim’ sa s’gjendete,
i mire sa s’benete;
ish vet’ i trete vella,
kush ka qene si ata?
Trima sa s’i zinte plumbi,
njeri vdiq, i dyti humbi.
Jorgjin e la perendia
shprese per memen e tia;
eshte i vetem e jetim,
i dashur’ i shpirtit tim,
dhe nga te tere me trim,
perdor pallen e hanxhare,
eshte i zoti te me marre!
Ndaj, té lutem, mos me nga,
te mos biesh ne hata,
se shejtani pune s’ka!»

Turku me te tilla fjale,
qiti te shkretene palle,
nga inati u verdhua
dhe thirri posi dragua:
«N’eshte m’i zoti nga une,
le te me dale ketune,
ne me munte, besa-bese.
Burri yt po le te jete,
n’e dergofsha n’ate jete,
dije, do te te marr vete!»
Vitua shum’u frikua,
lot i vinine si krua,
dhe me shtepi, duke qare,
rrefeu q’i kishte ngjave.
Po Jorgji, kur e degjoi,
veshi armete dhe shkoi,
u ngjit malite perpjete
ashtu si ngjitene rete,
dhe me zi te madh si shkembi
po therret, sa tundet vendi:
«Kush esht’ ai q’u levdua,
qe do te mundet me mua?»
Me ze te math, si gjemimi,
iu pergjegj ahere trimi.”)
«Une jam ai qe shtie
dhe plumbi dem nuk bie.
U’ jam ai qe kam vrare
bejlere dhe pashallare,
dhe kaure, mije vete,
kam derguar n’ate jete!
Dhe do te trembem tani
nga nje fusharak si ti?
Tani do ta shoq dhe vete
kush eshte trim i vertete...
Keto thosh turku dhe vinte,
po dhe Jorgua e printe;
hodhi armété perdheze
dhe zuri te sgjeshe brezè,
qe kish qepur Vitua vete,
Si fustan e fermelete.
Kur e kujtoi, u shemb,
mos pandehni se u tremb,
beri kryqn’ e fshiu lote:
«Jam azer!» hidhet e thote,
edhe me dore nje thike
ju vcrsul turkut pa frike.
Trimi rrembeu hanxhare
dhe po hidhej si i marre,
Fryjti era, nga rrembimi
leshon flokatene trimi,
Atje ku qe afèruar,
me gjoks hapet leshetuar,
ju duk, ne gryke te tij,
varture nje hajmali.
Jorgji, kur pa najmaline,
syte permbi te i ngrine.
Dale, tha, ashtu me rruash,
pa leftojme kur tè duash,
po, ne beson perendine,
kush ta fali hajmaline?
– Nenia ne foshnjeri
ma vari per mbaresi,
po c’te duhet kjo pune?
– Nje te tille kam dhe une!
Shiko! Nena ma ka fale
dhe mua, kur jesha djale!
Te dy trimat hapne gjite
dhe shikonin hajmalite
qepur me pe te florinjte,
si njera, si tjetera,
te dya te vjetera;
pérbrenda, pshelur') me karte, (mbeshtjelle)
gjetén nga nje kryq te arte!
Mbeten te mahniture
dhe si te goditure!
te tille pune, kur pane,
u pushtuan dhe rane,
Dhe te dy nje fjale thane:
«Te kam vella, mor i mjere,
nga njè bark paskemi lere!
Jemi nje fis e n,je fare,
jemi te dy shqipetare,
po besa na paska ndaré,
Sa na beri pér tè vrare!
Sot qii dime vetèhene,
duhet te bejme bene
te duam memedhene.
Tani te marreme male,
te leftojme per lirine,
te mos kthehemi te gjalle
pa shpetuar Shqiperine!
Tani Viton ta harrojme,
me Turqine te leftojme,
ta dergojme nga ka ardhe,
te shome dite te bardhe.»

Zolejka

Nga gjithë vëndet, Misiri,
ka qen' e është m'i miri:
gjithmonë jeshil bari;
s'ka të sosurë behari. ..
Pem' e lule gjithë moti,
e ka bekuarë zoti.
Piramidhetë me diell,
kanë kokënë në qiell.
Buçit Nili nat' e ditë,
bie uje të floritë. ..
vadit fushënë të tëre
nukë ka vënd të mos zërë,
Ujiten dhe hurmadhjetë
dhe venë, venë përpjetë.
Veriu s'reshtet kurrë,
kur ze e lot me pelhurë,
mbanë Nilit punëmbarë
ka qenë Tani; më parë,
ka qënë kryqyteti
se këtu kish fronë mbreti.
Tani ka qenë një herë
qytet i madh e i gjcrë;
në mes të këtij qyteti
ka qenë pallat i mbretit,
se në këtë qytet rroi
Apofi, kur mbretëroi.
Pranë mbretit, nga veriu,
rrinte zoti Petefriu,
i nderuar në Misir,
se mbreti e kish vezir.
Mendjemadh e zemërmirë
kishte në dorë Misirë:
Petefriu mbretëronte
se Apofi shum' e donte;
Apofi me Petefrinë
bashkë rrinë, han' c pinë. ..
Petefriu u martua
mori Xolejkën per grua.
Moj Zolejke, nga ke dalë
që ke diellin në ballë?
Zolejkë, kush të ka bërë
që manitenë të tërë?
Të ka bërë zoti vetë,
nukë ke shoqe ne jetë!
Kush pa bukurinë tënde
dhe nuk lojti nga mëntë?
Kur do Zolejka të dalë
me karrocë ja me kalë,
vetëm a me Petefrinë,
ysmeqarkat pas i vinë.
Kur del Zolejka merr erë
dalin dhe shumë të tjerë,
nukë rri njeri pa dalë,
kush ta shojë më në ballë!
Zolejka rri e mentuar
dhc ve kokënë në duar. ..
ysmeqarkatc s'guxojnc
te lozin e të kendojnë.
Ç'ka Zolejka që s'gëzon?
zonjë si ajo kush rron?
Kush ka të tilla të mira?
Kush ka gjëra të pavdira?
Kush ka burrë më të mirë?
Burr' i saj urdhron Misirë'. . .
Dashuri moj dashuri!
S'peshon ergjënt e flori'. . .
Sa para bën madhëria?
Nukë blihet dashuria.
Duro, Petefri, duro!
Zolejka nukë të do'. . .
Apofi, mbret' i Misirit
i tha një ditë vezirit:
për gjah sivjet s'kemi vatë,
po të vemi këtë natë,
se ditën bën shumë vapë;
në mëngjes ktheheml prapë,
Mbreti këtë fjalë foli,
Petefriu jashtë doli
ysmeçin e tij kërkoi
te Zolejka e dërgoi
t'i thote të mos e presë.
Në pezul të penxheresë
rrij Zolejka, si ngaherë,
kur pa Josifnë më derë.
Nukë qe njëzet vjeç djalë.
mustaqja s'i kish dhe dalë,
ish i bukurë si çupë.
dhe për të pirë në kupë.
Arapinka të këndonin,
Zoiejkënc pergëzonin.

— Zonjë, më dërgoi zoti
Petefriu fuqiploti,
këtë natë mos e pritni
vetëm të hani, të pini:
për gjah sonte do të venë
që të dy bashkë me mbrenë. —
Këto tha djali dhe priti,
po Zolejka psherëtiti,

— Pse mban kokënë mënjanë?
Qasu të rrish këtu pranë,
dhe Petefriu me mbrenë
ku të duan le të venë.
Ti të rrish sonte me mua,
Josif, die që të dua!
Të dua, të dua shumë
dhe gdhij natënë pa gjumë...
Që ditënë që të pashë,
zemërnë time ta dhashë.
Dale të të puth një herë!
Këtë natë mos më lerë
vetëmë me ysmeqarë,
Josif, bëhu djal' i mbarë!...
Eja të rrish këtu pranë,
kuvendojmë për babanë,
për mëmën që të ka bërë
dhe për njerzt' e tu të tërë.
Pse ke lënë mëmëdhenë?
Kush të shiti, ku të gjenë?
Pse erdhe zure Misirë?

— Jeshë, foshnjë, s'mba mënt mirë. ..
Po vëllezrit që kam pasur
si vëlla s'më kanë dashur,
dhe më shitnë për të holla!. ..

— Faqja jote posi molla,
goja jote si qershia,
s'të çmonetë bukuria!...

Të dua, Josif, të dua'
Sonte do të rrish me mua;
do të ham' e do të pimë,
të dy vetëm do të rrimë!. ..
Se është jona kjo natë,
zoti e bëftë të gjatë!
zoq e bilbilë, këndoni,
kur të gdhiet të na zgjoni...
Mos ki turp, mos u bën djalë.

— Zonjë, zonjë, të jam falë!
Jam rob' i zotrisë suaj;
këto fjalë mos m'i thuaj!...
Jetim i shkretë, fatziu,
më ka Merë Petefriu,
si baba më është sjellë,
më ka rriturë si pjellë,
më ka mbajturë me shpresë,
s'guxoj t'i da! i pabesë'...

— Nga burri im mos ki frikë:
mbaj me vete këtë thikë,
prapa derësë të fshihesh
dhe kur të vijë, t'i biesh!...
Vraje Petefrinë vetë!
Pastaj të më kesh për jetë. ..
0 Josif, mos u largo!
Josif, Zolejka të do'
Rri me mua këtë natë.. .
Nukë jam si gjithë gratë:
Gjithë trimatë më duan,
mbreti për mua le gruan,
po si ty s'dua të tjerë.
lemë të te puth një herë! —
Edhe e puthi sa deshi.
Josifi u ngre nga sheshi
i mjeri kërkon të dalë. . .
Zolejka ju ngjit si ngjalë,
U zëmërua sa qau'
Dhe zu Josifnë nga krau!
Ky e shtyti me të fortë
dhe dolli jashte më portë.
Zolejka mbet turpëruar
me sakon e tij në duar:
(Josifi, që ta lëshojë,
Qiti sakon të shpëtojë.)
Dita s'qe dhe gdhirë mirë,
Zolejka si egërsirë
nga inati. që kish marrë
priti burrën duke qarë!
Ç'ke që qan, o shpirt, i thotë
dhe vate t'i fshijë lotë,
po Zolejka qa më shumë.
— Ku më le vetem, o lumë?
Ike më le me të tjerë. ..
Josifi më prishi nderë?
Erdhi natën të më zërë
Dhe ra me mua të flërë!
Do të më kish turpëruar
sikur të mos jeshe zgjuar!
Të mos keshe këtë thikë. . .
kur e pa, i erdhi frikë
dhe hapi derën e shkoi
po sakon këtu harroi!
Kur dëgjoi Petefriu
gjithë këto fjalë, .ngriu;
kur pa dhe sakon e tia,
i erdhi rrotull shtëpia:
Zolejkën të turpërojë
Josifi?. .. Tani të shojë. ..
Dhe urdhëroi ta zënë,
brënda në bodrum ta venë!

Fragment nga drama "Burri i Dheut"

Murati*)

Ndëgjo mirë se ç'të themi,
Të duamë gjithë ç'jemi
sulltana, një shqipëtarkë,
të mban për drek' e për darkë,
dhe unë, ti e di vetë,
të nderoj me të vërtetë,
të mirat që të kam bërë
i di, zonjë, bot' e tërë.
Të dua si time bijë,
prandaj rende mos te vije,
Tani nder' i Shqiperise
dhe madhëri e Turqisë
një punë nga ti kërkojnë
dhe mir e ndë paq' të rrojnë.
Duhetë, ti dhe Selimi,
q'u rrëfye kaqë trimi,
me luftëra që ka bërë
q'e lëvdon një bot' e tërë,
duhetë, them të bashkoni
dhe që sonte, të martoni.
Të kam dashur si një pjellë,
shumë ligsht më je sjellë,
po shumë do të të dua,
zonjë, po të ndëgjosh mua,
ndryshe do të qash me lot,
se me mua s'e nxjerr dot.

