Migjeni (pseudonimi i Millosh Gjergj Nikollës)

Migjeni (pseudonimi i Millosh Gjergj Nikollës) është nga shkrimtarët më të shquar të letërsisë shqiptare. Me një realizëm të thellë, të panjohur deri atëherë në letërsinë tonë, ai pasqyroi jetën e përditshme të shoqërisë shqiptare, sidomos të shtresave të varfëra të qytetit e fshatit, duke demaskuar sistemin e prapambetur shoqëror si dhe fashizmin që po kërcënonte Evropën. Përfaqësuesi më i shquar i realizmit kritik, Migjeni futi në letërsinë tonë me një shkallë shumë të lartë ideoartistike protestën e hapur, ëndërrën për një botë të re dhe optimizmin e thellë.

Migjeni lindi më 23 tetor 1911 në Shkodër, në familjen e një tregtari të vogël, ku shumë shpejt vështirësive ekonomike iu shtuan edhe fatkeqësitë familjare. Kur ishte pesë vjeç, i vdiq nëna, kurse në moshën trembëdhjetëvjeç humbi të atin, e më pas vëllanë e gjyshen me të cilën ai ishte lidhur fort pas vdekjes së nënës. Këto fatkeqësi e bënë Migjenin, që vetiu ishte një natyrë e mbyllur, të tërhiqej nga jeta e moshatarëve të tij. Pasi mbaroi shkollën fillore në Shkodër, ai shkoi për të vazhduar mësimet në Tivar dhe më pas përfundoi seminarin teologjik të Manastirit.

Për një të ri me interesa të gjera si Migjeni, jeta e seminarit ishte mbytëse. Nga leximet Migjeni ra në kontakt me ide revolucionare të kohës që zienin në gjithë Evropën.
Në vitin 1932 Migjeni pasi mbaroi seminarin dhe nuk mundi të sigurojë një bursë për të vazhduar studimet e larta, mbeti pa punë deri sa më 1933 u emërua mësues në Vrakë, një fshat afër Shkodrës. Rruga Vrakë-Shkodër, që ai bëntë përditë me biçikletë, ia keqësoi gjendjen shëndetsore. Gjatë kohës që qëndroi në seminar, Migjeni sëmurej shpesh dhe ishte nën kontroll të vazhdueshëm të mjekut, ngaqë mushkëritë e tij ishin të dobëta dhe rezikoheshin të prekeshin nga turbekulozi, sëmundja tipike e kohës, nga e cila i vdiq edhe nëna.
Ndërkohë, ai kishte filluar të botonte shkrimet e tij në revisten "Illyria". Në to ndihen përshtypjet e para, reagimi shpirtëror i Migjenit ndaj realitetit të zymtë, ndaj mjerimit, ku ishte zhytur edhe fshati, edhe qyteti shqiptar.

Të Bijtë e Shekullit të Ri

Na të birtë e shekullit të ri,
që plakun e lamë në "shejtnin" e tij
e çuem grushtin për me luftue
ndër lufta të reja
dhe me fitue...
Na të birtë e shekullit të ri,
filizat e një toke së rimun me lot,
ku djersë e ballit u dikonte kot
se dheu ynë qe kafshatë e huej
dhe në marrzi duhej shum shtrejtë t'u paguhej.
Na të birtë e shekullit të ri,
vllazën të lindun e të rritun në zi,
kur tinglloi çast' i ynë i mbramë
edhe fatlumë
ditëm me thanë :
S'duem me humbë
në lojë të përgjaktë të historis njerzore,
jo! jo! s'i duem humbjet prore
duem ngadhnim!
ngadhnim, ndërgjegje dhe mendimi të lirë!
S'duem, për hir
të kalbsinave të vjetra, që kërkojnë "shejtnim",
të zhytemi prap në pellgun e mjerimit
që të vajtojmë prap kangën e trishtimit,
kangën monotone, pa shpirt, të sklavnis
të jem' një thumb i ngulun ndër trutë e njerzis.
Na të birtë e shekullit të ri,
me hovin ton e të ndezun peshë,
ndër lufta të reja kemi m'u ndeshë
dhe për fitore kem' me ra fli.

Migjeni

Poema e Mjerimit

Kafshatë që s'kapërdihet asht, or vlla, mjerimi,
kafshatë që të mbetë në fyt edhe të ze trishtimi
kur shefftyra të zbeta edhe sy tëjeshilta
që të shikojnë si hije dhe shtrijnë duert e mpita
edhe ashtu të shtrime mbrapa teje mbesin
të tanëjetën e vet derisa të vdesin.
E mbi ta n'ajri, si në qesendi,
therin qiellën kryqat e minaret e ngurta,
profetënt dhe shejtënt në fushqeta të shumngjyrta
shkëlqejnë. E mjerimi mirfilli ndien tradhti.

Mjerimi ka vulën e vet të shëmtueme;
asht e neveritshme, e keqe, e turpshme;
balli që e ka, syt që e shprehin,
buzët që më kot mundohen ta mshefin -
janë fëmitë e padijes e flitë e përbuzjes,
të mbetunat e flliqta rreth e përqark tryezës
mbi të cilën hangri darkën një qen e pamshirshëm
me bark shekulluer, gjithmon i pangishëm.
Mjerimi s'ka fat. Por ka vetëm zhele,
zhele fund e maje, flamujt e një shprese
të shkymë dhe të coptuem me të dalun bese.

Mjerimi tërbohet në dashuni epshore.
Nëpër skaje t'errta, bashkë me qej, mij, mica,
mbi pecat e mykta, të qelbta, të ndyta, të lagta
lakuriqen mishnat, si zhangë; të verdhë e pisa;
kapërthehen ndjenjat me fuqi shtazore,
kafshojnë, përpijnë, thithen, puthen buzët e ndragta
edhe shuhet uja, dhe fashitet etja
n'epshin kapërthyes, kur mbytet vetvetja.
Dhe aty zajnë fillin të marrët, shërbtorët dhe lypsat
që nesër do linden me na i mbushë rrugat.

Mjerimi në dritzën e synit te kërthini
dridhet posi flaka e mekun qirini
nën tavan të tymuem dhe plot merimanga,
ku hije njerzish dridhen ndër mure plot danga,
ku foshnja e smueme qan si shpirt' i keq
tu' ndukë gjitë e shterruna të së zezës amë,
e kjo prap shtazanë, mallkon zot e dreq,
mallkon frytn e vet, mallkon barrn e randë.
Foshnj' e saj nuk qesh, por vetëm lëngon,
e ama s'e don, por vetëm mallkon.
Vall sa i trishtueshëm asht djepi i skamit
ku foshnjën përkundin lott edhe të fshamit!

Mjerimi rrit fënnin në hijen e shtëpive
të nalta, ku nuk mrrin zani i lypsis,
ku nuk mund t'u prishet qetsia zotnive
kur bashkë me zoja flejnë në shtretënt e lumnis.


Mjerimi pjek fëmin para se të burrnohet;
don ta msojë t'i iki grushtit q'i kërcnohet,
atij grusht që në gjumë e shtërngon për fytit
kur fillojnë kllapitë e etheve prej unit
dhe fetyrën e fëmis e mblon hij' e vdekjes,
një stoli e kobshme në vend të buzqeshjes.
Një fryt kurse piqet dihet se ku shkon
qashtu edhe fëmia në bark të dheut mbaron.

Mjerimi punon, punon dit e natë
tu' i vlue djersa në gjoks edhe në ballë,
tue u zhigatun deri në gjujë në baltë
e prap zorrët nga uja i bahen palë-palë.
Shpërblim qesharak! Për qindenjë afsh
në ditë - vetëm: lekë tre-katër dhe "marsh!".

Mjerimi kaiher' i ka faqet e lustrueme,
buzët e pezmatueme, mollzat e ngjyrueme,
trupin pënnendore e një tregtis së ndytë,
që asht i gjikuem të bijë në shtrat të vet i dytë;
dhe për at shërbim ka për të marrë do franga
ndër çarçafë, ndër fëtyra dhe në ndërgjegje danga.

Mjerimi gjithashtu len dhe në trashigim
-jo veç nëpër banka dhe në gja të patundshme,
por eshtnat e shtrembta e në gjoks ndoj dhimbë,
mund që të len kujtim ditën e dikurshme
kur pullaz' i shtëpis u shemb edhe ra
nga kalbsin' e kohës, nga pesha e qiellit,
kur mbi gjithçka u ndi një i tmerrshmi za
plot mallkim dhe lutje si nga fund i ferrit,
ish zan' i njeriut që vdiste nën tra.
Kështu nën kambë të randë të zotit t'egërsuem -
thotë prifti - vdes ai që çon jetë të dhunuem.
Dhe me këto kujtime, ksi lloj fatkeqësinash
mbushet got' e helmit në trashigim brezninash.

Mjerimi ka motër ngushulluese gotën.
Në pijetore të qelbta, pranë tryezës plot zdrale
të neveritshme, shpirti me etje derdh gotën
në fyt për me harrue nandhetenand' halle.
E gota e turbull, gota satanike
tu' e ledhatue e pickon si gjarpni -
dhe kur bie njeriu, si gruni nga drapni,

nën tryezë qan-qeshet në formë tragjikomike.
Të gjitha hallet skami në gotë i mbyt
kur njëqind i derdh një nga një në fyt.

Mjerimi ndez dëshirat si hyjet errsina
dhe bajnë tym si hejt q'i ban shkrum shkreptima.

Mjerimi s'ka gëzim, por ka vetëm dhimba,
dhimba paduruese që të bajnë të çmendesh,
që t'apin litarin të shkojsh fill' e të varesh
ose bahe fli e mjerë e paragrafesh.

Mjerimi s'don mshirë. Por don vetëm të drejt!
Mshirë? Bijë bastardhe e etënve dinakë,
të cilt në mnyrë pompoze posi farisejt
i bijnë lodërtinës me ndjejt dhelparak
tu' ia lëshue lypsiti një grosh të holl' në shplakë.

Mjerimi asht një njollë e pashlyeme
në ballë të njerzimit që kalon nëpër shekuj.
Dhe kët njollë kurr nuk asht e mundshme
ta shlyejnë paçavrat që zunë myk ndër tempuj.

LAGJA E VARFUN

---

Krahët e zez të një nate pa fund
e varrosën lagjen pranë,
dritë, jetë, gjallsi - askund,
vetëm errsinë e skam.

U harrue jeta e ditës
ndër shtresat e natës, e pagja
u derdh nga parzm' e errsinës...
n'andrra përkundet lagja.

