Edgar Allan Poe

Edgar Allan Poe lindi më 19 janar 1809 në Boston, Massachusetts, ShBA; vdiq më 7 tetor 1849 në Baltimore, Maryland. Ka qenë një shkrimtarë amerikan. Ai e themeloi litertaurën e krimit, zhanrin science fiction dhe të horrorit. Poezia e tij u bë fundamenti të simbolizmit dhe keshtu të poezisë moderne.

Poe kishte qenë një nga poetët më të përkthyer në të gjitha vendet e botës. Fan Noli e kishte përkthyer edhe në shqip. Ai kishte përkthyer dy poemat më të njohura të tijat: “Korbi” dhe “Anabel Li”. Jeta e tij kishte filluar mes mjerimit dhe braktisjes, ndërsa më pas do të ishte një fëmijë i adoptuar nga një njeri i pasur, ku do të jetonte vetëm për pak kohë. Jeta e tij do të ishte e mbushur me peripeci të shumta, shpesh herë i dehur dhe jo rrallë herë shëtitës si endacak në kërkim të një strehe. Megjithatë, kudo që shkonte, ai shkëlqente me talentin e tij. Krijimet e tij ishin mbinjerëzore. Imagjinata e tij të çonte larg, në të vërteta të pathëna më parë. Ashtu si Hemingueji dhe Poe pati një vdekje tragjike, Edgar ishte ndarë nga jeta më 7 tetor te vitit 1849 përmes një vdekjeje tepër të dhimbshme. Një nga shprehjet e tij të njohura është: “Cila sëmundje e lë veten të krahasohet me alkoolin”! . “Korbi” dhe “Anabel Li” ishin magji të vërteta. Sot ai është një mit, paraprijës i kohës së vet. Jo vetëm poetët, por edhe filozofët bashkëkohorë thonë: “Pa Poe-n nuk do të njihnim shpirtin e njeriut, siç e njohim sot”. Poezitë e tij nisa t’i botoj që nga viti 1999, ndërsa në vitin 2005 botova një përmbledhje me poezi dhe poemat e tij, të cilin e kam ribotuar 4 herë. Megjithatë, tashmë isha vënë në kërkim të shpirtrave të mëdhenj njerëzor.

Dy nga poezite e tij me te famshme(njekohesisht, te perferuarat e mija),Korbi dhe Anabel Li:

Korbi (The Raven)

Nje mes-nate te bezdisur
Tek kendonja i zalisur
Disa pralla dhe magjira
Te nje shkence te harruar,
Tek dermitnja I kapitur
Befas vjen nje e trokitur,
Me ngadale e goditur
Permi dere t’ odes sime.
“Dikush eshte, thashe, jashte
Qe troket mi deren time –
Vetem kjo, dhe asgje me.

Ah, e mbanj ner ment fort mire,
Ishte dimr’ I ftoht’ I ngrire,
Dhe n’ oxhakun shkrump te nxire
Uret shuheshin ne hi.
Desha te gedhihej dita,
Se me kot nga librat prita
Te me ngushellonte drita
Per te lumuren Lenore,
Vajz’ e rralle dhe rezore,
Q’ I thon Engjejte Lenore,
Permi dhe pa emer me.

Era frynte qe perjashta,
Rrihte perdet e mendafshta
Dhe me ngjethte dhe me derthte
Tmerre qe s’I ndjeva kurre.
Dhe tani qe te pushonte
Zemr’ e mjere qe leftonte
Goja po me belbeconte,
“Dikush do te hynje brenda;
Nonje vizitor I vonet
Qe kerkon te hynje brenda.
Kjo do jet’ e asgje me

Mblodha veten menjehere
Edhe frike me pa ndjere:
“Zot, I them, a Zonje, fajin
Ndjemani, ju lutem shume,
Se per Zotin po dremitnja,
Aq’ e holle ish trokitja,
Aq’ e lehte ish goditja
Permi dere t’ odes sime
Sa me-zi ma zuri veshi.”
Dhe e hapa deren sheshit,
Erresir’ e asgje me.

Syrin thelle n’ erresire
Shume ndenja ne drithtire,
Enderra duke shikuar
Qe njeri s’ ka enderruar;
Mirpo nat’ e erret heshtte
Edhe tjater gje s’ me theshte
Vec nje emer qe me deshte
Peshperitur si “Lenore!”
Kete un’ e peshperita,
Dikush m’ u –pergjeq: “Lenore.”
Vetem kjo, dhe asgje me.

N’ ode prape me te kthyer
Shpirti ndezur, zemra thyer
Perseri vjen nje trokitje
Pak m’ e forte se me pare.
“Pa dyshim pa fjale thashe
Dikush eshte aty jashte,
Duhet vajtur, duhet pare
Qe te zgjidhet ky mister.
Hesht, moj zemer e zhuritur,
Qe ta zgjith kete mister.
Era esht’ e asgje me.”
Hap ahere xhamen time
Kur me shume ferfellime
Brenda hyn nje Korb I mvrojtur
Madheshtor I kohes vjeter.
As u-fal as pershendoshi,
As ben tjater pune boshi
Po si zot me shkon trimoshi
Dhe qendron mi deren time –
Ngjitet mi nje bust Pallade
Mun mi dere t’ odes sime –
Ngjitet, rri, dhe s’ ben gje me.

Me zu gazi, me shkoi tmerri
M’ ate Korb te zi si Ferri,
Qe po mbahej aq’ I rende
Aq’ I larte dhe I thom:
“Ndonese je perce-prere,
S’ka dyshim, je trim I ndjere,
Korb I mvrojtur, I vrerosur,
Arratisur zall me zall;
Thua-m’ emrin tente me nam
Anes detit Plutonian!”
Thote Korbi: “Kurre me,”

U-cudita fort, pa mase
Kur degjova Korb te flase
Ndonese ajo pergjigjie
S’ kishte as kuptim as lidhje;
Se asnje s’ munt te me thote
Qe nonje njeri ne bote
Gjer tani ka pare shpende
Mun mi dere t’ odes tij,
Shpend’ a shtaze mi statuje
Mun mi dere t’ odes tij,
T’ emeruar “Kurre me.”

Mirpo Korbi rrinte shtruar
Permi bustin e latuar
Dhe thosh vetem ate fjale
Qe nga shpirti plot me flage.
Asnje pende me s’ leviste
Asgje tjater s’ murmuriste,
Edhe zemra me therriste:
“Miqt’ e tjere ikn’ e shkuan;
Neser edhe ky do t’ ike
Si dhe shpresat qe m’u-shuan.”
Thote Korbi: “Kurre me.”

I habitur nga pergjigja
Qe me dha kur nuk e prisnja,
“Pa dyshim, kjo fjale, thashe,
Esht e vetema qe di,
Q’ e mesoj nga I-zot’ I mjere,
Dere-mbyllur, dere-sterre,
Qe e ndoqi, e dogji zia,
Dhe e shojti lebetia.
Gjer sa vaj’ I shpreses tij
S’ qe vec deshperim I zi
Dhe kurre, kurre me.”

Edhe Korbi me mbertheu
Dhe ne gas buzen ma ktheu.
Shpejt, pra, nje kolltuk rotova
Edhe deres iu-afrova;
Dhe I ndenjur enderronja
Dhe me mendjen po kerkonja
Qe te gjenja, te zbulonja
C desh te theshte Korb’ I zi,
Korb’ I mvrojtur, I vrerosur
Arratisur zall me zall
Me dy fjalet “Kurre me.”

Kete desha te ckoqitnja
Po as fjale nuk I flisnja
Korbit qe me sy prej prushi
Zemren si me zjarr ma mbushi;
Keshtu rrinja I trallisur,
Pshtetur kryet mi perkresen
Kadifeje te qendisur
Qe e ndritte llamba siper,
Mi te cilen ah, e mjera
Do mos pshtetet me persiper
Do mos pshtetet kurre me.

Era u-dent permi qilimet
Me temjan nga Serafimet
Qe u tingellinin zilet
Posht’ e lart ne dysheme.
“Ja, me Engjej, mor I mjere,
Te coj Zoti kete here
Prehje, prehje dhe nepenthe
Te harrosh Lenoren lart.
Pi, gelltit kete nepenthe
Dhe harro Lenoren lart!”
Thote Korbi: “Kurre me”

“Profet, thashe, neme-rende,
Po profet, qofsh djall a shpende!
Qofte, se te coj shtergata
A Shejtan’ I Ferrit zi,
Te perhumbur, te patrembur
Tek ky vend I shkret’ I dhembur
Tek ky burg me tmerr I shembur,
Thuaj-me, vertet, te lush:
A ka ne Gallad ballsam?
Thuaj, thuaj-me, te lus!”
Thote Korbi: “Kurre me.”