Mamica
0 sulltan, mos me trëmb mua,
se nuk jam si çdo grua,
ti e di mirë se ç'jeshë
dhe ç'jam; bijë mbretëreshë.
Jam bij' e Kastriotit,
c atij trimi që vare,
mos harro, jam shqipëtare!
Po ç'mund të bëj e mjera,
kur s'mund të dal dot nga dera,
kur jam mbyllur ndë pallas
si një zog ndë një kafaz!
Po ndëgjo, sulltan Murati:
Kastrioti ç'faj të pati,
që vrave me të pabesë
katrë djemt' e vetë pesë?
Ay të dha miqësinë,
ashtu si kërkove tinë
dhe djemtë peng t'i dërgoi
fatziu, se të besoi.
Me ç'ke bërë ti për mua,
qahesh se nukë të dua
dhe çuditesh, egërsirë,
se nukë të sillem mirë?
Qahesh sikur s'e di shkaknë,
gjaku, sulltan, kërkon gjaknë!
Kur s'ka princër shqipëtarë
për mua mbeti kjo barrë;
zot, n'ësht' e rëndë për mua,
me pahir të vdes, ç'e dua,
ç'e dua, zot, jetën time,
kur jam e shkretë, jetime?
Zot, ç'e dua këtë jetë,
kur s'mund të marr gjaknë vetë?
Kur shoh vendë tek kam lerë
të zotuar nga të tjerë!
Kur shoh armikn' e shtëpisë,
q'është mbret' i Shqipërisë!
Kur shoh atë që ka vrarë
tim at' me fis e me farë;
kur e shoh ndë këtë jetë
të kënaqur e të qetë!
Kur e ndëgjoj të më thotë,
që s'ka tjetër mbret ndë bote
Gëzohem, sulltan Murati,
se shoh që të zu inati
për një grua shqipëtare,
që nukë të peshon fare,
edhe të shtyn, duke share,
ta vraç një ditë më parë,
se do të vdesë më nairë,
se të shoh një egërsirë.
Më le, duketë të gjallë
që të më martosh me djalë,
edhe, për nder të krushqisë,
më fal fron' e Shqipërisë!
S'është jotja Shqipëria,
Jo! E gjeç nga perëndia!
Dhe fron' e saj nuk e dua
me gjak nga duart' e tua!
Ay që do të më marrë,
të lajë gjaknë më parë...
Sa për Selimnë, të qoftë!
Është djali yt, të rroftë!
Murat, të birë tënd kurrë
Mamica s'e do për burrë,
se s'do të të bëjë vjehrr,
se nukë të bën dot nder;
bijë mbreti shqipëtare,
Mamica s'të peshon fare.

Murati
Me këto fjalë që thua,
sikur të mos jeshe grua
do të më zinte inati,
do të shoje ç'bën Murati,
me gjithë ç'fole për mua,
unë përsëri te dua.
Më vjen keq se gjithë ç'bëra
për ty, vanë dëm të tëra:
më vjen keq se, po të doje
tani ndryshe do të rroje;
do të keshe kupëtuar,
sa mirë të kam qëndruar,
të dua si time bijë,
Mamica, keq të të vijë,
për veten tënde më parë,
ti kuvëndon si e marrë,
të lashë thuaj të gjallë,
të të marr nuse për djalë,
që të më shtohet fuqia
ndë vend tënd; po Shqipëria,
Shqipëria jote trime
është sot ndë dorë time,
atje për ty s'ka nevojë
Selimi të mbretërojë.
Sot shqipëtarët më duan,
sa dhe besën e ndërruan:
myslimanë që të tërë
sot pak janë të krishterë;
Shqipëtarët myslimanë
mbret' e pejgamer më kanë
dhe përgjërohen për mua.
Me këto fjalë që thua
ti nuk' i di, shqipëtarët
nuk janë si të parët,
që vriteshin për lirinë;
sot janë ndënë Turqinë,
kanë zakone të tjera,
duan nishane, rytbera,*l) titull, pozitë)
vetëm një trimëri kanë
të vritenë për sulltanë,
vetëm një shpërblim kërkojnë;
t'i mburrin e t'i lëvdojnë,
dhe s'kanë tjatër dëshirë
janë shumë zemërmirë,
dhe punojnë për të tjerë...
Nukë janë si një herë;
liri s'dinë ç'do me thënë,
këto ndjenja i përzënë,
se s'e duan Shqipërinë,
po luftojnë për Turqinë,
janë kaq trima, burra,
sa s'u bën para lëkura
dhe vriten me njëri-jetrë
sot, për një gunë të vjetrë.
Shqipëria u ndërrua,
nga faq' e dheut u shua,
sot viset e Shqipërisë
janë një cop' e Turqisë.
Ata njerëz që më nderojnë,
këtu si duan punojnë,
vrasën, presën, han' e pinë,
se kanë ndihmë Turqinë.
Ndonjë prej ta, kur ngre kokë,
me pak a me shumë shokë
sot s'mënojmë ta qërojmë
me të fala q'u dërgojë...
Këtu mbretëroj pa frikë,
se janë burra besnikë,
prandaj trimat që kam pranë
gjithë shqipëtarë janë,
s'duan tjatër mbret, veç mua,
pastaj zotrote je grua,
nukë them, se s'je nga sua,
po yt' at sot u harrua.

Mamica
Mendjen time ta rrefeva
qenke m'i lik seç pandeva,
nukë paske gjak ndë faqe,
kur pandeh se më kënaqe
me këto fjalë që fole.
Me kaqë prova që solle
për trimatë shqipëtarë,
duke nuk i ke dhe parë,
i gjete gafil,1) i qeshe
prandaj punove si deshe;
po Shqipëria s'u shua
dhe dita u afrua,
që do të ndizet si zjarr,
të shoç ç'punon shqipëtari,
të ligatë që ke bërë
ndë turq edhe në të krishterë
edhe gjakn' e Kastriotit,
një ditë do ta paguash.
Friko, mburru sa të duash.
prishe, digje Shqipërinë,
me shumë ia shton fuqinë,
më tepër ia shton inatnë
për Turqinë, për Muratnë,
sado të bësh të këqia
s'humbet kurrë Shqipëria;
për lirinë, shqipëtarët,
si të sotmit2) dhe të parët,
kanë vdekur, do të vdesën.
Mburre, q'u ndërrove besën
dhe pandeh se i ke ndarë?
Ti nuk i njeh shqipëtarë:
myslyman e të krishterë
janë vëllezër të tërë,
kanë një gjak dhe një shpresë,
nuk kanë tjetër besë,
dëshirë kanë lirinë
dhe besë shqipëtarinë.
Leri të sharat mënjanë,
se hie nuk të kanë,
Murat, leri qesënditë,
se do të vijë një ditë,
dit' e bardhë, dit' e mbarë,
që do të bëjnë varrë
nukë të vjen turp një çikë?
Si s'më binde dot me frikë,
zure me ca dhelpërira,
dhe me ca fjalë të mira
të më qeç') e të më thuash,
të punoj si që të duash.
Guxon më flet për tim atë,
që vrave vetë me dorë,
dhe për njerzt' e mi të tjerë,
që dërgove dhe u therë!
Shihni, shihni gjakëtorë
që flet për këta shënjëtorë!
Guxon të më këshillojë,
ju thaftë gjuha në gojë!...

Murati
Ti qënke vërtet e marrë,
nukë lodhesh duke sharë?
Si guxon e flet për mua?
Nuk e di se, po të dua,
të pres kokën?

Mamica
E di mirë,
se ti je një egërsirë,
egërsirë si ariu,
me fytyrë si njeriu.
Nuk të shoh dot përpara,
prandaj dua me të shara,
Murat, të të çoj inatnë,
të më vraç si dhe tim atë:
thermë me duar të tua,
pse trëmbesh sot nga një grua?
Ti do të më lesh ndë jetë,
se ke një qëllim të fshehtë
do të m'apsh Selimnë burrë,
se do të të bëhesh urë,
të bëhem urë të shkosh,
ndë vend tim të mbretërosh.
Jo, Murat, jo! Shqipëria
s'ësht' jotja. Perëndia
e mërgoftë nga ky tmerr.

Murati
N'ësht' jotja, pse s'e merr,
kur mund ta març pa lëftuar,
kur ta 'fal me të dy duar,
ecë zëre, paç uratë,
fronë që të la yt atë.
Po të kesh Selimnë burrë,
Këtë fron s'e humbet kurrë,
do ta trashëgosh përjetë,
se është trim i vërtetë.
Mirë, mua mos më duaj,
se jam i lik, si më thuaj,
se të verbon zemërimi,
po ç'të ka bërë Selimi?
Pse rrëfenesh zëmërgurtë
sot për një trim kaqë t'urtë?
Ka trim ndë këtë botë
më të mir' e më të zotë?
Ti nga se nuk e do vallë?

Mamica
S'e dua. se e ke djalë')
mos ma trego, e di vetë
q'është trim me të vërtetë;
vendet që ka sot ndër duar,
ay trim i ka zotuar;
tërë bota e lëvdojnë
me gisht të tër' e tregojnë,
Selimi shum' u ndëgjua.
Do të qe burrë për mua,
të mos e keshe ti djalë,
këtë trim kaqë të rrallë.
Murat, preje këtë shprese,
hiq dorë nga kjo martesë,
se Selimi zëmërmirë
s'ka sot të tillë dëshirë,
dhe di që s'mund ta marre burre,
kjo krushqi s'bëhet dot kurrë,
Mamica, të thonë, mori
të bir' e një gjakëtori?
Sot' bij' e Kastriotit,
o sulltan, s'trëmbet të vdesë,
po s'e do këtë martesë,
thermë, vramë, e ke në dorë,
po me një turk s'vë kurorë.
Dua burrë shqipëtar,
burrë tjetër nukë marr,
burri që do të më marrë,
eshtë mbret per shqipëtarë,
dhe këta, sido që thuaj,
nuk duan mbret të huaj,
Murrat, kete dije mire:
Ose me ler sot te lire
dhe m'ep prapë ç'më ke marrë,
mbretëri ndër shqipëtarë,
a, në mos ke këto mënde,
thermë sot me dorë tënde.
Shqipëria s'pret nga mua,
s'ka nevojë për një grua.
Sot lajme të mira mora:
të ka shpëtuar nga dora
Skënderbeu Kastrioti.
im vëlla, me faltë zoti.
N'është e vërtetë kjo fjale,
në kam sot vëlla të gjallë,
është mbret' i Shqipërisë,
dridhu, sulltan' i Turqisë,
dhe futu vëtë mbë vërë,
se shumë faje ke bërë.

Murati
Ah' Beson këtë përrallë
që ke një vëlla të gjallë?
Yt vëlla, moj kokëtrashë,
ka vdekur, po ti shëndoshe,
ka njëzet vjet q'u varros,
tani u tret e u sos.

Mamica
Mjaft, se nga fjalët e tua
zemëra m'u copëtua.
E di, këto janë fjalë,
e di, kjo është përrallë,
Murat, unë te di mirë,
Skënderbeut ia ke pirë
gjaknë, qëkur ishte djalë,
po ay trim që ka dalë

Murati
sot si bir' i Kastriotit,
duket do të ketë ngjarë
dhe gjaknë do t'ia marrë.
Sot vetë kam për të dalë,
të vërtetoj këtë fjalë,
ta gjej kudo që të jetë,
ta njoh për vëlla të vetë;
shqipëtarët do besojnë,
do të ngrihen, të lëftojnë.
Sot duhetë të pandejnë
që shikojnë Skënderbejnë
dhe kështu, ne ktë mënyrë,
o sulltan me dy fytyrë,
që nukë fryhesh me gjak,
mbase t'i vimë për hak...

Murati
Bushtrë, me këtë kuvend
tani do të të vë mend.
Të ka marrë koka erë,
do të bësh dhe shok të tjerë,
dhe me ca fjalë të rrëme,
të më punoni llagëme?1)
Me të sharat që ndëgjova,
dosë, shumë të durova,
tani t'u mbarua fati
se tepëroi inati;
nesër nisu ja për ,varr,
ja për martesë!

Mamica
Barbar,
Mamica s'trëmbet të vdesë,
po s'do të tillë martesë!

Murati
Nesër shomë.

Mamica

Ç'do të shoç?

Murati

Burr' a varr do të kërkosh.


----
*) Fragmenti është marrë nga drama në vargje «Burri i dheut». Drama u
mbarua në vitin 1907. Miku i Çajupit, Sofokli Çapi e botoi në Kajro të
Egjiptit (1937) veprën e lënë dorëshkrim. Çajupi shkruante se këtë
dramë ia kushtoi atdheut dhe njëkohësisht porosiste të birin,
Stefanin, që të nderonte përherë kujtimin e heroit të madh, Skënderbeut:

Me këtë vepër që shkrova,
për atdhenë them •punova,
dhe për djalën tim Stefanë,
që të kujtojë babane
të nderojë Skënderbenë
që ka nderuar atdhene!

Subjekti i saj ka të bëjë me ngjarje që zhvillohen në pallatin e
sulltan Muratit. Problemi themelor është njohja e Skënderbeut të
vërtetë, «zhdukja» e të cilit është ndërthurur në një intrigë disi të
ngatërruar. Dihet historia e zhdukjes së djemve të Gjon Kastriotit, por
në ç'rrethana shpëtoi Gjergji?
Rreth këtij shqetesimi Çajupi thurri nje subjekt, i cili, siç thote
vetë në parathënie, nuk i përgjigjet me besnikëri fakteve historike.
Sipas këtij subjekti, Skënderbeu shpëtoi në sajë të përpjekjeve të
Fatimesë, një grua shqiptare, e cila ka pranuar të martohet me
sulltanin pikërisht për të kryer këtë mision të rëndësishëm. Në
fshehtësi të madhe, ajo ka këmbyer djalin e sulltanit, Selimin, me
Skënderbeun, që u rrit sikur të ishte i biri i sulltanit. Në një çast
të caktuar, kjo e fshehtë del në shesh dhe fillon hakmarrja e
shqiptarëve kundër sulltan Muratit dhe vëllait të tij. Në këtë fragment
do të ndiqni
dialogun e ashpër e të ten-sionuar midis sulltan Muratit dhe Mamicës,
motrës së Skë-nderbeut. Për të arritur synimet e tij, Murati do ta
martojë Selimin (të cilin e pandeh si birin e vet) me Mamicën. Ky
dialog përbën rastet më të arriratë dramës, ku, në mënyrë të vecantë,
spikat portreti i Mamicës, vajzës me cilësi të larta morale.

