SHAIP BEQIRI

nga **Shaban Cakolli** Wed 14 Oct 2009 - 7:05

Midis zjarrit dhe valës ose lëmimi simetrik
Valdet N. Berisha
Një qasje librit të Shaip Beqirit

Për Shaip Beqirin është folur, po flasim sot këtu dhe do të flitet. Për t'iu qasur vjershave të tij, duhet t'i qasesh së pari vetes, të kërkosh atë që e kërkojnë të gjithë të vdekshmit: zgjidhjen, për veten dhe të tjerët. Ekspedita e marrjes me këtë krijim, pas një inspektimi të përgjithshëm, në të cilin befasimi me segmente të ndryshme është i pashmangshëm, të vë para provës së mëdyshjes: a do të gjesh atë që kërkon dhe a është ajo që ai thotë vërtet ajo që të duket ashtu.

Mua më pëlqen kjo sfidë

Qëllimshëm nuk dua të viktimizohem duke përdorur hyrjet e trishtueshme antiemblematike si: krijon me lehtësi figurën poetike, është zë serioz, kap dhe rrumbullakëson suksesshëm tema dhe motive etj. Jo se këto pranime do të ishin të gabueshme, përkundrazi, ato do të ishin më shumë se goditëse, por, sepse, kam ndjenjën, diçka e tillë do të përgjunjëzonte këtë qasje. Prandaj, unë do të përpiqem - pa tendenca shteruese në këtë vazhdë se daullja ime tingëllon më së miri - të shtroj ca minipika të anëve të spikatura të vjershave në këtë libër.

Për këtë, duhet kapur gjendja. Beqiri shkruan:

"Rrëzë bregut/ këndej heshtjes [...]/ këndej zjarrit /Gjinjve të etjes bregohem unë" (Vjersha: "Këndej heshtjes kotet qielli", f.55). Këto konstatime janë shenja gjeografike të lëvizjes, të navigimit konstant, të vajtje-ardhjes së pandërprerë, të një gjendjeje të pambaruar në rrafshin gramatikor dhe te një pike fronti: këndej unë, andej të gjitha, me mua dhe kundër meje.

Simbolika shtegtuese paraqitet midis vetes lirike dhe veçantive të zakonshme gjeografike (f.13). Shqetësimi në katakombin lirik, në fortesën me mekanizëm efikas mbrojtjeje, shkrihet me dukuri të përjetshme, me të cilat përballohet njeriu. Edhe pse këta rrathë, që më parë do të hynin në shqetësimin global të secilit, ai, pra autori, i bën të funksionojnë vetëm për të.

Shaip Beqiri punon në të njëjtin konstruksion, me të njëjtat vegla komunikuese, në të njëjtin sistem, duke besuar se aty përherë mbetet diçka mangu. Ai nuk ia kthen shpinën së djeshmes, në moton: është kryer, tash fillon një maratonë e re, por vazhdon t'u rikthehet lëvizjeve, për t'i sistemuar ato në botën e perfeksionit.

Filozofia e rikthimit në qasjen e parë është rilindje e vazhdueshme dhe përmban në thelb heroizëm tragjik në punëtorinë e tij lirike të pambyllur. A është këtu në veprim kriza, gjendja e jashtëzakonshme, apo pakti i hekurt me shqetësimin?

Koncepti i daljes nga kriza në krizë emocionale është i njënjëshëm. Edhe koncepti i zhvillimit të ndjenjisë, përkatësisht të një erotike pjesërisht hermetike me shpërthime nga kështjella e përmbajtjes është i thellë: ai ngërthen procese të gjera në zhvillim.

Elementet e buta erotike në poezinë e tij ta rikthejnë ndjenjën se dashurisë duhet qasur me figuracion të përpiktë deri në marramendje; tablotë e tij përshkohen me përmbajtje të pazakonshme për një poet të ri, siç ka qenë Beqiri në fillimet e krijimit, dhe mbeten të tilla edhe dekada më pas, si një qasje besnike e filozofisë së pranimit të fenomenit të dashurisë. Beqiri trajton këtë motiv me një thellësi të jashtëzakonshme.

Intelektualiteti është pika tjetër

Shaip Beqiri është lektyrë për të kultivuar, me të cilin nuk mund të fillojnë shumë barinjtë, dhe asnjëherë njësegmentor. Kjo manifestohet në truket hermetike. Dhe aty fshihet qëllimi, duke të të mbrojtur me prita, për të mos e dekoduar dot kumtin e zjarrshëm në vjershat e tij, që të vësh t'i sillesh e të hapësh dyer nga më të pamundurat për t'u gjetur brenda tyre. Por, pse ky qëllim?

Vlera, sipas këndvështrimit tim, është tensioni që ai u jep atyre, faktet shumëherë të kryera, pajtimi dhe prapë mospajtimi me to. Ai i respekton ligjet e dialektikës, i sheh ato seriozisht rreth strumbullarit vetiak dhe problemet universale i shpall të vetat, të vetave u jep vulë universale, shqetësimet e miqve të tij dhe përshkrimet i inkuadron pangatërrueshëm në orbitën personale. Poezia e tij është e pakohë, nuk njeh moshë.

Shaip Beqiri në vjershat e tij është pjesë dhe tërësi e një rruge që nuk e ka lakuar, e një sintagme të papërfunduar.

Vetëtima ndjenjore, si ajo e Lasgushit, ndeshet me shkëlqim verbues. Ai ka formulat e veta të pangatërrueshme lirike; në to është sinteza: gjithnjë i pakënaqur.

Cilësitë poetike në rrafshin formal dhe përmbajtjesor nisin dhe përfundojnë me të njëjtin intensitet: vargu i ngjeshur deri në përkryerje me një mori simbolesh korresponduese ndër vete, rishfaqja e vazhdueshme e formulave lirike edhe të ndërlidhura me proceset magjike të natyrës, një rimë simpatike dhe e padetyrueshme, një rrjedhshmëri e përkryer e zhvillimit të mendimit dhe prirja e hollë për tragjedinë.

Përdorues shumë i kujdesshëm i gjuhës, konsekuent në terminologjinë poetike, i ngjeshur dhe i kursyer deri në tepri. Poezia e Shaip Beqirit i ngjan një lëmimi simetrik.