Profet, thashe, name-rende
Po profet, qofsh djall a shpende!
Per nje Qjell dhe Perendi
Qe po lusim un’ e ti,
Thuaj-m’I zemres qe mban zi
A do shoh n’ Eden te shenjte
Vajzen a do kap te shtrenjte,
Q’I thon’ Engjejte Lenore,
Vajz’ e rralle dhe rezore,
Q’ I thon’ Engjejte Lenore?”
Thote Korbi: “Kurre me.”

“Mbyll-e gojen, dreq a shpende!
Ngrihem dhe therres me kembe,
Cporru prape mu ne djall,
Ne Sketerre dhe ne zall!
Pende mos me shkunt te zeze
Te me rrej’ e te me ndeze,
Mos ler shenje te genjeshtres
Qe me the, po shko prej deres!
Nxir-m’a qipin tent prej zemres
Thyej qafen jashte deres?
Thote Korbi: “Kurre me,”

Edhe Korb’ I zi I humbur
Qendron edhe I patundur
Mi te zbetin bust Pallade
Mun mi dere t’ odes sime.
Edhe syte I shkendritin
Si prej djajsh qe enderritin
Edhe llamba qe ndrit siper
Ia heth hien permi dhe;
Shpirti im nga ajo hie
Qe valon atje mi dhe
Do mos ngrihet – kurre me.





Anabel Li

Ka shume e shume vjet
Ne nje vent afer ne det,
Ish nje vajze qe mundni ta njini tani
Nene emerin Annabel Li;
Dhe kjo vajze me donte edhe tjeter s’kerkonte
Vec ta deshja sikunder me desh.

Isha i vogel dhe ish e vogel ne vjet
N’ ate vent afer ne det;
Po duheshim me teper se me dashuri
Une dhe im Annabel Li;
Me nje dashuri qe edhe Engjejte lart ne lavdi
Qe te dyve na kishin zili.

Andaj, tani e shume vjet,
Tek ky vent afer ne det,
Fryri veriu nga ret’ e ma ngriu
Te bukuren Annabel Li;
Edhe motrat e saj engjellesha
Ma rrembyen, ma mbyllen ne varr se e desha,
Dhe keshtu me la shendet
Nga ky vent afer ne det.

Engjejte qe s’kishin sa ne dashuri
Qe te dyve na mbanin meri.
Po perandaj, sic e dini vertet,
Tek ky vent afer ne det
Fryri veriu nje nat’ e ma ngriu
E ma vrau tim Annabel Li.

Dashuria qe kishim ish m’e forte se cdo dashuri,
S’e ka patur as plak as i ri,
As i marr’ as i urte njeri
Dhe as Engjejt e qiellit ne ere,
As demonet perposh ne sketerre;
Shpirtin tim s’mund ta shqitin nga shpirti
I se bukures Annabel Li.

Se tek hena qe ndrit, syri im enderrit
Per te bukuren Annabel Li;
Dhe cdo yll qe shkelqen syt’ e embel rrefen
Te se bukures Annabel Li;
Nat’ e dite e shoh, edhe zemren ma ngroh,
Shoq’ e dashura ime, e mjera jetime,
Permi varrin ku deti bucet,
I rri prane mi varrin ne det.

"Morella..." -Edgar Allan Poe

Do doja te ndaja me ju, leximin e njerit prej tregimeve me te realizuar te "fondit te arte" te letersise boterore.
Eshte shkeputur prej vellimit me tregime te perzgjedhur me instikt dhe nuhatje te holle, nga perkthyesja dhe poetja Merita Paparisto.


Morella

EDGAR ALLAN POE


Vetë, me veten tënde, i vetmuar, përjetë një i vetëm dhe tek.
PLATONI: SYMPOS

E vlerësoja me një ndjenjë ngrohtësisht të thellë dhe tepër të veçantë, miken time Morella. I gjëndur rastësisht në shoqërinë ku ajo përkiste shumë vjet të shkuara, që në takimin e parë, ndjeva shpirtin të më digjej nga njëlloj flake që nuk e kisha njohur kurrë më parë; por nuk ishin flakë Erosi ato dhe më torturonte brënda meje mendimi që unë në një mënyrë apo në një tjetër duhet të përcaktoja kuptimin e tyre të zakonshëm apo të kthjelloja zjarrin e vagullt që ato më sillnin. Ne u takuam dhe fati na çoi të dyve drejt altarit, por unë kurrë ndonjëherë nuk i fola për pasion dhe as për dashuri. Ajo gjithsesi, u largua nga shoqëria e saj dhe qoftë edhe ky përkushtimi i saj për të qëndruar vetëm për vetëm me mua, më mbushte me lumturi. Ishte lumturi ta mendoje; një lumturi deri në ëndërrim.
Njohuritë e Morellës mbi botën, ishin tepër të thella. Sipas gjithë dijeve të mija, talenti i saj i kalonte kufinjtë e normales dhe mëndja e saj kishte një fuqi tepër të madhe. E ndjeja ketë dhe në shumë gjëra, bëhesha nxënësi i saj. Shpejt mora vesh që ndoshta për shkak të edukimit të saj në Presburg, ajo kishte njohur përpara meje një numur të madh të atyre shkrimeve mistike të cilat zakonisht janë konsideruar vetëm mbeturina të letërsise së herëshme Gjermane. Ato, për ca arësye që unë nuk mund ti imagjinoja, ishin të preferuarat e saj - dhe me kalimin e kohës ato u bënë po ashtu edhe për mua,- dhe studimi i vazhdueshëm i tyre duhet ti atribuohet ndikimit të thjeshtë por të efektshëm, të forcës së zakonit dhe shëmbëlltyrës.
Nëse nuk gabohem, arësyeja ime, kishte shumë pak të bënte me të gjithë ketë. Bindjet e mija,- me sa mbaj mënd unë,- asnjëherë nuk ishin bazuar mbi gjëra ideale, dhe as që kishin pasur ndonjë pigment misticizmi ,i cili u lexua më vonë, vetëm në qofsha i gabuar në atë çka besoja apo në atë çka mendoja atëherë. I bindur për ketë, unë e braktisa thellësisht pa kushte veten në duart e gruas time, dhe u futa me një zemër të dlirë në labirinthet e studimeve të saj. Dhe pastaj- pastaj, ndërsa derdhesha përmbi faqet e ndaluara, ndjeja një shpirt të ndaluar që ndizej brënda meje- Morella vinte atëherë dorën e saj të ftohtë mbi timen, dhe ndriçonte me një zë të fikur,- nga hiri i një filozofie të vdekur- disa fjalë të veçanta, kuptimi i çuditshëm i të cilave i bënte të flakëronin përmbi kujtesën time. Pastaj, për orë të tëra, qëndroja si i humbur përkrah saj, dhe vegjetoja nën tingujt jetësorë të muzikalitetit të zërit të saj, derisa në vazhdimësi melodia e tij fillonte ndërthurej me nota tmerri, dhe një hije gradualisht zbriste mbi shpirtin tim, e unë zbehesha e zbehesha, dhe fërgëlloja brënda meje nën këto tinguj kaq jotokësorë. Pastaj, tingujt jetësorë në zërin e saj, shuheshin papritur nën dridhjet e tmerrit, dhe gjëja më e bukur kthehej në atë më të neveritëshmen, ashtu si Hinnon kthehet në Ge-Henna.
Është e panevojshme të theksoj karakterin e saktë të këtyre analizave të cilat, -në fakt ishin shumë më voluminoze nga çkam treguar unë,- përbënin, për një kohë të gjatë, pothuajse të vetmin bashkëbisedim mes meje dhe Morellës. Të mësuara në atë që emërtohet moral theologjik ato do dukeshin lehtësisht te përtypëshme për mëndjen por nëse do ishe i pamësuar me të, sido që ta ktheje, të gjitha pikat e diskutimit, do të dukeshin shumë pak të kuptueshme.
Pantheismi i egër i Fichte; Paliggenedia e modifikuar e Pitagorianëve; dhe mbi të gjitha, doktrina e Identitetit e inkurajuar me forcë nga Shchelling, ishin kryesisht pikat e diskutimit që i referoheshin gjëse më të bukur të Morellës imagjinative.Ketë identitet i cili është emërtuar personal, Z. Locke,- më duket,- e përkufizon si diçka që konsiston në gjykimin e shëndoshë të qënies njerëzore. Dhe përderisa me njeri ne nënkuptojmë një thelb inteligjent që arsyeton, dhe përderisa ekziston një ndërgjegje që shoqëron mendimin, është pikërisht kjo që na bën të jemi ajo që ne e quajmë vetja jonë, dhe në të njëjtën kohë na dallon ne nga format e tjera të qënieve që mendojnë, dhe na jep indentitetin personal. Por principi i të qënit i veçantë, nocioni i këtij identiteti që pas vdekjes është ose nuk është i humbur përgjithnjë, përbënte për mua në atë kohë, objektin e një interesi tepër të fortë; tashmë jo dhe aq për natyrën përpëlitëse dhe ngacmuese të pasojave të tij, se sa për nga mënyra e spikatur dhe emocionale me të cilën Morella e përmëndëte atë.


