Fjalë që zënë vend.

Zëvendësit zëvendësojnë. Zëvendësit zëvendësojnë atë që duhet zëvendësuar, në rast të mungesës ose pamundësisë. Pra, zëvendësohet ai që mungon ose ai që s’mundet. Zëvendësimi është zëvendësim në kushtet e mungesës së pranisë së atij që, për pasojë, duhet zëvendësuar. Ose: zëvendësimi është zëvendësim kur është bërë e pamundur që të funksionojë ai, që për pasojë, duhet zëvendësuar.

Zëvendësi e zë vendin. Ai e zë vendin e tjetërkujt. Zëvendësi e nënkupton vendin e zbrazët që nuk guxon të mbetet i tillë. Zëvendësi është siguria e vendit. Zëvendësi garanton që vendi do të zihet. Që zëvendësit shkojnë e vijnë porse vendi mbetet. Zëvendësi është aktualitet duke qenë potencialitet. Zëvendësi është sepse mund të zhbëhet. Ai mund të mos mbetet më zëvendës pikërisht duke zënë vendin e atij zëvendës i të cilit është. Zëvendësi është qenia e mundësisë.

Me fjalë të tjera: ti je zëvendësi im, ose personi që do të më zësh vendin mua; që ti të realizosh potencialin tënd kuptimor, duhet që unë të mos ekzistoj më, së paku në atë funksion për të cilin ti më zëvendëson. Për nga funksioni, zëvendësi vetvetiu e anulon objektin falë të cilit ekzistonte.

Paradoksi qëndron.

Kuptimisht, zëvendës është ai që të zë vendin. Dy formimet, zëvendës dhe zëvendësoj janë univerbime, ose njëfjalësime, të togut (i) zë vendin (dikujt); disi të pazakonshme strukturalisht për shqipen, e cila zakonisht preferon rendin e kundërt: pjesëmarrës, zjarrvënës, dorëheqës (jo marrpjesës, heqdorës, vëzjarrës).

Gjithnjë semantikisht, ti s’mund të jesh zëvendës njëlloj sikurse je mjek, neurotik ose qejfli; zëvendës është fjalë relacionale, njëlloj si baba ose vëlla; të jesh zëvendës, do të thotë të jesh zëvendës i dikujt; nuk mund të jesh i tillë në vetvete, ose në mënyrë të pavarur.

Megjithatë, kuptimi relacional i zëvendës është arbitrar; meqë asgjë nuk e pengon fjalën që të ketë kuptimin “dikush ose diçka që zë vend.” Për shembull, një kolltuk mund të jetë zëvendës, sa kohë që zë vend në dhomë. Të gjithë mund të ishim zëvendës, meqë kemi vendin tonë në botë.

Mirëpo, sa kohë që zëvendës funksionon vetëm si shkurtore për “dikë ose diçka që zë vend”, nuk do të jetë fjalë me atribute të plota; meqë fjala, në pikëpamje leksikore, kërkon edhe një farë arbitrariteti, ose zgjedhje mes opsioneve. Është pikërisht ky hap i mëtejshëm, që e emancipon fjalën nga njëfjalësimi; ose nga neologjizmi kontekstual; dhe që na lejon ta futim në fjalor kokëfortë, por jo kokëqethur (idealisht; leksikografët e shqipes, përkundrazi, i trajtojnë fjalët si mysafirë në piknik – the more the merrier – ose si paratë që pret thesari i shtetit, në momente krize). Kokëqethur shpreh thjesht një karakteristikë të dikujt të cilit i kanë qethur kokën; kokëfortë shpreh një cilësi kompakte (it. testardo, angl. stubborn).