Arkitektura e tij lirike është e përmbajtur në kompleksin tematik. Edhe pse ai është në kërkim të triumfit, ai, njëkohësisht i reziston gjetjes së tij. Me këtë, të paktën kështu e shoh unë, ai transmeton mesazhin se frymëmarrja e tij e gjatë e ka qejf shqetësimin dhe zgjidhja nuk është motoja e tij. Kjo mund të krahasohej me veprimin e hedhjes së një guri drejt qiellit, në një ditë të mrekullueshme dhe pritjen e kotë të kthimit të tij mbrapa në tokë.

Dhe njeriu pret, sikundër pret në një libër të Dino Buxatit një personazh me vesh ngjitur në shkretëtirë ardhjen e armiqve, me të cilët nuk do të përballohet kurrë. Përballimi me ngadhënjimin në këtë hije mund të shkatërrojë sistemin e numrave, të cilët këtu llogariten kujdesshëm.

Mirëpo, a humb apo fiton personazhi lirik në vorbullën e udhëtimit të njëjtë dhe si duhet shikuar mëdyshja e konkluzionit në këtë vazhdë, përgjigjja e padefinuar. Ai nuk gjen zgjidhje, mësa kanë gjetur të tjerët para tij, sepse ajo zgjidhje, për krijuesit e kalibrit të tij, nuk do të kishte kuptim dhe shtegu do të mbyllej, sikundër që pushon magjepsja e mëhershme pas ngjitjes së një majë të adhuruar.

Mesazhi se pastaj vjen edhe diçka, se drama vazhdon, sikundër vazhdon zhvillimi njerëzor, gjendet si çarje e qartë në profilin e problemeve që trajtohen.

Pyetjes dhe mundësisë, nëse ai do t'u rikthehet ndonjëherë sërish këtyre vargjeve dhe si do të duket pastaj "mëkati", nuk guxoj t'i jap përgjigje.

Por, guxoj të shpall një bindje se Shaip Beqiri vazhdon të shkruajë me besnikëri në të njëjtin varg, me të njëjtin pasion si asnjëri prej nesh këtu në dimensionin rezervë dhe si rrallëkush tjetër

nga **Shaban Cakolli** Wed 14 Oct 2009 - 7:06

PËRTEJ DHEMBJES PËRRUA MALLI

Matanë malit

Përtej dhembjes

Vdes një yll ëndërrimtar

Përroi i mallit del në fushë

Del e derdh shikim në gushë

Vdes një yll

E vdes një këngë

Përtej lotit përvëlimtar

Vjen pas hapit vrapërak

Kallinj rrezesh korr një dorë

Syrin ëndrrës ia përgjak

Yllit të dhembjes i thur kurorë

Përroi i mallit zemrën mbush

Hyn e merr një këngë prush

Vdes pa vesë

Përtej mashtrimit

Ngre fole në degë të harrimit

Humb në shkumë të buzëqeshjes

Deltës së lumit e kujtimit

Oh vdes fontana e ëndërrimit

nga **Shaban Cakolli** Wed 14 Oct 2009 - 7:06

ËNDËRRIMI I PLAGËS

Gjunjëzohu

Më pëshpërit plaga e fshehtë

Derisa kërmëzi i harliset

Në lulen e sapoçelur të ballit

Bëje vjollcë të kaltëruar

Qepallën me flutura përbrenda

I përlëkurem duke e njimtuar

Kryqëzohu para diellit

I çirren robët e gjallë

Bij plangprishës engjujsh

Nënëzezës së vurratur

Ajo shtrin qafën e tëholluar

Me kujdes fut prangat në duar

Duke u kruspulluar në qivur

Shpellave të saj shëtis pa kokë

Me një skelet klithmash në dorë

Deri te rrënja e vet e paprekur

Fluturat e verbra m`i bën kurorë

Zgjohu në shpirtin tim të etur

Të ëndërrosh shiun e shekujve

Për shkretëtirën tënde të pagjetur

Gurëzohu në hijen time

Më lut plaga ime lëneshë

Derisa vjollca i vyshket

Në kupën e thyer të rrufesë

nga **Shaban Cakolli** Wed 14 Oct 2009 - 7:06

KËNDEJ HESHTJES KOTET QIELLI

Rrëzë bregut

Këndej heshtjes

Pren buzëqeshjen me sëpatë

Qielli i grisur fle buzë lumit

Gërhin thellë në kulm të gjumit

Pren dëshirën

Ah pren një rreze

Këndej etjes thellë në natë

E ndjek zërin shurdhërak

Shqelmon barin këmba e çalë

Vesën shpresës ia përflak

Përmbi heshtje fërfëllon një fjalë

Ëndrra shprishet përpjetë tundet

Qielli i kotur në thikë përkundet

Këndej flakës

E zgjon detin pa furtunë

Gjinjve të etjes bregohem unë

Pren pa rrenë mes përqafimit

Përzjarr etjen buzë burimit

Hej pren ylberin e shikimit

nga **Shaban Cakolli** Wed 14 Oct 2009 - 7:07

Shaip Beqiri lindi më 25 mars 1954 në Gllamnik (Vendenisi i dikurshëm dhe i tashëm) të Llapit (Kosovë). Shkollën fillore e kreu në vendlindje dhe në Besianë, ku kreu edhe Gjimnazin. Studimet në Degën e Letërsisë dhe Gjuhësisë Shqiptare i kreu në Fakultetin Filologjik të Universitetit të Prishtinës, ku ndoqi edhe studimet pasuniversitare.

Beqiri ka nisur të botojë poezi në fillim të vjetëve `70. Ka botuar librat: Fontana e etjeve (Rilindja, Prishtinë, 1976), Flatrat e gjymta (Rilindja, Prishtinë, 1983) dhe Eklipsi i gjakut (Pashku, Prishtinë, 2000). Një pjesë e veprës së tij poetike është botuar në gjuhë të tjera: serbokroatisht (përkthyer nga Ramadan Musliu) në librin Izmedju dva ponora (Jedinstvo, Prishtinë, 1988); anglisht (zgjedhur nga Ibrahim Rugova dhe përkthyer nga Shaqir Shaqiri) The glow of the passion (Jeta e re, Prishtinë, 1991); gjermanisht (zgjedhur dhe përkthyer nga Hans-Joachim Lanksch) në librat: Küsse und eilige Rosen (Limmat, Zürich, 1998), Letzte Nacht in der Heimat (Caritas, Luzern, 1999), ch.eese - Eine Zeitreise durch die Schweiz (Still Life Publishing Verlag, Zürich, 2000) dhe Bin Kristall zersprungen (Metaphora, München, 2000) etj. Ka botuar librin me tekste të përzgjedhura Sfida e gjeniut / Kadare * Ekzili * Kosova (Buzuku, Prishtinë, 1991). Gjithashtu ka përkthyer (me Çomorën e Çaçin) librin e Janis Ricosit Vdekjes nuk i besoj (Rilindja, Prishtinë, 1982), të Eduard Kocbekut Puthja e plagës (Rilindja, Prishtinë, 1989) dhe poezi të poetëve të njohur të këtij shekulli.

