AMERIKA E JUGUT

Tani le te levizim tek Amerika e Jugut ku gjejme Chibcas te Kolumbise Qendrore. Sipas miteve te tyre ata fillimisht kane jetuar ne gjendje te eger, pa ligje, agrokulture apo fe. Por nje dite midis tyre u shfaq nje njeri i moshuar i nje rrace tjeter. Ai mbante nje mjeker te gjate e te dendur dhe emri i tij ishte Bochica. Ai ju mesoi Chibcas si te ndertonin shtepiza dhe si te jetonin ne bashkesi si shoqeri.

Gruaja e tij qe ishte shume e bukur dhe qe quhej Chia, u shfaq mbas tij por ajo ishte e lige dhe kenaqej duke sabotuar perpjekjet bujare te te shoqit. Duke qene se ajo nuk i tejkalonte dot ne menyre direkte aftesine dhe fuqine e te shoqit, ajo perdori magji per te shkaktuar nje permbytje te madhe ne te cilin vdiq pjesa me e madhe e popullates. Bochica u zemerua dhe e perzuri Chia nga toka per ne qiell ku ajo u shnderrua ne Hene dhe ju dha detyra qe te ndriconte naten.

Ai po ashtu beri te mundur qe te uleshin ujrat e permbytjes dhe solli nga malet disa nga te mbijetuarit te cilet ishin fshehur aty. Me pas ai ju dha atyre ligjet, mesoi si te kultivonin token dhe institucionalizoi adhurimin e diellit nepermjet festivaleve periodike, sakrificat dhe pilgrimazhin. Me pas ai ndau pushtetin e qeverisjes tek dy kryetaret dhe shpenzoi kohen e mbetur te diteve te tij ne toke duke jetuar i qete dhe ne vetmi si nje asket i vertete. Kur u ngjit ne qiell ai u be nje perendi.

Me poshte ne jug, ne Kanariet nje tribu indiane e Ekuadorit permend nje histori te lashte te permbytjes nga ku dy vellezer shpetuan duke u ngjitur ne majen e nje mali te larte. Ndersa ujrat ngriheshin po ashtu dhe mali lartesohej dhe ne kete menyre dy vellezerit i shpetuan katastrofes.
Kur indianet Tupinamba te Brazilit u zbuluan ata adhuronin nje sere heronjsh civilizues dhe krijues. I pari i ketyre heronjve ishte Monan (i lashte, i vjeter) per te cilin thuhej se ishte krijuesi i njerezimit por qe me pas shkaterroi boten me permbytje dhe zjarr...

Sic e pame dhe ne Pjesen e II, Peruja eshte e pasur me legjenda mbi permbytjen. Nje histori tipike tregon per nje Indian i cili ishte paralajmeruar nga nje llama per permbytjen. Te dy sebashku, njeriu dhe llama u larguan ne majen e nje mali te larte te quajtur Vilca-Coto:

Kur ata mberriten ne maje te malit pane qe aty ndodheshin shume lloj zogjsh e kafshesh te ardhur qe me pare. Deti filloi te ngrihej dhe mbuloi te gjitha pllajat dhe malet pervec majes se Vilca-Coto; madje dhe aty dallget ngriheshin aq larte saqe kafshet u detyruan te mblidheshin grup ne nje zone te ngushte... Pese dite me pas ujrat rane dhe deti u kthye ne shtratin e tij. Por te gjitha qeniet njerezore pervec njerit u mbyten dhe nga kjo qenie kane rrjedhur te gjitha kombet ne toke.

Araucnaians te Kilit pre-kolombian kane ruajtur nje tradite qe flet per nje permbytje te larget ku vetem disa indiane arriten te shpetonin. Te mbijetuarit gjeten strehim ne nje mal te larte te quajtur Thegtheg (‘gjemues’) i cili kishte tre maja dhe aftesine per te pluskuar mbi uje. Ne ekstremin jugor te kontinentit nje legjente Yamana nga Tierra del Fuego thote: ‘Gruaja Hene shkaktoi permbytjen. Kjo ka ndodhur ne kohen e trazirave te medha... Hena ishte e mbushur me urrejtje ndaj qenieve njerezore... Ne ate kohe te gjithe u mbyten pervec disave te cilet ishin ne gjendje te largoheshin per ne pese maja te larta malesh te cilat nuk u mbuluan nga uji.’

Nje tjeter tribu e Tierra del Fuego, Pehuenche, e lidhin permbytjen me nje periudhe te tejzgjatur erresire: ‘Dielli dhe Hena rane nga qielli dhe bota qendroi ne ate menyre pa drite deri sa dy kondore gjigande ngriten diellin dhe henen perseri ne qiell.’