Njerzit ndër shtëpia flejnë
me gjoksa të lakurtë e të thatë
e gratë... fëmi po u lejnë
pa ushqim në gji, pa fat,

Pushojnë gjymtyrt e shkallmueme
në punën e ditës së kalueme,
shërohen trutë e helmueme
në gjumin e natës s'adhrueme.

Veç zemrat e njerzve të lanun
me të rektunt prralla rrfejnë:
mbi barrat e jetës së namun
që shpirt dhe korriz thejnë.

Prralla mbi fëmij rrugaça
barkjashtë e me hundë të ndyta,
që dorë shtrijnë me vjedhë, me lypë
e ngihen me fjalë të ndyta.

Prralla mbi varza të fyeme
me faqe e me buzë të thithna.
Prralla mbi djelm, me të thyeme
shprese, në burg me duer të lidhna,

të cilt nesër para gjyqit
për delikt do të përgjegjin, -
vetëm dreqit e hyllit
të gjith fajet tash ua mbshtesin.

Kështu lagj' e varfun pëshpritë
dhe errsinës hallet tregon.
Një gjel i undshëm, me dritë
të hanës i rrejtun, këndon.

Hesht! or gjel kryengritës,
i lagjës së varfun. - Këtu
nuk zbardh për ty drita e dritës.
i gjikuem je me ngordhë n'u.

Nen flamujt e melankonise (Migjeni)

---

Në vendin tonë
kudo valojnë
flamujt e një melankolie
të trishtueshme...
... dhe askush s'mund të thotë
se këtu rron
një popull që ndërton
diçka të re.
Aty këtu në hijet
e flamujve
mund të shifet
një mund, një përpjekje
e madhe përmbi vdekje
për të pjellë diçka të madhe,
për të qitë në dritë një xhind!
Por, (o ironi)
nga ajo përpjekje lind
vetëm një mi.
Dhe kështu kjo komedi
na plas dellin e gazit,
nsa prej marazit
pëlcasim.
Në prakun e çdo banese
ku ka ndoj shenj jetese
valon nga një flamur
melankolie të trishtueshme

Poezia e Migjenit, nje poezi novatore, u be shprehese e fuqishme e pakenaqesise ndaj realitetit, e urrejtjes ndaj dhunes dhe shfrytezimit, ndaj mashtrimit politik, shoqeror dhe hipokrizise. Duke shperthyer drejtperdrejt nga jeta e gjalle ajo pasqyroi boten shqiptare ne vitet '30 me protestat, dhembjet, enderrat dhe shpresat per te ardhmen.
Vellimin e tij "Vargjet e lira" (1936) Migjeni e hapte me vjershen "Parathenia e parathenieve" ku shperthente gezimi i tij se shekulli ka nisur te clirohet prej skllaverise shpirterore. Lajtmotivi i kesaj vjershe e cila eshte nje sinteze e mendimit revolucionar te Migjenit, eshte vargu: "Perdite prendojne Zotat", Njeriu po hipen ne majen e fronit, po behet zot i jetes, i tokes se tij, i vetvetes dhe nuk do t'u perulet me "idhujve".
Pas kesaj vjershat e veta Migjeni i ka ndare ne gjashte cikle: "Kanget e ringjalljes", "Kanget e mjerimit", "Kanget e perendimit", "Kanget me vete", "Kanget e rinise" dhe "Kanget e fundit".
Ne ciklin e pare bejne pjese pese nga vjershat me te mira te Migjenit. Filli qe i bashkon keto vepra, eshte gezimi per lindjen e "Njeriut te Ri", prej atyre te varferve te rritur ne mjerim, te cilet jane ngritur ne luftera te reja, qe te mos humbin me ne lojen e pergjakte te historise, te mos jene me skllever te titajve te terbuar, por zot te vetes e te nje bote te re, ku njeriu te jete i lire dhe askush te mos e shkele personalitetin e tij. Keto luftera nuk jane grabitqare e as per te siguruar privilegje te reja, si ato te hershmet, por jane luftera te reja, sic i quan poeti kryengrites. Ne kete cikel kemi edhe protesten ndaj gjendjes se rende te shoqerise shqiptare, ndaj gjithe forcave konservatore, qe e mbajne ne vend ate, dhe shperthimin e entuziazmit per lindjen e "Njeriut", i cili do ta drejtoje kombin drejt nje agimi te ri. Ne kete cikel jeton edhe ideja se vetem ne liri mund te shperthejne energjite dhe aftesite njerezore. Ne gjithe ndryshimet, permbysjen e botes se vjeter dhe krijimin e botes se re, poeti njeh si protagoniste rinine. Ajo eshte me e pastra, me e bukura pjese e shoqerise, ku ai var shpresat, besimin per fitoret e ardhme, per triumfin e idealit per nje jete te re:

Rini, thueja kanges ma te bukur qe di!
Thueja kanges sate, qe te vlon ne gji.
Nxirre gezimin tand, te shpertheje me vrull.
Mos e freno kangen! Le te marri udhe.
(Kanga e rinise)poeti eshte i bindur se asgje s'mund ta pengoje me lulezimin e lirise, ku do te shpertheje hovshem gjithe ato kenge, qe ende i flene ne shpirt. Kjo eshte intuita e poetit, i cili ka aftesine ta ndjeje i pari rrezen e ngrohte te Diellit te jetes se re:

Por a do te vije dita kanget me u zgjue
Apo ndoshta shekujt me ne prape po tallen
Jo, Jo! Se liria filloi me lulzue
Dhe e ndjej nga Dielli (alegorik) valen.

Per identifikimin e figures Diell ka pasur disa perpjekje per ta zberthyer e konkretizuar. Por ato vetem se e kane vulgarizuar perceptimin poetik te poetit. Mjafton te mbetemi ne simboliken e tij dhe ajo thte gjithcka. Ai ia ndien rezatimin botes se re, shoqerise se re, e cila do te jete e ngrohte dhe e ndritshme si dielli dhe si ai do te mund te gjalleroje, te zgjoje te rilinde gjithcka qe qendon ende e ndrojtur, e pergjumur ne erresire. Thirrja qe Migjeni i drejtonte Rinise, ne kete vjershe ishte kuptimplote, optimiste dhe teper e ngrohte, intime dhe romantike:

Thueja, kanges, Rini! Thueja kanges gezimplote!
Qeshu Rini! Qeshu! Bota asht'e jote!

Cikli i dyte i "Vargjeve te lira" nis me "Poemen e mjerimit", kryeveper poetike e Migjenit dhe nje prej krijimeve me te bukur te poezise shqiptare. Poema ka nje konceptim e trajtim origjinal. Ne fillim poeti sjell figuren e mjerimit te konkretizuar neper dhjetera motive jetesore. Dhe se bashku me fytyren tragjike te mjerimit ne jeten shqiptare, vjen edhe dhembja, dhembja e poetit dhe dhembja qe mbyt cdo shoqeri te ngritur mbi dhunen. Kjo dhembje e thelle perfundon ne protesten ndaj rendit shoqeror qe e krijon mjerimin, dhe ne ironi dhe sarkazem ndaj fese, e cila s'arrit ta ndryshoje kete pamje tragjike, megjithe lutjet e meshirat mijevjecare. Pas kesaj poeti konkludon:

Mjerimi s'do meshire, por don vetem te drejte!I gjithe cikli pavaresisht nga dhembja e thelle dhe pamja tragjike qe krijohet ka tone optimiste, sepse nuk kemi te bejme me nje dhembje mbytese, por me dhembje krenare, te cilat sipas poetit, koha do te dije t'i qetesoje.
Ne kete cikel poeti na jep per here te pare me shume art figuren e punetorit qe shfrytezohet kafsherisht ose endet i papune, duke thelluar keshtu pamjen tragjike te mjerimit.
Gjithashtu ne kete cikel ai trajton edhe temen antifetare ku demaskon institucionet fetare, si bashkefajtore te asaj shoqerie qe pjell mjerimin. Ne ciklin e trete "Kanget e prendimit", Migjeni, sjell pamjen e Evropes kapitaliste para Luftes se Dyte Boterore, ku plaget e tmerrshme shoqerore dhe krizen ekonomike perpiqen t'i mbulojne me pseudoart, me vepra e filma sentimentale qe e vishnin me ngjyra artificiale lumturie dramen shoqerore e politike. Po pertej kesaj cipe te neveritshme poeti sheh boten e rende te shtellungave te tymit e te avujve, te djerses e gjakut. Ne te dy vjershat e ketij cikli poeti sjell imazhin e nje bote sonambul qe po rreshqet drejt gremines se shkaterrimit, drejt luftes. Kjo bote e zhytur ne mjergull ende s'po e kupton se po i pregatisin nje tragjedi te re. Per t'u orientuar ne kete bote te dehur, poeti kthehet nga bota punetore e uzinave me thirrjen poetike:

Le te degjojme kangen qe mshtillet ne shllung
Avull, ne pika djerse,

Si vazhdim i ketij mendimi poetik, autori duke dashur qe vellimi i tij te kete nje kompozicion kuptimplote, vendos vjershen "Kange me vete" ku ai sjell me konkret imazhin e luftes se ardhme me shkaktarin e vertete te saj, fashizmin, qe po hyn si hajn edhe ne Ballkan.
Menjehere pas kesaj vjen cikli "Kanget e Rinise", qe se bashku me ciklin "Kanget e fundit" jane me intime, me shprehes te shpirtit te poetit, te vuajtjeve, deshirave, pasioneve te tij.
Te "Kanget e rinise" ben pjese vjersha "Ekstaze pranverore", qe se bashku me kenget e ringjalljes dhe "Sonet Pranveror", jane krijimet me pasionante, me optimiste e me me ndjenje te poezise migjeniane. Aty ndihet thelle himni i triunfit te nje bote te re, qe do te jete gjalleruese si nje pranvere. A do te arrije poeti t'a shijoje kete pranvere? Parandjenja e nje vdekjeje qe po i afrohet, i jep dhembje poetit qe, ndoshta, s'ka per ta pare kete bote te re. Por gezimi i triumfit te saj eshte kaq i madh sa dhembja vjen ne permasa reale e jo ne trajten e pesimizmit.
Te keto dy cikle jeton edhe dashuria e poetit, e cila sjell imazhin e bukur te nje dashurie rinore, ku eshte shkrire pasioni per vajzen, deshira per te shijuar gjithcka te bukur, si dhe dashuria per krijimin e jeten ne pergjithesi.
Ne tete vjershat e fundit, qe i jane shtuar vellimit me vone ndihet edhe trishtimi, dhembja dhe pesimizmi i poetit, qe e sheh se si po i fiket pak nga pak jeta. Por ato nuk e rendojne gjendjen shpirterore te lexuesit, sepse jane te natyrshme dhe njerezore.
Ne disa vjersha "Rezignata", "Trajtat e mbinjeriut" etj. Migjeni trajton motive filozofike rreth kuptimit te ekzistences se njeriut, te jetes, te veteflijimit per te ardhmen e shoqerise, te botes etj. Trajtimi i ketyre ideve eshte pak i mjegulluar, sidomos kur poeti sjell edhe mbinjeriun, qe mendohet se eshte nocion qe ka evoluar, ne krahasim me kuptimin qe i pati dhene krijuesi i tij Nicja. Mbinjeriu i Migjenit, nuk eshte perbuzesi i vegjelise. Ai eshte nje figure, qe merr persiper te udheheqe masat drejt nje bote te re, ku te kete kuptimin e vertete edhe sakrifikimi edhe ekzistenca, edhe dashuria, pra, te marre nje kuptim te ri jeta. Mendimi ne keto vjersha vjen i turbullt dhe le shteg per t'u interpretuar ne menyra te ndryshme, por ato kane dicka te perbashket, optimizmin, dashurine per njeriun, dashurine per te rene, per te bukuren.