Por ja erdhi një kohë kur misteri i gruas time më përfshiu të tërin si të ishte një formulë magjike. Unë fillova të mos i duroja dot më prekjet e gishtërinjve të saj të hollë e të zbehtë, as tonin e ulët dhe muzikalitetin e të folurës, dhe as shkëlqimin e syve të saj melankolikë. Dhe ajo i dinte të gjitha këto, dhe asnjë kundërshtim nuk shprehte; dukej sikur dobësia dhe budallallëku im ishin gjëra të pritëshme dhe të njohura që më parë nga ajo dhe duke buzëqeshur e quante të gjithë këtë thjesht fat. Ajo dukej gjithashtu e vetëdijëshme për shkakun ,- për mua krejt të panjohur-, të tjetërsimit gradual të vëmëndjes time; por asnjëherë nuk dha ndonjë arësye për ketë apo për natyrën e asaj që po ndodhte. Nga ana tjetër ishte ajo grua e cila tretej ditë pas dite. Në momentet kur e kuqja e faqeve të saj thellohej dhe venat në ballë i bëheshin gjithnjë e më blu; përnjëherë qënia ime shkrihej në keqardhje dhe kur pas atij momenti kapja vështrimin e syve të saj të menduar, shpirti më dhimbte dhe më trazohej, me trazimin e atij që hedh vështrimin poshtë në humnera të pamata.
Mund të them vallë që në ato momente unë dëshiroja thellësisht me një dëshire të zellshme dhe gërryese momentin e mbarimit të Morellës? Po, e dëshiroja; por shpirti i brishtë, rezistonte dhe i ngjitej mureve prej balte të godinës së tij, për ditë, javë dhe muaj të pafund të lodhshëm, derisa nervat e mija të torturuara arrinin të sundonin mbi llogjikën time, zemërimi rritej brënda meje për shkak të vonesës, dhe me zemrën e një shpirti të keq , mallkoja ditët , orët dhe momentet e hidhura që dukeshin sikur zgjateshin dhe zgjateshin pa fund, ndërkohë që jeta e saj delikate shuhej, si hijet që vdesin në fund të ditës.
Por një mëngjes vjështë, kur erërat akoma flinin në shtretërit e tyre qiellore , Morella më thirri të qëndroja pranë saj. Një mjegull e dendur e mbështillte tokën, një shkëlqim i ngrohtë shtrihej mbi ujrat dhe një ylber që nga kupa qiellore i dorëzohej gjetheve të dëndura të vjeshtës në pyll.
“Është dita e ditëve,” me tha, ndërsa unë i afrohesha; “nje ditë e të gjitha ditëve, të jetës apo të vdekjes qofshin. Është një ditë e këndëshme për bijtë e tokës dhe jetës – ah, por po aq e këndëshme për bijat e qiellit dhe vdekjes!”
Unë e putha në ballë dhe ajo vazhdoi:
“ Unë po vdes, por akoma do rroj.”
“Morella!”
“ Ditë që ti të me kesh dashur, nuk ka pasur,—por atë që ke neveritur gjatë jetës tënde, në vdekje ke për ta adhuruar.”
“Morella!”
“ Ja po ta them përsëri që jam duke vdekur. Por brënda meje pengu i dashurise time është ngjizur - oh sa e vogel!- dhe ajo ndjen për mua, Morrella. Dhe kur shpirti im të niset fëmija do jetojë – fëmija yt dhe i imi, i Morellës. Por ditët e tua do jenë ditët e dhimbjes- Një dhimbje më e gjata ndër ndjenjat siç është qiparisi më i forti ndër drurët. Për ty orët e lumturisë kanë mbaruar dhe gëzimi nuk këputet dy herë në jetë, ashtu si trëndafilat e tempujve në Paestum që mblidhen dy herë në vit. Kjo nuk do zgjasë dhe pastaj, ti nuk do luash më Tenianin por duke lënë mënjanë manjolat dhe hardhitë, ti do mbështjellësh qefinin në kokë, siç bëjnë myslimanët në Mekë.
“Morella!” klitha, “Morella! Si mund të parathuash të tilla gjëra?” Por ajo ktheu kokën mënjanë mbi jastëk dhe një dridhje e lehtë i kaloi nëpër gjymtyrë, dhe kështu ajo vdiq dhe zëri i saj nuk u dëgjua më.
Por ashtu siç e parashikoi,- fëmija që ajo lindi gjatë vdekjes, dhe që nuk mori frymë deri në momentin që e ëma e saj pushoi së marri frymë,- fëmija i saj, një vajzë, erdhi në jetë. Ajo u rrit në mënyrë të çuditëshme në trup dhe intelekt ; ishte ngjashmëria perfekte e asaj që kishte ikur, dhe unë e desha atë me dashurinë më të ethëshme që do kisha besuar ndonjëherë që do mund ta ndjeja për ndonjë qënie të kësaj toke.
Por atje tej, shumë larg, qielli i kësaj dashurie të pastër, errësohej, dhe melankolia e thellë, tmerri, dhe dhimbja e mundimshme rrëshqistnin si një re në qiellin e saj. Siç thashë, fëmija u rrit e çuditëshme në trup dhe në mëndje. Me gjithë mënd e pabesueshme ishte rritja e shpejtë e përmasave të saj trupore, por me të tmerrëshme,- oh sa të tmerrëshme- ishin mendimet e trazuara që shëmbeshin mbi mua ndërsa shikoja zhvillimin e gjëndjes së saj mendore. E si mund të ishte ndryshe, kur unë çdo ditë zbuloja në konceptet e fëmijës, fuqinë e mëndjes së një të rriture dhe aftësitë e gruas ? kur mësimet e përvojës më servireshin nga buzët e njoma të fëmijës?... dhe kur urtësia ose pasioni i pjekurisë që unë e gjeja në çdo moment shkrepte nga sytë e saj të plotë e kureshtarë? kur,- le të themi,- të gjitha këto spikasnin përpara ndjesive të mija të lemerisura, kur nuk mundesha më ta fshihja të gjithë këtë prej shpirtit tim, por as ta flakja tej perceptimeve të mija që dridheshin nga frika e pranimit të atij realiteti, duhej vallë të hamëndësoja në këtë dyshim, të një natyre të frikëshme dhe ngacmuese, që më pushtonte ngadalë shpirtin tim, apo ti lija mendimet e mija të përballeshin të tmerruara me përrallat e egra dhe teoritë tronditëse të Morellës së pavarrosur? Unë e rrëmbeva prej vëmëndjes së kësaj botë atë qënie të cilën fati m’a kishte dhënë për ta adhuruar, dhe mes izolimit të ethshëm në shtëpinë time, vështroja me një agoni mbytëse mbi çdo gjë që i përkiste kësaj krijese që aq shumë e doja.
Dhe siç rrokulliseshin vitet, unë vështroja ngultazi ditë pas dite fytyrën e saj të shenjtë, të butë dhe shprehëse, si dhe derdhjen mbi të të formave të pjekurisë dhe ditë pas dite unë zbuloja pika të reja të ngjashmërisë se fëmijës me nënën e saj, melankolinë dhe vdekjen. Orë pas ore,rritej dëndësia e këtyre hijeve të ngjashmërise,dhe ato bëheshin më të plota, më të qarta, më turbulluese dhe tmerrësisht neveritëse në mënyrën e tyre. Që buzëqeshja e saj ishte krejtësisht si e nënës se saj, kjo nuk ishte gjë dhe kaq e papranueshme; por pastaj unë dridhesha nga ngjashmeria kaq perfekte, që sytë e saj kishin me të Morellës, por mund ta duroja edhe ketë; por më pas ato dy sytë shpesh më shikonin thellë brënda thellësisë së shpirtit tim me domethënien vazhdimisht trullosëse si të Morellës dhe me të njëjtin mendim trullosës. Në konturet e ballit të lartë, dhe në valëzimet e flokëve të mëndafshtë, edhe në gishtrinjtë e hollë e të zbehtë që varrosnin vetveten, edhe në tonet e dëshpëruara të muzikalitetit të të folurës së saj, dhe mbi të gjitha- oh mbi të gjitha këto,- në frazat dhe shprehjet e të vdekurve në buzët e asaj të gjallës që kaq shumë e doja, gjeta ushqim për mendimet dhe tmerrin që harxhohej për një krimb që nuk donte të vdiste.
Megjithëse kishin kaluar dhjetë vjet nga jeta e saj, vajza ime kishte mbetur e paemër mbi tokë. “ Fëmija im” dhe “ dashuria ime” ishin përkedheljet zakonisht të projektuara nga dashuria e një babai dhe fshehja e rreptë e ditëve të saj i bënë të panevojshme të gjitha ndërhyrjet e tjera. Emri i Morellës vdiq së bashku me të në vdekjen e saj. Nuk i kisha folur kurrë vajzës për nënën e saj, e kisha të pamundur ta bëja këtë. Në të vertetë, gjatë përiudhës së shkurtër të ekzistencës së saj, kjo mungesë nuk kishte bere ndonjë përshtypje në botën e jashtëme, e ruajtur aq sa mund të ishte e lejuar nga kufijtë e ngushtë të vetmisë së saj. Siç kalonte koha, ceremonia e pagëzimit filloi të më trokiste në mëndjen time të dobësuar dhe çoroditur, si një çlirim i mundshëm nga tmerri i asaj që ishte shkruar të ndodhte. Por në enën e pagëzimit, unë hezitova të thosha emrin e saj. Shumë emra të urtë dhe të bukur të kohëve të vjetra dhe moderne, nga vendlindja ime apo vënde të tjera, vinin deri në buzë të buzëve të mija, emra shumë të përshtatshëm të butë, të lumtur, dhe të mirë. Po çfarë ishte ajo që më nxiti mua atëherë të shqetësoja kujtimin e të vdekurës së varrosur ? Cili demon më urdhëroi që të gërmëzoja atë tingull, pikërisht atë i cili sa herë që rithirrej ishte mësuar ta bënte gjakun e purpurt të rridhte në rrëkera prej tempujve të zemrës ? Cili shpirt i keq foli që prej rrënjëve të shpirtit tim, kur përmes atyre shtigjeve të errëta, dhe në qetësinë e natës, unë pëshpërita në veshët e pagëzorit, rrokjet- Morella ? E çfarë tjetër përveç se një shpirt i keq e tronditi ashtu të ardhmen e fëmijës tim, dhe e spërkati me spektrin e vdekjes, dhe sapo tingujt e lehtë u dëgjuan, ajo ktheu sytë e saj të qelqtë nga toka për në qiell, dhe duke rënë në gjunjë në rrasën e zezë të kubesë sonë stërgjyshore, u përgjigj- « Jam ketu ! »
Dallueshëm, ftohtësisht, qetësisht dallueshëm, i lëshoi këto pak tinguj të thjeshtë në veshët e mi te cilat në të njëjtin moment si plumb i shkrirë u rrokullisën duke fërshëllyer edhe në trurin tim. Vite- shumë vite- kaluan, por kurrë nuk u shua tek mua kujtimi i asaj epoke. Jo se unë vërtetë i lashe mënjane manjolat dhe hardhitë - por hija e bredhit dhe qiparisit më ndoqi nga pas ditë e natë. Kurrë nuk i numërova më kohën dhe vëndet, yjet e fatit tim u shuan në qiell, errësira mbuloi tokën dhe kur figurat e saj më kaluan pranë si hije që rrëshqasin, në mes atyre të gjithave unë dallova Morellën. Erërat e kupës qiellore frymuan të vetmin tingull të njëjtë në veshët e mi, llokocitja e dallgëve mbi det mërmëriti përgjithmonë- Morella. Por ajo vdiq ; me duart e mija unë e varrosa në varrin e saj ; dhe qesha me një të qeshur të zgjatur, të hidhur sepse nuk gjeta asnjë shenjë nga çfarë kisha varrosur më parë, në gropën ku unë kalla trupin e të dytës.-Morrella.