Fragmente nga komedia "Pas Vdekjes"

(Hyjne bashke nd’ode te klubit, ku gjenden do karreklla, nje tryeze ne mes,
ngarkuar me gazeta, me doredoreshkrime. Me te djathte, njè dollap;
me te mengjer, nje telefon ne mur.)

Adham-Uti:
(Me zemerim.): Cude! S’mund te marr vesh! Yt zot, kryetar’ i klubit, me dha fjale
te piqemi ketu me 8 pasdreke, dhe ti me thua qe s’ka dhe ardhe! I the, bre, se kush
jam une? A i tregove qe jam une, doktor Adham-Uti, qe po rri e pres?...

Zeneli:
(Duke qeshur nen buze.):
Doktor efendi, nuk’ i thashe gjesendi beut, se s’eshte ketu sot!

Adham-Uti:
Dreqi te marrte!...

Zeneli:
Qysh! Mos e thuaj prape kete fjale se...

Adham-Uti: Ma paske gjuhne si bilbil!

Zeneli:
(Me vete.):
Qenka i cmendur!


Adham-Uti-Zeneli-Vurkua
Vurkua:
(Duke hyre me rrembim):
Zenel, a erdhi Skendo beu?

Zeneli:
Jo, zoti Vurko, po s’besoj tè menojé. Prit pakez,ne mos ke pune.

Vurkua:
(Duke ndenjur.): Do ta pres te vije.

Adham-Uti :
(Madheshtor.):
Do te rri dhe pakez, sido qe kam pune shume!

Vurkua:
(Ne vesh te Zenelit.):
Kush eshte ky?

Zeneli:
(Duke folur fort.):
Si! S’e njojtke, a? Zotenia eshte doktor
A-dha-mu-ti nga Frasheri, nga katund’ i Naim beut dhe...

Adham-Uti:
(I pret fjalen.):
Naimi ishte nga katundi im! Msou te flac!...

Zeneli:
(Duke qeshur nèn buze.):
Me ndje, zoteni, po...(Duke ulur kryet) me ndje, doktor Adham-Uti!

Vurkua:
(Duke qeshur.):
Lot a qesh, o Zenel? Cfarè emèr ky, me qafsh?

Adham-Uti:
(I vrenjtur.):
Duket s’te pelqen!

Vurkua:
(Me qetesi.):
Jo, zoteni, fort i bukur, per bese!
Adham-ati yt’ i pari dhe Uti – emer i dyt’ i Udhisit, si thote Omeri...

Zeneli:
(I habitur.):
Ja se c’domethene te jesh i ditur!Un’ i gjori ket’ emer e pandeje shqip...
Dhe duke ditur se doktori esht’ i krishtene, po mendoneshe se c’dite
luset shent Adham-Uti qe te veje ta uroje dhe t’i thoshe: per shume
mot gezuar!

Adham-Uti:
(E rende.):
Sido qe duket ky emèr, (keqyr Vurkon) un’ e kam nderuar!

Zeneli:
(Veshtron Vurkon):
Vèrtet, vèrtet! Zotenia eshtè sheronjes i ndegjuar

Adham-Uti:
Dhe shkronjetor, vjershetor!

Vurkua:
(Duke unjur):
T’u ngjate jeta, doktor Adham- -Uti! Besa gezonem qe njojta sot zoterine
tende! Nder i math, per zone! Une jam Vurkua, korres- pondenti i gazetes
«Rrufeja».

Adham-Uti:
A! Qenkej gazetar!

Vurkua:
Ndaj te lutem te me thuash c’mendonen njerzt’ e medhenj per Shqiperine
qé te shkruajme ne gazeten tone.

Adham-Uti:
Domethene, ti kerkon sot nga une «interview»?

Vurkua:
Po, Zoteni, qe ta botoj te "Rrufeja".

Adham-Uti:
Mos thuaj «Rrufeja» po thuaj "Rrufea"! Rrufe, rrufea; liri, liria dhe jo lirija!
Do t’i them dhe Skendo beut! Kjo gjuhe qe perdorni ju sot s’eshte shqip!
Pun’ e gjuhes ka rene ne duart te liga dhe kurre s’ka per te vatur mbare!...
Abe tari qe perdorni ju sot s’eshte per te qene!...

Vurkua:
(I mbire.):
Qysh! Po e ka vendosur Kongres’ i Manastirit...

Adham-Uti:
(Me rrembim.):
Kongres’ i Manastirit. c’eshte Kongres’ i Anastirit? Kush vate? A vajta une?

Vurkua:
(Duke qeshur.):
Pse s’vajte, or zot?

Adham-Uti:
A! a! Perpara me thoshe: doktor efendi, tani qenkam vetem zot, se fola te verteten!
Thash’ ato qe jane! Dhe guxon te me kerkosh «interview»! Jo, jo, s’kam zakon une,
te jap "interview", jo, per gazetat tuaja.

Vurkua:
S’pandeje kurre..., s’te dije per armik te gazetave!

Adham-Uti:
Ja ku e- msove tani dhe thuaje ne gjithe bote me ane te «Rrufese», ne ka njerz te
kendojne te tille flete!... Keto jane fjalet e fundit!

Vurkua:
Jane mjaft pir t’u cuditur! aOl-Uti (Me zemerim.): Pse per te quditur?

Adham-Uti:
(Me zemerim)Pse per te cuditur? Fundi, fundi, s'me dersin veshi per bote mua!
Dreq o pune! Ndègjo. C’fitim do te kem une kur te shkruash ti per mua:
«Doktor Adham-Uti, sheronjes i ckelqyer, qe ka botuar kaqe vepra te bukura
ka gjetur nje bar te ri per ethet, nje tjeter me te quditshem, me te nevojshim
per grate shterpa, ka sot gati per te botuar nje abetar fort te mbaruar per
shqipen me letra te ra, dhe per abetar eshte munduar dhjete vjet plot edhe
tre muaj? Gazetat mua s’me ryjne ne pune! Levdata nuke dua nga kerkush!
Po te kerkoje te tilla gjepura, mor zot, do te marre sot me te mire do te te
rrefeje se per c’pune kam ardhe ! Skendo beu... t’i tregoj vetem ket’ abetar
te msoj a mund te jet’ i pelqyer te xhonturqit a u vjen mbare qe te perhapet
dhe te perdoret nde shkolla te Shqiperise; a duan te ma blejne a mund te
shpres nga qeveria ne Stamboll pune te mire per kete sherbim te madh!
Skendo beu me tha ta sjell sot nde klub abetar keqyrin bashke me zonjezen
Lulushe, q’esht mesonjese per cupa, dhe po te jete kjo per mbare, do ta vere
perpara nde shke qupave; dhe m’u dorezua per xhonturqit, te kenaqen teper
dhe dic do te bejne per mua: mund te me dergojne deputet ne Stamboll!...

Vurkua:
Po ky abetar pse do te viret vetem nde shkolla te cupave?

Zeneli:
Vertet! Pse?

Adham-Uti
(Fodulll):
Po s’e kuptoni, a?

Vùrkua:
Per syt’ e ballit, jo!

Zeneli:
(Me gaz.):
Un’ e gjeta! Se cupat jane femra, u pjell mendja!...

Adham-Uti:
C’del nga kjo gje?

Zeneli:
Qysh? Jane me te zgjuara se nga djemte dhe do te nxene me mire abetarin...
S’kam arsye!S’eshte e vertet?

Vurkua:
Si dy e dy bejne katre.

Adham-Uti
(I rende.): U kripsha trute... Shkaku i vertete eshte ky: cupat behen gra...
dhe burrat bejne si thone grate... Per kete send kam shkruar nje liber te
gjer’ e te gjate.

Vurkua:
Ahere, zoteni, pun’ e abetarit eshte ne dore te zonjezes Lulushe?

Adham-Uti:
Edhe ne dore te Skendo beut, se ky e ka fort mire me xhonturqit, i ka miq
me te vertete.

Vurkua
(I habitur.): I ka miq!

Adham-Uti:
Prandaj, si te thashe, as pyes fare per njerz te .tjere dhe per lepushkat tuaja!...

Vurkua
As per «Bashkimin e Kombit», as per «Diellin»?

Adham-Uti
Jo!

Vurkua:
As per «Rrufene», as per «Shkopin»?

Adham-Uti:
Aspak!... Mor zot, pse ben dem fjalet? S’kerren dot fjale nga une... s’pres
nder nga njeri kurre... levdata s’dua! Sido qe te thone, sheronjes si une jane
te rralle: sheroj sy, veshe, hunde, kembe! Cdo lengate druhet nga une!...
Do te thuash qe s'kam shume «mushterinj»!
Kurre mos arcin! Leri te vuajne! Kush u ka faj?

Vurkua:
Po abetarin pse kerkon ta shec te xhonturqit? Pse s’ia fal Shqiperise?

Adham-Uti:
Ah, ta fal!... Te vras mendjen une! Te punoj dhjete vjet dit’ e nate...
dhe pastaj ta fal... dhe kujt? Shqipetareve!... Dhe te mos ma dine!...
Sa vjet qe punojne shqipetaret per gjuhen ahqipe dhe s’gjejne dot nje
abetar per te qene!... Une vetem e gjeta dhe tek e kam nde xhep! Zonjeza
Lulushe, ne ka dy **** mend, do te cuditet kur ta kendoje! Do te lere mende!...

Vurkua:
S’kam dyshim! Do te vije dhe ajo sot ketu?

Adham-Uti:
Posi, po! Skendo beu rae dha fjalen.

Vurkua:
A e nje zonjezen Lulushe?

Adham-Uti:
Po si s’e njo! Tervit kish t’emen me pak ethe. Per kete lengate kam gjetur,
si te thashe, nje bar te cuditshem: kush esh' per te sheruar sheronet, ne mos po
vdes ne gjume pa kupetuar, pa u munduar aspak, Keshtu, pra, kur e piu e em’
e Lulushes...

Vurkua dhe Zeneli
(Bashke.):
U sherua!

Adham-Uti:
Vdiq, vdiq ne gjume, si c’keshe thene!...

Zeneli:
Bar i mire; nje me nje!...

Adham-Uti
(Te Vurkua.):
Keto jane, zoteni, veprat e mia! Levdata s’dua! Fjalet i merz era!... Pune, pune..
C’del nga gazetat? Kurrgj':... Prandaj mos u mundo kot, mos'humb kohen: nuke
kerren dot asnje fjale prej meje!

Vurkua:
(Duke qeshur pak.):
Mjaft jane keto qe fole, zoteni. Tani, t’u ngjate jeta!
Lamtumire, doktor efendi!..('Del jashte me vrap.)

Adham-Uti
(Me inat.): Ah, i mallekuar! Me bere te flas shume! Pa dashur te dhashe
«interview»! Po te mos me dalc perpara syve tjater here!

III

Adham-Uti, Zeneli

Adham-Uti
(Shikon oren.): Cudi! Ora 8 1/2 dhe Skendo beu s’duket te vije!... Bre Zenel, po
as zonjeza Lulushe s’erdhi?

Zeneli:
Jo, zot, jo! S’pashe asnje grua te na vije sot ketu!

Adham-Uti
(Me zeinerim): C'domethene! Mos qeshin me mua... Dreq o pune! (Rri prane
tryezes dhe merr e kqyr doreshkrimet qe gjenden mbi tryeze. Pas pak, ngrihet
me vrap, i habitur, duke thene me rrembim.):
Vdiq Haxhi Aliu! Dreq o pune. Mos me bejne syte!... Po jo! Paska
vdekur pa prite e papandyer! Une e lashe mire! Pak i dobet, po jo per vdekje!
I gjori Haxhi Ali! I mjeri Ali Haxhi! I gjori deputet, e keshe mik! Dhe kerkonte
te me vinte ne buke te qeverise! Fatziu Haxhi Alil Haxhi! Paska vdekur!

Zeneli:
Jo, zot, jo! S’ka vdekur! Po mbase heq shpirt!

Adham-Uti:
S’ka dhe vdekur!... Po ahere, c’thoni ketu? (Kendon doreshkrimin.):

«Me hidherim te math mesuam se deputet i ckelqyer Haxhi Aliu dha shpirtin»...
(Te Zeneli): Dreq o pune! Ju i vdisni n]erezit me te pahir!.