Proza e Migjenit



Problematika, qe trajtoi Migjeni ne tregimet e ne skicat, ishte ajo qe trajtohej ne publicistiken dhe ne prozen perparimtare te kohes. Ndryshimi qendron ne zberthimet e thella dhe pergjithesimet e medha te Migjenit, ne krijimet me nje nivel shume te larte artistik. Me Migjenin tregimi i realizmit kritik shqiptar njohu kulmin e tij. Tregimet "A don qymyr zotni?", "Studenti ne shtepi", "Te celen arkapijat", "Historia e njenes nga ato", "Qershijat", "Buken tone te perditshme falna sot", ne te cilat pasqyrohet jeta e fshatit dhe qytetit shqiptar ne problemet me thelbesore dhe dramatike te saj, qendrojne perkrah poezise se tij me te mire. Migjeni eshte krijuesi i vetem i letersise sone te se kaluares qe u shfaq me te njejten force artistike si ne poezi ashtu edhe ne prozen e shkurter. Me tregimin e tij ne letersine shqiptare motivohet per here te pare plotesisht ne art problemi i shkaterrimit te personalitetit te njeriut ne kushtet e nje shoqerie despotike. Ne tregimet e skicat, ashtu si edhe ne poezite e tij rrihet vazhdimisht ideja se jeta shpirterore kushtezohet nga jeta materiale, se vlerat shpirterore e morale shkaterrohen ne kushtet e mjerimit e vuajtjeve te shumta te jetes se shtresave te varfera. Me dhembje e revolte ai tregon se si dinjiteti legjendar i malesorit, nderi i malesores, dhe i qytetares se varfer kane marre fund ne luften per ekzistence ne veshtiresine per t'i siguruar femijes nje cope buke a per ta shpetuar nga vdekja.
Ne krijimtarine e tij Migjeni shprehu bindjen se perderisa te mos permbyseshin idhujt e jetes se vjeter, gjithcka, ne jeten e qytetit dhe te fshatit do te mbetej ne gjendjen ekzistuese, ne mjerim dhe varferi. Ne prozen e tij mjerimi, uria, konservatorizmi, patriarkalizmi, degjenerimi, kane nje burim: shtypjen dhe shfrytezimin, qe mbrohen me ligj nga rendi ne fuqi. Ky qendrim ndaj realitetit, i cili ishte nje kundervenie edhe ndaj krijimeve te autoreve konservatore, jepet nepermjet nje konflikti te fuqishem, dramatik. Ne kete proze kemi nje ekuilibrim ndermjet shperthimit lirik te emocioneve dhe veprimit dramatik e perdorimit mjeshteror te fjales. Ai shkroi me dashuri e pikellim per ata njerez, qe e shkonin jeten ne kthetrat e mjerimit, kurse per shkaktaret e vertete te kesaj gjendjeje ai derdhi urrejtjen dhe perbuzjen. Migjeni e trajtoi vesin ne prozen e tij si dukuri te nje jete qe brehej nga kontradiktat e thella dhe jo mbi bazen e instiktit, ndaj ai arriti te sjelle ne letersine tone pergjithesime te rendesishme ideoartistike.
Personazhi i prozes se Migjenit eshte punetori i papune, malesori qe i ka harruar hynite e tij dhe i pergjerohet kokrres se misrit, nena qe mallekon pjellen e vet e qe detyrohet te shese vetvehten, e reja dhe i riu te cileve jeta patriarkale, me ligje e norma mesjetare, u than ndjenjat, shpresat dhe endrrat rinore. Ne tregimin e tij Migjeni trajtoi problemet me te rendesishme te kohes dhe u be shprehes i kontradiktave te saj.
Personazhet e tij jane tipizme te plota te nje shtrese te caktuar te shoqerise se kohes. Ai nuk i pershkruan ato, por i krijon me ane te zberthimeve te thella psikologjike, nepermjet detajeve. Personazheve te tilla si malesorja ("A don qymyr zotni"), Nushi dhe Agla ("Studenti ne shtepi"), ose Bakalli ("Te celen arkapijet") e Kola ("Buken tone te perditshme falna sot"), jane dhene me force te rralle artistike.
Pjesen me te madhe te krijimtarise ne proze te Migjenit e zene skica dhe fejtoni. Ne keto krijime te rendesishme realiteti eshte pasqyruar me shume larmi dhe mjeshteri artistike. Ne prozen satirike te tij Migjeni here kalon ne trajtim konkret te problemit te mjerimit, papunesise, te mohimit te meshires kristiane e artit per art. ( Nje refren i qytetit tim, Molle e ndalueme, Ne kishe, Luli i vocerr, Zoti te dhashte, Programi i nje reviste, Legjenda e misrit, Bukuria qe vret, etj.), here ne trajtim te pergjithshem ne formen e nje eseje filozofike te problemeve te dinjitetit te njeriut, te se ardhmes se vendit, te ushtrimit te dhunes per te mposhtur personalitetin e njeriut te thjeshte etj, (Sokrat i vuejtun apo derr i kenaqun, Ne me Krishtin, Perralle abisine, Gjysem ose italian, Mesim gjeografie etj.
Ne vepren e tij jeta paraqitet lakuriq, me gjithe shemtimin e saj dhe ai gjithnje deperton me art ne kuptimin e kesaj te vertete. Ne skicat migjeniane ka nje galeri te tere portretesh. Shume autore te brezit te tij e trajtuan me mjeshteri skicen dhe prozen satirike, por tek asnje ajo nuk eshte aq unike dhe origjinale, e thelle e artistike sa te Migjeni. Ne prozen e tij Migjeni e mohon realitetin e kohes, gjithcka te keqe, pa mohuar mundesine e permiresimit te saj. Ai mohon shfrytezimin, luften imperialiste, konceptin patriarkal, vesin, shfrytezimin e njeriut, po jo njeriun, mohon deri ne fund anet e shemtuara te jetes, por jo jeten. Mohimi i tij nuk ushqen pesimizmin, cinizmin, depresionin, prandaj krijimtaria e tij mbetet gjithmone e re. Tregimi i tij karakterizohet nga sinteza e mendimit, shqetesimi qytetar dhe psikologjia e thelle e personazheve. Kurse te skicat ku ka pasuri motivesh, Migjeni e shtjellon idene me ane te te nje monologu dramatik te fuqishem, i cili nis gjithnje me ironi dhe perfundon me sarkazem dhe revolte. Ky monolog u perdor edhe nga autore te tjere te viteve '30, sidomos Nonda Bulka, po te Migjeni ai eshte me i natyrshem e me i thelle.
Ne krijimtarine e Migjenit kufijte midis skices e tregimit shpesh humbasin. Forma origjinale e mendimit te tij, ironia e sarkazma therese e sidomos monologu dramatik, behen te skicat shprehese te konflikteve te rendesishme shoqerore e politike te kohes. Prandaj mjaft nga skicat, ku ka edhe portrete te realizuara, eshte veshtire t'i dallosh nga tregimi.
Duke krahasuar tregimet e Kutelit, Koliqit, me ato te Migjenit, shohim se i pari ka njefare adhurimi mistik per te kaluaren, shpreh pakenaqesine per realitetin ekzistues dhe beson se e ardhmja do te sjelle dicka te mire, i dyti nuk i kundervihet realitetit, por perpiqet ta riparoje ate dhe te harmonizohet aty, kurse Migjeni e mohon te kaluaren dhe te tashmen ne emer te se ardhmes, te cilen kerkon t'ia rrembeje me force kohes.
Tregimi i Migjenit eshte satira e mprehte e nje poeti, qe shperthen me nje proteste nga me te fuqishmet e letersise sone te tradites. Ndaj, ndersa Kuteli eshte nje prozator i shquar, i talentuar i thelle, e Koliqi nje prozator i kulturuar, Migjeni eshte novator. Ai veshtroi thelle ne shoqerine e kohes dhe pasqyroi ate, duke e gjykuar dhe denuar rrepte, ne emer te nje te ardhmeje me te bukur, pavaresisht se ajo na shfaqet e turbullt e simbolike. Migjeni ne proze na shfaqet si shkrimtar i formuar i realizmit kritik. Me krijimet e Migjenit, per here te pare ne proze shohim thelbin tragjik te botes shqiptare dhe tregimi shqiptar arriti nivelin ideoartistik dhe shumllojshmerine problematike te poezise sone. Tregimi i tij, bashke me ate te Kutelit, shenojne nje periudhe pjekurie te letersise sone, sepse individi filloi te veshtrohej gjithnje e me gjere ne nje raport te percaktuar me jeten politiko-shoqerore.


Te Bijte e Shekullit te Ri


Na te birte e shekullit te ri,
qe plakun e lame ne "shejtnin" e tij
e cuem grushtin per me luftue
nder lufta te reja
dhe me fitue...
Na te birte e shekullit te ri,
filizat e nje toke se rimun me lot,
ku djerse e ballit u dikonte kot
se dheu yne qe kafshate e huej
dhe ne marrzi duhej shum shtrejte t'u paguhej.
Na te birte e shekullit te ri,
vllazen te lindun e te rritun ne zi,
kur tinglloi cast' i yne i mbrame
edhe fatlume
ditem me thane :
S'duem me humbe
ne loje te pergjakte te historis njerzore,
jo! jo! s'i duem humbjet prore
duem ngadhnim!
ngadhnim, ndergjegje dhe mendimi te lire!
S'duem, per hir
te kalbsinave te vjetra, qe kerkojne "shejtnim",
te zhytemi prap ne pellgun e mjerimit
qe te vajtojme prap kangen e trishtimit,
kangen monotone, pa shpirt, te sklavnis
te jem' nje thumb i ngulun nder trute e njerzis.
Na te birte e shekullit te ri,
me hovin ton e te ndezun peshe,
nder lufta te reja kemi m'u ndeshe
dhe per fitore kem' me ra fli.