Beqiri nga mesi i vjetëve `70 merret me redaktim, publicistikë dhe përkthim. Në fillim qe mësimdhënës në Gjimnazin e Besianës, pastaj në vjetët 1976 - 1977 redaktor i rubrikës së kulturës i gazetës së studentëve të Kosovës Bota e re; në vjetët 1977 - 1993 poashtu redaktor i rubrikës së kulturës i revistës Zëri; në vjetët 1990 - 1995 bashkëpunëtor i ndërmarrjes botuese Gjon Buzuku; në vjetët 1990 - 1992 anëtar i redaksisë së të përkohshmes për kulturë, art e letërsi Fjala; ndërkaq në vjetët 1993 - 1994 e themeloi dhe e udhëhoqi (bashkë me Adem Demaçin) të përjavshmen politike Forumi dhe më 1995 të përjavshmen tjetër Zeniti.

Është anëtar i Shoqatës së Shkrimtarëve të Kosovës dhe i Shoqatës së Shkrimtarëve të Zvicrës.

Shaip Beqiri nga viti 1995 jeton në Zvicër.

nga **Shaban Cakolli** Wed 14 Oct 2009 - 7:08

Shaip BEQIRI

HARTA

E hap të mbyllurën në vete

Lëkurërrjepurën e thërrmuar

Perden time të ëndërrueshme

Dhe mbështillem sërish me të

Përmbi thika shkëmbinjsh

Në detin që ndryhet i tëri

Ndër guaska klithmash e gjaku

Mes fushash e qiejsh të shkretë

Ku endet sall fija e ankthshme

E telit të pakëputur gjembor

nga **Shaban Cakolli** Wed 14 Oct 2009 - 7:08

LLAPI

Ta pashë fytyrën të gjymtuar

Në gjakun e mpiksur nën akull

Balli t`u ça ndër stuhi

Dhe çeli lulja jote e egër

Nga dheu i vet i shkretuar

Në hejbe ngashërimi ngarkuar

Toplica krahnezë të ngriu

Ra gjunjpërgjakur ujvara jote

Ah përgjithmonë t`u zhbi Veriu

Mbete një pellg i rrafshuar

Përjashta duke u fashitur

Me mllefin tënd përbrenda

Një xixë kujtimi e pafikur

Të lashë mbi gulfa gjaku

Të zemrës së copëtuar në flakë

nga **Shaban Cakolli** Wed 14 Oct 2009 - 7:09

SHKUPI

Të humbi qendra e mbuluar

Me rrasa të thyera zemrash

Më mbete në fund të pikëllimit

Si ylli në skaj të horizontit

Një kujtim i shkelur rëndë

Sa afër Janina Shkodra Prishtina

Ballin e shpluar ndër re

Ta mbuloi bryma e përhershme

Dhe mjegullat që përenden me nge

Me shpirt ndër dhëmbë

Dole në bregun tjetër të Vardarit

Një gur midis tokës e qiellit

Më mbete në zgrip të shpirtit

Një flatër gjak duke kulluar

Sa thellë t`u tret Jugu

Veriu sa larg të ra kur t`u ça

Qytet me shenjë si asnjë tjetër

I zgjuar kushedi sa hera në ditë

Mishi djegur e eshtrat copëtuar

Brenda vetes i ngujuar në pritë

nga **Shaban Cakolli** Wed 14 Oct 2009 - 7:09

ÇAMËRIA

Ajo ë midis emrit tënd

Si syri me thikën ngulur

Si lulja me gjarprin rrotull

Si gjëma që djeg mishin të gjallë

Dhe gjakun që mpikset ngadalë

Çdo plagë e hapur

Zinë tënde ka brenda

Dhe ankthin tim breg

Ç`thonë bubullimat e tua

Që kurmin ta shkallmuan

Ëndërr në çengel stuhish

Ç`udhë të dëftuan vetëtimat

Tokë e kruspulluar në vete

Sa gjatë të lamë

Sa thellë të çanë

Oh përse të qamë

Ti mbajte frymën mbi vala

Kur vetulla urash të ranë

Ndër humnera të gjalla

Dhe skundra të preu ballin

Atlantidë e re shqiptare

Prapa flatrave të tua

Ndër re e mjegulla të mpira

Çel dita ime me bebëza të ngrira

Zemra t`u bë herbarium baladash

nga **WebMaster** Wed 14 Oct 2009 - 7:09

Intervistoi Francesco Biamonte

Po e ribotojmë te Zemra Shqiptare intervistën e shkrimtarit dhe publicistit tonë të shquar Shaip Beqiri që i dha të përvjetshmes letrare të Zvicrës Feuxcroisés (nr.3/2001), e cila botohet në gjuhën frënge në Lozanë. Së bashku me intervistën kjo revistë prestigjioze ka botuar edhe poezi të zgjedhura të poetit shqiptar përkthyer frëngjisht nga Alexandre A. Zotos.
Baki Ymeri

Në numrin e mëparshëm të Feuxcroisés patëm rastin të lexonim një shkrim nga Christine Tresch, që bënte fjalë për të ashtuquajturën Letërsi e Pestë Zvicerane, pra për letërsinë e gjithmbarshme të krijuar në gjuhët e tjera përveç atyre nacionale të Zvicrës. Në atë shkrim viheshin në pah autorë të shumtë e të ndryshëm, prandaj edhe ne u bindëm se duhej të gjurmonim pas tyre dhe të shkruanim më shumë për krijuesit e tillë që jetojnë dhe krijojnë në vendin tonë, duke e kaluar qoftë edhe pengesën e madhe që na paraqet mosnjohja e gjuhëve të tyre. Këtë herë iu vumë në kërkim autorit të parë, më reprezentuesit në këtë aspekt, e i tillë është krijuesi Shaip Beqiri.