Zeneli:
T’u ngjate jeta, duet te dish se nje gazete me rendesi si «Liria» duhet te kete
gati shkrime per cdo puni, per cdo gjeme qe mund te takoje nje dite, qe te mos
ndodhet gafil. Per shembell: kete nate, ne mes te nates, mund te na vije nje
tel-shkrim te na lajmeroje se Haxhi Aliu henngri buk’ e fiq e vdiq! Drejtor’ i «Lirise »
s’ka kohe ahere te msoje s’e kur lindi i ndieri, nga kush lindi, ku lindi, c’ka bere
dhe c’nuke ka bere ne jete te vet. Per kete shkak, Skendo beu ben gati shkri-met...
dhe keshtu Haxhi Aliu mund te vdese kur te doje, gazeta jone do te shkruaje per te
gjer’ e gjate q’ate cast.

Adham-Uti:
(Keqyr doreshkrimin.): He, he! Pa dyshim, Haxhi Aliu do te kenaqej fort sikur te
kendonte kete shkrim plot me levdata!... Pra, me thuaj, bre Zenel, sa dit’ jane q’u
shkrua ky artikull?

Zeneli:
Jane mjaft dit’, zoteni, se drejtori i «Lirise » di c’punon kurdohere; per gjithe njerzt e
ckelqyer kemi gati shkrime te vdekjese! Kemi per mbretret, se jet’ e ketyre varet
shume here nga nje filxhan me kafe, nga nje thike, nga nje revol!... Kerai shkrime
gati dhe per deputenjte, se me te shumet jane pleq... kemi per shkronjetore te ndegjuar, per njerz te medhenj, me nje fjale.

Adham-Uti:
Per njerz te medhenj?

Zeneli:
Po si, po! K per shembull, nje sheronjes i math mund qe te beje kembet bige si cdo
njeri tjeter...

Adham-Uti:
Ashtu bir, ashtu vertet (Si mendohet do pak.). Nuke me thuaj, pag urate, me ke a s’me ke
per te math, mua Adham-Utin?

Zeneli:
Mi pyet ne je plak?

Adham-Uti:
Jo, bre bir! Te pyes a me ke mua pe raath?

Zeneli:
Ne je fort i gjate?

Adham-Uti
(Me betesi):
Zo, bre Zenel! Dua te me th ne jam dhe une nje njeri i math, domethen jam
i ndegjuar si sheronjes, si shkronjetor ment?...

Zeneli:
Ashtu thuaj, de!...

Adham-Uti:
Fole pa ndrim. Une, doktor Adham-Uti a a’jam njeri i math?

Zeneli
(Me ndrim):. Ne je?...

Adham-Uti:
Njeri i math?

Zeneli:
Besa! S’do pyetur: je i math?

Adham-Uti
(i kenaqur): Mos qesh me mua!...

Zeneli:
Jo, per koke te Skendos, s’ka dyshim qe je i raath!

Adham-Uti:
Nga m0 kuptove?

Zeneli:
Se nuke je i vogel.

Adham-Uti:
Tjeter shkak?

Zeneli:
Se ke mjeker dhe s’ke qime ne krye, je shinik, ma ke si kungull! Ndaj them se
jesh a qeros,a i mencur.

Adham-Uti
(I kenaqur):
Ditke dhe tc tilla?

Zeneli:
M’i ka mesuar gjyshja, ndjese paste!

Adham-Uti:
Ndjese paste! Paska qenur e mencur. Beut yt, Skendo beu, do te kete bere gati
dhe per mua nje shkrirm te vdekjes. Fole, bre Zenel, me qafsh!

Zeneli:
S’do pyetur! S’ka dyshim; se vertet s’je deputet po s’je sot trim i ri, je burr’ i
thyer... fjala mos na dalte e dalte e marrte dhene!...

Adham-Uti:
Mire, mire! Po, bre Zenel, a mund te te ve bese?

Zeneli:
Per c’pune?

Adham-Uti:
A mund ti mbash fjale te fshehur?

Zeneli:
Sa per kete gje, mos ki frike: Jam si pishku... S'me kerren dot fjale as me dare.
Shpyrti me del po fjala s’del nga goja ime! (Me vetehe). Nde kish’ e nde xhami...

Adham-Uti:
Fort mire! Me kenaqe... Na merr kete mexhite.

Zeneli:
Sido qe jam mysliman me vjen te bej kryq me dy duar...

Adham-Uti:
Pse?

Zeneli:
Thone qe je fort doreshtrenguar.

Adham-Uti:
Mos beso boten.

Zeneli:
Nje mexhite per mua?

Adham-Uti:
Kam dhe dy te tjera per ty, bre Zenel, sikur te me tregonje...

Zeneli:
Dreq o pune! E mora vesh, per zone! Do te shoh c’ka shkruar im zot dhe per ty...
shkrimin qè do te botoje «Liria» kur te na lesh shendene?

Adham-Uti:
Te lumte, a ma rrefen?,

Zeneli:
Dreq o pune! Pse jo! Po te lutem dhe une, ne vend te mexhiteve te me besh nje
te mire tjeter qe s’te koshton gjisend prej xhepit, se thone qe jot shoqe t’ep vetem
pese grosh diten...

Adham-Uti:
Ç’kerkon nga une, bre djale?

Zeneli:
Ketu, s’kerrej gjesendi, vetem sa jetoj si mos me keq.

Adham-Uti:
E?...

Zeneli:
Mendonem te vete ne Misir, n’Aleksandrie.

Adham-Uti:
E pastaj?

Zeneli:
Ty, zotni, s’te behet fjala dy, ndaj te lutem te m’apsh nje leter per kryetarin e
«Bashkimit» te me vere ne pune.

Adham-Uti:
Po a e di emerin e kryetarit?

Zeneli:
Besa jo! Emri s’me vjen nder ment, po me kane thene q’eshte nje mustaqemath
me nje trup atje lart dhe me dy sy...

Adham-Uti:
Do te thuash: nje cope mish me dy sy! Ha, ha, ha... doemos qe ka te holla?...

Zeneli:
Po, zoteni, ka do ara nga e shoqja; eshte nga ata burra qe rrojne nga grate!

Adham-Uti:
S’eshte per te share per kete pune, mor i mallekuar, se dhe une vete... po c’na
duhen keto fjale? Thuaj pra, c’pune do te kerkosh nga kryetari i «Bashkimit»?

Zeneli:
Faqja me nder te me vere tellall nde burse.

Adham-Uti:
Po a di ti te besh nje te tille pune?

Zeneli:
Po si po! Te kam nje ze si shpelle...

Adham-Uti:
Ze te forte ka dhe veshgjati, po s'rryn dot ne burse, bre Zenel. Pastaj sa mund te
fitoje nje tellal qe te ushqeje vedin dhe familen e vet?

Zeneli:
Une, doktor efendi, familje s’kam. Vertet rroj me nje grua disa vjet, po s’e kam
me kurore.

Adham-Uti:
Mos thuaj «kurore», po thuaj ti je mysliman. E mira eshte ta besh grua, qe te
rrosh rne nder ne sy te botes.

Zeneli:
Bota pandeh se une jam i martua: them kurdohere dhe gazeta "Kuvendi"
keshtu ka shkruar.

Adham-Uti:
Po kini genjyer ti dhe "Kuvendin"?

Zeneli:
Zoteri, genjeshtra eshte kripa e se vertetes, si me ka thene sekretar’ i
«Bashkimit» mot qe pat ardhur ne Selenik.

Adham-Uti:
Kush, bre dreq?

Zeneli:
S’mbajtke ment fare, bre djale, i paske trute si hirre! Per kete lengate
kam shkruar nje liber fort te cuditshem.

Zeneli:
Doktor efendi, e gjeta! E gjeta!

Adham-Uti:
S’e thon’ Arkimidhi, jo; sekretar’ i "Bashkimit" quhet zoti Maci!’?

Adham-Uti:
E c’te thosh zoti Maqi?

Zeneli:
Me thosh se nde Misir gjithe shqipetaret jane te verber dhe vetem ay
eshte me dy sy, pa i genjen dhe i mjel pareshtur.

Adham-Uti:
E verteta eshte se shqiptaret e Aleksandrites kane qene gjithmone
grekomane te rrepte dhe zoti Maci(Leonidha Naci) ca me teperr,
njeri i poshter, njeri rrugash, i ka hequr nga hunda, per te tradhetuar
atdhene, sikurse kane veperuar doktoret e mallekuare Harisi, Harisi, Naumi
dhe Tru-Tuli(M. Turtulli) qe arriti ne shkalle tè nalte me thashethome, me
llageme, me djallezira, me dhelperira. Pra dhe Maci yt, bre Zenel, kète rruge
ka zenè. Mos me keq, o zot!...

Zeneli:
Ahere qenkam krejt budalle qe s’e paskam kupetuar. Te te them te verteten:
dic rmora erè...por kur e pashe te veshur kaqe bukur, pusho Zenel, thashe me
vetehe, se ky zoteni do te jete doemos nje shqipetar i ckelqyer.

Adham-Uti:
Veshur bukur, po! Por duet te dish se petkat i kish blere duke grabitur arken
e «Bashkimit»! E di fort mire une kéte faqezi! I duket vedi buall dhe eshte
vetem nje krimb i dheut. Le te veje pra ne dreq te math bashke me miqte e vet,
dhe te vime ne punen tone. Ku e kishim f jalen?

Zeneli:
Ku e kishim fjalen?

Adhani-Uti:
A! Fjala ishte per jeteshkrimin qe do tè botoje «Liria» per mua kur te vdes.
Qe te ma tvegosh, te faIa nje mexhide.

Zeneli:
Dhe mè dhe fjalen e nderit dhe per dy mexhide te tjera.

Adham-Uti:
Sa bukur mbajtke ment kur te vjen mbare! Tregoma pra, dhe kur te shkoc
ne Misir do t’i shkruaj kryetarit «Bashkimit», kushdo qofte, mustaqemath a
nje cope mish me dy sy, te te ndihmoje,

Zeneli:
Besa!

Adham-Uti:
Besa-bese, more dreq, vetem te me tregosh shkrirain qe ka bere gati per mua
Skendo beu.

Zeneli:
Pse jo: po tani s’kujtonem dot se ku gj6ndet.

Adham-Uti:
Kerko, me rrofsh

Zeneli:
Po duet te ma kthesh prape qe ta vloj.

Adham-Uti:
S’ka dyshim.

Zeneli:
Fort mire! Kur ta gjej, nje dite...

Adham-Uti:
C’dite, bre burre! E dua tani.

Zeneli:
Tani? (Kercet telefoni dhe Zeneli vete me vrap e pyet me telefon): Allo!...
Une Zeneli!...Kush? Posi, po; erdhi dhe po te pret ketu doktor
Adham--Uti, po zonjeza Lulushe s’ka dhe ardhe. (Te Adham-Uti) Esht’ im
zot, Skendo beu.

Adham-Uti:
A! Dale te flas vete me bejne. (Shkon ne telefon). Allo!... Jam une Adham-Uti...
Shume mi-re, po ti qysh je?... o si, po, kur me the i vajta ne shtepi...
Po, i dhemb nje sy... C’duhet bere? Pas mendjes sime syr’ i semure duet kerryer
me vrap, qe te mos i dhembe dhe tjetri!... I thashe po nuke kandiset. T’i vete prape?
Fort mire, po kush do te me paguaje?... A! Zotrote, fare mire!... Kur? Qe kete cast
vete t’i kerrej syne, ne me lente!... Ashtu po, pas dy ore do te kthenem ketu te flasem
per abetarin shqip... do te shoq, do té shoq se c’eshte!...Ma, te te gjej vertet nde klub!...
Po si, po: edhe zonjeza Lulushe duet te gjendet -ketu...
Te fala shume... Qofsh me shendet!

Zeneli: Kujt i dhemb syri, doktor efendi?

Adham-Uti: Si s’e paske mesuar? Mehdiut.

Zeneli: Mutesarifit?

Adham-Uti: Skendo beu me lutet ta sheroj.

Zeneli: Dhe zotnia jote kerkon t’i kerrej syne?

Adham-Uti:
Ndryshe s’behet, se i pelcasin qe te dy. Une e kam gjetur kete methode te re: te dhemb
nje ' dore? Preje qe te shpetoje tjetra! Te dhemb nje kembe? Me vrap sharroe qe te
shpetosh tjetren! Te dhemb nje sy? Kerre,je qpejt qe te mos se-muret dhe tjetri!
Keshtu m'ra dhe per time shoqe: i dhembi nje dite syr’ i djathte: me vrap ja qita dhe
sot syr’ i mengjer eshte shendosh e mire, sa shikon edhe naten...