Kanga e Rinise


Rini, thueja kanges ma te bukur qe di!
Thueja kanges sate qe te vlon ne gji.
Nxirre gezimin tand' te shpertheje me vrull...
Mos e freno kangen! Le te marri udhe.


Thueja kanges, rini, pash syt e tu...
Te rroki, te puthi kanga, te nxisi me dashnu
me zjarrm tand, rini... Dhe te na mbysi dallga
prej ndjenjash te shkumbzueme q'i turbullon kanga.


Rini, thueja kanges dhe qeshu si femi
Kumbi i zanit te perplaset per qielle
dhe te ktheje prap te na, se hyjt ta kane zili


e na te duem fort si te duem nje diell.
Thueja kanges, Rini! Thueja kanges gezimplote!
Qeshu, rini! Qeshu! Bota asht e jote.

« Ndryshimi i fundit: 08-12-2004, 12:58:50 nga Gjumashi »


Poema e Mjerimit



Kafshate qe s'kaperdihet asht, or vlla, mjerimi,
kafshate qe te mbete ne fyt edhe te ze trishtimi
kur shef ftyra te zbeta edhe sy te jeshilta
qe te shikojne si hije dhe shtrijne duert e mpita
edhe ashtu te shtrime mbrapa teje mbesin
te tane jeten e vet derisa te vdesin.
E mbi ta n'ajri, si ne qesendi,
therin qiellen kryqat e minaret e ngurta,
profetent dhe shejtent ne fushqeta te shumngjyrta shkelqejne.
E mjerimi mirfilli ndien tradhti.
Mjerimi ka vulen e vet te shemtueme;
asht e neveritshme, e keqe, e turpshme;
balli qe e ka, syt qe e shprehin,
buzet qe me kot mundohen ta mshefin
jane femite e padijes e flite e perbuzjes,
te mbetunat e flliqta rreth e perqark tryezes
mbi te cilen hangri darken nje qen e pamshirshem
me bark shekulluer, gjithmon i pangishem.
Mjerimi s'ka fat. Por ka vetem zhele,
zhele fund e maje, flamujt e nje shprese
te shkyme dhe te coptuem me te dalun bese.
Mjerimi terbohet ne dashuni epshore.
Neper skaje t'errta, bashke me qej, mij, mica,
mbi pecat e mykta, te qelbta, te ndyta, te lagta
lakuriqen mishnat, si zhange; te verdhe e pisa;
kaperthehen ndjenjat me fuqi shtazore,
kafshojne, perpijne, thithen, puthen buzet e ndragta
edhe shuhet uja, dhe fashitet etja
n'epshin kaperthyes, kur mbytet vetvetja.
Dhe aty zajne fillin te marret, sherbtoret dhe lypsat
qe neser do linden me na i mbushe rrugat.
Mjerimi ne dritzen e synit te kerthini
dridhet posi flaka e mekun qirini
nen tavan te tymuem dhe plot merimanga,
ku hije njerzish dridhen nder mure plot danga,
ku foshnja e smueme qan si shpirt' i keq
tu' nduke gjite e shterruna te se zezes ame,
e kjo prap shtazane, mallkon zot e dreq,
mallkon frytn e vet, mallkon barrn e rande.
Foshnj' e saj nuk qesh, por vetem lengon,
e ama s'e don, por vetem mallkon.
Vall sa i trishtueshem asht djepi i skamit
ku foshnjen perkundin lott edhe te fshamit!
Mjerimi rrit femin ne hijen e shtepive
te nalta, ku nuk mrrin zani i lypsis,
ku nuk mund t'u prishet qetsia zotnive
kur bashke me zoja flejne ne shtretent e lumnis.


Mjerimi pjek femin para se te burrnohet;
don ta msoje t'i iki grushtit q'i kercnohet,
atij grusht qe ne gjume e shterngon per fytit
kur fillojne kllapite e etheve prej unit
dhe fytyren e femis e mblon hij' e vdekjes,
nje stoli e kobshme ne vend te buzqeshjes.
Nje fryt kurse piqet dihet se ku shkon
qashtu edhe femia ne bark te dheut mbaron.
Mjerimi punon, punon dit e nate
tu' i vlue djersa ne gjoks edhe ne balle,
tue u zhigatun deri ne gjuje ne balte
e prap zorret nga uja i bahen pale-pale.



Shperblim qesharak! Per qindenje afsh
ne dite vetem: leke tre-kater dhe "marsh!".
Mjerimi kaiher' i ka faqet e lustrueme,
buzet e pezmatueme, mollzat e ngjyrueme,
trupin permendore e nje tregtis se ndyte,
qe asht i gjikuem te bije ne shtrat te vet i dyte;
dhe per at sherbim ka per te marre do franga
nder carcafe, nder fetyra dhe ne ndergjegje danga.
Mjerimi gjithashtu len dhe ne trashigim
jo vec neper banka dhe ne gja te patundshme,
por eshtnat e shtrembta e ne gjoks ndoj dhimbe,
mund qe te len kujtim diten e dikurshme
kur pullaz' i shtepis u shemb edhe ra
nga kalbsin' e kohes, nga pesha e qiellit,
kur mbi gjithcka u ndi nje i tmerrshmi za
plot mallkim dhe lutje si nga fund i ferrit,
ish zan' i njeriut qe vdiste nen tra.
Keshtu nen kambe te rande te zotit t'egersuem
thote prifti vdes ai qe con jete te dhunuem.
Dhe me keto kujtime, ksi lloj fatkeqesinash
mbushet got' e helmit ne trashigim brezninash.
Mjerimi ka moter ngushulluese goten.
Ne pijetore te qelbta, prane tryezes plot zdrale
te neveritshme, shpirti me etje derdh goten
ne fyt per me harrue nandhetenand' halle.
E gota e turbull, gota satanike
tu' e ledhatue e pickon si gjarpni
dhe kur bie njeriu, si gruni nga drapni,
nen tryeze qan-qeshet ne forme tragjikomike.
Te gjitha hallet skami ne gote i mbyt
kur njeqind i derdh nje nga nje ne fyt.
Mjerimi ndez deshirat si hyjet errsina
dhe bajne tym si hejt q'i ban shkrum shkreptima.
Mjerimi s'ka gezim, por ka vetem dhimba,
dhimba paduruese qe te bajne te cmendesh,
qe t'apin litarin te shkojsh fill' e te varesh
ose bahe fli e mjere e paragrafesh.
Mjerimi s'don mshire. Por don vetem te drejt!
Mshire? Bije bastardhe e etenve dinake,
te cilt ne mnyre pompoze posi farisejt
i bijne lodertines me ndjejt dhelparak
tu' ia leshue lypsiti nje grosh te holl' ne shplake.
Mjerimi asht nje njolle e pashlyeme
ne balle te njerzimit qe kalon neper shekuj.
Dhe ket njolle kurr nuk asht e mundshme
ta shlyejne pacavrat qe zune myk nder tempuj.


Lutje


Te lutem, o perendi,
per nje simfoni
me tinguj t'argjante
e akorde t'arte.


Te lutem, o perendi,
per nje simfoni
plot dashuni
te nxehte si te vasha gjite
kur vlojne ndijesite.


Te lutem, o perendi
per nje simfoni
te defrej ne lumni
t'u u perkunde n'ani
te bukur t'andrrimeve
te kalter, ku te fantazmeve
buzet me terheqin zjarrte
e me digjen syt e flakte.


Te lutem, o perendi,
per nje simfoni
e kurr, e kurr ma mos te zgjohemi.



Recital i Malesorit


0, si nuk kam nje grusht te forte
t'i bij mu ne zemer malit qe s'bezane,
ta dij dhe ai se c'domethane i dobet -
n'agoni te perdihet si vigan i vrame.


Une lugat si hij' e trazueme,
trashigimtar i vuejtjes dhe i durimit,
endem mbi bark te malit me ujen e zgjueme
dhe me klithma te pakenaqura t'instinktit.


Mali hesht. Edhe pse perdite
mbi lekure te tij, ne loje varrimtare,
kerkoj me gjete nje kafshate ma te mire...
Por me rren shaka, shpresa genjeshtare.


Mali hesht, dhe ne heshtje qesh.
E une vuej, dhe ne vuejtje vdes.
Po une, kur? heu! kur kam per t'u qesh?
Apo ndoshta duhet ma pare te vdes?


0, si nuk kam nje grusht te fuqishem!
Malit, qe hesht, mu ne zemer me ia njesh!
Ta shof si dridhet nga grusht' i paligjshem...
E une te kenaqem, te kenaqem tu' u qesh.



Kanget e Pakendueme

Thelle ne veten teme flejne kanget e pakendueme
te cilat ende vuejtja as gezimi s'i nxori,
te cilat flejne e presin nje dite ma te lumnueme
me shperthye, m'u kendue pa frige e pa zori.


Thellte ne veten teme kanget e mia jesin...
e une jam vullkani qe fle i fashitun,
por kur t'i vije dita te gjitha ka me i qitun
ne nje mije ngjyra te bukra qe nuk vdesin.


Por a do te vije dita kanget me u zgjue?
Apo ndoshta shekujt me ne prap po tallen?
Jo! Jo! Se liria filloi me lulzue
dhe e ndjej nga Dielli valen.


0 kanget qe fleni reliktet e mia
q'ende s'keni prekun as nje zemer te huej,
vetem une me ju po kenaqem si femia
une djepi juej; ndoshta vorri juej.

Nen Flamujt e Melankonise


Ne vendin tone
kudo valojne
flamujt e nje melankolie
te trishtueshme...
... dhe askush s'mund te thote
se ketu rron
nje popull qe nderton
dicka te re.
Aty ketu ne hijet
e flamujve
mund te shifet
nje mund, nje perpjekje
e madhe permbi vdekje
per te pjelle dicka te madhe,
per te qite ne drite nje xhind!
Por, (o ironi)
nga ajo perpjekje lind
vetem nje mi.
Dhe keshtu kjo komedi
na plas dellin e gazit,
nsa prej marazit
pelcasim.
Ne prakun e cdo banese
ku ka ndoj shenj jetese
valon nga nje flamur
melankolie te trishtueshme



Vuejtja


Ka do dit
qe po shof fare mire
se si nga vuejtja syt po me madhohen,
neper ball dhe ftyre rrudhat po me shtohen
e si buzqeshja m'asht e hidhun...
... dhe po ndij
se si mengjeset e mia
nuk jane ma mengjese hovi e pune,
as ndertimi, por te shtymt dita me dite
e nje jete qe s'durohet.
Dalngadale po shof
si jeta nje nga nje
secilin ndjesi
me tradhti
po ma vulos
dhe s'po me mbete asgja
qe me u nda
si shej gezimi,
perpara
nuk e dishe, ojete,
se kaq i tmerrte
asht grushti i yt
qe mbyt
pa meshire.
Por kot
ne pasqyre po shof
se si nga vuejtja syt po me madhohen
neper balle dhe ne ftyre rrudhat po me shtohen,
dhe shpejt do te bahem
flamur i vjetruem
i rreckuem
nderluftat e jetes.