Shaip Beqiri ka lindur më 1954 në Kosovë, ku ka punuar si redaktor i kulturës, kritik dhe poet. Më 1995 ka ardhur në Zvicër dhe ka kërkuar azil politik. Ndonëse mërgimi zë vend të rëndësishëm në krijimtarinë e tij, ai megjthatë nuk e përzien, të themi kështu, politikën apo militantizmin me krijimtarinë e vet letrare, prandaj edhe në këtë aspekt është krijuesi më i shquar ndër kolegët dhe bashkatdhetarët e tij. Paradoksalisht me këtë fakt, pikërisht në këtë kontekst Beqiri është mediatizuar në Zvicër për shkak se nuk iu dha autorizimi të kalonte kufirin zviceran për të shkuar në Panairin e Librit në Frankfurt, ku ishte ftuar të prezentonte Letërsinë e Pestë të Zvicrës. Atëherë për rastin e tij qe bërë një mobilizim i rrallë i Shoqatës së Shkrimtarëve të Zvicrës dhe i Shkrimtarëve të Grupit të Oltenit, të cilët më në fund arritën t’u jepnin fund telasheve të tij administrative. Gjithë kjo ndodhi ka bërë bujë të madhe dhe është ndjekur me shumë interesim nga mediat e këtushme kryesore, veçanërisht në ato të Zvicrës gjermane, ku theksohej dëmi që i shkaktohej në atë mënyrë krijimtarisë poetike kaq ambicioze e komplekse të Shaip Beqirit.

Në gjuhën gjermane Shaip Beqiri ka të përkthyera një mori poezish, ndërsa në atë franceze deri më tash nuk ka pasur. Pikërisht për këtë deshëm të bisedonim me këtë poet, megjithëse nuk kishim lexuar më parë ndonjë gjë nga krijimtaria e tij, e cila fragmentarisht paraqitet në gjuhën gjermane, e që nuk është gjuhë jona. Intervista është bërë në gjuhën gjermane dhe na është mundësuar falë angazhimit me kompetencë dhe elan të Xhemal Ahmetit, kritik letrar dhe mik i poetit.

Si do ta karakterizonit poetikën tuaj?

Çkado që do të thosha unë lidhur me këtë çështje nuk do të kishte vlerën e përgjigjes që gjendet tek vetë poezia ime. Në një trajtë më të plotë këtë mund ta gjeni tek poezia ime ”Zhapëllima”.

Megjithatë e ndiej detyrimin për një shpjegim paksa më të afërt. Trajta fillestare e çdo krijimi tim poetik ka një përbërje plotësisht muzikore. Pra ajo që dikur poetët e kanë quajtur frymëzim poetik, kurse tash i thonë ide poetike apo disi ndryshe, tek unë së pari herë vjen me trajtën e vet muzikore. Kjo është muzika e brendshme e poezisë, e cila ka tepër pak lidhje me rimën, asonancën e me mveshje të tjera të jashtme ritmike të poezisë. Unë e quaj atë muzikë e kuptimit poetik.

Ky është thelbi i tërë mundimit dhe kënaqësisë sime prej poeti. Njëkohësisht ky është kriteri më i plotë për peshimin e vlerës së një krijimi poetik.

Nëqoftëse ka një veçanti poetika ime, ajo duhet kërkuar këtu - tek brendësia e muzikës.

Cilat janë temat tuaja?

Asgjë njerëzore nuk është e huaj për mua. Jam poet i një sistemi tepër rigoroz krijues. Shkruaj tepër pak dhe shumë ngadalë. Mirëpo asgjë nuk i lë rastësisë. Apsolutisht asgjë. Për shembull, që tash bëj ndonjë skicim për gjërat që do të fus në librin tim të fundit të poezisë. E di edhe titullin që do të ketë ai libër. Si mund të di një gjë të tillë, ndoshta jeni kureshtar të dini ju? Këtë nuk e them pse dua të shtihem si njëfarë profeti dhe të flas pak a shumë në atë mënyrë apo të bëj çfarëdo spekulimi tjetër, por për faktin thelbësor poetik se ai libër duhet të lidhet patjetër me librin tim të parë. Pra synimi im themelor prej poeti është të krijoj qarkun tim të qëndrueshëm poetik, ku libri i parë dhe i fundit janë hallkat kryesore që përftojnë atë qark.

Vetëm në këtë parim mund të spikaten temat dhe motivet e poezisë sime. Pra në kuadër të një sistemi të qëndrueshëm poetik.

Para një kohe kam kryer ciklin e poezisë për Shekullin XX. Një pjesë të tij e kam botuar para afër njëzet vjetësh, kurse i plotë del vetëm tash tek libri ”Eklipsi i gjakut”. Poashtu ka ndodhur me ciklin e Atdheut. Pjesën më të madhe të tij e kam bërë këtu, në Zvicër.

Është një temë e madhe të cilën fati im jetësor dhe i familjes sime më kanë diktuar ta shkruaj në kohë të ndryshme në forma poashtu krejtësisht të ndryshme. Është pikërisht tema e mërgimit, shkëputja e përkohshme ose e përhershme e njerëzve nga trualli i lindjes apo më saktësisht thënë: dëbimi i tyre nga vatrat e veta shekullore. Këtë tragjedi e kemi përjetuar kaq shpesh gjatë historisë ne shqiptarët, sa ajo është bërë një temë përherë mbizotëruese e çdo lloji të krijimtarisë artistike. Unë kam dashur t’i bëj një trajtim krejtësisht origjinal këtij preokupimi tim tematik. Natyrisht që edhe uturima e këtij orteku tematik së pari është futur në mua në trajtën e saj thelbësore - me muzikën e vet rrënimtare.

Gjatë vitit 1994 keni shkruar ”Dhiatën për Poetin e Ri”, njëlloj dekalogu poetik.

Poezia është preokupimi im më i madh jetësor. Një mik imi estet, i cili ndërroi jetë tragjikisht para pak kohe, e ka thënë këtë gjë saktësisht: Shaip Beqiri është një poet i dashuruar marrëzisht në artin e poezisë. Unë kam mbështetje këtë fakt dhe asgjë tjetër. Pra mbështetem tek dashuria ime pasionante.