Zeneli
(I habitur):
Dreq o pune! Sheroke fort bukur! Ahere, zoteni, po te dhembi do kujt koka, i dash'ka prere?

Adham-Uti:
Pusho, bre Zenel! Keto gje'ra jane te larta, te thella; ti s’i kupeton dot... une kam ngrenur
jeten time...Po mos harro, te lutem, fjalen qe me dhe per jeteshkrimin.

Zeneli: As zotrote mos harro te dy mexhidet.

Adham-Uti:
Peshin, bre burre! Po kerko te gjesh sa te vete te Mehdiu dhe te kthenem. Ah!
Po te vije zonjeza Lulushe ketu, thuaj te rrije te me prese.

Zeneli: Fort mire, doktor efendi. Udha e mbare!... (Adham-Uti del jashte).

---
Fragmenti eshte shkeputur nga komedia "Pas Vdekjes", qe eshte nje nder
veprat me te arrira artistikisht dhe me te fuqishme, per demaskimin qe
u behet perfaqesuesve me tipike te pseudo patrioteve, atyre qe per
interesat vetjake ishin gati te sakrifikonin cdo ceshtje te atdheut.

"Baba Musa Lakuriq"

— Vanë mënt' e mia, vanë,1)
një mejtim më prishi trutë,
Glithë profetët pse janë
ja arapë, ja~çi£utë?
Pse s'ka profetë të tjerë?
Këtë s'e kuptoj dot...
Gjërat qu bënë një herë
pse nuk' bëhen dhe sot?
Gjëra që s'i kuptoj.

— Mos u habitni me mua:
në duhet që t'i besoj,
do t'i besoj, dua s'dua.
do të besoj shën, Mërinë,
këtë grua të bekuar,
e cila polli Mesinë1)
me frymën e. shënjtëruar;
Do të besoj, or të mjerë,
Krishtin që nuk e kam paro,
qe slipëtoi njerëz te tjere;
dhe la të tjere të varë.
Do të besoj, kur më thonë:
Krishti vdiq (gjë e vërtetë),
dhe që të mos zemërohi,
besoj q'u ngjall prapë vetë!
Si gjithë besoj dhe unë
sa shënjtorë kanë qënë,
po besoj dhe tjatër punë,
besoj mëndja na ka lënë!

S'ka si Mesopotamia,1)
përveç, thonë, Shqipëria,
vënd' i bukur dhe i mbarë,
që nxjerr burra luftëtarë;
ato fusha, ato male
ku dhëntë kërcejnë valle,
atje ujët të ftohtë,
atje bilibli ia thotë,
atje leu trimëria,
atje rnbretëron liria,
atje do të dalin trima
të flakët si vetëtima,
per atdhe, do të lëftojnc,
per jete do ta nderojnë,
Pu ç'ndegjoj? Ç'më shonë sytë?
Njerëz të egër, njerëz të ndytë!
i vinë rrotull paprerë...
Hapi syt', o komb' i mjerë,
se armiqtë që ke pranë,
për të zotuar të kanë!
Dhe tek fryn' er' e lirisë,
do të fryj er' e zisë!...
Eliezer,*) jetëgjatë, (personazh Biblik)
mos u çudit, paç uratë,
me këto fjalë që bëra;
jam profet, i di të tëra
Ç'do të ngjajnë, ç'kanë ngjarë
tek pashë dritën e parë.
Në këtë vend të bekuar,
të bukur, të lulëzuar,
të veç e të kërkosh mirë,
të gjeç nuse për tim birë,
të zgjedhësh atë që të duash,
se ne këtë vend të mbarë,
mos harro, ashtu më rruash,
kam sua, soj, fis' e farë;
me tim vëlla, kur u ndashë,
brenda në Kanaan e lashë.
Nahari sot s'ësht' i gjallë,
po thonë se la një djalë,
Vathuil më ngjan, i thonë
dhe nderon shtëpinë tonë.
Tek ay të veç në ballë,
nga unë bëni të falë,
dhe në do të gëzojsh mua,
kërko çupë nga ky sua,
Edhe merre bjere vetë,»
Eliezer, plak' i gjorë,
kur foli këto patriku,
u ngre e puthi në dorë,
q'at dit' u nis e iku.
mori pesëdhjet' devera
kurrizdala dhe zverkgjata,
mori dhe shumë të tjera
të Paçmuara dhurata:
unazë, komsa dhe vathë,
lidhur me gur' të paçmuar,
për devetë mori bathë
dhe iku duke gëzuar.
Fatmirosh, sytë ç'i panë
udhës nuk tregonet,
se bukuria që kanë
këto vise, nuk çmonet:
Brigje, kodra lulëzojnë
me gjethe dhe me dafinë,
mali, fusha gjelbërojnë,
me bar e me trëndelinë.
Përroj' të gjat' e të gjerë,
me rrëmbim te lumi shkojnë,
nëpër pyll të paprerë,
ku zogjtë rrin' e këndojnë.
Në këtë vënd udhtari
nukë nginjet nat' e ditë,
se era që del nga bari,
gëzon shpirtin, rrit mëlçitë.
Eliezeri, plak' i vjetër,
betohej për perëndinë,
se nukë kish parë tjetër
vënd si Mesopotaminë.
Ditën çlodhej në stanë
dhe hante djathë të butë,
natën e gdhinte në hanë
se kish frikë nga hajdutë.
E vërteta do treguar,
ky vënd i mir' e i mbarë,
këto vise të bekuar
janë mbushur me kusarë,
njerëz të liq ka kurdoherë.
Udhëtari, pa të metë,
në Kanaan u afrua
dhe qëndroi me devetë
jashtë fshatit, tek një krua.
"Ti e di Patrikun plak
dhe barrën që mora unë,
zot, të lutem nga ky shkak,
ndimë, që të mbaroj punë.
Ajo çupë që të vijë,
të marrë ujë të ftohtë
dhe të rrijë të më ndijë,
t'u ap të pinë devetë,
të flas me mua plaknë,
ajo nuse le të jetë
për t'im zot, për Isaknë"

Eliezer' i bekuar,
lutjen s'e kish dhe mbaruar,
kur pa një vajzë në krua,
me vrap e iu afrua.
Dhe që ta shohë më mirë,
lipi ujë për të pirë
dhe zu që të bëjë fjalë.
E reja u kuq në ballë,
pastaj me llërë përveshur
mbush dorinë duke qeshur,
Me uj' akull si dëborë
dhe ia ep plakut në dorë,
më pastaj merr dhe devetë
një nga një i ujit vetë.
Eliezeri shikon,
fërkon sytë, se s'beson,
kjo çupë që ka përpara,
kaq' e bukur, kaq' e mbara,
e kujt është do ta dijë.

— E kujt je ti, moj bijë?
Sa gëzohem që të gjeta.

— Unë jam, t'u ngjatë jeta,
e mbes' e Nahorit ndjerë,
në Padan-Aram kam lerë,
Vathuil quhet im atë.

— Ti si quhesh, paç uratë?

— Rebeka, të qofsha falë,
irn' atë ka dhe një djalë.
Po zotrote ç'bën këtunë?

— Në këtë fshat kam një punë,
rri këtu, se jam i huaj,
Në ka vënd në shtëpi tuaj,
Ec e thuaj; tek yt atë,
Të vij të gdhi] kstë natë.

— Zot, ç'janë këto kuvënde?
Në shtëpi kemi plot vënde
për shumë jo, për ty vetë,
kemi vënd dhe për devetë,
po t'u jap vetë të hanë;
vete të dërgoj Llabanë,
tim vëlla, një djal' i iTibare,
të vijë këtu t'u marrë,
Këto tha vash' e bekuar
dhe me dy dori në duar
u largua si thëllëzë,
dhe si një sorkadhe mëze
U çudit Eliezeri
dhe qëndroi si mermeri,
s'harriti ta ngjatëjetojë,
mbeti me fjalë në gojë.
Llabani në krua shkoi,
se Rebeka e dërgoi,
Një orë nukë kish shkuar,
Eliezeri i bekuar
brënda në shtëpi kish vatë
me Llabanë, pastë uratë;
Rebeka mori devetë
ne oborr i lidhi vete.
I shkreti Eliezer
U prit me një barrë nder.
Vathuil për nder të mikut,
për shërbëtor' e patrikut,
theri dashin më të mirë,
bashkë me një qëngj të pirë,
dhe Rebeka, pa përtuar,
ndënji bëri një lakruar,
po dhe Llabani s'përtoi,
shumë gjellëra gatoi:
mish me qepë, me patate,
mish me pras' e me domate,
një paça që nuk çmohet
një kukurec që s'tregohet,
një pilaf si të Sulltanit
pruri dhe nga vënd' i stanit
një përshesh mbytur në gjalpë
orle, djath, kosë, shtalpë.
Po dhe Vathuil i ndjerë
nuk' ndenji këtë herë
me duarlidhur, i qetë:
Në hell dashin e vuri vetë,
vetë e poqi, vetë e ktheu,
vetë kur u poq e preu,
dhe pastaj, në darkë herë,
vet' u nis der' më derë
dhe grishi ca miq të tjerë,
përveç nga Eliezerë. ,
Kur u mblodhën gjithë bashkë,
u përshëndoshën më ashkë,
pastaj i zot' i shëpisë
mori kupën e rakisë,
dhe me gjithë miqt' e tjerë
uroi Eliezerë.
Dhe me njëri-tjetrin thanë
Pas zakoneve që kanë:
--Mirë se erdhe, t'u ngjatë jeta!
--Zotërinj, mir' se ju gjeta!
Ju që nderoni sot mua,
një ditë ua paça hua;
u ardhsha dhe për të mirë,
tani s'jemi dhe pirë,
as me raki, as me verë,
ndëgjoni Eliezerë...
Të mësoni pse kam ardhë,
në këtë ditë të bardhë.
Abraam, imzot i ndjerë,
në këtë katund ka lerë,
dhe Nahorë, pastë ndjesë,
e kishte vëlla me besë.
Kur shkoi në dhe të huaj,
këtu la babanë tuaj,
kur u largua këtejë,
nuk' la vënd të mos vejë,
sa dhe në Misir ka vatë
me nipin e tij dhe me gratë,
dhe në këtë vënd, si thonë,
u njoh dhe me faraonë;
nuk' di ç'punë punoi,
po shumë para fitoi.
Duke qënë shumë vapë,
nga Misiri iku prapë,
u kthye në Kanaan,
q'atë ditë rron në stan.
S'i numërohen devetë,
kuajt, lopët dhe qetë,
dhen e dhi tri mijë kokë,
zemërmirë që s'ka shokë.
Nga të mirat që ka bërë
e nderon bota e tërë.
i dha zoti dhe një djalë,
Që nuk' çmohet me fjalë,
më i mënçur burrë s'ka lerë
në këtë botë të gjerë.
Isaku, po të rrojë,
far' e fis do të nderojë,
trim që nuk' ka të sharë,
lum çupa që do ta marrë;
kush ka vajzë për martesë
Gënjehet me këtë shpresë.
Në Kanaan, ku vdiq Sara,
të tëra shtëpitë e para
te patriku ven' e vinë,
për të mbaruar krushqinë,
po Abraami, plak me mënd,
s'pëlqen nuse nga ky vënd.
Një ditë dolli më thirri
dhe me tha, veç nga i biri:

«Dua, sa jam vet' i gjallë,
o Eliezer, paç uratë,
të gjesh një nuse për djalë,
Se jeta s'hiqet pa gratë.
Doje të mos ta martojë
me turpet që shoh në botë;
të tjera thash me gojë,
të tjera zemra më thotë.
Me një këmbë në varr jam,
dit' e fundit kur të vijë,
djalin e vetëm që kam
ta le prapa me fëmijë.
Më ke shërbyer me besë,
dyzet vjet që je tek unë,
ndaj tek ti vetëm kam shpresë
të mbarosh dhe këtë punë.
Po këtu në Kanaan,
të lutem grua mos kërko,
se je rritur në stan,
nuk' shkojm dot me to.
Të veç në Padan-Aram,
vend' i bukur dhe i mbarë,
se atje shumë njerëz kam,
nga një fis e nga një farë.
Me tim vëlla kur u ndashë,
me Nahor, ndjesë të ketë,
brenda në Haran e lashë,
sot s'është në këtë jetë,
po të veç të gjeç të birë
Vathuil, falju nga mua,
dhe do bësh shumë mirë
të. zgjedhësh çupë nga ky sua
Zotit Vathuil i thuaj:
dua ta martoj me Isakne,
po çupë s'dua të huaj,
se s'dua të trazoj gjaknë,
të lutem mos kërko shumë
bukuri, ar dhe ergjend,
të gjitha venë për lumë,
kur s'është nderi në vënd.
Kush do të rrojë me grua
jetë të mirë të ketë,
lë marrë çupë nga sua,
pra e varfër le të jetë,
vash' e mirë, ç'e do gjënë?
Burrat që rrojnë nga gratë,
s'janë burra për të qënë,
turpërohen dit' e natë...»
Abraami, këto fjalë
tha dhe më puthi në ballë,
e putha dhe un' në dorë
dhe ika pas dy-tri orë.