Shqiperoi nga origjinali Merita Paparisto

Ikona e "anës së errët"

Edgar Allan Poe

Fytyra, veshja, vështrimi kanë bërë që ai të kthehet në një personazh ideal të misterit që mbështetet gjerësisht edhe prej veprës që la pas. Jeta e këtij burri ishte e turbullt. Edgar Allan Poe jetonte nën ankth të vazhdueshëm. Veprat e reflektojnë më shumë gjendjen e tij shpirtërore. Vuante. Imagjinata e tij ishte komplekse. Romantizmi dhe ndjeshmëria e kanë kthyer në një model që u ndoq menjëherë në Europë; lanë shenjë në atdheun e tij, Amerikë, ku ishin të shumtë ata që e panë si një devijues, trasgresiv deri në tepri, makabër. Mbetet një prej autorëve më të njohur amerikanë, një frymëzues muzikor, një ikonë e "anës së errët" dhe e misterit. Prej historive të tij kanë lindur kryevepra të kinematografisë ndërkombëtare, romane të reja, këngë klasike e pop. Në emër të tij, në Shtetet e Bashkuara të Amerikës dorëzohet edhe çmimi më i rëndësishëm i narratives që lindi prej tij, "Edgar Allan Poe Award". Akoma edhe sot, ai mbetet një burim i pashtershëm frymëzimi, shkëndijë artistike për shumë të rinj. Më 11 tetor të këtij viti, 160 vite pas vdekjes, shkrimtari më në fund u nderua me një funeral të denjë për një autor të kalibrit të tij. Në Baltimorë, ku kaloi edhe pjesën e fundit të jetës, për autorin e "Korbit" të famshëm, u organizua funerali solemn, i denjë për njërën prej figurave më të rëndësishme të letërsisë amerikane, shpikësit të rrëfimit policesk dhe romaneve të verdhë psikologjikë. Edgar Allan Poe lindi më 19 janar të vitit 1809 në Boston, nga David Poe dhe Elizabeth Arnold, të dy aktorë. Babai, braktis familjen kur Edgar ishte ende shumë i vogël dhe menjëherë pas kësaj e ëma ndërron jetë. Edhe pse jo zyrtarisht, Edgar që ishte dy vjeç në atë kohë, birësohet nga John Allan, një tregtar i pasur nga Virginia. Pikërisht prej tij ai ka shtuar edhe mbiemrin Allan bashkë me origjinalin. Për çështje tregtare të të atit, bashkë me familjen transferohet në Londër ku frekuenton shkolla private për t‘u kthyer më pas në Richmond në vitin 1820. Në vitin 1826 regjistrohet në Universitetin e Virginia-s. Lë pas studimet pasi nis të bëhet pre e vesit të lojërave të fatit. Babai birësues refuzon të paguajë borxhet e shumta të tij, duke e detyruar të lërë shkollën dhe të nisë punë për të përballuar shpenzimet e mëdha. Prej këtij momenti mes të dyve nisin mosmarrëveshjet e mëdha që e shtyjnë shkrimtarin e famshëm të braktisi shtëpinë dhe të transferohet në Boston, e më pas të shkojë ushtar. Në vitin 1829 publikon në mënyrë anonime "Tamerlane and other poems", dhe më pas me emrin e tij, "Al Aaraaf, Tamerlane and minor poems". Në të njëjtën kohë ai lë ushtrinë për t‘u transferuar te disa të afërm në Baltimorë. Në vitin 1830 regjistrohet në akademinë ushtarake të West Point, nga e cila përjashtohet shumë shpejt pasi nuk i bindej urdhrave të eprorëve. Gjatë këtyre viteve Poe vazhdon të shkruajë vargje satirike. Në vitin 1832 nis të ndihet suksesi fillestar si shkrimtar. Babai birësues ndërron jetë pa i lënë asgjë në trashëgimi djalit. Në moshën 27-vjeçare, Edgar Allan Poe martohet me kushërirën e tij, Virginia Clemm, e cila ishte vetëm 13 vjeç. Është pikërisht kjo periudha në të cilën ai boton artikuj pafund, tregime dhe poezi, por pa fituar shumë. Në kërkim të një fati më të mirë, ai vendos të transferohet në Nju Jork. Nga viti 1939 deri në vitin 1940 bëhet redaktor i "Gentleman‘s magazine", e në të njëjtën kohë botohet edhe "Tales of the grotesque and arabesque", që i sjell një sukses të konsiderueshëm. Ishte kaq i aftë si redaktor sa në çdo shtyp të shkruar që shkonte, shitjet dyfishoheshin e madje edhe katërfishoheshin. Në vitin 1841 drejton "Graham‘s magazine".