Te Lindet Njeriu


Te lindet nje njeri
nga gjin' i dheut tone te rim me lot te vaket,
nga thalb' i shpirtit tone qe shkrihet ne deshire te flaket
per nje gen te ri,
Te lindet nje njeri!
Pa hyll ne ball por qe me fjale te pushton,
qe te rremben qetsin e ban gjakun te te vloje rrkaje,
e ban synin ligshtin ta zhgjetoje,
qe neper shekuj ndergjegjen na tradhton.
Te dali nje njeri!
Te mkambi nje Kohe te Re!
Te krijoje nje Epope!
Nder lahuta tona te kendohet Jeta e Re...
Te gjithe kombet po dehen n'epopea te veta,
flake e zjarrmit te tyne na i perzhiti ftyrat
dhe neper to nje nga nje po shtohen rrudhat,
e nen kambe e mbi krye tinze po na ikjeta.
(Liri! - Po, liri dhe gaforrja gezon,
por gaforre asht...
Liri, ku plogsi ndergjegje gjallon,
jo, liri nuk asht!),
Te lindet nje njeri
i madh si madhni
dhe ndergjegjet tona t'i ndezi ne dashni
per nje ide te re, ideal bujar,
per nje agim te lum e te drejte kombtar.




Zgjimi


O vullnete te ndrydhuna nder grushta te celikta te shekujve
te kaluem!
O vullnete te shtypuna me themra te ngurta te titajve
te terbuem!
Te cilet n'udhe per ne theqafje ketejpari i rane
dhe vatrat tona ne mjerim i perlane...
O vullnete te ndrydhura!
O vullnete te shtypuna!
Shkundni prangat te mbrapshta! E me britme ngadhnyese,
me hove viganash, deshirash flatruese,
turniu ne te gjitha anet dhe poshte ne dhÚ zbritni
ndosht' aty keni per te gjete fillin e nje hymni,
qe Illyri e vjeter nder kremtime kendonte,
ndersa zemra e kombit ne liri kumbonte.
O vullnete te ndrydhuna!
O vullnete te shtypuna!
Tash shegjetat e flakta te shprehjes suej zharitse
drejtoni kah qiella ne ball te hyut a te dreqit,
i cili fatin tone mbytte ne mnije te vet perpise
a dije se te Birt' e Shqipes folen ia ngrehen vetvetit.



Balade Qytetese


Mbrame
qiella dhe hyjt e vrame
nje ngjarje te trishtueme pane:
Hije... jo! por nje grue
me ftyre te zbete edhe me sy
te zez si jeta e saj,
me buzen te vyshkuna ne vaj,
me plage ne gjoks e stolisun
me veshje dhe me shpirt te grisun,
me hije grueje,
nje kens keso bote,
nje fantom uje
vallzonte valle ne rruge te madhe.
Dy hapa para, dy hapa mbrapa
me kambe te zbathun,
me zemer te plasun.
Dy hapa djathtas, dy hapa majtas,
me floke te thime,
me ndjesi te ngrime.
(Dikur,
kur gjit' e saj me kreni
shpertheheshin n'arome,
kur ish e njome
atehere e dashunojshin shum zotni.
E sot?)
Jeta e saj asht kjo vall' e cmendun
ne rrugat e qytetit tone,
nje jeten e fikun, nje jete e shterun,
shpin i molisun, zemer e therun,
nje za vorri, nje jehone
qe vallzon naten vone
neper rrugat e qyteti tone.



Lagja e Varfun


Krahet e zez te nje nate pa fund
e varrosen lagjen prane,
drite, jete, gjallsi askund,
vetem errsine e skam.

U harrue jeta e dites
nder shtresat e nates, e pagja
u derdh nga parzm' e errsines...
n'andrra perkundet lagja.

Njerzit nder shtepia flejne
me gjoksa te lakurte e te thate
e grate... femi po u lejne
pa ushqim ne gji, pa fat,

Pushojne gjymtyrt e shkallmueme
ne punen e dites se kalueme,
sherohen trute e helmueme
ne gjumin e nates s'adhrueme.

Vec zemrat e njerzve te lanun
me te rektunt prralla rrfejne:
mbi barrat e jetes se namun
qe shpirt dhe korriz thejne.

Prralla mbi femij rrugaca
barkjashte e me hunde te ndyta,
qe dore shtrijne me vjedhe, me lype
e ngihen me fjale te ndyta.

Prralla mbi varza te fyeme
me faqe e me buze te thithna.
Prralla mbi djelm, me te thyeme
shprese, ne burg me duer te lidhna,

te cilt neser para gjyqit
per delikt do te pergjegjin,
vetem dreqit e hyllit
te gjith fajet tash ua mbshtesin.

Keshtu lagj' e varfun peshprite
dhe errsines hallet tregon.
Nje gjel i undshem, me drite
te hanes i rrejtun, kendon.

Hesht! or gjel kryengrites,
i lagjes se varfun. Ketu
nuk zbardh per ty drita e drites.
i gjikuem je me ngordhe n'u.

Notojne xhamiat dhe kishat neper kujtime tona,
e lutjet pa kuptim e shije perplasen per muret e tyne
dhe nga keto lutje zemra zotit ende s'iu thye,
por vazhdoi te rrahi nder lodra dhe kumbona.

Xhamiat dhe kishat madhshtore nder vende te mjerueme...
Kumbonaret dhe minaret e nalta mbi shtepia tona perdhecke...
Zani i hoxhes dhe i priftit ne nje kange te degjenerueme...
0 pikture ideale, e vjeter nje mije vjece!

Notojne xhamiat dhe kishat neper kujtime te fetarve.
Tingujt e kumbones ngatrrohen me zanin e kasnecit,
Shkelqen shejtnia mbi zhguna dhe nder mjekra te hoxhallarve
0, sa engjuj te bukur perpara deres se ferrit!

Mbi keshtjellat mijvjecare qendrojne sorrat e smueme,
krahet i kane vare pa shprese simbojt e shpresave te humbune
me klithma te deshprueme bajne fjale mbi jete te pemdueme,
kur keshtjellat mijvjecare si xhixha shkelqejshin te lumtuna.

Melodi e Keputun


Melodi e keputun
lot i kjarte nga syni
i nje grues se dashun...
andje e perplasun,
xhevahir i tretun,
nje anderr e shkelun,
buze e paputhun
ne melodin e keputun.
Nga vaji i heshtun
shkunden supat e zhveshun,
verbojne nga zbardhimi...
e ther, ther hidhnimi
per casteet e rreshqitun,
per fatin e ikun,
per gezimin e humbunne melodin e keputun.
Brrylat nder gjuje te mpshtetun,
ftyre ne shplake e fundosun:
Qan grueja e pikllueme
me zemer te piskueme
(nje kitare e gjymtun,
za kange i mbytun
ne buze nga dhimb' e puthun
ne melodin e keputun).
Hesht njeriu pran grues
qe qan e turpnueme...
syni i venitet
ne te loti vervitet,
dicka nxjerr nga xhepi
grues ia le dhe se shpejti
e len gruen e humbun
ne melodin e keputun.
Por kur vjen ndoj tjeter, epshi kaperthehet,
gjaqet turbullohen,
perzihen, pervlohen,
cohen peshe, terbohen
... e vetem ndegjohen
ahtet e molisun
ne melodin e grisun.

Kanga e te Burgosunit


Neper hekra te kryqzuem te dritores seme
shof qiellen te coptueme ne katerdhete cope
edhe shof diellin sa nje pare serme
aq larg asht qielli nga e emja grope.

E kjo grope e eme e ka emrin burg.
E dini se burgu nuk asht per defrim.
Prandaj burg' i em asht shum i ulte
dhe me bani palmuc dhe me mbyti ne trishtim.

Hekrat e kryqzuem dhe ndergjegj' e eme,
dy anmiq te betuem, luftojne dit' e nate;
por hekr' i forte e mund ndergjegjen teme
dhe ne deshprim perplasem si nje qen i ngrate.E kur nata vjen dhe xhixhillojne hyjt
gezohem fort, se hekrat nuk m'i kryqzojne syt',
por t'u sjellmen mbrapa shof driten e smute
edhe hijen teme tu' u zgjate ne murt

si nje kercnim ligji, posi nje dajak.
Dhe ateher terbohem dhe urrej pa mase
driten, hijen, veten, muret edhe hekrat
edhe e ndjej veten lua te ndryem ne kafas.

Neper hekra te kryqzuem te dritores seme
shof qiellen te coptueme ne katerdhete cope
dhe zemra e eme ndien po aq te breme
ne mes te kater murve si ne nje grope.

Kanga e Dhimbes Krenare


0 dhimbe krenare e shpirtit qe vuen
dhe shperthen nder vargjet e lira...
A deshte, vall, per t'u ngushlluem
tu' e stolise boten me xhevahira?

0 dhimbe krenare nder vargjet e lira,
qe kumbojne me tinguj te sinqerte...
Vall, a do te prekish kend nder ndijesina?
Apo do vdesish si vdes gjethi ne vjeshte?

0 kange e deje e dhimbes krenare...
Mos pusho kurr! Por bashke me vaje,
si dy binjake kendoni mjerimin
se koha do t'ju bije ngushllimin.

Vjeshta ne Parakalim


Vjeshte ne natyre dhe vjeshte nder ftyra tona,
Afshon ere e mekun, lengon i zymte dielli,
lengon shpirt' i smum nder krahnore tona,
dridhet jet' e vyshkun nder gemba te nje plepi.

Ngjyret e verdha lozin ne vallen e fundme
(deshire e marre e gjethve qe nje nga nje vdesin!)
Gezimet, andjet tona, deshirat e fundme
neper balta te vjeshtes nje nga nje po shkelin.

Nje lis pasqyrohet ne lotin e qiellit,
tundet dhe pergjaket ne pasion te viganit:
"Jete! Jete une due!" - e fryme merr prej fellit,
si stuhi shkyn ajrin... por ne fund ia nis vajit.

Dhe m'at vaj bashkohet horizont' i mbytunne mjegull perpise. Pemet deget e lagun
me vaj i mshtjellin ne lutje por kot! e dine, te fikun,
se neser do vdesin... Vall! A ka shpetim ndokund?!