******************

Vathuil, t'u shtoftë nami,
të bën të fala Abraami,
Ai të do si yt atë,
të dërgon një barr' uratë,
dhe të lutet me dëshirë
t'i apësh nuse për birë,
Rebekën, rroftë për jetë,
se kështu do zot' i vërtetë.»

******************

Vathuili me Llabanë
Eliezerit i thanë:
«Rebeka juaja qoftë,
me Isakn' u trashëgoftë !»•

Kur u bënë kcto fjalë,
u shtruan në mësallë,1)
gjithe tok hëngrën e pine,
duke kënduar u gdhinë.
Në mëngjes. pa ardhë dreka,
u nis për udhë Rebeka,
bashkë me Eliezerë.
Sa lot që derdh mëm' e mjerë,
Po qysh të mos qaj e mjera?
Sos ka dhe çupa të tjera.
Dhe Rebeka nuk' mbahet,
se nga mëma s'mund të ndahet.
I ati u fshin lotë,
i këshillon dhe u thotë:
Ç'janë këto që punoni?
S'ju vjen turp që turpërohi?
Gra si ju nuk' kam parë;
S'është ditë për të qarë.
Ç'vajzë nuk' ësht' e gëzuar,
kur niset për t'u martuar?
Dhe cila mëmë s'gëzohet,
e bija kur i martohet?
Po dhe ty, moj jetëgjatë,
të vetëm të kish yt' atë,
kur të martoi me mua,
jot ëmë sa u gëzua;
Vajza s'na vete, si thuaj,
në vënd dhe në njerz të huaj,
Isaku, moj punëmbarë,
më ka kushëri të parë.
Tani, të lutem, fshij lotë,
dhe kujto ç'bëhet në botë:
njeri nuk' vë kurorë,
pa marrë pajë në dorë.
Një burrë që s'ka të hajë
s'pëlqen çupë që s'ka pajë;
sot nuk' është si një herë,
burrat dalin për të blerë...
Ke të holla, burra shumë,
le të jesh lum' e për lumë,
le të jesh e çalë e qorre,
thuaj se burrën e more;
Je faqekuqe, si molla,
e bukur, po s'ke të holla?
Të rruatë bukuria,
s'të nxjerr njeri nga shtëpia;
në mos daltë ndonjë plak
të ranë dhëmbët në prak...
Çupa jonë këmbëmbarë,
merr burrë që s'ka të sharë,
dhe ç'burrë, një bir patriku;
shëndoshë na qoftë miku;
martoj vajzën pa një grosh;
këto gjëra të mendosh,
se s'është fitim i pakë,
mendoju si grua plakë,
mos qaj se lotë dëm venë,
mos i prish çupës kësmenë,
po ngrehu epi uratë
të ketë jetë të gjatë,
0 bijë, pushoi lotë,
se jot ëmë s'di se ç'thotë,
eja të të puth dhe vetë,
të trashëgohesh përjetë"

Rebeka me këto fjalë,
u bë gati për të dalë.
Gjithë fshati për të dolli,
gjer te kroi e përcolli,
gra e burra të gëzuar
të tërë duke kënduar:

— Ku je nisur për të vatë,
shelege bejk' e çobanit?
Ku lë jot ëm' e tyt atë
dhe gjithë shoqet e stanit?
Thëllëza gurë mbi gurë,
trimat rënkojnë për tynë,
nga foleja mos dil kurrë,
se ta kanë vënë synë...

— Moll' e kuqe bukuroshe
pse të dalç e pabesë?
Kur s'na doje pse s'na thoshe,
po na gënjeje me shpresë?
S'të dinim kaqë fodulle,
manushaqe që mban erë,
tani që lëshove lule,
të trashëgojnë të tjerë.

— Ndëgjoni shoqet e mia,
diç t'u them e diç t'u qahem:
do të ndahem nga shtëpia,
nga njerëzit e mi do të ndahem.
Obobo, ç'është kjo punë?
Moj nënë për ku më nise?
Pse s'më martoni këtunë?
Ç'më vjen keq për këto vise!

— Ikë, zogë, se pret zogu,
që këndon pranë folesë,
rnbi një degë borziloku
dhe shikon udhën me shpresë.
Ikë, bëfsh udhën e mbarë,
të pret miku të martoni,
të dy bashkë të pandarë,
për jetë të treshëgoni!

*
* *
— As këndoni të këndojmë,
ju e dini kë martojmë;
0 Isak, jeta t'u ngjatë
si mbret të marton yt atë,
more nuse si je vetë,
të trashëgohenë përjetë.
Nuni që vuri kurorë
pagëzoftë edhe me dorë.
Dhëndër, o lule lejmon,
hip e rri në këtë fron.
Të të laj, të të ndërroj
te nusja të të dërgoj.
A të pëlqen nusja,
more djal' o lulja?
Është' e mirë, shoqe s'ka,
m'e mirë nga gjithë na.
Moj nuse buzëqershia,
S'të çmonet bukuria,
Të lëvdon bot' e tërë.
Lum mëma që të ka bërë.

— Thëllëza, gurë mbi gurë,
me gojë s'më fole kurrë,
më, do a s'më do për burrë?
Moj, në më do sa të dua,
lë jot' ëm e rri me mua.

— Moj lulja vergje, vergje,
të fola, pse s'm'u përgjegje?
Moj, mos je sëmur' e dergje?
As sëmurë s'jam, as dergjem,
po s'dua të të përgjegjem,
se kam frikë nga im atë,
që përgjon nat' për natë.

— Borziloku fletëgjerë,
çuditem se kur u rrite,
ditën që të mora erë,
m'u në zemër më godite...

— Shum' e bukur je, moj vashë,
u çuditçë kur të pashë,
cullufet fije-fije,
besa sa të kanë hije;
faqet si moll' e kuqe,
goja jote si burbuqe,
mesi yt unazë dore,
sa mënd që kesh' m'i more,
me dy sy të zezë në ballë
si dielli më të dalë.
Vetullat pse t'u nxinë?
Mos u ke vënë mazinë?
Jo, besa, për perëndinë,
e kam vetë bukurinë,

— Vura një kopsht me mollë,
nusja si selvi e hollë;
falmë, falmë, moj selvi,
mollët që ke në gji...
Vura një kopsht me dardhë,
nusja jonë fort e bardhë;
nëmë, nëmë, moj selvi,
dardhëtë që ke në gji...
Vura një kopsht me pjeshkë,
nusja jonë një syzezkë,
eja, eja, moj selvi,
eja me pjeshkë në gji!...

— 0 shoko, more shoku,
dhënt' e mia kush i do?
Se s'mund të vete me to;
me miken dua të rri
nat' e ditë në shtëpi,
të los e ta marr në gji.
Do të los ballë për ballë,
Posi luga nëpër dhallë,
do të los faqe për faqe,
të marr erë manushaqe,
do të los gushë për gushë,
posi shtjerratë në fushë.

— Moj nuse ç'është kjo punë,
që ditën që je këtunë,
pse na rri duke menduar?
Vallë, kush të ka qortuar?
Pse na mban sytë përdhe,
turp të vjen a frikë ke?
Mos u mendo, paç uratë,
harro jot' ëmë e yt' atë;
këtu rrotull sa jemi
gjithë far' e fis të kemi,
dhe burrin që more vetë
nukë ka shokë ndë jetë.
0 zot, shitet njeriu
si një lopë, si një kalë!
Ç'janë këta që rënkojnë?
Nuke janë njerëz të tërë?
Po si njerëz pse nuk' rrojnë?
Zbathur e zhveshur pse janë?
Pse punojnë për të tjerë?
Pse nukë kanë të hanë?
Ç'janë këta njerëz të mjerë?
Ku i shpienë si dhëntë?
Në treg pse duan t'i shesin?
E tillë jetë mos qëntë,
Më pahir është të vdesin.
Skllav! Kjo fjalë na tregon
njerinë si një gomar,
tjatër njeri e mundon
e blen, e shet a e var.
Ju që mbroni skllavërinë,
ju që bëni të këqija,
ju që mundoni njerinë,
e gjeçi nga perëndia!


---------
Është poemë e gjatë, me mbi 6000 vargje, e ndarë në 49 këngë. Poema
mbeti për shumë kohë dorëshkrim, me gjallje të poetit nuk u botua dhe
deri vonë nuk njihej. Fillimisht poeti i vuri titullin «Dhjai.' e
vjetër e cfacune», por më vonë e korrigjoi duke e emëruar "Baba Musa
lakuriq".. Ky ndryshim lidhet me synimin e Çajupit për të paraqitur
plagët e shoqërisë së kohës, ashtu lakuriq, siç ndesheshin në
realitetin e atyre viteve. Në vitin 1903 Çajupi i shkruante mikut të
tij, poetit tonë Asdrenit: «Sa për njerëzit e liq dhe për tradhtarët e
kombit, nuk do të rreshtem kurrë t'i rrëfej në botë e të përçaj ashtu
si duhet, për të mirën e shqiptarisise,dhe nga ky shkak po bëj gati një
tjetër librë shqip me emrin "Dhjat' e vjetër".

14 Vjeç Dhëndër

Pamje e parë: Burrë e grua*)
(Është natë. Brënda në një odë për të fjetur, zoti Vangjel e zonja Tanë
bëhen hazër për të rënur. Në fund të odës ndrit një llambë afër
shtratit.)

Tana
Dëgjo, burrë...
Vangjeli
C'ke, moj grua?
T. (Rënkon.)
Jam sëmurë.

V.
Që kur! Ç'thua?

T.
Ç'them? Ja them që jam sëmurë,
koka më digjet si furrë,
s'e keshë pësuar kurrë.

V.
Po tani, vallë, ç'pësove?
Më duket se u ftove;
gjithë natën u zbulove
dhe s'më lë fare të flërë!

T.
Gjithë ditën ç'keshe bërë?
Ti për bar e për dru s'vete
dhe qahesh se nukë flete?
Tërë ditën ngas qetë
dhe drek' e darkë bëj vetë,
gjithë puna përmi mua!

V.
Përse të kam marrë grua?
Gratë për punë po janë.

T. (Qesëndis.)
Edhe burratë të hanë
dhe të rrinë nat' e ditë!

V. (Me inat.)
Mos më bën të të godit.
se zakonë s'e harrova,
sonte shumë të durova.
Nga hunda s'më heq dot kurrë,
se nuk' jam si çdo burrë!
Jam shqipëtar i vërtetë,
do të bëj si dua vetë!
Ç'ke që s'pushon duke qarë?
Nga une ç'të ligë ke parë?
S'të kam lënë si të tjerë,
Vetëm, të shkret' e të mjerë.
Nukë ika kurrë nga fshati,
eja, s'të shkoi inati?
Ngreu të biem të flëmë
dhe këto fjalë t'i lëmë.

T.
Bjer e fli, mua s'më flihet.

V.
Nesër, porsa që të gdhihet,
do t'dërgoj djalën me vrapë
të bjerë jatronë1) prapë.

T.
Cinë jatro?

V.
Adhamutnë.2)

T.
S'e shoh dot me sy çifutnë,
as për mace s'i vë besë!

V.
Le. moj grua, ta thërresë,
kokën mund të ta shërojë.

T.
Nuk' e dua të më shojë!
Të bukur jatro që gjete!
Më p'hair të ruaj qetë.

V
Mos kuvëndo kështu, moj grua.

T. (Me inat.)
Nuk' e dua, nuk' e dua!
Pse s'shëron gruan e tij?
Se nga ajo ha e pi. ..
Ndaj e mori me një sy,
i dalçinë që të dy.

V
Ç'jatro të të bie unë?
Mitrua s'është këtunë,
dhe Naum kokëshiniku
këtejë natën iku. . .
Në vende të tjerë vanë,
këtu vetëmë na lanë,
ikn' e muarë Misirë,
u hante koka për brirë

T.
Prapa diellit të venë,
se çnderuan mëmëdhenë,
s'jam sëmurë për jatrua,
se s'më ka gjë koka mua,
Po të më ndëgjosh një fjalë.

V.
Folë, ç'do të thuash vallë!
Do t'më lësh dhe sot pa gjumë?

T.
Kemi ara, vreshta shumë. . .

V.
Të gjitha ç'duhen i kemi,
si do zot vetë jemi;
si ne s'ka shumë të tjerë.

T.
Sa qe e ndyera vjehrrë,
pas takatit pleqërisë,
bënte punët e shtëpisë,
dhe kur ktheneshë nga ara,
gjejë darkënë përpara.
Po tani, ç'të bëj më parë,
në vrështë të jem a nd'arë?
Të të bëj dhe drek' e darkë?
Tani s'mund, se jam më plakë.