Dy vite më pas, kushtet shëndetësore të së shoqes rëndohen gjithnjë e më shumë. Ajo ndërron jetë në vitin 1846 nga tuberkulozi. Kjo vdekje e njeriut të dashur e çon shkrimtarin drejt një gjendjeje shkatërruese dhe izolimi total. U mbërthye prej dhimbjes dhe keqardhjes, duke gjetur ngushëllim tek alkooli - nisi të pijë dhe më shumë nga sa pinte zakonisht. Varfëria ekstreme në të cilën jetonte tashmë. "Ju pyesni: mund të më thoni se cili demon i tmerrshëm ishte shkak i këtyre qarjeve të thella? Po, do të them më shumë akoma: ky ishte demoni më i madh që arriti të shkatërrojë një burrë. Gjashtë vite më parë, një grua të cilën e desha, dëshpërimisht theu një arterie ndërsa këndonte dhe unë vuajta të gjithë agoninë e vdekjes së saj... Si një i çmendur, më ndodhte të kisha edhe ndonjë interval qartësie dhe gjatë të pandërgjegjshmes që zgjaste shumë unë pija, Zoti e di sa. Miqtë e mi preferojnë vesin e të pirit më shumë se të pirën prej vesit: ishte e tmerrshme, lëkundje të pafundme mes shpresës dhe dëshpërimit të cilën nuk mundesha më ta duroja pa humbjen totale të arsyes. Më dhanë një jetë të re pas vdekjes së saj. Por, oh Zot, çfarë ekzistence melankolike! Unë nuk gjej asnjë kënaqësi në përdorimin e stimulantëve, kundrejt të cilëve unë jam kaq tolerant. Vetëm prej dëshirës për t‘iu nënshtruar torturës së kujtimeve kam vënë në rrezik jetën time dhe jo për dëshirë a kënaqësi", do të shkruante ai. E megjithatë vdekja e Virginia-s nuk e ndali vrullin e të shkruarit. Më 3 tetor 1849 Poe u gjet në rrugët e Baltimorës në gjendje deliri, "në vështirësi të madhe, kishte nevojë për ndihmë të menjëhershme", tha njeriu që e gjeti dhe që e dërgoi në spitalin Washington College, ku ndërroi jetë të dielën e 7 tetorit në orën pesë të mëngjesit. Poe nuk u qartësua asnjëherë mjaftueshëm sa për të shpjeguar se si ndodhi që ishte në atë gjendje e madje as përse kishte në trup një veshje që nuk ishte e tija. Thuhet që vazhdimisht thërriste emrin "Reynolds" një natë para se të ndërronte jetë. Të tjerë thonë se fjalët e fundit të tij ishin: "Zot, ndihmoje shpirtin tim të mjerë". Të gjitha të dhënat mjekësore, përfshi edhe certifikatën e vdekjes së Poe, humbën. Shkaku i vdekjes së tij, akoma edhe sot është një mister.

shqip.

Jeta e trishtuar e Edgar Alan Poe

25 Shkurt 2013 | : Ndryshe | Autor: Gazeta Shqip

Leximi i një libri me tregime nga Edgar Poe kërkon vullnetin e lexuesit për ta pranuar të tmerrshmen dhe të mrekullueshmen ta ngjethë dhe që edhe në kohë të nxehtë t’i kujtojë, se dimri nuk pyet për kufij stinësh. – Bodler për Poe

bruckmann-poe-portrait

Edgar_Allan_Poe_by_magnetic_eye

Edgar-Allan-Poe-thumb-300x449-25485

gruaja e pare e poe


Poe është një shkrimtar dhe poet amerikan, ndër më të njohurit dhe më të përkthyerit. I famshëm për poezinë e tij të zezë, të rrethuar nga mjerimi dhe misteri, quhet poeti që krijoi letërsinë kriminalistike dhe atë fantastike shkencore. Edgar Poe ishte i pari shkrimtar i njohur amerikan, i cili provoi të fitonte jetesën vetëm nëpërmjet shkrimeve të tij, gjë që i solli një jetë dhe një karrierë me shumë vështirësi financiare. Poe cilësohet si një tragjedi e gjallë. Jeta e Poesë ishte një shtrëngatë e ngjarjeve të pafata, të cilat frymëzuan edhe disa nga shkrimet e tij më gotike, romantike e të errëta. Ja cilat ishin 10 trishtimet më të mëdha të Poesë.

Jetim. I lindur në vitin 1809, ishte fëmija i dytë i dy aktorëve Elizabet dhe David Poe. Në vitin 1810, babai i tij braktis familjen. Në vitin 1811, mamaja e tij vdes nga tuberkulozi i mushkërive, duke e lënë jetim. Ky do të jetë fillimi i jetës së tij mizore.

I papërkrahur. Ndërsa Poe jetonte në familjen birësuese Alen, patriarku Xhon Alen, një tregtar skocez, e nënvlerësonte Poenë në të gjitha mënyrat emocionale dhe financiare. Ai madje nuk u adoptua kurrë legalisht. Në kohën kur Poe shkonte në shkollë, babai i tij birësues nuk i dha kurrë para të mjaftueshme apo mbështetje dhe shumë shpejt Edgar u detyrua të fillonte kumarin. Edhe pse Xhon Alen kishte trashëguar para të shumta nga xhaxhai i tij, paratë që i çonte Poesë për veshje ishin të shënuara si borxh. Pavarësisht të gjitha përpjekjeve të Poesë, ai mori rrugën për t’u bërë një shkrimtar i uritur.

E dashura e parë martohet me një tjetër. Përpara se Poe të shkonte në shkollë, ai u lidh me një vajzë të quajtur Sara Roister, por kur ai u largua për në Universitetin e Virxhinias, vajza e detyruar nga babai i saj, i cili i shkatërroi dhe të gjitha letrat e Poesë, u martua me një të pasur. Ata dukeshin të lumtur dhe kishin dy fëmijë, por në vitin 1844 bashkëshorti i Virxhinias vdes, duke i lënë familjes një pasuri prej 100,000 dollarësh me kushtin që gruaja të mos rimartohej.

Nëna birësuese vdes. Gjatë kohës kur babai birësues i Poesë nuk i kthente asnjë nga letrat që Poe i shkruante, Françeska, nëna birësuese e tij, u sëmur dhe vdiq në vitin 1829. Shkrimtari nuk u lajmërua për këtë fakt dhe as për varrimin. Vdekjen e saj ai e mori vesh rastësisht kur shkoi për vizitë.

I mohuar nga familja Foster. Xhon Alen u martua përsëri dhe vazhdoi jetën e tij, duke e shpërfillur plotësisht Poenë. Kur gruaja e tij zbuloi se Alen kishte fëmijë jashtë martesorë, ajo kërkoni që Xhoni ta mohonte djalin. Kështu ndodhi që kur babai i tij jo biologjik vdiq, e gjithë trashëgimia e tij i kaloi fëmijëve të ligjshëm, ku Poe nuk bënte pjesë, pasi nuk ishte birësuar kurrë.

Vëllai i vdes nga alkooli. Pasi Poe u mohua nga familja e tij e dytë, ai u përpoq të lidhej me të afërmit e tij të familjes biologjike dhe me vëllain e tij Henri. Ky i fundit, për fat të keq, kishte vdekur nga problemet me alkoolin. Alkooli ishte një shqetësim dhe i Poesë, prej të cilit kishte humbur shumë shpesh punën.
Gruaja e parë i vdes nga tuberkulozi. Gjatë kohës kur ai u kthye tek të afërmit, dashurohet pas Virxhinias, kushërirës së tij 13-vjeçare. Ata u martuan në mënyrë të fshehtë në Baltimore, duke gënjyer për moshën e vajzës. Poe në atë kohë ishte 26 vjeç dhe ceremoninë e dasmës e bënë pasi shkrimtari arriti të siguronte disa para nga shkrimet e tij. Fatkeqësisht teksa një ditë Virxhinia këndonte dhe luante piano e lumtur, ajo zbuloi se kishte tuberkuloz. Vdiq kohë më pas, duke e lënë Poenë e ri dhe të dëshpëruar.

Romanca të dështuara. Pas humbjes së Virxhinias, Poe ndihej bosh dhe këtë boshllëk vendosi ta mbushte me alkool dhe femra të tjera. Ai u fejua me poeten Sara Uitman, fejesë që u prish prej teprimit me alkoolin nga ana e Poesë. Pas kësaj ai i hodhi sytë nga e dashura e tij e shkollës së mesme, me të cilën u fejua, por nuk arriti të martohej, pasi jeta e tij u shua.

Një vdekje mizore. Arsyeja e vdekjes së tij nuk dihet, por ka ndikuar për të alkooli, kolera, droga, sëmundjet e zemrës, epilepsia, tuberkulozi dhe faktorë të tjerë. Ai u gjet në rrugët e Baltimores i çmendur dhe i veshur keq, ku një kalimtar e dërgoi në spital, ku edhe vdiq. Fjalët e tij të fundit thuhet se kanë qenë: “Zot, ndihmoje shpirtin tim të varfër!”