”Dhiatën...” që përmendni ju e kam shkruar në një udhëkryq moshe, kur s’isha më i ri e as i vjetër. Ndoshta i hyn në punë kureshtjes suaj po të shtoj se e kam shkruar në Burgun e Prishtinës ku ”kremtova” ditëlindjen time të dyzetë. Në një rrethanë tjetër ndoshta nuk do të mund të shkruaja kurrë një gjë të tillë. Kam punuar gjatë si redaktor me krijues të rinj, sidomos me poetë, shkrimtarë etj. dhe në një moment e kam ndier nevojën të shkarkoj ndërgjegjen time të artistit nga një barrë e përftuar prej vjetësh, qoftë edhe me rrezikun e ndonjë keqkuptimi.

Ju shkruani ndër të tjera aty se një poet i mirë duhet të shkruajë pak. Nga kjo nënkuptohet se ju në një poezi punoni gjatë. Ku konsiston ajo punë?

Çdo poezi lind nga një preokupim, nga një ide. Unë punoj në një sërë variantësh përnjëherë, pa e ndryshuar asnjëherë idenë themelore të një poezie. E përpunoj pareshtur dhe me shumë pasion çdo tekst, por pa e përdorur kurrë sëpatën. Gjithmonë e përdor me kujdes vetëm limën. Vetes i caktoj kohë të mjaftueshme për këtë gjë. Ka ndonjë poezi që e kam botuar në katër variantë të ndryshëm mes vitit 1972 e 1998. Ende vazhdoj të bëj ndonjë variant të ri. Kështu kam bërë për shembull me një poezi kushtuar Adem Demaçit, i cili atëherë qe dënuar si kundërrevolucionar. Poezisë sime shpesh më është dashur t’i jap një formë hermetike për t’iu shmangur censurës. Me kalimin e kohës, version pas versioni, ajo maskë e hermetizmit paraqitet gjithnjë më e hollë. Megjithatë muzika e poezisë është gjithnjë e njëjtë. Ajo nuk ngec kurrë.

Për shumë poetë dhe teoricienë metafora është njëra nga parimet themelore të poetikës, ndërsa Ju në ”Dhiatën...” tuaj keni shkruar se metafora është ”shkollë për fillestarë”. Ç’doni të thoni me këtë?

Këtu ka nevojë për një saktësim: Ju e keni fjalën për poetët dhe teoricienët që e kanë shpallur mbretërinë e metaforës! Unë nuk e kam përjashtuar metaforën nga froni i poezisë, përveç që i kam hequr kurorën e mbretëreshës... Mësimi i artit të poezisë përnjëmend niset aty, por duhet të shkojë më tej. Hapësirën e mëtejme unë e kam përcaktuar si zonë të ironisë.

Ç`vend zë ironia në poetikën tuaj?

Me kalimin e kohës, sa më afër pjekurisë së plotë krijuese që shkon një poet, ironia bëhet mjeti i tij kryesor i shprehjes. Ironia mpleks në vete natyrshëm gjithë gamën e të folurit të ashpër poetik. Kjo i shkon më së miri natyrës së gjuhës sime poetike. Në poezinë time ”Narcisi para pasqyrës së thyer” para tridhjetë vjetësh e kam çelur këngë-vajin me vargjet: ”A më shihni sa i bukur jam / Mes hijeve të mesditës suaj” për ta mbyllur me vargun-klithmë: ”Sa i bukur jam plaga ime e bardhë”. Ky shembull dëfton që metafora nuk ka dhënë shpirt, vetëm se është tretur thellë në shtresat e artikulimit ironik të poezisë.

Mund të them që ironia është tempulli ku e ndiej veten më mirë se kudo tjetër në galerinë e pafund me shumë labirinte të hapura.

Si duhet të kuptohen imazhet e poetikës suaj: metaforike, mitike?… I takojnë ato një sistemi simbolik apo janë vizione?

Në një mënyrë të përmbledhur do të thosha se është një gërshetim i gjithë këtyre elementëve që përmendni ju. Unë nuk e lidh shumë poezinë me prozën e dramën, ndonëse tradicionalisht i përkasin një trungu në aspektin teorik dhe praktik letrar. Lidhjen esenciale të lirikës unë e gjej tek raportet e saj me muzikën dhe pikturën. Në kësi binarësh lëvizin të gërshetuara imazhet mitike, historike, apo aktuale. Ato janë të pandashme, përplotësojnë njëra-tjetrën deri në mishërim e shkrirje të plotë. Kjo është e njëjtë si përzierja e tri ngjyrave në shkallë të caktuar në pikturë. Tek poezia bërthama e kësaj përzierjeje është gjuha poetike. Për mua ajo qëndron më lart se çdo gjë tjetër.

Poetika juaj është komplekse, e rëndë për ta përshkruar dhe gjithashtu për ta kuptuar. Në një gazetë keni thënë se hermetizmi i letërsisë shqipe të Kosovës (një traditë që shpesh akuzohet), ndër të tjera vjen edhe nga shkaku i rrethanave politike, të cilat të shtrëngonin të shkruash në atë mënyrë të fshehur, të tërthortë. Tani jetoni dhe shkruani në Zvicër. A do të bëhet poezia juaj më e kuptueshme?

Natyrisht. Ndonëse as tash nuk shkruaj ndryshe, mund të them se është më e hollë guaska e atij hermetizmi të mallkuar! Unë nuk ndiej nevojë që tash, pasiqë kanë rënë prangat e censurës, të bëj deshifrimin e poezisë sime. Ato që kam shkruar i përkasin një kohe të caktuar dhe kanë vlerë nëse mund të mbijetojnë pa mbrojtjen time prej njëlloj avokati sharlatan. Natyrisht që për të depërtuar tek shtresat e tyre kuptimore lipset një lexim inteligjent, që është një kërkesë e shtruar gjithnjë nga arti i njëmendtë.

Jo rrallë ai lloj hermetizmi i shkrimtarëve shqiptarë të Kosovës nuk është kuptuar drejt, është shtrembëruar së tepërmi, duke iu shmangur shkakut të vërtetë të tij dhe duke e stërmadhuar, në anën tjetër, me keqdashje ndonjë rast kur i ashtuquajturi hermetizëm me të vërtetë është keqpërdorur nga ana e ndonjë autori sa për të bërë ndonjë efekt të rremë me lojë fjalësh. Nuk përjashtohet edhe ndonjë rast i tillë.