AMERIKA E VERIUT

Nderkohe ne anen tjeter te Amerikes, midis Inuiteve te Alaskes ekziston nje tjeter tradite mbi nje permbytje te temerrshme e shoqeruar nga nje termet i cili rrafshoi kaq shpejt siperfaqen e tokes sa vetem disa njerez te ngurtesuar nga tmerri arriten te shpetonin me kanoet e tyre dhe u fshehen ne majat e maleve me te larte.

Luisenot e Kalifornise se Poshtme kane nje legjende mbi nje permbytje qe mbuloi malet dhe qe shkaterroi pjesen me te madhe te njerezimit. Vetem disa shpetuan pasi arriten te largohen per ne majat me te larta te maleve te cilat u kursyen ndersa pjesa tjeter e botes u permbyt.

Te mbijetuarit qendruan aty deri sa mbaroi permbytja. Ne larg, ne veri, kemi nje tjeter mit te ngjashem te permbytjes qe eshte rregjistruar tek Huronet. Si dhe legjenda e Montagnais qe i perkiste familjes Algonquin tregon sesi Michabo ose Lepuri i Madh rikrijoi boten mbas permbytjes me ndihmen e nje korbi, vidre dhe urithi.

Historia e Dakotave te Lynd, nje veper autoritare e shekullit te nentembedhjete e cila ruante shume tradita te indigjeneve te cilat pa kete liber do kishin humbur me kohe, raporton nje mit Irokas qe thote: ‘deti dhe ujrat njehere e nje kohe kishin pushtuar cdo gje dhe cdo jete njerezore ishte shkaterruar’. Chickasaws deklaronin se bota eshte shkaterruar njehere nga uji ‘por nje familje arriti te shpetonte sebashku me dy kafshe te cdo lloji’. Po ashtu Siouxs flasin per nje kohe kur nuk ka patur toke te thate dhe kur te gjithe njerezit pushuan se ekzistuari.

UJE, UJE GJITHANDEJ’

Sa larg dhe sa gjeresisht shtrihet miti i njerezimit mbi permbytjen e madhe? Shume. Mbi 500 legjenda permbytjesh njihen sot ne bote dhe sipas nje studimi te specialistit Dr Richard Andree u konkludua se 86 prej tyre (20 Aziatike, 3 Europiane, 7 Afrikane, 46 Amerikane dhe 10 Australiane dhe te Pacifikut) jane komplet te pavarura nga legjendat tradicionale te permbytjes ne rrefenjat e Mesapotamise dhe ato Cifute.

Per shembull studiuesit e hershem jezuite te cilet ishin midis Europianeve te pare qe vizituan Kinen, kane patur mundesine te hynin ne Biblioteken Perandorake dhe te studionin nje veper gjigande qe konsistonte ne 4320 volume per te cilen thuhej se ishte kaluar dore mbas dore nga kohet e lashta dhe qe permbante “gjithe diturine”.

Ky liber i mrekullueshem perfshinte dhe nje numer traditash te cilat flisnin per pasojat qe erdhen kur ‘njerezimi u rrebelua ndaj zotave te larte dhe sistemi i universit u pushtua nga rremuja’: ‘Planetet ndryshuan drejtimet e tyre. Qielli u fundos poshte drejt veriut. Dielli, Hena dhe yjet ndryshuan levizjen e tyre. Toka u be cope dhe ujrat nga thellesia e saj dolen me vrull dhe force ne siperfaqe duke permbytur token. ‘

Ne pyjet tropicale te Malajzise populli Chewong beson se here pas here bota e tyre te cilen ata e quajne Toka Shtate, kthehet permbys dhe nga kjo cdo gje permbytet dhe shkaterrohet. Por nepermjet nderhyrjes te Zotit Krijues Tohan siperfaqja e sheshte e re qe ishte ne brendesi te Tokes Shtate, shnderrohet ne male, lugina dhe pllaja. Mbillen peme te reja dhe njerez te rinj lindin.

Nje mit per permbytjen ne Laos dhe ne veri te Tailandes thote se qenie te quajtura Thens epoka te tera me pare jetonin ne nje mbreteri te siperme ndersa mjeshtrat e botes me te ulet ishin tre njerez, Pu Leng Seung, Khun K’an dhe Khun K’et.

Nje dite Thens deklaruan se cdo njeri perpara se te hante vaktin duhet t’u jepte atyre nje pjese te ushqimit ne shenje rrespekti. Njerezit kundershtuan dhe Thens te zemeruar krijuan nje permbytje e cila shkaterroi te gjithe token. Tre mjeshtrat e medhenj ndertuan nje **** ne maje te te cilit ndertuan nje shtepi te vogel dhe hipen ne te sebashku me nje numer grash dhe femiijesh. Ne kete menyre ata dhe pasardhesit e tyre i shpetuan permbytjes.

