Vepër me vlerë për letërsinë dhe kulturën

nga **WebMaster** Mon 5 Oct 2009 - 7:08

Vepër me vlerë për letërsinë dhe kulturën

Anton Gojçaj është studiues, por është edhe poet. Prirja e tij si poet ndjehet edhe në kuadër të shkrimit shkencor për letërsinë dhe në esetë e tij. Shpesh, në shkrimin e tij, ai shpreh edhe ndjenjën e strukturuar përmes shprehjes së bukur poetike. Por, shprehja e ndjenjës dhe përdorimi i gjuhës poetike, në kuadër të shkrimit diskursiv të Gojçajt, është gjithnjë me masë dhe nuk e cenon aspak natyrën shkencore të shkrimit të tij.

Nuhi Ismajli

Anton Gojçaj (1966) është poet, tregimtar, romansier, por edhe personalitet i fuqishëm studiuesi. Si studiues, Gojçaj ka publikuar shkrimet e tij qysh si student, për të vazhduar më pas me publikimet e tij nëpër gazetat e revistat e ndryshme dhe me veprat e tij komplete, si: “Tema e heroit nacional në letërsi” (2004), “Fakticiteti në letërsi – proza letrare e Anton Harapit” (2007) dhe “Shija e librit (recensione, intepretime, ese…)” (2009), të cilat dëshmojnë formimin e lartë, prirjen dhe seriozitetin shkencor të tij. Vepra “Shija e librit “ është vepra e gjashtë, në radhën e veprave të botuara të këtij krijuesi, një vepër mjaft e vëllimshme dhe mjaft e larmishme për nga problematika e trajtuar.
Pas fjalës hyrëse mjaft koncize, ku tregohet për kohën e shkrimeve, vendin e botimit të tyre dhe qëndrimin e autorit ndaj veprave që trajton, vepra është e ndarë në pesë kaptina, në të cilat trajtohen çështje të ndryshme letrare, gjuhësore, historike, kulturore, filozofike, estetike, psikologjike, gjeografike etj.
Është interesant se titujt e kapitujve, sikurse edhe titulli i veprës, shprehin qëndrimin subjektiv të autorit ndaj veprave që trajton, natyrën, llojet dhe format e shkrimeve që trajtohen, po edhe të shkrimeve që krijohen.
Në kapitullin e parë ( “Me zemër” ), i cili titullohet, ndër të tjera, duke pasur parasysh natyrën e poezisë lirike, Gojçaj ka zgjedhur të shprehë mbresat dhe vlerësimet e tij për poezinë e veprave të ndryshme, të autorëve shqiptarë, siç është poezia e veprës së Gjekë Marinajt, Xhevdet Bajrajt, Arben Idrizit, Halil Matoshit, Nokë Sinishtajt, Teola Shkodrës, Lumnije Hoxhës, Ndue Ukajt, Nikollë Berishajt, Hajredin Kovaçit e Rrok Berishajt, por edhe për poezinë e veprave të ndryshme të autorëve botërorë, siç është poezia e veprës së Ch. Bukovski dhe ajo e veprës së E. Paundit.
Gojçaj është studiues, i cili, jo vetëm në bazë të dijes dhe mendjes së studiuesit, por edhe të zemrës së ndjeshme të poetit dhe ndjenjës së kultivuar poetike të tij, arrin të analizojë e interpretojë, të vërejë e të shquajë, dhe të shqiptojë atë që është qenësore, karakteristike, vlerë ose e metë e një poeti.
Në kapitullin e dytë (“Me shpirt”), Gojçaj trajton veprat e ndryshme në prozë, të autorëve shqiptarë, si veprën e I. Kadaresë, të A. Plasarit, R. M. Shalës, A. N. Berishës, K. F. Shabanit, F. Camajt, A. Bishës, A. Gjuravçajt e I. Berjashit, dhe veprat në prozë të autorëve botërorë, si veprën e I. Zvevos dhe të G. Grassit.
Autori flet për elementet e ndryshme të veprave, si temën, idetë, stilin etj., për të veçuar prirjet e posaçme të krijuesit dhe veçoritë karakteristike të veprave si dhe vlerat e tyre.