Mallengjehet syni, mallengjehet zemra
n'oren e vorreses, kur heshtin damaret,
e vorri inaltohet nen qiella ma t'epra
me klithem deshprimi qe ne dhimbe te madhe zvarret.

Vjeshte ne natyre dhe vjeshte nder ftyra tona.
Renkoni deshirat femite e jetes se vafun;
renkoni ne zije, qani mbi kufoma,
qe stolisin vjeshten neper gemba te thamun.

Kanga e Perndimit


Kange Perndimi, kange njeriu te dehun nga besimi ne vete
Kanga e tij nje fÚ tjeter, me tempuj te tjere, me meshe solemne,
ku prej mengjesit deri ne mbramje shkrihen ndjesite njerzore
n'apoteozen e hekurit; shpirtent pershkohen ne tymore,

te cilat ne fishkllim i perqeshen zotit te vjeter edhe qiellit
e me re te ndyt' tymi te dendun ndricimin ia vrasin diellit.
Fe tjeter, fe e cmendun e Perndimit te mrekullueshem...
ekzaltuem shklet njeriu ne delirium te pakuptueshem.

Degjon zanin q'i thote feja. Plagos qiellen, e shpon token,
i shkyn horizontet e bardhe, zhvesh natyren, ia heq kotllen.
Kult' i tij kult i zhveshun! Nuk ia bren ma trute enigmi
e varros, mbi varr ia ve nje shej perbuzje o nderimi.
Kange Pemdimi, kange njeriu te dehun nga besimi ne vete
Kanga e tij shpres' e bukur, me flatra te nje tjeter jete
ne te cilen dielli do ndrroje udhen: ka per t'u linde nga Perndimi
por deh! nga lumnia tash humb koken rruzullimi.

Me nje "tango" qejfi tash ia ngatrron fijet zotit te vjeter
ka me ia skandalizue te birte besnike ne planete te tjeter,
Kanga Perndimi, kange njeriu te dehun nga besimi ne vete...
Le te degjojme kangen qe mshtillet ne shllung' avulli ne pika djerse.

Shpirtent Shtegtare


Mbrame nje ere e ftohte acar fryni nga ana e maleve,
i shkundi shpirtent tone bashke me gjethe te kesaj vjeshte
i mori andej kah dielli hijen si te pergjaket ua leshon zalleve
ne Perndim, ku shtret e shkimet dita ne pamundsine e vet
Enden shpirtent tone neper vise te Perdimit te mrekullueshem,
bajne te fala dhe me thane vendeve te shuguruem
e te peritnme nder fluide te hekunt te zjarrmit adhurueshem
e me nje kredo gezojne qiellen me cagje e te tymuem
ne cilen, diku ne skaj merimanga fatin tregon
vetes dhe njerzis poshte, qe damaret i rrahin
(si te rrahunt trompete ne vorreze) ndersa tue qa, kumbon
e thrret kumbon' e fabnikes, i njemijti fishkellim si nje fsham
shkyn ajrin
Shpirtent tone me nje dashni tragjike ato vise i duejne.
n'eter te kulluet u bajne fli ndjenjat e veta ma te hollaE te nesermen fatale kundrojme nje horizont me njolla
shtegtare te merguem. shpirtent tone n'origjine po kthejne

Ekstaza Pranverore
.


..dhe pranvera erdhi...
Neper ftyra tona rreshqiti nji gezim
dhe nder zemra tona ngrehi nje fole,
e nje jete e bukur, e nje jete e re,
me deshira te shumta po buzqesh ne lulzim.
...dhe dallndysha erdhi...
si shpirti n'ekstaze, ne hovin e shejt shtri;
me qiellen rroket, me diellin puthet,
dridhen krahet ne hare mandej poshte versulet
t'u dhurue ne cicrim pershndetje nje mije.
...triumfon bylbyli...
kangetar plot magji ne gemb te trandafiles,
ne nje tempo te marre perkdheljet po shfree kanga kumbuese, kang' e tij pa fre,
asht si kange Orfeji nder telat e lyres.
...dhe vesa shkelqen...
ne nje pike t'argjant pasqyrohet jeta
terheqse si andrra dhe si vijzatimi
nder oret e hyjzimit, kur shperthen agimi
e rrezet e arta rreshqasin nder fleta.
... dhe pranvera erdhi...
Neper ftyra tona rreshqiti nje gezim
dhe nder zemra tona ngrehi nje fole
e nje jete e bukur, e nje jete e re
me deshira te shumta po buzqesh ne lulzim.

Dy Buze


Dy buze te kuqe,
dy deshira te flakta,
qe afshin ma thithen,
gezimin ma fiken,
si fantazma iken
nder do bota te larta...
Dy buze te pergjakta,
dy deshira te flakta,
qe afshin ma thithen
ne buze kur m'u njiten
andjet m'i trazuen,
zemren ma terbuen,
trunin ma helmuen
e ne fund u merguen...
Dy buze te kuqe,bukuri fatale,
te nje grueje sterzane
nje pranvere te tane me morme
nje pjese zemre me nxorme,
dhe gezimin ma vodhne...
Ato dy buze te kuqe
dhe dy lote te mia
qene shenjat e dhimbjes
kur me vrau bukuria,
kur me zu dashunia
e me dogji rinia.

Sonet Pranveruer


Me kange ne buze e me hove te reja
u zgjue agimi pranveruer,
largesinat e hjedhta ka zatete hareja,
n'argjent shkelqejne brigjet terthuer.

Me kange ne buze u zgjue agimi
dhe ia kendoi kangen diellit t' art
rrezash purpure dhe jetedhurimi
me kaltrinat e thellta ne qielle te kjarte.

Me manushaqe ne buze e me andje ne zemra
vajzat si biluri nder kopshtie te gjelbra
dihasin aromat, qe lulzimi derdhi,

me gji te paprekun, ku dashnia sose
me fletza trandafilesh qe flladi sjelli
dhe adhrojne pranveren me nje apoteoze.

Z.B.

Buzmramja u dridhte nder afshet e mbrame
te diellit perndimuer
me kuqlim e tisa purpuer,
me kaltrina te kullueta ne qielle e ne sy tand.
ku ne fund u pasqyronte nje dashni e lume
si vegimet e fatbardhsis ne lima,
mbi te cilin terthuer fluturon nje pellumb
dhe gezime te pamatna gugon pa pra.
Zojushe, q'at buzmramje
une andrroj me andje
dhe me nje dashni te paster
ata dy sy tuej te kalter,
qe m'u falne lete
me nje shikim diskret.

Ndeshja


0 grue, qe te ndesha ne ditn e fatkobit tem,
kur prirja njellte e syt shikojshin zi
e ndjejshe veten se dhe une jam fli
te nje ndjesi si ti.

0 grue, q'u ndeshme ditne e fatkobit tone
zemer per zemer edhe ball per ball
e ndjesite n'u shprehen me mall
me nje vall':sahall...

Dhe keshtu ne rruge te madhe e shitme zemren tone,
njerzve qe vetem nje te perqeshun dhane per tee shkuen te kenaqun e tu' u gezue pse
pane mfshehsinat intime te kesaj jeteses sone.

E na, dhe nje dhimbe te sinqerte tue ndije,
vuejshim me zemer te ndrydhun si dy femije
te humbun nder vise te hueja naten, vone,
o grue, q'u ndeshme ne ditn e fatkobit tone.

Nje Nate


Grue a hyjneshe, e mbeshtjellun n'errsi te nates,
zbriti nga sfera te panjoftuna nder odat e mia
dhe u shtrue nje fllad, nje e kandshme ndjesi,
nje heshtje parathanse zemren don te ma perpije,
vetem qe ora kendon kangen e thjeshte te nates
-jo -jo! dhe diku larg degjohen tingujt e kanges
Grue a hyjneshe m'erdhi nga gjin' i errsines...
Qe! frymen ia ndjej dhe zemren qe rreh prej fellsines.
Buzet e njoma te saj,
Syt e zez e te mdhaj
me hamnoni vijash te bindshme
premtojne nje dashni te hijshme
(ashtu dhe akordi i heshtjes
frytin e ambel te marrveshtjes).
Dhe njemend! At nate vallzuen ndjesit e jona
me nje valle defryese, pa marrun fryme...

Mbas Tryezes


Keshtu ne te rinjve na kalon nata:
Prane tryezes meremer-falso, me gote te plote a boshe,
me kujdes te madh ndejun (si e lyp dans-edukata),
te ngrehun, te ngrime, te stolisun
e ftyrash te qindisun
me puder, karmin... jo? por me pershtypje te mire
qe na e sjell zojusha e bukur dhe me hir
tu' na buzqeshe ambel, buzesh te kuqe si gjaku,
nsa gjit' i majen, dridhen ftyra kuqet, zbehet...
e ne secilin prej nesh ne fund ka nje shprese kendedhet
dhe na shtrengon laku...
Qashtu ndeje, tu' e vrejtun, çojme biseda te ndryshme
serioze, t'urta, por ma shpesh te dyshueshme,
me gjuhe te bukur, te zgjedhun, mbi ngjarje te ra flasim
e prej nje deshires pa mshire te gjithe pelsasim.Ngushllim! se zonjusha na i din mire hallet,
prandej aq me andje, bukur, kercen vallet.
Tonet muzikore derdhen, rrkaj derdhen,
lemojne ata qe ne valle sjellen, ne hare sjellen,
lemojne tryezen, gotat, veshjet tona, ndjenjat
e fantazis sone, i hapen ylber velat...
Por befas, te njejones se panjoftun tingllimi,
se ciles asht te hyu i bukuris trillimi,
krahnoret n'i perkdheli dhe n'i piskoi zemrat,
gjate korrizit te thenet zbresin fill te themr;
Qashtu vuejme, defrejme...
Jeten adhurojme,
nsa drita shkelqejne
zojushen shikojme
dhe n'andrrim vallzojme...
Rishtas, me plot dashje, vallet ndiqen, ndiqenVash e djale perputhen
mbrend dy zemra digjen,
por me u puthe nuk puthen!