Po ashtu Karens te Burmes kane tradita te nje permbytje globale nga e cila shpetuan vetem dy vellezer me nje varke. Nje permbytje e tille eshte pjese dhe e mitologjise Vietnameze ku nje vella dhe nje moter thuhet se mbijetuan ne nje arke te madhe druri e cila mbante dhe dy nga cdo lloj kafshe.

Disa nga banoret aborigjene te Australise, sidomos ata te cilet kane jetuar tradicionalisht pergjate bregut tropical verior, ja atribuojne origjinen e tyre nje permbytje te madhe e cila rrafshoi tokat dhe shoqerine e meparshme. Nderkohe ne origjiinen e miteve te disa tribuve te tjera, gjarperi kozmik Yurlunggur (i asociuar me ylberin) konsiderohet si shkaktari i permbytjes.

Ka dhe tradita Japoneze sipas te cilave Ishujt e Paqesorit te Oqeanise jane formuar mbasi u ulen ujrat e nje permbytje te madhe. Ne vete Oqeanine nje mit i banoreve vendas te Hawaii thote se si u shkaterrua bota nga nje permbytje dhe si u krijua me pas nga nje perendi e quajtur Tangaloa.

Samoanet besojne se njehere e nje kohe ka ndodhur nje permbytje e frikshme e cila pothuajse zhduku komplet rracen njerezore. Te vetmit te mbijetuar ishin dy njerez te cilet arriten te largohen me nje varke qe mesa duket ndaloi ne arqipelagun Samoa.



GREQIA, INDIA DHE EGJYPTI

Ne anen tjeter te botes, mitologjia Greke eshte e perhumbur nga kujtimet e permbytjes. Ashtu si dhe ne Ameriken Qendrore permbytja nuk shikohet si nje ngjarje e izoluar por si nje sere shkaterrimesh dhe rikrijimi te botes. Azteket dhe Majat flisnin ne terminologji ‘Diejsh’ te kaluar ose epoka (ne te cilat e jona eshte e pesta dhe e fundit).

Ne nje menyre te ngjashme, traditat gojore te Greqise se Lashte qe u mblodhen dhe u shkruan nga Hesiodi ne shekullin e tete p.e.s. i referoheshin faktit qe perpara krijimit aktual ka patur kater rraca me te hershme ne toke. Sejcila prej tyre mendohet se ka qene me e avancuar se ajo qe e pasonte. Dhe sejcila, ne nje moment te caktuar eshte ‘gelltitur’ nga nje kataklizme gjeologjike.

Krijimi i pare dhe me i lashti ka qene ‘rraca e arte’ e njerezimit te cilet ‘jetonin si perendite, pa asnje shqetesim, pa turbullira ose fatkeqesi... Me nje moshe te paplakshme ata vetem gezonin dhe festonin neper bankete... Kur vdisnin dukej sikur thjesht pushtoheshin nga nje gjume i qete.’ Me kalimin e kohes dhe me urdher te Zeusit, kjo rrace e arte mesa duket ‘u zhyt ne thellesi te tokes’.

Ajo u pasua nga ‘rraca e argjende’ e cila u pasua nga ‘rraca e bronzte’ e cila u zevendesua nga rraca e ‘heronjve’ dhe kjo e fundit u zevendesua nga ‘rraca e hekurt’ – rraca jone, e pesta dhe e fundit nga krijimet.

Eshte fati i rraces se bronzte ai qe ka shume interes te vecante per ne ketu. Te pershkruar nga mitet sikur kishin ‘forcen e gjigandeve dhe duar te fuqishme dhe kembe te fuqishme’ keta njerez te pushtetshem u shfarosen nga Zeus, mbreti i perendive, si denim per prapesite e Prometeusit, Titani rebel i cili i dha njerezimit dhuraten e zjarrit. Mekanizmi i hakmarrjes qe zgjodhen perendite per te pastruar token ishte nje permbytje e pashoqe.

Ne versionin me te perhapur te historise Prometeusi la shtatezane nje femer njerezore. Ajo lindi nje djale te quajtur Deukalion i cili mbreteronte ne vendin e Phthia, ne Thesali dhe u martua me Pyrrha, vajza ‘kuqalasha-bjonde’ e Epimeteusit dhe Pandores. Kur Zeus mori vendimin e tij per te shkaterruar rracen e bronzte, Deukalioni i lajmeruar nga Prometeusi ndertoi nje arke prej druri dhe futi ne te ‘cdo gje te nevojshme’ dhe me pas hipi vete ne te sebashku me Pyrrha.