Në pjesën e tretë të veprës (“Me tru”), kanë zënë vend trajtimet dhe vlerësimet e A. Gojçat për disa nga veprat diskursive për letërsinë, të autorëve, si: A. Berishaj, B. Çapriqi, N. Ukaj, K. Shala, A. Çapaliku e N. Krasniqi.
Interpretimet dhe vlerësimet e rëndësishme të këtij kapitulli, dëshmojnë njëherazi përgatitjen e formimin e lartë shkencor të A. Gojçajt dhe aftësinë e tij për t’u marrë edhe me veprat më të rëndësishme e më të vështira të shkencës së letërsisë.
Formimi i lartë, jo vetëm letrar, kultura dhe horizonti i gjerë e i gjithanshëm i diturive i kanë dhënë mundësi Gojçat që me mjaft kompetencë shkencore të merret edhe me vepra të fushave të ndryshme të dijes. Kështu, në kapitullin e katërt të veprës (“Menyja mikste “), ai meret me vlerësimi e veprës socio-linguistike të H. Shabanit, me vlerësimin e veprës gjeografike të dr. N. Dragës, me vlerësimin e veprën së historisë fetare të N. Ukgjinit, me vlerësimin e veprës etnografike të M. Nikës, me vlerësimin e veprës historiko-letrare të S. Malohoxhiqit dhe me vlerësimin e veprës psikologjike të don N. Gjolajt.
Erudicioni letrar, filozofik e estetik, i kanë mundësuar A. Gojçajt të merret edhe me trajtimin e çështjeve të ndryshme të letërsisë, të filozofisë e të estetikës dhe të realizojë ese të bukura për poezinë e B. Çapriqit e të H. Shabanit, për baladën“Dikur në vjeshtë” të Dh. Qiriazit, për veprën filozofike ”Bashkëpirja” (Gostia) të Platonit dhe për pikëpamjet estetike të shën Toma Akuinit.
Në këto ese ku autori dëshmon erudicionin, forcën e analizës e të interpretimit, forcën e shprehjes dhe të ndërtimit të tekstit të bukur, merret me trajtimin e mjaft veçorive të poezisë së B. Çapriqit, ndër të cilat edhe me figuracionin dhe semantikën e tij, por, veçmas, me filozofinë apo, siç e quan autori, metafizikën e udhëtimit të poezisë së B. Çapriqit; me poezinë e H. Shabanit, karakteristikat dalluese të saj (melankolia, natyra bregdetare, ironia therrëse, komponenta e meditacionit, frymëzimet poetike erotike dhe dallimet e trajtimit të erotikës, sipas veprave, leksiku i florës e faunës bregdetare, gjuha poetike, stili i rrjedhshëm etj.); me natyrën e baladës, temën e dashurisë dhe mënyrën e trajtimit të saj në veprën “Dikur në vjeshtë” të Dh. Qiriazit, si dhe mospajtimin me vlerësimin injorues të saj; me trajtimin e erosit në veprën “Bashkëpirja” (Gostia) të Platonit, teknikën e ndërtimit të rrëfimit, analizën e ligjëratave, pikëpamjeve të Platonit për erosin dhe vlerësimin e veprës “Bashkëpirja” të Platonit, si “zbërthim brilant i misterit të erotikës në jetën njerëzore dhe elozh dashurisë dhe pavdekësisë…, një elozh të lartë dritës së mendjes njerëzore” (f. 231); me probleme të artit, letërsisë, filozofisë dhe të estetikës së Mesjetës dhe sidomos me pikëpamjet estetike të shën Toma Akuinit. Siç shihet, vepra “Shija e librit” është një vepër me vlerë të madhe për letërsinë dhe kulturën përgjithësisht në të cilën janë trajtuar veprat e gjinive, llojeve e formave të ndryshme (poezi, prozë, tekste diskursive etj.); vepra fushash të ndryshme: letrare (letërsi kombëtare, letërsi botërore, letërsi për të rritur, letërsi për fëmijë), vepra gjuhësore, filozofike, historike, religjioze, gjeografike, psikologjike etj. , për të cilat gjithnjë është shprehur fjala me peshë e shkencëtarit.