I poshtëruar nga rivali i tij në letërsi. Sikur të mos mjaftonte jeta e vuajtur dhe vdekja mizore e Poesë, rivali i tij në letërsi vazhdoi ta poshtëronte edhe pas vdekjes, për shkak se Poe kishte shkruar disa kritika të ashpra për të. Rivali i tij Rufus Grisuord shkroi nekrologjinë dhe biografinë e parë të Poesë, të cilat i mbushi me gënjeshtra dhe poshtërime. Ai e quajti atë një pijanec, një të droguar, një feminist dhe një njeri të pamoralshëm, i cili nuk kishte asnjë mik. Biografia e ashpër që rivali i Poesë i bëri atij, rezultoi se kishte dhe anën e saj pozitive, pasi veprat e Poesë filluan të shiteshin dhe lexoheshin shumë.

http://gazeta-shqip.com/lajme/2013/0...dgar-alan-poe/

MACJA E ZEZË, tregim nga EDGAR ALLAN POE

4 Qershor, 2013 | Kategoria: Kulturë,Speciale | U postua nga: T.O

poePër këtë rrëfim tepër të frikshëm, por edhe po kaq të rëndomtë që po hedh në letër, nuk pres, dhe as i lutem njeriu të më besojë. Dhe, ç’është e vërteta, do të isha i marrë, po ta shpresoja një gjë të tillë, mbasi edhe logjika më e thjeshtë nuk e përtyp dot atë që më panë sytë. Nuk jam njeri pa mend, dhe ju siguroj, se nuk shoh ëndrra me sy hapur. Por, një ditë do të vdes, prandaj dhe sot dua ta heq këtë peshë nga shpirti im. Qëllimi im i vetëm është që t’i tregoj botës hapur, sheshit, shkurt, saktë, e pa zbukurime, një varg ndodhish të çuditshme në shtëpinë time. Ato ngjarje më kanë tmerruar, më kanë torturuar, më kanë shkatërruar. Do të përpiqem t’i shtjelloj. Për mua, ato kanë qenë llahtari; uroj që të tjerëve t’u duken më pak të tmerrshme e më pak të ndërlikuara se stili barok. Kështu qoftë, që edhe unë të gjejë sadopak arsye për të qetësuar fantazmat e mia… Uroj, që, të paktën për ju, me një arsye me të shëndoshë, me një logjikë më të qetë dhe pa nervozizëm, siç ndodhi me mua për rrethanat që m’u krijuan, ta trajtoni si diçka krejt të zakonshme e të ndodhur për shkaqe krejt normale.

Që fëmijë kam qenë një natyrë e bindur dhe e brishtë. Kaq shumë binte në sy butësia e zemrës sime, saqë shokët më vinin në lojë. Isha i dhënë, veçanërisht, pas kafshëve, prandaj dhe prindërit ma bënin qejfin e më llastuan me shumë kafshë shtëpiake. Me to kaloja shumicën e kohës, dhe ndihesha aq i lumtur kur i ushqeja dhe i përkëdhelja! Unë rritesha, rritej edhe kjo veçanti e karakterit tim, dhe prej saj mora një nga burimet e mia kryesore të kënaqësisë. Për ju, që e keni provuar dhimbsurinë ndaj qenit besnik, nuk e kam hiç të vështirë t’ua shpjegojë llojin apo thellësinë e asaj kënaqësie të rrallë. Ajo dashuri bujare dhe vetëflijuese, që të godet mu në zemër, ve në provë edhe miqësinë e besnikërinë e njeriut.
Jam martuar herët, dhe sa mirë që njoha tek ime shoqe një gatishmëri të ngjashme me timen. Ajo e vuri re shpejt dobësinë time për kafshët shtëpiake, dhe nuk la rast t’i ikte për të kërkuar ato më të lezetshmet. Kishim zogj, peshk të kuq, një qen të zgjuar, lepuj, një majmun të vogël, dhe një mace.
Më vonë, macja jonë u rrit, u bë një kafshë e madhe dhe e bukur; e gjitha e zezë, dhe me një nuhatje mahnitëse. Kur fliste për inteligjencën e saj, gruaja ime, e cila ishte edhe disi supersticioze, kujtonte një pikëpamje të lashtë popullore, sipas së cilës, të gjitha macet e zeza ishin, thjesht, shtriga të maskuara. Jo se ajo e kishte fort seriozisht këtë ide… E përmenda, pa ndonjë arsye të veçantë, po ja që më erdhi ndërmend tani…

Pluto, kështu quhej macja, ishte kafsha ime e preferuar dhe e kisha shok loje. E ushqeja vetë, dhe ajo më shoqëronte kudo nëpër shtëpi. Mezi e ndaloja të më vinte pas kur dilja në rrugë.
Në këtë mënyrë, miqësia jonë zgjati për shumë vite, gjatë të cilëve, temperamenti dhe karakteri im (më vjen turp ta rrëfej) pësoi një ndryshim rrënjësor për keq. Ditëpasdite, humori im ndryshonte. Me hënë, siç i thonë. U bëra gjaknxehtë, kisha më pak kujdes ndaj ndjenjave të të tjerëve. Për një kohë të gjatë përdorja një gjuhë të papërmbajtur; madje, përdorja edhe dhunë. Sigurisht, kafshëve të mia iu desh të duronin ndryshimin e karakterit tim. Jo vetëm që i lashë pasdore, por u tregova edhe i ashpër ndaj tyre. Megjithatë, për Pluton kisha goxha merak se mos e keqtrajtoja. Ndërkohë, u tregova i paskrupullt edhe ndaj lepujve, majmunit, por, edhe ndaj qenit, kur ndonjëri më dilte përpara padashje, ose më përkëdhelte. Por, me kalimin e kohës, sëmundja m’u shtua- sëmundje si alkooli! Edhe Pluto, e cila kishte nisur të mplakej, ishte bërë ca grindavece. Kishte filluar t’i ndiente edhe ajo efektet e gjendjes sime të keqe shpirtërore.

Një mbrëmje, kur po kthehesha në shtëpi nga një lokal i qytezës, xurxull fare, vërejta që macja më shmangej. E mbërtheva fort. Nga frika se mos e dhunoja, më kafshoi me dhembë dorën. Në çast, më pushtoi një tërbim djalli. Nuk e njoha më veten. Shpirti, dukej se më kishte dalë nga trupi, dhe diç më e fortë se ligësia mizore, e ushqyer edhe nga xhini që kisha pirë, më pushtoi çdo qelizë. Mora nga xhepi i jelekut një biçak, e hapa, rroka nga fyti kafshën e gjorë, dhe me ngadalë, ia nxora njërin sy nga zgavra! Po më vjen turp, digjem, ngjethem, teksa përshkruaj këtë egërsi të neveritshme.
Me mëngjesin, m’u rikthye mendja e shëndoshë. E kisha marrë veten nga xhindosja e natës së shkuar. Ndjeva gjysmëlemeri, e gjysmëpendesë për krimin që kreva; ndonëse ishte veç një ndjesi e dyshimtë, kështuqë shpirti më mbeti i paprekur. Sërish e teprova, dhe pak më vonë, i mbyta me verë tërë kujtimet e asaj që bëra.

Ndërkohë, macja, ca ngadalë, po e mori veten. Vërtetë, zgavra e syrit që i mungonte ishte ca e frikshme, por mesa dukej, nuk ndjente më dhimbje. Vinte rrotull shtëpisë, si zakonisht, por, -doemos,- siç pritej, nuk më afrohej aspak. U vrerosa nga shpërfillja e dukshme e asaj krijese që më kishte dashur kaq shumë dikur. Veçse, shpejt, kjo ndjesi ia la vendin irritimit. E, më pas, si ndryshim i mbramë dhe i pakthyeshëm, depërtoi brenda meje shpirti i perversitetit. Filozofia, as që do t’ia dijë për shpirtin. Nuk jam i sigurtë as nëse jeton shpirti im, aq sa jam i sigurtë se perversiteti është një nga impulset më primitive të njeriut- një nga zotësitë dhe ndjesitë më të pandashme, që janë përcaktuese për karakterin e njeriut. E, cili nga ne nuk e ka gjetur veten, me qindra herë, madje, duke bërë ndonjë veprim të ndyrë, të turpshëm, apo qesharak, vetëm për arsye se e dimë që nuk duhet kryer? A nuk kemi, megjithë gjykimin tonë të mirë, një prirje të përjetshme për ta thyer ligjin, thjeshtë, ngaqë e dimë se nuk duhet shkelur? Them, se ky shpirt pervers u bë, përfundimisht, pjesë e qenies sime. Bash, kjo dëshirë e fshehtë e shpirtit tim, thjesht, për të bezdisur të tjerët, për t’i dhunuar, thjesht, për t’u bërë keq, për hir të keqdashjes, më nxiti ta plagosja edhe kafshën e gjorë.
Një mëngjes, ashtu gjakftohtë, siç isha, i lidha maces sime një lak reth qafës dhe e vara në degën e një peme. E vara me lotët që më rridhnin çurg, dhe, me keqardhjen më të hidhët të zemrës; e vara, sepse e dija fare mirë që më kishte dashur, dhe se nuk më kishte dhënë, as edhe një arsye për t’i bërë keq. E vara, sepse e dija që po mëkatoja – një mëkat të tmerrshëm i cili do të përdhoste shpirtin tim të pavdekshëm, dhe Zoti Mëshirëplotë nuk do të më falte kurrë…
Mbrëmjen e ditës që kreva këtë mizori, më zgjoi një zjarr i madh. Mbulesa e shtratit tim kishte marrë flakë. E gjithë shtëpia po digjej. Me shumë vështirësi, gruaja ime, shërbëtorja dhe unë, ia mbathëm larg zjarrit të madh. Shkatërrimi qe i plotë. E gjithë pasuria ime për një çast të vetëm, u gllabërua nga flaka, dhe m’u desh të dorëzohesha, të humbisja çdo shpresë.
Po përpiqem të gjej lidhjen shkak-pasojë midis katastrofës dhe ligësisë sime. Jam duke rikujtuar çdo detaj të zinxhirit të gjatë e të ngatërruar të fakteve, dhe nuk dua të le, as edhe një hallkë të pazbërthyer. Një ditë më pas, shkova tek rrënojat. Të gjitha muret, përveç njërit, ishin rrëzuar. Ky ishte një mur ndarës, jo fort i trashë, i cili ndodhej në mes të shtëpisë, përballë të cilit gjendej koka e krevatit tim. Atje, suvatimi i kishte bërë ballë goxha zjarrit, gjë që e shpjegova me faktin se e ishte bërë së fundmi. Rreth e rrotull murit u mblodh një turmë e madhe njerëzish, dhe shumë prej tyre po vëzhgonin gjithë vëmendje një pjesë të veçantë të tij. Fjalët “e çuditshme!”, “e veçantë!”, dhe shprehje të tjera të ngjashme, më ngacmuan kureshtjen. U avita dhe pashë, si të gdhendur në një basoreliev, mbi sipërfaqen bardheme, imazhin e një maceje gjigante. Imazhi ishte i qartë dhe, çuditërisht shumë i saktë dhe i vërtetë. Përreth qafës së kafshës ishte lidhur një litar.