Mbreti i Perendive beri qe shira madheshtore te binin nga qielli duke permbytur pjesen me te madhe te tokes. I gjithe njerezimi u zhduk ne kete permbytje pervec disa te cilet ishin fshehur ne malet me te larta. ‘Po ne kete kohe ndodhi qe malet e Thesalise u ndane vec e vec dhe i gjithe vendi deri ne Isthmus dhe Peloponez u shnderruan ne nje siperfaqe te vetme uji.’

Deukalioni dhe Pyrrha lundruan mbi det me arken e tyre per nente dite dhe nete dhe me ne fund zbriten ne Malin Parnassus. Aty kur shirat pushuan ata zbriten dhe bene nje sakrifice per perendite.

Ne pergjigje Zeusi dergoi Hermesin tek Deukalioni duke i dhene lejen qe ky i fundit te kerkonte cdo gje qe deshironte. Ai kerkoi per qenie njerezore. Dhe Zeusi i tha aij qe te merrte gure dhe ti hidhte mbrapa kraheve. Guret qe hodhi Deukalioni u shnderruan ne burra dhe ato qe hodhi Pyhrra u shnderruan ne gra.

Ashtu si cifutet konsideronin Noah si paraardhes te tyre edhe per Greket ishte Deukalioni – si paraardhes i kombit te tyre dhe themeluesi i nje numri te madh qytetesh dhe tempujsh.

Nje figure e ngjashme eshte nderuar ne Indine Vedike me shume se 3 mije vjet me pare. Nje dite (sic thote historia):

Kur nje njeri i urte i quajtur Manu ndersa pastrohej ne uje ai gjeti ne pellemben e dores nje peshk te vogel i cili e luti qe ta lejonte te jetonte. Duke patur meshire per te ai e futi ne nje qyp me uje. Diten tjeter peshku ishte rritur kaq shume sa ai u detyrua ta conte ne liqen. Shume shpejt dhe liqeni ishte i vogel per peshkun. ‘Me hidh ne det,’ i tha peshku [qe ne fakt ishte perfytyrimi i zotit Vishnu] ‘dhe do jem me rehat’. Me pas ai paralajmeroi Manu per permbytjen qe do ndodhte. Peshku i dergoi Manuse nje anije te madhe dhe e urdheroi qe ta mbushte me dy nga cdo lloj qenie te gjalle dhe farat e cdo bime dhe me pas te hipte dhe vete.’

Manu sapo kishte zbatuar keto urdhera kur oqeani u fry dhe mbuloi cdo gje dhe asgje nuk mund te shihej me pervec Vishnu ne formen e peshkut qe tashme ishte shnderruar ne nje krijese gjigande me nje bri dhe me luspa te arta. Manu ankoroi arken e tij ne bririn e peshkut dhe Vishnu e terhoqi permes ujrave te tejfryra deri sa arriti ne nje maje te dale mbi uje te ‘Malit te Veriut’.

Peshku tha, ‘Te shpetova ty; lidhe varken tek nje peme ne menyre qe mos ta marrin me vete ujrat nderkohe qe ju jeni ne mal dhe ne proporcion me renien e ujrave ashtu duhet te jete dhe zbritja juaj.’ Manu zbriti ne te njejten kohe me ujrat. Permbytja kishte marre me vete te gjitha krijesat dhe Manu kishte mbetur fillikat.

Me te dhe me kafshet e bimet qe ai kishte shpetuar nga shkaterrimi filloi nje epoke e re per boten. Mbas nje viti aty doli nga ujrat nje femer e cila e prezantoi veten si ‘vajza e Manu-se’. Cifti u martua dhe linden femije duke u bere keshtu paraardhesit e rraces njerezore aktuale.

Po ashtu traditat e Egjyptit te Lashte permendin nje permbytje te madhe. Nje tekst funeral i zbuluar ne varrin e Faraonit Seti I flet per shkaterrimin e njerezimit mekatar nga nje permbytje. Arsyet per kete katastrofe jepen ne Kapitullin CLXXV te Librit te te Vdekurve i cili i atribuon fjalimin e meposhtem Perendise se Henes, Thoth:

Ata luftuan beteja, perkrahen grindje, bene gjera djallezore, krijuan armiqesira, bene kasapana, ata shkaktuan turbullira dhe shtypje... [Si rezultat] do e hedh ne ere cdo gje te cilen kam krijuar. Kjo toke duhet te hyje ne thellesite e ujit nepermjet nje permbytje te madhe dhe do kthehet sic ka qene ne kohet e qemotshme.

po per ate te veriut kur do flasesh;nice