Hidhet e Perhidhet



Hidhet e perhidhet ne shtregullen e fatit
djalosh' i Arbenis.
Hidhet e perhidhet ne pemdim mbrapa malit
me hovin e rinis
zogu i liris!
Ne shtregullen e fatit, nder keto fluturime
ma shpejt i rreh zemra edhe merr drithtime
se qiellat e hueja premtojne gezime t'ambla
neper shkalla te hueja, nen te ngjyrta llamba
premtojne hyjnizimin ne vallen e defrimit;
femen-mashkull rrokun si dy vete qe mbyten
kin per te mbramen here qindenje here puthen
e mbrenda krahnorit gati te pelsase zemra,
nsa majet e kepucve shkarravisin germa
te tane naten e lume deri ne te lem t'agimit.
Per njenin ky gezim, per tjetrin gezim tjeter...ndoshta vllime librash, atom ose kompas
fund' i fundit shkundet ai djalosh i vjeter
nga melankolia fillon te vueje pa mase.
Dh' atehere nalmadhnia e tij mbret Dyshimi
futet ne zemer, ne tru, ne jeten e te riut
mfshehtas fillon lojen tinzake, si krymbi
ne thalbin e molles... e syni i te riut
merr hijen e vendit, hijen e nje murit
mbrapa te cilit rrahin zemrat e makinat
m'i krijue jete te tjeter, njeriun e gurit...
... po, nje ringjallje mbi te vjetra kalbsinat.
Syn' i te riut muer hijen e atij murit.
Hidhet e perhidhet
zogu i liris,
por dhe bjen ku lidhet djalosh' i Arbenis.

Malli Rinuer



Valet muzikore fluturojne nga perndimi
shkrepen e pertrihen
per muret e dhomes seme,
edhe mandej dridhen
mbrenda ne zemren teme
dhe zgjojne ndijesina qe mblue ka hini.
Ndijesite e mia me valet muzikore
shkembejne puthje te nxehta
posi dy dashnore
e pa mshire shegjeta
me ther ne krahnor
edhe me merr malli per jete ma gazmore.
Malli rinuer per jete ma shkumbuese
flen pa fat ne mue,
nje tingull pemdimiasht ngushllim per mue
kur me mshtjell mashtrimi
me melankoline e vet aq trishtuese.
Tingujt miqedashes, qe ne dhomen teme
me falin rytmin
e nje dansit te larget,
me kujtojne perqafimin
e ciftave te shkathet
qe sjellen hirshem neper drrasa te gedhenme.

Nje Nate pa Gjume



Pak drite! Pak drite! Pak drite, o shok, o vlla.
Te lutem, pak drite ne ket nate kur shpirti vuen,
kur te dhemb e s'di c'te dhemb, e syni gjum nuk ka,
urren nuk din c'urren, don e s'din se c'don.
Pak drite! 0 burre! 0 hero' ngado qe te jesh. ....
Burre qe shkatrron edhe qe nderton serish!
Pak drite vetem, te lutem, mshire te kesh,
se do cmendem ne ket nate pa gjume dhe pa pishe.
Oh! ta kisha pishen te madhe edhe te ndezun!
Me flaken e pishes ne qiellin e ksaj nate
ta shkruejshe kushtrimin... Ehu Burre i tretun
Do ta shifsha vallen tande ne maje te nje shpate.
Por pishe nuk kam e vetem jane burrat, shoket...
Dergjem n'errsin pa gjume dhe pa drite...
Askush s'me ndigjon, cirren kot me kot...
Hesht more, hesht! por qendro, o shpirt.Gjeli kendon dhe thote se asht afer drita
Gjel, rren a s'rren? cila asht fjala e jote?
Kur ti kendon thone se asht afer drita...
Por un s'besoj sonte ne fjalet e ksaj bote.
Hiqmuni qafe, mendimet
O jastek ty te rroki, te perqafoj si shpetimin,
me fal ate qe due: gjumin dhe andr'min
e dy buzve qe peshperisin ngushllimin.

Frymezim i Pafat



Frymzim' i em i pafat,
qe vjen e me djeg mu ne gji,
per ke po me flet? per ke te shkruej?
perse po me ban qe kaq te vuej?
pse vjen e me djeg mu ne gji,
frymzim' i em i pafat?

Per te gjoret? per ata qe nuk kane drite?
0 frymzim' i em i ngrate,
mjaft me plage qe s'kan sherim,
leni te dergjen ne mjerim,
Njerzit s'duen ma trishtim,
botes s'ia kande ate kange te thate,thot se mjell nje fare te idhte.

Far' e idhte... far' e idhe...
0 njerz te bime nga far' e ambel!
Frige te mos keni, pse nje kange
mund t'ju theri ne ndjesi,
t'ju kujtojne zemren ne gji
ne ndergjegje dhe nje dange...
por ju t'ju baje edhe ma zi.

Frymzim' i em i pafat!
Shporru ktej! Nuk te due!
S'i due hovet tueja te nalta,
as fluturimet... Neper balta...
te ditve tona te shklas un tue
rroke me njerzit qe rrok nata.

Kanga qe S'kuptohet




U vodh kanga nga zemra e kombit,
shpertheu ne vaj te dikuem mjerimit,
kendoi ujen e se bijes, kendoi ujen e te birit,
qau jeten e thyeme nga rrufe e fatit,
i mbyti ne lote shpirtent qe ndjejne dhimbe per te ngratit.

Kange a vaj? Çe je? Thuejma, zemer kombi!
Zemer qe ke vuejtun, qe ende po vuen...
Kange a vaj? Çe je? Çe ne ty po vluen?
Mallkimi ndaj fatet qe ditet t'i helmuen,
qe deshirat e jetes te gjitha t'i gozhduen?

Oh, jo! Kanga jote asht shprehje e dhimbsune njejetese qe dergjet e dergjet
dhe tu' e dergje ndoshta do hesht e molisun...

Vetmija




Me plak merzitja
qe vetmia me sjell;
perbuzja, urrejtja
te gjith sendet m'i mbeshtjell
qe kam shume anmiq
te liq
ne keto sende pa shpirt,
Nuk flasin.
As sy s'kane.
Po mue me bahet
se aty jane
vetem qe te me plasin
zemren.
Se paku, te me shajne:I mallkuem!
Se paku, te ane tallin:
I uruem!
Se paku, te me kendojne:
I yni zot!
Ose te me thone:
Jeton kot!
Te flasin, te flasin se fjale due
ne ket vetmi me ndigjue.
Ose te me tregojne historine
e tyne, autobiografine:
ndoshta ty do gjej gjasim
me jeten time pa tingllim
qe ne vetmi po e kaloj
dhe s'po dij a rroj e s'rroj.
Sendet heshtin. sa te pameshire!
Me bajne dhe mue te hesht me pahire,pse goje s'kane
dhe nuk flasin,
aty jane
vetem te me plasin
zemren teme qe po vuen
dhe ne merzi vetveten truen.

P‹RKUJTIM I MIGJENIT

A.Brahusha
Arshi PIPA
Ne 93-vjetorin e lindjes, shtator 1911 - shtator 2004

M igjeni nuk asht thjesht vepra, as thjesht njeriu e as vetem poeti. Migjeni tashma asht nji legjende. Shume i ri, shume i perfolun, shume i trishte, Migjeni asht nji 'gusht turinjve'. Pati fatin e mire qe nuk u ndalue ne vitet e komunizmit, por edhe fatin e keq se u perdor prej diktatures e cila shpesh e cilesoi si alibine e revolucionit socialist. Ashtu si Hitleri perdori si alibi Nicen, ashtu edhe komunizmi shqiptar perdori Migjenin, shpesh ne kurriz te shkrimtareve te tjere (si Koliqi, Fishta, Pipa qe u cilesuen reaksionare). Diktaturat kerkojne perhere alibi te forta, ngase vete nuk jane jane te zojat me na binde vetem me pushtetin e tyne. Diktaturat shohin gjithnji bardh e zi. Jam i bindun se po qe se Migjeni do ti kishte shpetue tubekulozit ne vitet 'Ëœ30, nuk do ti kishte shptue burgut, andej nga vitet '50, si shume te tjere qe u kalben burgjeve e u vrane (mbasi daja i tij Gjergj Kokoshi u pushkatue prej regjimit, e Migjeni te pakten do te ishte internue), vetem se kundershtonin Enver Hoxhen dhe Partinw e Punes. Migjeni mbetet nji poet i rendsishem ne letersine shqipe nw shek. XX, mbasi ai mbi te tana i thuri kange lirise se njeriut.

A.Brahusha

Arshi PIPA



Te flasish mbi Migjenin, qofte edhe ne menyre perkujtimi si behet sonte, 1 nuk esht fort lehte . Pake vjete na ndajne prej vdekjes se tij dhe historija don nji perspektive kohe me te gjate per me dhane gjykime te sakta. Endš i vokte esht vorri i tij qe te rremihet e te zbulohet per me ia mate fundin. Te flasish mbi Migjenin, prandej, nuk esht vetem veshtire. Kjo te kushton, kjo te dhemb. Se kjo te kujton nji vuejtje te madhe, te kujton luften e humbun te nji idealisti qe vdes i pakuptuem, te kujton lengaten dhe vdekjen e nji poeti, ne moshe njizeteshtate vjecare, qe ndoshta sot do t'ishte gjalle po te mos kishte qene i vorfen.

Un e kam njofte Migjenin. E kam njofte ne Puke, gjate veres se vjetit 1936. Aso kohe ai ishte mesues ne shkollen fillore te katundit. E kishin dergue atje edhe me deshiren e tij. Mbasi Puka, nji qender Nenprefekture ne Veri-Lindje te Shkodres, esht nji vend me nji klime te shendetshme. E Migjeni nuk ishte fort mire kah shendeti. Nji ftis­ e mshehte, e marrun qysh kur ishte student, ia brente dalngadale krahnorin. Kishte dy vjete qe i ishte cfaqun lengata dhe ai ishte mundue t'a perballonte. Por qysh mund te sherohej pa mjetet e duhuna dhe tue vijue me ndenje ne sherbim?

Por n'ate vere Migjeni ndiehej dicka me mire. Ajri i malit e kishte perter­, tue ia v» ne gjume perkohesisht lengaten. E nuk ishte i trishtueshem, megjithse melankolija ishte ne natyren e tij. Shoqnohej me shoke, bisedonte me ta.Shpesh here, si mbaronte mesimin e mbasdrekes, delte me be nja dy hapa nder kodrinat e bukura te Pukes, ku rriten qershijat, qershijat qe Migjeni pershkruen ne nji nga prozat e tija me te hieshme po me kete titull. Ndonjihere, gjate ketyne shetivet te shkurta, ai nxierrte nga xhepi nj­ fletore e kendonte. Ishin vargjet e tija, 'Vargjet e Lira'.