V.
Plakë? S'je plakë, moj grua,
po je ashtu si të dua.

T. (Me të lutur.)
Të të vijë keq për mua:
punëtë janë të rënda,
S'punoj dot jashtë dhe brënda.
Puno sa të duash vetë
arat jepi me të tretë
Kjo punë s'bënetë kurrë,
po djali na u bë burrë.
Ndaj të lutem ta martojmë,
erdhi dita të gëzojmë.
Ne pa nuse pse të rrimë?
Kur të kem nusenë ndihmë,
punëtë bënenë vetë,
nukë rrojmë me jetë!
Pse s'më flet?

V
Ç'të them, moj grua?
Çuditem me ç'fjalë thua!
Katërmëdhjetë vjeç djalë
do ta martosh?

T.
Sa jam gjallë,
dua të gëzoj si mëmë!

V.
Eja të biem të flëmë.

T.
T'i ç'më thua, u ç'të them!
Sikur kemi shumë djem!
Me Gjinë mbeti kjo derë.

V.
Qasu të të bëj të tjerë,
të pjellç, pa mbushurë moti...

T. (Duke qarë.)
Me fjalë je shum' i zoti.

V.
Ç'ke që qa prapë taninë?

T. (Me lot.)
Ku të mos qaj un' e mjera?
Une të flas me perëndinë,
ti më flet fjalë të tjera!

V.
Eja moj grua nër mënde.

T.
Çuditem me kokën tënde.

V.
Sado qave, ngreu bjerë.

T.
S'je baba si të tjerë!
Thuajmë, për perëndinë,
pse s'do ta martojmë Gjinë?

V.
Ësht' i vogëlë, moj Tanë!

T.
C'thua! Pa shikoi shtanë
bota nukë shonë vjetë.
Shihe sa mori përpjetë:
duketë njëzet vjeç djalë,
kur hipën e bredh me kalë.
Me mua kur u martove,
sa vjeç jeshe, mos harrove?
Tani për djalënë tonë
do të ndërrojmë zakonë?

V.
Mos kërko ç'bënim njëherë,
Po shiko ç'bëjnë të tjerë:
Shiko bejnë rrënjëdalë,
nukë ka dhe ai djalë?
Kur i thashë ta martojë,
«Le të bëjë si të dojë,
s'më ha malli për tim birë,
u për vete të rroj mirë"
më tha dhe më ktheu kratë.

T.
I muarë mëntë gratë!
Të bukur njeri që gjete!
Ai të kish mënt për vete,
nukë shkretonte shtëpinë,
s'kish marrë porropotinë!
Mëndjeprishur, zemërligu,
la të shoqenë dhe iku!
E zeza grua se ç'hoqi'.
Njëzet vjet e la i shoqi
dhe në pleqëri s'e poqi,
(Të mos arrij' të kish ardhë!).
nukë pa ditë të bardhë:
nat' e ditë duke qarë
nga turpetë që kish parë.
E mba mënt ç'grua ka qënë?
S'kishe shoqe në vënd tënë:
e nderçme, zëmërmirë,
punoi e rriti të birë.
Ka qenë grua për mbretnë.
burri s'ja diti kimenë.
Dhe tani në pleqëri,
dashuri më dashuri!
E gjetë nga perëndia,
se prishi shtëpin' e tia!
Gruaja vdiq nga qederi!
Këtë kërkonte dhe derri:
tani mban disa të tjera,
i vaftë shpirti në ferral

V.
Pse kuvëndon kështu, moj Tanë?
Njerezit e mëdhenj kështu e kane:
njerezit e tyre i mundojnë
duan ata q'i lëvdojnë.

T
Në bëjnë kështu të mëdhenjtë,
djalli t'i marrë për jetë!
Beu djalën ta martojë!
Me sy nukë do ta shojë,
se në turpe do të rrojë,
si ka rrojturë ngaherë!
Dhe guxon e mson të tjerë!
Ka lojturë nga fiqiri.
Një ditë më thosh i biri:
"Baban' e mirë nderoje,
baban' e lik duroje"
Do të bëhet djal' i mbarë,
se me mëmënë ka gjarë
Po në ngjaftë me babanë. ..

V
Minji gdhietë, moj Tanë!
Tani lë bejnë mënjanë
dhe hajde të flemë pranë,
eja se më mori gjumi. (Shtrihet.)

T.
Dhe mua më marrtë lumi!

V.
Pa dhe nesër kuvëndojmë

T.
Djalënë do ta martojmë?

V.
Pa të shomë. . .

T.
Ço të shoç?
Nukë do të më ndëgjoç!
Ndëgjo dhe mua një herë.

V.
Të ndëgjoj, po hajde bjerë.

T.
Të vi, po të më apç fjalën,
që do të martojmë djalën.

V.
Puna, s'bënet me një natë,
do menduar gjer' e gjatë.

T
Ç'do menduar, pa më thua?

V.
Ç'vajzë do t'i apëm grua?

T.
Mos e ki këtë qeder:
djalën tënë kush s'e merr?
Kush nuk' e do Gjinon tim,
q'është nga trimat më trim?

V.
Trimërinë s'ja nxë dheu!

T.
Nukë është si djalë beu. ..
po ësht' i mir' e i mbarë,
kush ta rrëmbejë më parë.
S'është ndonjë djal' i mbetur
unë nusen ia kam gjetur.

V.
Ja ke gjetur! Po ç'e thonë?

T.
Çupën e gjitonit tonë.

V.
Cinë çupë, Marigonë?
Çupën e zotitë Kore?

T.
E bukur e .punëtore.
Mos e pyet ç'grua është!
Si për ara dhe për vrështë,
pun' e saj s'gjëndet në jetë,
Punon vetëmci sa dhjetë!
Nukë them mirë? Ti ç'thua?

V.
Në do të më ndëgjosh mua,
Gjini Katonë të marrë,
të bëhem krushk me korçarë. . .
Ara, vreshta shumë kanë.

T.
Ti pse s'e do Marigonë?
Ajo nuse bën për mua.

V.
Po ësht' e madhe, moj grua.
Njëzet vjeçe!...

T.
Kaq e dua,
nukë marr nuse për sisë,
po për punët e shtëpisë;
të dijë të ngasë qetë,
se nukë mund t'i ngas vetë,
të na bëjë dru nga mali.

V.
Mirë ti, po ç'thotë djali?
Gjini me të do të rrojë.

T.
Doemos që do të dojë!
Pse kuvëndon kshtu, mor burrë?
Pyeten fërnija kurrë?
Ta martojm' ashtu më rruash.

V.
Moj grua, bën si të duash
dhe më qafë t'i kesh vetë!

T.
Em këtu, em n'at jetë!. . .
Nesër do t'vete të bluaj,
të shëtunë të gatuaj,
të diel të bëjmë dasmë,
gjithë miqtë t'i gërshasmë (Qan).

V.
Tani pse qa?

T.
Qaj nga gazi,
më shpëtove nga marazi.
Tani do të bënem vjerrë!

V.
Shuaj dritën dhe shko bjërë.
(Të dy bien të flënë në shtrat. Perdja mbyllet.)



Pamje e Katërt; Dit' e Dasmës

(Ndë odë të krushqet, sofra plot me mish të pjekur m
hell. Burra, gra, çupa, djem, këndojnë a hedhin valle.
Çoku kërcet ndonjë pushkë. Burrat e shtrojnë me dolli,
dhëndri rri më këmbë, dhe dy a tri trima qerasin kru,-
shqit pas urdhërit "dollibashit". Këto të gjitha bëhenë
më darkë.)

I.
Gratë vetëm:

A të pëlqen nusia,
more djal' o lulia?
Ësht' e mir' e shoqe s'ka,
m'e mirë nga gjithë na.
Nusia si zogë deti,
sikur është bijë mbreti.

Gra e burra bashkë:

Ç'mirë ja bëm' krushkësë,
q'i muarm të bijënë,
atë më të mirënë,
Maro gjeraqinënë.

Burrat vetëm, në valle:

Moj unaza rreth me ar,
per grua do te të marr,
gjithë të kanë nakar.')
nakar le të kishninë,
sa të mos pëlcisninë.
Moj unaza rreth flori,
gjithë të kanë zili,
se do të të marr ndë gji.
Zili le të kishninë,
sa te mos pëlcisninë.

II

(Burrat rrinë përdhe të pinë me dolli.)

Nuni:
Djalë, bjerë,
shtjerë verë
shtjerë, shtjert--
në të tjerë.
Pini vere,
mor të mjerë,
se qederë
do tua nxjerrë.

Gjithë burrat:

Kush e pi këtë dolli?
Zoti nun me trimëri,
i gëzofshim më shtëpi!

Nuni te prifti:
0 prift, të kam gjetur!
Pa pirë ke mbetur,
të gjej me kupë me verë
lë ëmbël si shqerë.

Prifti
Tek unë mir' se të vish.

N.
Këtë ta dish e ta pish
për shëndet të dhëndërit,
që rri më këmb' e dremit.

Gjithë tok
Shëndet të mirë të ketë,
të trashëgohet për jetë! (Kërcet
një pushkë).

P. (Te nuni)
Zoti, nun, mir' se më erdhe!
Po verën pse na e derdhe?

N. (Te prifti)
Mir' se të gjeta, uratë,
të kesh jetënë të gjatë.
Kupën e piva me fund
dhe më tutje, mo e tund.

P.
S'e pi dot, jam prift njeri.

N
Të di, uratë, të di. . .

P.
Kur e bën emërë vete
pike në kupë mos mbete!
Ti që vure sot kurore,
pagezofsh edhe me dore,

Gjithë tok
Nuni që vuri kurorë
pagezofte e me dore
urdher, o nun se jam plak
të lutem, bëmë konak.

N
Konak? Gjej Vangjel' e shkretë.

P
Këtë kërkojë dhe vete'
Vangjel, e mira të gjete.

V
Me një kupe ç'do të jetë?

P.
E di mirë kush martonet?
Djali të të trashëgonet.
Do ta pi pas urdherit,
shendet te dhëndnt!

Gjithë tok
Dhëndëri të trashëgonet,
të gëzonet e të shtonet!

V
S'e pive të tër' uratë!

P.
Përmbys e ktheva, s'e patë?

V.
0 prift, mirë se urdhërove,
rrofsh e qofsh që më nderove!
Dhe dollibashi na rrofte,
dhëndëri ju trashëgofte'
Gëzofsh dhe në dere tende'.

N
Dhe zoti të dhëntë mënte!. ..

V.
Unë verën s'e kam pirë
që të mos kuvëndoj mirë.. .
Po dilni, paskam mënt pak,
të lutem bëmë konak.

N.
Ç'konak kërkon të më thuash?

V.
Dërgomë ku do të duash!

N.
Zotnë Brodanë të gjësh
dhe si të duash të bësh!

V.
0 zoti Brodan, të gjeta!

B.
Mir' se erdhe, t'u ngjatë jeta'

V.
Këtë kupëzë, ta dish,
për dhëndërin plot ta pish.

Gjithë tok
Dhëndëri shumë të rrojë,
jetë të mirë të shkojë!

B.
Zotrote që gjete mua,
më shtëpi ta paça hua!
Dhe dollibashi me nder,
u bëftë dhe vetë vjehrr
dhe rroftë sa shkëmb' i malit.

N.
Gëzofsh më dasmë të djalit!

B.
Ku do t'më dërgosh të pshtetem,
se do të pi e mos dejtem.

N.
Ecë pshtetu te Abazi,
s'ka pir' e ju tha gurmazi.

B.
Të gjeta, Abaz i mjerë!

A.
Kshtu të më gjesh kurdoherë!

B.
Këtë kupë do ta kthej
për shëndet të këtij bej.
(Rrëfen dhëndërin.)

Gjithë tok
Me nuse të trashëgonet,
nga e liga të mergonet!

A. (Te nuni)
Dollibash, të qofsha falë,
zoti të faltë një djalc'

N.
Rrofsh e qofsh!

A.
Kush më ka gjetur?

N.
S'e ndëgjove? Keshe fletur?
Të ka gjetur Brodan Duni.

A.
Më ke gjetur, thotë nuni,
të gjet' e mira përjetë,
të rrosh sa të duash vetë.

Gjithë
S'mba mënt? U deje pa pirë?

A.
Dhe në mos kuvëndoj mirë,
un, i mjeri jam çoban;
sos jam, i ziu, në stan,
dhe sos jini dhën e dhi,
të di për cinë të pi.

N.
Ky është shëndet i parë,
për dhëndërin, mor i marrë.

A.
Sa malet, o nun, të rrosh!
Tani ku do t'më dërgosh';
Se dua të pi një verë.

N. (Numëron)
Një, dy, tri,. . . s'ka më të tjcrë.

A.
Numuroi dhëntë mirë.

N.
Le të kollet kush s'ka pirë...
Me mua, zoti Abaz.

N.
Të gjeça kurdo me gas.
Këtë kup do ta pi
për shëndet. të dhëndrit të ri.

Gjithë tok.
Shëndet të mirë të ketë
dhe të gëzojë përjetë!
I zot' i shtëpisë rroftë
dhe djali ju trashëgoftë!