Fillimisht, kur u përballa me këtë imazh, ndonëse nuk doja, çudia dhe lebetia ime qenë shumë të mëdha. Por, më pas, i thirra mendjes. Mbaja mend që macen e kisha varur tek një kopsht pranë shtëpisë. Sa ra alarmi i zjarrit, kopshti u mbush me njerëz, kështu që ndonjëri prej tyre mund ta ketë zbritur macen nga pema, dhe ta ketë hedhur në dhomën time, përmes dritares së hapur. Ka shumë mundësi ta kenë bërë, që të më zgjonin nga gjumi. Rënia e mureve të tjerë e kishte ngjeshur viktimën e mizorisë sime brenda suvasë së porsavënë, gëlqerja e së cilës, tok me flakët, dhe me amoniakun e skeletit ia kishin formësuar portretin, ashtu siç e pashë unë.
Ndonëse mirë ishte që të arsyetoja dhe ta qetësoja ndërgjegjen, fakti befasues që iu tregova, më mbeti në mendje. Muaj të tërë nuk ia dola dot të shpëtoja nga fantazma e maces; dhe, gjatë kësaj kohe, më gjalloi në shpirt njëfarë ndjenjë gjysmake, që i ngjante pendesës, por jo, jo!- nuk ishte vërtetë e tillë. Arrita gjer në atë pikë, sa ndjeva keqardhje për humbjen e maces. Madje, edhe kur ndodhesha nëpër mejhane të ndyra, ku më ishte bërë zakon, tanimë, të shkoja, hidhja sytë lartë e poshtë për ndonjë kafshë tjetër, por disi të ngjashme në pamje, që të mund të ma zëvendësonte.

Një mbrëmje, i ulur, i drobitur, në një kantinë të fëlliqur, më tërhoqi vëmendjen një objekt i zi, që ndodhej majë një fuçie të madhe plot me xhin, apo rum, që përbënte orendinë parësore të dhomës. Kisha një copë herë me sytë mbërthyer tek ajo fuçi, por ajo çfarë më habiti ishte fakti se si nuk e kisha vënë re më herët. I shkova pranë dhe e preka me dorë. Ishte një mace e zezë, shumë e madhe, po aq e madhe sa Pluto, dhe i ngjante goxha, përveç një detaji. Pluto nuk kishte qime të bardha në asnjë pjesë të trupit, kurse kjo kishte një njollë të madhe të bardhë, një ngjyrë e turbullt, që i mbulonte gati të gjithë pjesën e kraharorit.

Kur e preka, objekti, apo gjëja, menjëherë u hodh përpjetë, gërhiti fort, m’u fërkua pas dorës , dhe duket se u kënaq nga prania ime. Kjo na ishte krijesa që po kërkoja. I kërkova bujtinarit që ta blija, dhe ai nuk është se më kundërshtoi, por nuk dinte asgjë rreth saj. Madje, tha, se as që e kishte vënë re më parë.
Vazhdova ta përkëdhelja, dhe, kur bëra të nisem për në shtëpi, macja shfaqi gatishmërinë të më vinte pas. E lejova ta bënte, duke u përkulur dhe e përkëdhelur si më parë. Si erdhi në shtëpi, macja, pa një pa dy, u përshtat me të, dhe menjëherë u bë e parapëlqyera e gruas sime.
Unë, për vete, e kisha zët që po miqësohej me mua. Ishte krejt e kundërta e asaj që prisja, por, nuk di si dhe pse, dhimbsuria e saj aq e dukshme më bezdiste e më ndillte krupë. Pakngapak, këto ndjesi neverie dhe mërzie më dhanë shijen e hidhur të urrejtjes. I shmangesha maces; njëfarë ndjenje turpi dhe kujtimi i aktit tim të mëparshëm mizor më penguan që të abuzoja fizikisht me të. Për disa javë nuk e godita, as e dhunova; por, gradualisht, dita me ditë, nisa ta shihja me një ndjenjë neverie që nuk tregohet dhe, heshturazi, i largohesha si kolerës pranisë së saj të urryeshme.

Ajo çfarë e shtoi, padyshim, urrejtjen time ndaj kafshës ishte zbulimi, të nesërmen pasi e mora në shtëpi, se asaj, ashtu si edhe Plutos, i mungonte njëri sy. Ky detaj bëri, që ime shoqe, e cila, siç ju thashë, e ka në një shkallë të lartë njerëzillëkun,- (gjë që, dikur, ka qenë edhe një nga tiparet e mia dalluese,- burim i kënaqësive më të pastra), të lidhej edhe më shumë me të.
Përkundër neverisë sime, afiniteti i maces ndaj meje rritej përditë. Më ndiqte hap pas hapi dhe, me aq këmbëngulje, sa ju, të nderuar lexues, as mund ta imagjinoni. Sapo ulesha, ajo kruspullosej nën karrigen time, ose më hidhej mbi prehër, dhe më mbulonte me ato përkëdhelitë e saj të neveritshme. Sapo ngrihesha për të ecur, më hidhej ndër këmbë, dhe sa s’më rrëzonte; më shtrëngonte me kthetrat e saj të gjata e të mprehta, e më ngjitej në kraharor. Atëherë, sido që më kapte dalldia ta dërmoja me ndonjë goditje turinjve, e mbaja veten. Arsyeja: kompleksi i krimit tim të hershëm; më hipnin të dridhura frike nga kafsha!

Kjo nuk ishte saktësisht frikë për ndonjë dëmtim fizik. E kam vështirë ta shpjegoj këtë frikë. Më vjen ndot nga vetja, po, edhe këtu në qeli ku jam, llahtarinë që më zinte ma shkaktonte një përbindësh, dhe ky përbindësh ishte, thjesht, një mace. Gruaja ma kishte tërhequr më shumë se një herë vëmendjen për llojin e njollës, që ua përmenda edhe juve, dhe përbënte dallimin e vetëm të dukshëm mes kafshës së çuditshme, dhe asaj që kisha varur. Lexuesit do t’i kujtohet që, kjo shenjë, edhe pse e madhe, fillimisht ishte shumë e paqartë. Por dalëngadalë, në formë gati të pakuptimtë, të cilën, për një kohë të gjatë, mendja ime nuk arrinte ta perceptonte, zuri të kthjellohej. Tani, ajo përfaqësonte një objekt që ngjethem ta ze ngoje. I frikësohesha dhe i druhesha më shumë së çdo gjëje tjetër në botë, dhe doja vetëm ta hiqja qafe egërsirën. Tani më shfaqej imazhi i një gjëje të neveritshme, të kobshme, i TRIKËMBËSHIT! Oh, shkaktar gjëmëzi e i lemerishëm i Llahtarit dhe Krimit, i Agonisë dhe Vdekjes!
Tani isha vërtetë i mjerë, përtej mjerimit të Njerëzimit. Madje, një bishë e egër, të ngjashmen e së cilës e kisha shkatërruar me përçmim; një bishë e egër. Isha shndërruar në një bishë të maskuar pas imazhit të të madhit Zot. Hidhërim i padurueshëm! O Zot! Qetësia, për mua vdiq një herë e mirë. Nuk çlodhesha dot as ditën, as natën! Dikur, macja nuk më linte asnjë çast vetëm; më vonë, më mbërthenin ëndrra të shpeshta dhe më kapte një frikë që s’tregohet. Mbi fytyrë ndieja frymën e ngrohtë të asaj gjësë, peshën e madhe. O Zot! Ishte një peshë e rendë dhe një makth që doja ta hiqja e nuk e hiqja dot nga zemra. Nën trysninë e kësi përndjekjesh, edhe ajo pak mirësi që më kishte mbetur, shterroi. Mendime të këqija, ato më të errëtat e më të ligat, m’u bënë miqtë e vetëm. Zymtësia e temperamentit tim u kthye në urrejtje ndaj gjithçkaje dhe gjithkujt. Ndërkohë e braktisa veten verbërisht në shpërthimet e papritura, të shpeshta, të pakontrolluara të tërbimit tim, dhe gruaja ime, nuk ankohej më. O Zot! Vuante përulësisht dhe me durim.