Kane kalue shume vjete c'atehere e shume gjana me kujtohen si neper mjegull. Por mbaj mend fetyren e tij te hajthet, t'imte, syt e tij te qarte e te bute. Mbaj mend edhe si lexonte, me nji thekes pake te ndryshem prej theksit te zakonshem. Dhe kjo spjegohej: mbasi Migjeni ishte rrite e shkollue perjashta atdheut. Ai kishte shkue qysh i vogel ne Jugosllavi, kishte be atje mesimet e mesme, ne seminarin e Manastirit. Ishte kethye ne Shqipn­ me 1933, pra vetem tre vjete me pare. Gjuhen shqipe thuejse e kishte harrue gjate kohes se mergimit. ‡fare vullneti per studim, cfare esigence te mbrendshme poetike, duhet te kete pase ky njeri kur mendojme se mbas nji moti qe esht ne Shqipn­ fillon e shkruen! Kjo dashuni e kultures e shtyn me vone, mbas kater vjetesh karriere mesuesi fillorist, me plotsue edukimin e vet. Shkon ne Torino dhe shkruhet ne fakultetin e Letravet. Por letrat ai i kishte lavrue nderkohe vazhdimisht. Njifte mire leters­t jugosllave dhe ruse. Ndikesa e tyne esht themelore per formimin e tij. Gjindet nder librat e tij nji eksemplar i kryevepres se Dostojevsky-t 'Velleznit Karamazoff' me disa shenime anash qe jane mbas gjithe gjase te dores se tij. Donte teper Alioshen. Me Alioshen Migjeni ka nji fare gjasimi. Si Aliosha len karrieren fetare, behet misionar per te zbute vuejtjen e botes. Dhe esht i paster si Aliosha. Kundroni per ketª qendrimin e tij perpara grues. Gruen e dashun ai e kendoi me ekstazen e soditjes, jo me pasionin e epshit. E quejti 'grue a hyjneshe'. I pershkroi jo aq trupin sa fetyren, dhe te fetyra, atª cka esht me spirituale, syt. Pati per dashun­n nji koncept te nji fisnikije te rralle, gati hieratik. Kur te njena nga vjershat e veta me te bukura, 'Kanga Skandaloze', ai i drejtohet murgeshes: O murgeshe e zbehte qe con dashtn ­ me shejtent,

qe n'ekstaze para tyne digjesh si qiriu prane lterit,

dhe u a zbulon veten... Cmire u a kam un shejtenvet!

ai nuk flet me iron­. Epshi ishte per tª vdekja e dashunis. Epshi esht vuejtje, prodhon mjerim. Ketu e ka burimin motivi i lavires qe kthen me se nji here te Migjeni. Ai kendoi lavirat si martire te njerz­s, si symbole ku ndryhet nji pjese e madhe e mjerimit shoqnuer. E ndoshta kurr nuk qe me i dlire se sa ne paradoksin e spiritualizimit te lavires, me njerezuer se sa kur zbuloi ne lotin e saj 'melod­n e keputun'.

I donte shume femijt. Fati e solli qe te behej mesues e t'i njifte me mire: 'mesues katundi'. Femijt qe mesonte ishin pothuej te gjithe te vorfen, shoke te Lulit te vocerr, shoke te Zenelit. Tue njofte ata Migjeni njofti me mire mjerimin. Dhe, mbasi donte ata, deshti edhe mjerimin e tyne. Misionar ne poez­, Migjeni qe misionar edhe ne jete. Me ate pasion qe shkroi per te ngrejtun e per te ngushllue skamnoret e te mjeret, me ate pasion ai mesoi ne shkollen e katundit per te ndritun errsinen e mendjes se trashigueme prej shekujsh robnije. Lexoni per ketª doreshkrimin e tij te fundem 'Zenelin'. Lexoni 'Lulin e vocerr'. Keni me gjete te kjo e dyta kete paragraf:

'Nga nji here i afrohet mesuesi Lulit. Dhe kur e ka fetyren e dlirte e pa puca mesuesi i a ledhaton faqet, gushen, e Luli i afrohet, ia merr doren, e shikon me sy pellumbi dhe kishte me dashte t'i falte dicka mesuesit. Por vjollca nuk ka. E Luli i vocer cka mund t'i fali mesuesit tjeter? Vec ne i falte tollumbat e veta qe kane hapun gojen si me dashte me e hanger mesuesin. Po , po, tollumbat e Lulit te vocerr kane me e hanger mesuesin'.

Ne se esht e vertete, sic ka shume te ngjame, se lengata qe e coi ne vorr, Migjenit i-u cfaq dhe i-u randue nga zelli i tij i madh gjate sherbimit te tij si mesues katundi, jeta e tij merr vleren e nji apostullati. E ato fjale qe perfundojne paragrafin e mesiperm tingllojne fatidike. Mos te harrojme se ai qe ka sjelle nji flete te re ne leters­n shqipe ka qene nji mesues katundi.

Nder 'Vargjet e Lira' esht nji vjershe qe ka titullin 'Poema e Mjerimit'...



...Kjo vjershe u jep titullin mbare nji grupi vjershash qe perbejne kapitullin kryesuer te volumit, 'Kanget e Mjerimit'. Por ne qofte se rryma sociologjike esht njena prej te dy degevet qe sajojne lumin e poez­s migjenike- dega tjeter esht lirika subjektive - thuejse te gjitha prozat e Migjenit jane piktura te mjerimit shoqnuer te marruna nga jeta e qytetit ose nga jeta e malit. Keshtu qe Migjeni mund te quhet me te drejte 'poeti i mjerimit'.

Nder skutat e qelbta te rrugavet, mes poteravet te tymosuna te mejhanavet, mbi shtratet e zhyeme te prostitutavet, nder burgje, nder kasolle edhe me t'errta se burgjet, lohet nji 'tragji-komedi' e perhereshme. Aktoret e saj: lavira, rrugaca, lypsa, pijanece, te burgosun, te semunde te cdo fare. Dhe te gjithe njisoj t'unshem. Ky asht skenari qe zbulon syni i Migjenit. Tjeret kane kalue pa e shenue. Vagabonda, te burgosun, lavira? Bota siell kryet menjane per mos me p¡ keto qenje te neverituna. Migjeni i ben protogonista te poemavet te vet. Nji simpath­ e forte e afron kah keta te denuem per vuejtje, kah keto viktima te shoqn­s. Kush esht ai tekembramja? Nji mesues katundi, nji i semunde qe nuk mund te sherohet pse nuk ka pare: nji i tyne. Por ndersa tjeret kane heshte ai con zanin. Tjeret ngushllohen me meshire. Ai bertet:

Mjerimi s'do meshire. Por don vetem te drejt!

Meshire? Bije bastardhe e etenvet dinake

te cilt ne mnyre pompoze posi farisejt
i bijne lodertines me ndjet dhelparak

tu' i a leshue lypsit nje grosh te holl' ne shplake.

'Lagja e Vorfun', 'Blasfemi', 'Melodi e Keputun', 'Kanga e te Burgosunit', qe disa nga vjershat karakteristike te 'Kangevet te Mjerimit'. Titujt spjegojne motivet. Jane motive te marruna nga realiteti i hidhun, i vrazhde, jo nga bota e fantaz­s dhe e andrravet, jo nga kujtime t'ambla feminije, nga malle dashunore. Jane motive qe nuk zgidhen por imponohen, qe 'shkarraviten' vetvetiu neper fetyrat e skamnorvet. Poeti nuk ben tjeter vecse t'i transkriptoje. Te gjitha keto motive orkestrohen te 'Poema e Mjerimit', pasqyre konkave-konvekse ku vuejtja del me fetyra te ngerdheshuna perbindshem.

Por kanga e mjerimit esht gjithmone kange. Me besnike se poezija e mjerimit esht proza e mjerimit. Vetje te reja, dhe jo me te marruna nga fundrrija e shoqn­s si nder vjershat, vetje qe perfaqsojne me mire popullin e vorfen, duken nder prozat e Migjenit: puntore dhe fshatare. Dhe perballe tyne perfaqsuesit e klases tjeter, zotnijt e pasun, kleriket.

Jeta e qytetit, pervijosun ne kalim e siper nder vjershat, zhvillohet ketu me gjane. Qe atje nji puntuer. I papune. Asht ndale para reklameve te kinemas. Zorret i peshtjellohen, i gerthasin prej urije. Per me harrue ur­n veshtron reklamet e shkelqyeshme ku bejne dashun­ nji vajze e bukur dhe nji djale i r­. E ashtu i ndezet urrejtja. Ngren grushtin, 'grushtin e paligjshem', grushtin e forte qe do t'a mbytte edhe dreqin. 'Por edhe dreqin e mpron ligji'.

Me tutje esht nji malsore e re, e zbritun ne qytet per me shite qymyr. Asht pisku i vapes dhe qymyri nuk shitet. Afron mbramja, malsorja e re duhet te kethehet ne katund. Si me e shite qymyrin? Vec ne qofte se shet me qymyrin edhe veten e vet. Pse malsorja e re esht bukuroshe. Dhe njeriu qe i afrohet tash malsores e din kete, mbasi e ka njofte - ne kuptimin biblik te fjales - nusen e re nji here tjeter. E keshtu shitet qymyri e blehet turpi. Kur nuk pjelle urrejtje vorfnija pjelle korrupcion. Atje esht nji lypes i vogel qe nuk don te vdese urije. Prandej i afrohet nji zotnije: 'Zotni, Zotni, te lutem m'a fal ndoj send!' Ky 'refren' e merzite dikur zotn­n qe bluen nder mend cashtje te thella: cfare petkash me zgiedhe per stinen e re. E ne fund ia permbledhe shuplake fetyres lypsit te vogel. E bota deshmitare komenton aty per aty: 'Shif, deshti t'a vjedhi!'.

Shkendija
Migjeni
marre nga libri: Migjeni, Shtepia Botuese "Naim Frasheri", 1988

Nga zjarrmi i votres u shkeput nje shkendi
dhe neper oxhak, u versul ne liri,
neper mes t'errsines
muer udhen e qielles
dhe ne mes hyjve te nates
zu vendin e Hanes.
Ndrit shkendi e gjalle ne qiell plot me hyje,
ndrit shpirti i ri, lidhe me t'arta nyje
nyjet e dashnis,
dashni e feminis
per te mjeruemet ne bote
qe vuejne, derdhin lote.

Sa bukur shkendija xhixhillon n'errsine,
vallzon bashke me hyje dhe andrron lumnine...
e poshte votra fiket,prane saj zemra liget,
zemra e nje plaku,
i cili del te praku

dh'e ngreh shkopin ne hyje shkendin per me gjete,
rebelin, qe votren e shtepise e la te shkrete...

O ti femi i ri!
E zjarrta shkendi!
Pse votren e le?
Me thuaj, pse? Pse?
................... ................... ................... .............

E shkendija, hyjet, te tane qiella arbnore
ne nett e argjenta, te reja - posi hark kunore
zbret mbi shtepia tona...e na gzohna, gzohna...
dhe puthim agimin...
- qashtu rrfejme gezimin.