Kjo është një temë e nxehtë dhe shumë e ndjeshme në diskutimet e sotme letrare ndërshqiptare me një frymë jo gjithnjë të kulturuar polemike, prapa së cilës jo rrallë fshehen edhe shkaqe xhelozish e intrigash të pështira letrare e joletrare. Në gjithë këtë rrëmujë shpesh bëhen përpjekje për të vënë shenjën e barazimit midis dëmit që gjoja i paska sjellë letërsisë shqipe avangardizmi e hermetizmi (i Kosovës) me dëmin e madh që i ka shkaktuar asaj realisht socrealizmi (i Shqipërisë). Mendoj që ky është një fenomen i natyrshëm i ndeshjes së elementëve të ndryshëm të një kulture kombëtare në procesin e vonuar të integrimit të saj të domosdoshëm pas një ndarjeje të dhunshme që i është bërë asaj padrejtësisht për një kohë të gjatë.

Si është raporti juaj me letërsinë e traditës shqiptare?

Në të vërtetë kjo është lidhja ime e parë e vërtetë me gjithë letërsinë. Është një dhuratë ndoshta krejt e rastësishme e babait tim që ka përcaktuar tërë udhën time jetësore e krijuese. Kur isha veç trembëdhjetë vjeç ai më kishte blerë librat e dy lirikëve më të mëdhenj shqiptarë: Serembes e Poradecit. Një verë të tërë nuk kam bërë gjë tjetër pëveç përpjekjes për ta zgjatur sa më shumë këtë mrekullim timin me magjinë e fuqisë dhe të bukurisë së gjuhës shqipe. Atëherë ka zënë fill sajimi im i kultit ndaj gjuhës shqipe. Për mua ajo është një hyjni.

Pastaj gjithë jetën, sidomos në rininë time, i kam lexuar me shumë pasion të gjithë poetët e traditës së madhe shqiptare, duke iu kthyer përherë dy poetëve të mi më të preferuar, sidomos Lasgush Poradecit. Ai është më i madhi poet i këtij shekulli. E konsideroj një baba timin shpirtëror. Vepra e tij më ka ndihmuar të gjej shumë shpejt udhën kah poezia e madhe europiane e botërore.

Cilët poetë joshqiptarë kanë bërë ndikim tek ju ose ju kanë lënë përshtypje?

Përmes Poradecit, që kishte bërë një formim akademik në qendra të ndryshme universitare europiane dhe kishte shqipëruar me një nivel të papërsëritshëm poetët më të mëdhenj të Europës, rashë në kontakt që në fillim me poetë të kalibrit më të lartë. U mësova me ta dhe më vonë ishte e pamundshme që të çmësohesha nga kjo mënyrë e shijimit të letërsisë apo thjesht thënë të lexoja gjithçka. Më ka tërhequr sidomos poezia franceze e shekullit të kaluar, pastaj poezia e disidencës së madhe ruse e gjysmës së parë të këtij shekulli dhe poezia moderne polake si dhe ajo rumune etj.

Kam përkthyer shumë poetë të ndryshëm dhe një ditë shpresoj të bëj një libër të zgjedhur poetësh të përkthyer shqip.

Ç’keni mësuar prej tyre? Do të dëshiroja të dëgjoja nga ju diçka më të shkoqur për poetët që njihen nga lexuesit tanë, si Baudelaire, Mallarmé e Rimbaud, ose Joyce, të cilët i përmendët kaq shpesh gjatë bisedës sonë.

Krahas poetëve shqiptarë kam nisur t’i lexoj pothuaj përnjëherë me një pasion të rrallë tre poetët më të mëdhenj francezë: Baudelaire, Mallarmé e Rimbaud. Po të mos i kisha lexuar pak më heret Seremben, Mjedën e Poradecin, të cilët më çelën udhën e madhe të poezisë botërore që në vjetët kur ende isha gjimnazist, ndoshta kurrë nuk do të shkruaja poezi. Librat e këtyre poetëve që atëherë pata mbërritur t’i kem frëngjisht. Sadoqë mund të kuptoja krejt pak nga poezia e tyre me frëngjishten time shkollore, kjo nuk më pengonte të mësoja përditë gjëra të reja prej leximit të pareshtur. Atë lexim me kohë zura ta ndihmoja edhe me gjuhë të tjera të ndërmjetme, sepse shqip kishte tepër pak gjëra të këtyre autorëve. Po flas për kohën kur moshatarët e mi e lexonin me të madhe Eseninin dhe Migjenin1), të cilët më dukeshin tepër diletantë afër poetëve të mi! Kështu ka zënë fill formimi im letrar, i cili nuk ka ndryshuar kurrë.

Joyce është një autor që më ka tërhequr shumë nga një drejtim tjetër. Interesimi për të m’u zgjua nga shkrimtari i madh i Kosovës, Anton Pashku. Më vonë, kur kam ardhur në Zvicër, kam bërë një poezi për të, ku jam përpjekur të trajtoj fatin e artistit në dhe të huaj.

Çfarë marrëdhëniesh letrare keni tash me Shqipërinë dhe Kosovën?

Mjerisht tash atje nuk ka ndonjë klimë të lakmueshme letrare. Në këtë dhjetëvjetësh ka ndodhur një trandje e madhe brenda gjithë kombit shqiptar, qoftë në Shqipëri, në Kosovë apo gjetkë. Normalizimin do ta bëjë veç kthimi i vlerave të artit e të kulturës në vendin e vet. Dhe ato kanë një vend shumë të nderuar. Atje kanë ndodhur ndryshime të mëdha, sa ndonjëherë ndoshta nuk arrij dot t’i kap nga distanca e këtyre pesë vjetëve që jam larg tyre.

Kjo kohë më ka shërbyer të kryej shumë punë të mbetura përgjysmë. Ndër to kam sistemuar pothuaj gjithë krijimtarinë time në fushë të publicistikës, që rrok një periudhë çerekshekullore, me afër 1000 njësi bibliografike. Kështuqë kam pasur tepër pak mundësi të mbaj kontakte me shkrimtarë, kritikë e botues.