Një ditë, kur po bëja ca punë shtëpie, macja më erdhi pranë në qilarin e ndërtesës së vjetër, ku na u desh të jetonim ngaqë ishim të varfër. Më ndoqi tatëpjetë shkallëve. Mend u plandosa me kryet përdhé. Më nevrikosi, më tërboi. Nga zemërimi, harrova fare frikën që kisha ndjerë gjer atëherë, rrëmbeva një sëpatë, shenjestrova goditjen në kokën e maces e cila, padyshim, do të kishte mbetur në vend, nëse do të kishte shkuar ashtu siç dëshiroja. Por, synimit tim i vuri fre dora e gruas sime. U tërbova nga ndërhyrja e saj, mora vrull nga xhindosja ime demoniake, e tërhoqa krahun që më kishte mbërthyer, dhe ia ngula sëpatën në kokë. Gruaja ra e vdekur në vend, pa as edhe një rënkim.

Pasi kreva këtë vrasje të tmerrshme, menjëherë, ngadalë e me kujdesin më të madh, i vura vetes detyrën e fshehjes së trupit. E dija mirë se nuk do të mundja ta nxirrja nga shtëpia, as ditën e as natën, pa rrezikun që të më pikasnin fqinjët. Sa gjera më kaluan nëpër mend! Një herë mendova t’ia copëtoja trupin në pjesë të vogla, pastaj ta hidhja në zjarr. Një herë tjetër, thashë të gërmoja një gropë në dyshemenë e qilarit dhe atje ta fshihja. Pastaj, mendova ta hidhja në pusin e kopshtit, apo ta paketoja në kuti, kinse do ta shisja, dhe të njoftoja portierin që ta largonte nga shtëpia. Në fund, zgjodha atë që m’u duk më e sigurt se të tjerat. E ndava mendjen ta varrosja në murin e qilarit, siç bënin murgjit mesjetarë kur varrosnin viktimat e tyre.
Qilari, sikur ishte bërë tamam për këtë qëllim. Muret nuk ishin fiksuar mirë, e së fundmi, qenë suvatuar me një llaç të ashpër, të cilin lagështia nuk e kishte lejuar të ngurtësohej. Për më tepër, në një nga faqet e murit kishte një dalje, e bërë për një oxhak të rremë, që ishte mbyllur për t’i përngjarë pjesës tjetër të qilarit. Nuk kisha asnjë mëdyshje; mund t’i hiqja tullat në atë anë, ta shtija trupin brenda dhe ta rindërtoja murin si më parë, në mënyrë që askush të mos vinte re diçka të dyshimtë.

Nuk u gabova me këtë përllogaritje. Me një levë, i hoqa tullat lehtësisht dhe, pasi e futa trupin në murin e brendshëm, e vendosa në pozicionin që duhej. Me fare pak mundim e ringrita të gjithë strukturën si në fillim. Gjeta gëlqere, rërë dhe lesh; me shumë merak, gatita llaç, që nuk dallonte nga ai i vjetri, dhe kështu, zuri fill puna me tullat. Kur mbarova, u kënaqa që gjithçka shkoi mbarë. Muri, as që të lindte përshtypjen më të vogël se ishte prekur. Mbeturinat përtokë i mblodha me shumë kujdes. Vështrova përqark në mënyrë triumfuese, dhe i thashë vetes: “Të paktën, kësaj here nuk më vajti dëm puna.”
Hapi i rradhës ishte kërkimi i egërsirës që ishte dhe shkaku i gjithë mjerimit tim. E ndava mendjen që ta vrisja. Po ta hasja atë çast, nuk do të kisha kurrëfarë mëdyshjeje për fatin e saj. Po ja, që kafsha tinëzare na ishte alarmuar nga dhuna e zemërimit tim të hershëm dhe m’u shmang. Është e pamundur ta përshkruaj. Nuk mund ta imagjinoni dot ndjenjën e thellë, të hareshme të çlirimit që m’u ndez në kraharor që kafsha e përbuzur m’u hoq nga sytë. Shpëtova- uf! As që u duk gjatë natës, dhe së paku një natë, qysh prej ardhjes së saj në shtëpi, fjeta si qengj, ndonëse me barrën e një krimi në shpirt!
Kaluan edhe dita e dytë dhe e tretë, dhe ajo që më mundonte nuk po dukej. Edhe një herë, mora frymë lirisht. Monstra, nga frika, ishte larguar një herë e mirë nga godina! Nuk do t’ia shihja më bojën! Lumturia ime ishte e pafund! Ndjenja e fajit për krimin tim të errët nuk më shqetësonte më. Disa hetime ishin bërë, dhe u tregova i gatshëm të bashkëpunoja me policinë. Madje, u bë edhe një kërkim, por, natyrisht, asgjë s’kishte për t’u zbuluar. E quaja të sigurtë lumturinë time të ardhshme.

Ditën e katërt, pas vrasjes, erdhi në shtëpi krejt papritur një skuadër policie, dhe vazhdoi të bënte hetim rrënjësor nëpër godinë. Por unë ndihesha i sigurtë se vendi i fshehjes ishte i paarritshëm, kështuqë nuk u ndjeva hiç në siklet. Policët më kërkuan t’u bashkohesha gjatë hetimit. Nuk lanë qoshk pa rrëmuar. Ata zbritën tri a katër herë në qilar, dhe përmbysën gjithçka. Nuk m’u drodh qerpiku. Zemra më rrihte qetësisht, si të isha njeriu më i pafajshëm në botë. I rashë qilarit kryqetërthor. Mblodha krahët mbi gjoks dhe lëvizja lirshëm lart e poshtë. Policët mbetën plotësisht të kënaqur dhe u bënë gati të largoheshin. E kisha vështirë ta përmbaja gëzimin e madh që ndieja në zemër. S’më rrihej pa nxjerrë, qoftë edhe një fjalë, si ngadhënjimtar që isha, në mënyrë që t’i bindja dyfish në pafajësinë time.

-Zotërinj! -u thashë më në fund, ndërsa ekipi po ngjitej lart, -Jam i kënaqur që hoqa mëdyshjet tuaja. Ju uroj shëndet, dhe pakëz më tepër mirësjellje! Meqë ra fjala, kjo… Kjo është një shtëpi e ndërtuar fort mirë. (Nga dëshira e shfrenuar që të thoja diçka, nuk po e kuptoja fare atë që nxirrja nga goja.) Mund të them, se kjo është një shtëpi e ndërtuar mrekullisht mirë. Këta mure… Po largoheni, zotërinj? … Këta mure janë të puthitur mirë. Dhe, me kapadaillëk ngrita shkopin që kisha në dorë dhe godita fort në atë pjesë të murit, pas së cilës gjendej trupi i gruas sime.
Zoti më ruajttë dhe më shpëtoftë nga helmi i Djallit! Pa u mbytur mirë jehona e goditjes, një tjetër jehonë m’u përgjigj nga varri! Një britmë, fillimisht e mbytur dhe e këputur, si ngashërima e fëmijës u shndërrua shpejt në një ulërimë të gjatë, të fortë, të vazhdueshme, tejnormale dhe jonjerëzore… Një britmë, klithmë vajtuese, ca nga tmerri e ca nga gëzimi i shpëtimit, a thua se vinte nga vetë ferri, e bashkuar me fytin e të dënuarve në agoninë e tyre, dhe e djajve të ngazëllyer nga dënimi.

Është e kotë, besoj, t’ju rrëfej mendimet e mia. Gati i zalisur u ktheva nga muri përballë. Për një çast, skuadra e policëve mbi shkallë, e shastisur nga tmerri dhe frika gjer në palcë, nuk lëvizi. Pastaj, nja dymbëdhjetë qyta armësh njëherësh goditën murin. Ai u shemb tërësisht. Tanimë, trupi, krejtësisht i kalbëzuar dhe i mbuluar me gjak i gruas u shfaq para syve të të pranishmëve. Mbi kokën e gruas u duk bisha e neveritshme: me gojën e kuqe të hapur dhe sytë flakërues. Ishte ajo që më nxiti në ngasje të vrisja një njeri; ishte ajo kallauzi që më dorëzoi tek xhelatët. Në mur ia paskam bërë varrin!

Përktheu nga origjinali
FIONA KOPALI

http://www.tiranaobserver.al/2013/06...gar-allan-poe/