Shkrimet e Gojçajt për letërsinë tregojnë formimin e lartë letrar të tij, kulturën e gjerë e të thellë letrare, shijen dhe ndjenjën e shkrimtarit të talentuar e të formuar.
A. Gojçaj nuk bën improvizime pa vlerë dhe teori personale. Shkrimet e tij ai i mbështet në dijet e qëndrueshme e të sprovuara, në aftësinë, përvojën dhe etikën e shkencëtarit të aftë e të arsyeshëm për t’u marrë me vlerësime kompetente të veprave të mëdha të letërsisë kombëtare e botërore. Veç kësaj, vepra e tij “Shija…” nuk sjell vetëm trajtimin dhe vlerësimin e rëndësishëm të veprave të ndryshme, me të cilat merret në kuadër të veprës së vet, po edhe informacionet e gjera e të thella diturore të fushave të ndryshme, me të cilat merret.
Shkrimet e A. Gojçajt për letërsinë nuk priren kah një kritikë e ashpër, kritikë e shikimit të të metave. Ai, siç thekson në parathënie, nuk ka pretenduar të shkruajë kritikë letrare, por vetëm përshtypjet e tij personale për disa vepra, të cilat e kanë joshur për “këtë” apo “atë” (f. 6), apo të bëjë një debat për veprat, i cili “nuk i dëmton, por i aktualizon” ato (f. 6). Ajo është kështu një kritikë dashamirëse, kritikë e afirmimit të vlerave, sipas së cilës, A. Gojçaj i qaset veprës me dashamirësi e butësi, duke marrë leximin “si njëfarë “shujte shpirtërore”, kurse recensionin si një dolli përshëndetëse për librin” (f. 6). Por, shprehja e përshtypjeve personale, apo debati i cili nuk dëmton, po aktualizon veprat, e cila vjen si porosi për përsosjen e mëtejshme të artit, nuk nënkupton krejtësisht mungesën e kritikës, po një qëndrim dhe vlerësim të sinqertë të studiuesit dhe vlerësimin kritik objektiv, i cili nuk mungon në vepër.
Gjuha e shkrimeve të veprës “Shija e librit “, synon gjithnjë saktësinë dhe fuqinë e shprehjes, të realizuara qoftë përmes gjuhës shkencore, qoftë përmes gjuhës artistike.
Prandaj, varësisht se ç’dominon në tekstet që trajton (përmbajtja, lloji, forma) ose tekstet që krijon, autori përdor gjuhën e tij përmes së cilës saktëson shkencorisht ose artistikisht. Refleksionet, mendimet dhe vlerësimet e tij për veprat A. Gojçaj i shpreh përmes një gjuhe të përshtashme shkencore. Ai përdor terminologjinë e nevojshme e të saktë dhe formulimet e fuqishme gjuhësore. Stili i tij ka saktësinë, forcën, sugjestivitetin.
Anton Gojçaj është studiues, por është edhe poet. Prirja e tij si poet ndjehet edhe në kuadër të shkrimit shkencor për letërsinë dhe në esetë e tij. Shpesh, në shkrimin e tij, ai shpreh edhe ndjenjën e strukturuar përmes shprehjes së bukur poetike.
Por, shprehja e ndjenjës dhe përdorimi i gjuhës poetike, në kuadër të shkrimit diskursiv të Gojçajt, është gjithnjë me masë dhe nuk e cenon aspak natyrën shkencore të shkrimit të tij.
Autori, shfrytëzon shprehjen poetike për të nyjtuar ndjenjën e cila është si rezultat i përjetimit të veprës që trajton dhe si plotësim ose si përmbyllje e mendimit të tij shkencor për të.
Prandaj, ndjenja dhe shprehja poetike e bëjnë edhe më të plotë gjykimin e autorit për veprën, ndërsa shkrimin e tij më të fuqishëm dhe më të bukur.
Prandaj, vepra “Shija e librit…” me shumësinë, larminë e peshën e çështjeve të trajtuara si dhe me nivelin e trajtimit tyre, dëshmon, ndër të tjera, se Anton Gojçaj, pa dyshim, bën pjesë në radhën e studiuesve më të spikatur shqiptarë sot.