Megjithatë, nuk jam shkëputur krejtësisht nga rrjedhat kryesore të asaj që krijohet aktualisht në atdheun tim. Dikur, duke qenë i kredhur tepër aktivisht në ato rrjedha, ndonjëherë jam larguar paksa nga krijimtaria ime, kurse tash ndodh e kundërta. Më pëlqen shumë kjo qetësi krijuese.

Normalizimin e gjendjes e lidhni si tepër me kthimin e vlerave të kulturës në vendin e vet. A mund të thoni diçka më shumë për këtë?

Në të vërtetë unë vetëm për këtë gjë mund të flas. Sadoqë duket se ndonjëherë flas paksa i pezmatuar, nuk është ashtu. Ta zëmë, edhe pas dhjetë vjetësh të heqjes së censurës ideologjike në Shqipëri, kur atje tashmë veprojnë dhjeta shtëpi botuese, nuk është botuar ende njëri nga shkrimtarët më të mëdhenj shqiptarë të Kosovës dhe të Europës në gjysmën e dytë të këtij shekulli: Anton Pashku. Romani i tij ”Oh” (1971), që pa dyshim është ndër ngjarjet më të mëdha letrare të Europës të kohës sonë, në vend se të ishte botuar në të gjitha gjuhët kryesore europiane, ai edhe pas tridhjetë vjetësh që kur pa dritën e botimit nuk është botuar kurrë në Shqipëri! Ndërkaq atje përditë, krahas vlerave të njëmendta, pothuaj ka vërshim të gjithë bërllokut letrar. Prandaj them se në një gjendje të tillë, e cila është krijuar dhe mbikëqyret rreptësisht nga mafia kulturore, të kthesh vlerat e kulturës në vendin e merituar është një punë jo më pak se heroike.

Dhe çfarë lidhjesh letrare keni tash në Zvicër

Kam aq kontakte sa për të mos mundur të them se nuk kam kurrfarë kontakti. Këtë mungesë kontaktesh po e shfrytëzoj ta kompensoj vonesën time në fushë të krijimtarisë poetike. Kam shumë punë për të bërë, shumë plane, shumë ide, sa nuk më bie ndër mend aq shumë kjo mungesë.

Natyrisht që jam i interesuar të paraqitem tash në një mënyrë më të plotë para publikut zviceran, duke botuar ndonjë libër të poezisë sime gjermanisht, frëngjisht apo italisht, por jo duke e imponuar atë. Do të dëshiroja që për këtë së pari të shfaqej më hapur interesimi i botuesve dhe lexuesve. Janë gjithnjë më të shumtë lexuesit e mi që ma kërkojnë një gjë të tillë dhe unë u përgjigjem si mundem, duke ua dërguar poezitë e mia me internet, në disketë apo të fotokopjuara. Nuk dëshiroj në asnjë mënyrë ta imponoj veprën time. Kam bindjen se ashtu mund ta lëndoj atë. Për këtë mbaj shumë kujdes.

Çka do të thotë për ju të jesh anëtar i Shoqatës së Shkrimtarëve të Zvicrës?

Pranimi im në Shoqatën e Shkrimtarëve të Zvicrës është bërë në një moment kur e kisha punën ngushtë. Ai ka mbetur një gjest i paharrueshëm për mua. Nuk e harroj përkrahjen dhe kurajon që më kanë dhënë kolegët e mi zviceranë lidhur me pengesat që më dolën për të shkuar në Frankfurt më 1998 për shkak të statusit të pazgjidhur të azilkërkuesit që kisha. Me këtë rast dua t’i falënderoj të gjithë, sidomos zonjën Anita Müller, zotin Adolf Muschg, zonjën Barbara Traber, zotin Thomas Hürlimann, zonjën Christine Tresch etj. Në krye të herës qëndron puna e palodhshme e mikut tim të vjetër Hans-Joachim Lanksch, i cili prej kohësh ka përkthyer gjermanisht poezinë time. Para së gjithash merita kryesore i takon atij.

Çfarë përshtypjesh keni për letërsinë zvicerane?

Letërsinë zvicerane nuk e njoh në atë shkallë sa të mund të jap një vlerësim kompetent për të. Kam nisur t’i lexoj ngadalë e me vështirësi të madhe (njohja ime e paktë e gjermanishtes është pengesa kryesore) disa nga veprat e autorëve kryesorë zviceranë, duke filluar nga Frisch, Dürrenmatt etj. Do të dëshiroja shumë që të kaloja sa më shpejt këtë pengesë dhe të vë një kontakt esencial të drejtpërdrejtë me njërën nga letërsitë dhe kulturat themelore europiane, pra jo vetëm zvicerane por pangjermane.

Çfarë përshtypjesh keni për qarkun letrar zviceran?

Nuk e njoh klimën e atij ambienti letrar zviceran. Ndoshta gaboj nëse them një përshtypje timen së jashtmi, se Zvicra ka më shumë autorë se sa letërsi.

Për kë shkruani ju? Nga cilët lexues doni të lexoheni?

Unë në radhë të parë shkruaj për veten. Këtë e kam thënë gjithnjë dhe i jam përmbajtur rreptësisht. Nuk u kam besuar kurrë shkrimtarëve që kanë deklaruar se gjoja shkruajnë për turmat e gjera. Për mua nuk ka ndonjë rëndësi numri i lexuesve nëqoftëse atyre letërsia u shërben në krye të herës si një mjet argëtimi.

Ndoshta mund të flitet sot për një krizë të thellë leximi, por unë besoj se kjo është një krizë kalimtare. Pas saj do të mbeten lexuesit e vërtetë, vetëm ata të cilët i duhen letërsisë së vërtetë. Lexues të tillë do të ketë gjithmonë.

Kush i lexon tekstet tuaja? (A ekziston një publik nga popullata shqiptare e Kosovës në Zvicër apo është publiku juaj në Shqipëri e Kosovë?)

Nuk ndiej nevojë t’i jap menjëherë tekstet për lexim. Ato i mbaj gjatë ndër duar. Nuk jam nga ata autorë që tekstin e shkruar sonte duan ta shohin nesër të botuar. Një kureshtje të tillë tek unë ndoshta e ka shuar puna e gjatë si redaktor e publicist. Në tekstin e poezive të mia zakonisht punoj tepër gjatë dhe shumë ngadalë. Ndonjëherë dua t’ia nxjerr shpirtin vetes për një fjalë të vetme. I ruaj të gjithë variantët derisa të krijoj atë përfundimtar. Në këtë mënyrë, duke ruajtur aq shumë variantë të një poezie të vetme, më hapen shumë dilema dhe jo rrallë më duhet të bëhem i pamëshirshëm ndaj tyre.

