Atmosfera

Atmosfera (nga qreq. ατμός, atmós - "avull" dhe σφαίρα, sfera - "lëmsh") është një shtresë gazesh që mbulon një trup qiellor. Ajo përbëhet shpesh nga një përzierje gazrash të ndryshëm, dhe mbahet e mbërthyer nga fuqia e rëndesës në trupat qiellorë. Atmosfera është në sipërfaqe më e dendur dhe me rritjen e lartësisë shkon duke u rralluar

Disa planetë përbëhen kryesisht prej gazesh të ndryshëm, dhe kështu ata kanë atmosfera shumë të thella, si p.sh. Jupiteri, Saturni, Urani dhe Neptuni.

Toka, Afërdita, Marsi dhe Plutoni kanë atmosferë që mbeshtjell sipërfaqet e tyre, siç e kanë edhe tre satelitët e planeteve të jashtëm: Titani, Enkeladusi (hëna e Saturnit, dhe Tritoni (hënë e Neptunit). Trupa të tjerë qiellorë të sistemit tonë diellor zotërojnë një atmosferë tejet të hollë. Këta janë Hëna (gaz natriumi), Mërkuri (gaz natriumi) , Evropa (hënë e Jupiterit) (oksigjeni) dhe Io (sulfuri). Atmosfera eshte afat yjor qe përshkruan rajonin e jashtme e një ylli, dhe zakonisht përfshin pjesën duke filluar nga jashtë fotosferë terr. Relativisht të ulët-yjet e temperaturës mund të formojnë molekula kompleksi në atmosferën e tyre e jashtme. Atmosferën e Tokës, e cila përmban oksigjen përdorur nga organizmat më të madh për frymëmarrje dhe dioksid karboni përdoret nga bimët, algat dhe Cyanobacteria për fotosintezë, gjithashtu mbron organizmat e gjallë nga dëmtimi gjenetik nga rrezatimi ultravjollcë diellor. Përbërja e tij e tanishme është produkt i miliarda e viteve të modifikimit biokimike të paleoatmosphere nga organizmat e gjallë. Atmosfera e Tokës përbëhet nga pesë shtresa: troposfera, stratosfera, mezosfera , termosfera dhe egzosfera.

Nga perspektiva e gjeolog planetare, atmosfera është një agjent evolucionar thelbësore për morfologjinë e planetit. Transportit era pluhurin dhe grimcat e tjera të cilat erodes lehtësim dhe lë depozitave (proceset eolian). Acar dhe precipitations, që varet nga përbërja, gjithashtu ndikim lehtësim. Ndryshimet klimatike mund të ndikojnë në historinë gjeologjike të planetit. Anasjelltas, duke studiuar sipërfaqe të tokës çon në një kuptim të atmosferës dhe klimës së një planet - të dy gjendjen e tanishme dhe e kaluara e saj.

Për një meteorolog, përbërjen e atmosferës përcakton klimën dhe variacionet e tij.

Për një biolog, përbërja është i varur nga afër paraqitjen e jetës dhe evoluimin e saj.

Për një gjeolog, atmosfera është një agjent të rëndësishëm në morfologjinë evolucionare e planetit. Era e pluhurit që mbart ha terrenit dhe të lënë depozitave. Ngrirjes dhe rreshjet, që varet nga përbërja, edhe formën terrenit. Për meteorolog, përbërjen e atmosferës përcakton klimën dhe variacionet e tij. Për biolog, përbërja është i lidhur ngushtë me shfaqjen e jetës dhe evoluimin e saj. Kërko për planete jashtë sistemit diellor të çojë të pyes veten nëse ata kanë një atmosferë dhe çka është përbërja e tij.

Troposfera
Është shtresa më e poshtme dhe më e dendur e atmosferës dhe përfshin afro 80% të masës së saj. Troposfera në ekuator arrin lartësinde 18-20 km, në gjerësinë e mesme 11-14 km dhe në pole 8-10 km. Në troposferë gjendet sasia kryesore e avullit të ujit, që luan rol të rëndësishëm në proceset dhe dukuritë atmosferike-formimi i reve, i reshjeve, i mjegullave etj. Është konstatuar se në troposferë tempratura zbret me rritjen e lartësisë mesatarisht 0,56C në çdo 100 metra. Njehsoni temperaturën në kufirin e sipërm të troposferës mbi ekuator dhe mbi pole të Tokës.

Stratosfera
Shtrihet mbi troposferë, e cila ndahet nga ndenshtresa e quajtur tropopauza, që ka një trashësi 500-3000 metra, dimrit është në lartësinë më të vogël, kurse verës në lartësi më të mëdha. Ajo nuk është shtresë unike, por e shkëputur me kontaktin e masave të ftofta dhe të nxehta të ajrit. Stratosfera arrin lartësinë deri nde 40 km, dhe ka gati përbërje të njejtë të ajrit sikurse troposfera. I vetmi ndryshim qëndron në përqendrimin e ozonit (O3), që ka më tepër në lartësi 20-35 km e quhet ozonosfera. Ozoni ka rëndësi të madhe në absorbimin e rrezeve ultravjollcë, të cilat janë të rrezikshme për jetën në tokë. Stratosfera cildesohet me dendësi të vogël të ajrit dhe pak avull uji.

Mezosfera
Ndahet nga stratosfera me nënshtresen - stratopauza. Shtrihet në lartësi prej 40-80 km, nde pjesën e poshtme karakterizohet me rritjen e temperaturës, kurse në pjesët e sipërme ajo zbret. Në mezosferë formohen retë e argjendta.

Termosfera
Ajo ndohet nga mezosfera në nënshtresën - mezopauza Termosfera shtrihet nde lartësi 80-800 km. Në termosferë temperatura ngritet dhe në lartësi prej 200 km mbi sipërfaqe të tokës arrin +250 C. Në termosferë molekulat dhe atomet e gazeve absorbojnë rrezet ultravjollcë dhe ndikojnde nde rritjen e madhe të temperatures, ku në shtresat më të larta të termosferës arrin mbi 1200 C, në të cilën molekulat dhe atomet janë të elektrizuara. Për këtë arsye, kur është një pyetje elektropërqyshmerija e termosferës, atëherë e quajmë - jonosferë. Në këtë zonde jonet janë të koncentruara sipas shtresave (E,F,F1 dhe F2) dhe njëra gjendet nde mezosferë (D). Radiovalët rrefuzohen prej këtyre shtresave dhe për këtë arsye është e mundshme radiolidhja nde tokë edhe nde lartësi më të mëdha. Në jonosferë shfaqet drita polare, karakteristikë për regjionet me gjerësi më të mëdha gjeografike dhe zgjat disa dhjetra minuta deri në disa ditë dhe me së shpeshti ka ngjyrë të kaltër në të bardhë dhe të verdhë në të gjelbër. Në lartësinë rreth 120 km shtrihet shtresa atmosferike, e cila paraqet kufirin e shprëndarjes së dritës dhe përcakton ngjyrën e qiellit. Në lartësinë më të madhe qielli është i errët dhe atmosfera merr veti të hapsirës ndërplanetare.

Egzosfera
Shtrihet në lartesi 800-3000 km. Gazrat ne te jane aq te rralle sa që mund të krahasohen me vakuumet, që mund të përiftohen në laboratorët bashkkohore tde fizikës. Molekulat dhe atomet e gazrave janë të rralla, cilësohen me shpejtësi të madhe të levizjes dhe pjesërisht mbizotrojnë forcën tërheqëse të tokës dhe shkojnë në hapsirën ndërplanetare.