(Soset dollia dhe prifti ngrihet e zë vallen me burra,
duke kënduar).

Do të them një këngë vetë,
këngë prifti të vërtetë,
rroftë vështi dhe dhëria,
rroftë vera dhe rakia,
q'i ka bërë përëndia.
Se dhe zoti Krisht një herë
mori uj' e bëri verë.
Moj verë, burim i gjakut,
gaz' i djalit e i plakut!
0 raki, moj bukuroshe,
që na hedh qoshe më qoshe!
Se ç'bën vera e rakia,
pin' e dejen trimëria,
sa vjen rotullë shtëpia!
Det i madh e det i gjerë,
pse s'të bëri zoti verë,
se do ta pinim pa blerë?

IV

(Është natë: krusliqit zën' e ikin duke uruar mëmën
e dhëndërit, zonjën Tanë, që është shumë e gëzuar.)

N.
Të të trashegonen!

B.
Si bletë të shtonen!

A.
Me jetë t'u rrojnë!

P.
Dhe t'u pleqërojnë!

T.
U paça, të rroni,
gjithë të gczoni!

(Një nga nje ikin të tërë dhe mbeten vetëm ndë odë
Tana me djalë e me nuse.)

T. (Tek i biri)
Rri me nusen, djalë,
dhe doli dy fjalë,
të mos ketë frike.

Dhendëri (i thotë s'ëmës)
Ngreu mëm' e ikë.

(Tana ikën.)

V.

(Dhëndri me nusen mbeten vetëm)

DH.
Lozëm ndonjë lodër?
Të dua si motër.

N.
Ç'motër më ke mua,
o lum' e përrua?
Ti më more grua.

Dh.
Pse u zemërove
dhe u hidhërove?
Kur s'lot ndonjë lodër,
s'të dua si motër,
të dua si mëmë!
Po hajde të flemë,
se më mori gjumi.

N.
Fli të marrtë lumi!



**************************
1)Mjek
2) Çajupi e ka fjalën për Adhamidh Frashërin, një ndër
figurat kryesore oportuniste të lëvizjes së shqiptarëve të Egjiptit.


Fragmenti është marrë nga Komedia "14 vjeç dhëndër",e cila ka në qendër
problemin e martesave midis çiftesh me mosha të papërshtatshme. Tana
dhe Vangjeli që në fillim dalin si përfaqësues të mentalitetit
patriarkal të kohës,si bartës të një psikologjie të
prapambetur. Dialogu midis dy bashkëshortëve është ndër çastet më të
realizuara në komedi. Vini re si ndërthuren në të disa gjendje
emocionale të Tanës:trishtimi, gëzimi, mospermbajtja dhe këmbëngulja
për të arritur synimin e saj.Nga ana tjetër; përballe Tanës, është
Vangjeli, indiferent, dembel, i gatshëm të miratojë martesën e
pahijshme vetëm që të ruajë qetësinë e vet. Këto dy figura, veçanërisht
Tana, kanë hyrë në galerinë e portreteve realiste më të goditur të
letërsisë sonë të traditës.

Fabula (shqiperime + origjinale)

-Bretkosa qe desh te fryhej sa nje ka
-Cinxrri dhe milingona
-Dhelpra dhe cjapi
-Djali dhe dhaskali
-Gjeli dhe dhelpra
-Lopa, dhia, delja dhe luani
-Luani dhe miu
-Macoku dhe miu plak
-Ujku me dhelpren gjykohen nga majmuni
-Millonai i biri dhe nje gomar
-Njeriu dhe fytyr' e vet
-Ujku dhe qengji
-Korbi dhe dhelpra
-Ujqrit dhe dhente

Bretkosa që do te trashet sa një ka

Bretkosa sa një ve,
pa nje ka sa një deve
dhe nakari nuk' e la,
desh të trashet sa një ka.
Kur vu këtë gjë ndër mënd,
vate u shtri ndë një vënd
duke ngrën e duke pirë,
që të fryhet sa më mirë.
— Shihni, shihni, sa u rrita, —
thërrit e thoshte përdita.
— Mos u mburr' e mos u mbaj, -
i thoshnë shoqet e saj.
— Shihni, nukë jam sa demi?
— Jo! — Shikoni. — Jo, të themi.
— Pa shikoni këtë bark
si të kaut. — Jo, je lark! —
Bretkosa, nga marasi,
u fry, u fry gjersa plasi.
Shumë njerëz ndë këtë botë
thone se janë te zote;
si bretkosa mendohen
mburren e lëvdohen.

Cinxeri dhe milingona

Cinxer' i marre
gjithe behare
e shkoi duke kenduar
nde kopshte te lulezuar
Po behari shkoi,
cinxeri pushoi
dhe zuri të qajë
se s'kish se ç'të hajë.
T'i mos vdesë nga uria
një ditë del nga shtëpia,
dhe miligonës i thotë:

-.Zonjë, sot bën shumë ftohtë.
s'ka ç'të ha dhe jam sëmurë,
po nëmë dy **** grurë,
ta kthej prapë në korrik.
në më ke gjiton dhe mik
Të të vijë keq për mua.
Po milingona s'ep hua
se është fort e shtrënguar
— Në behar s'paske punu
Thotë zonja milingonë.

— Kendova, për zonë,
beharë të terë
ndë fush' e ndë male,

— Fort mirë ke bërë,
tani hidhu valle!

Lopa, dhia, delja dhe luani

Ndë kohë të vjetër,
një lop' e një dhi
dhe një dele tjetër
bënë shoqëri
bashkë me luanë
dhe për gja tok vanë.
Një ditë të shtunë,
një zorkadhe zunë
brënda në një ferrë.
Luani, sakaqëherë,
e mori e çau,
me thonj vet' e ndau.
Bëri katër copa,
ashtu si desh lopa:
«Cop' e madhe, tha, për mua,
se jam luan dhe kshtu dua,
Cop' e dytë, besa-besë,
më bie vetë në pjesë,
doni, s'doni, do ta marr,
se sot s'jemi barabar.
Dhe këtë copën e tretë
jam i zoti e marr vptë,
si kam gjithnjë zakonë,
Cop' e katrëtë, për zonë,
imja qoftë, pa dyshim,
se jam trim.

Luani dhe miu

Në këtë botë sa rrojmë
njëri-tjetrin të ndihmojmë:
i math, i vogël, të tëre ç'jemi,
për njëri-tjetrin nevojë kemi
në këtë jetë.
Për këtë gjë të vërtetë
dy përralla do të themi.
Një mi kur doli nga dheu,
ndë thonj të luanit ra;
po luani kur e pa,
zemër të madhe rrëfeu,
se minë të gjall' e la.
Po dhe miu kur shpëtoi,
të mirën nuk' e harroi,
me të tepër ia pagoi.
Një luan, një egërsirë,
pa të mirë nga një mi,
si s'e pandente njeri:
Në një pyll në shkretëtirë,
i mjeri luan,
u zu me dhokan;
thërret, bërtet, qan me lot
se nga dhokani s'del dot,
q'e zuri në këmbë.
Po miu me dhëmbë,
ep e merr
sa e nxjerr;
hyn e del,
prish një tel,
të tërë dhokanë
dhe shpëton luanë.
Fuqia dhe zemërimi
s'mbarojnë ç'mbaron durimi.

Maçoku dhe miu plak

Tregojnë se një maçok
ish i fortë sa s'kish shok,
kur dilte të gjatonte,
asnjë mi nuk' i shpëtonte,
minjt' e gjorë desh u shuan,
ca të pakët që shpëtuan,
në vrimë rrinë të tërë
nga frika se mos i zërë,
maçi përgjon nat' e ditë,
po s'dalin nga vrima rnitë,
rrinë ndënë prak.
Po për këtë shkak,
maçi, një mëngjes,
shtiret sikur vdes
dhe në një litar
nga këmbët u var,
as tundet, as flet,
mitë, me të parë,
pandejnë vërtet
se. maçokn' e kanë vrarë,
Në dhomë, guxojnë
qasen mengadale,
nga gazi këndojnë
dhe kërcejnë valle,
i vdekuri qeshi,
(u ngjall si Lazari)
dhe ra nga litari,
zuri minj sa deshi,
ata që shpëtuan
me vrap u larguan.
«Tekdo që të vini,
thosh maçi me vete,
shpëtim nukë kini
se di marifete,
di të them të rreme,
di të bëj llagëme.»-
Maçi një të diel.
U lye me miell.
Minjtë këtë dhunë,
Nuk' e kupëtuan
dhe ju afruan,
një nga një u zunë.
Një mi plak me mënd,
i ditur, i vuar,
s'u qas n'atë vënd:
«Të kam kupëtuar,
dhe miell në ke
s'të bie në duar
se të di kush je
sot s'më gënjen dot, s'më qesh
dhe thes me miell të jesh,
nuk qasem, mos ki shpresë.»
Tha miku dhe iku.
Armikut, kush s'i vë besë,
shpëton nga rreziku.

Ujku që gjykohet me dhelprën
përpara majmunit

Tregojnë se nje ujk plak
zu një dhelpër vjedharak
dhe nukë priti,
ndë gjyq e ngriti.
Një majmun ishte kadi,
Avokat s'vunë njeri,
të dy palët vetë vanë,
kuvenduan
kundërshtuan,
të dy shumë fjalë thanë.
Majmuni, kur i ndëgjoi,
kupëtoi
atë ditë
djallëzitë.
«U di mir',e di,
tha zoti kadi.
U mora vesh ç'ini:
që të dy faj kini,
që të dy do t'u gjykoj
dhe do t'u dënoj
Ti, ujk, qahej sot pa vrarë,
se gjësend s'të kanë marrë;
ti, dhelpër, me këtë kokë,
je vjedharak që s'ke shokë".
Kurdoherë,
që keni për të ,gjykuar
njerz të liq, s'duhet menduar
gjat' e gjërë.

Millonai, i biri dhe një gomar

Një millona me të birë
u nisnë për në pazar,
për të shitur një gomar.
Që ta shesën ca më mirë,
që të mos lodhet gomari,
e shpëtuan nga samari.
Kur e lidhë mbi një tra,
e muar të dy në kra
njëri pas, tjetri përpara.
Gjenë ndëpër ara,
një tjetër udhëtar:
Ky u tha
kur i pa:
— Nga këta të tre nuk' është gomar
ay që pandeni,
ndaj mos u gënjeni.
Millonai, q'e ndigjoi,
e mori vesh këtë fjalë
dhe me vrap, bashkë me djalë,
në shesh gomar' e lëshoi,
e zgjidhi nga druri,
përpara e vuri.
Kur hipi të birë,
vetë, me gas
dhe me dëshirë
u vete pas.
Do, s'do veshgjati shkon duke qare.
se i pëlqente mënyr' e parë.
Tre njerëz q'i panë,
djalit i thane
— Ti s'paske turp fare, nukë paske gjak'
Zbrit nga gomari, t'ja hypi yt' at.
q'është shumë plak.
Djali me inat
zbret nga veshgjati, -
ja hipën i jati.
Më tutje gjen tri gra,
nga të tria njëra tha:
— Mbyty, mbytu, millona,
që shkon hipur si dhespot!
Shiko, djali s'ecën dot.
ndë këtë rrëpirë.
Millonai plak
grave u dha hak,
mori në vithe të birë.
S'kishnë bërë njëzet çape,
poqnë të tjerë njerz prapë;
një nga të tërë këta,
kur i pa hipur u tha:
— S'kini turp të turpëroni?
Mos ini të dy të marrë?
S'u vjen rëndë që mundoni
kaqë shumë sot gomarë,
— Vanë mënd e mia, vanë,
(thotë millonai), sot
kurkush nukë kënaq dot
gjithë botën dhe babanë!
Çdo njeri me mënd të vet...
tani gjë tjetër s'më pret,
nga gomari të zbres,
që të mos thyhet në mes,
Pas këto fjalë,
hidhet në shesh
bashkë me djalë.
Gomari qesh,.
se u lecua nga barra.
Vunë gomare përpara,
vetë pas i venë,
Pa vatur në trek,
njerez të tjerë gjenë,
sipër te një brek.
Kur u vanë pranë,
të tërë tok thanë.
— Shihni mëndjehollët,
shihni dy të marrë,
që grisin shollët,
kursejnë gomarë,
se i kanë gjarë,
U hodh e tha millonai:
— Vërtet jam gomar, per zonë,
tek un' është gjithë faji
se kërkoj të bëj ç'më thonë.
Shani, qeshni sot me mua;
sot e tutje kurdoherë
do të bëj vetëm ç'të dua,
jo si të duan të tjerë.