Poezitë i jap për lexim pa asnjë ngurim. I dëgjoj me vëmendje vërejtjet, por nuk i përfill kurrë. Nuk e kam pranuar asnjëherë redaktimin e poezisë nga asnjë dorë tjetër përveç times.

Gjatë vitit 1998 jeni ftuar në Frankfurt si përfaqësues i të ashtuquajturës Letërsi e Pestë e Zvicrës. Çfarë do të thotë kjo për ju?

Ka qenë një befasi e rrallë. Te ne thuhet: ra ky mort e u pamë! Ftesa për në Frankfurt nxori në pah një anë të padukshme të fytyrës së Zvicrës. Atëherë e pata kuptuar qartë që një vendi kaq të mrekullueshëm të gjitha të këqijat i vinin nga burokracia e vet e mykur. Për çudi, askush më shumë se Zvicra nuk e majm burokracinë e vet me kaq shumë zell vdekjeprurës!

Nuk e kam kuptuar kurrë ç’është Zvicra e Pestë Letrare! Ndoshta edhe kjo është një klishe e sajuar nga burokracia pedanteske letrare zvicerane! Për mua ajo nuk ka kurrfarë funksioni as kuptimi. Për më tepër, duket paksa qesharake.

Funksioni i saj është ndoshta vetëm për të njohur ekzistimin e shkrimtarëve që bëjnë pjesë në realitetin zviceran, ndonëse ata mbeten gjithnjë të panjohur për vetë zviceranët. Megjithatë mund të themi se për ne ju jeni i njohur përmes Letërsisë së Pestë dhe pikërisht për këtë Feuxcroisés ka vënë kontakt me ju.

Unë përnjëmend nuk mund të propozoj ndonjë zgjidhje tjetër. Por kjo farë Letërsie e Pestë është një kategori ku tentohet të futet çdo gjë. Më duket paksa tepër cinike të klasifikohet në këtë mënyrë letërsia. Sipas këtij parimi të katër gjuhët zyrtare të Zvicrës dhe kulturat përkatëse të popujve vendës që i flasin ato kosiderohekan më të veçanta e të pavarara sesa ato të mija gjuhëve e kulturave të tjera të njerëzve të gjithë rruzullit së bashku, të cilat sall me një lëvizje dore hidhen në një thes të mbyllur keq. Kjo është një gjë tepër konfuze.

Gjatë epokës së realsocializmit ju keni shkruar, madje këtë e keni bërë në Kosovën e shtypur nga serbët. Sot ju jeni azilkërkues në Zvicër. Cilat janë konsekuencat e rrethanave politike në punën tuaj si poet?

Veten më së miri e kam shpjeguar gjithnjë me anë të poezisë. Kam kaluar një kohë të shkurtë në burg, ku kam qenë dy herë. Në burgun e Kralevës (Serbi, 1991) kam shkruar poezinë ”Xhelati im i ngopur”, kurse në burgun e Prishtinës (Kosovë, 1994) ”Dhiatën...” Me këtë fakt nuk dua aspak t’i nxjerr vetes të drejtën e një të përndjekuri politik, aq më pak kur kam parasysh kolegë të mitë që kanë bërë deri njëzet e tetë vjet burgje serbe, siç është rasti i Adem Demaçit. Ne kemi qenë në një mënyrë të gjithë të burgosur. Unë, për shembull, vetëm pasiqë kam provuar terrin e qelisë së burgut jam çliruar plotësisht nga ankthi i tij. Në këtë mes një gjë është tepër e çuditshme: në të gjitha fushatat e përndjekjes së shkrimtarëve dhe intelektualëve shqiptarë më të zellshmit janë treguar pikërisht kolegët e tyre serbë.

Tash më duket tepër vonë të flas për tërë ato mynxyra. Një goditje indirekte kemi pasur edhe nga kolegët tanë europianë, të cilët disi me shumë zell zunë t’i çelnin udhë këtij diskriminimi permanent serb kundër ne shqiptarëve, duke e shpërblyer hienën serbe me copat e gjakut e të mishit tonë. A nuk ishte kulm i këtij cinizmi dhënia e Nobelit në fillim të vjetëve ’60 njërit ndër shkrimtarët më racistë të këtij shekulli, Ivo Andriqit2), i cili vetëm disa vjetë më parë për nevojat e regjimit komunist jugosllav kishte bërë një elaborat gjenocidal për shfarosjen e shqiptarëve nga vatrat e veta?!

Ndoshta ky është një krim i vjetruar serb ndaj shqiptarëve, sikundër që është ai në fillim të këtij shekulli! Po ky që sapo ndodhi para syve të gjithë botës? Mos vallë u vjetrua kaq shpejt dhe duhet harruar menjëherë?! Prej nga tërë ky ngut marramendës i Europës për ta fshehur e tretur kaq paturpësisht gjakun e mija viktimave të këtij gjenocidi? Mos gjithë kjo është veç një intermexo cinike, prapa perdes së të cilës përgatiten fushata të reja edhe më të egra! Përse bëhet gjithë ky kurajim i kriminelëve të pandëshkuar? Prej nga vjen gjithë kjo përpjekje e ethshme për t’i vënë domosdo përkrah atyre kriminelëve, në një radhë simetrie çnjerëzore, edhe viktimat e tyre?! Kjo është ajo e kalbura qelbanike në ”mbretërinë” e ndërgjegjes europiane, ku mjerisht bëjnë pjesë jo pak kolegë të mi të penës.

Kujtimi i gjithë asaj klime të egër nuk mund të fshihet përnjëherë nga ndërgjegjja e njeriut, aq më pak nga ajo e krijuesit, kështuqë tash përpiqem ta bëj më të nëpërdukshme guaskën e veprës sime, por duke pasur kujdes që të mos pësojë ndonjë metamorfozë fytyra e saj natyrale. Klima e Zvicrës ndoshta është më e zgjedhura për një gjë të tillë.

Derisa e lexoja ”Dhiatën për Poetin e Ri”, krijova përshtypjen se ju vetë jeni ai poeti i ri, që do të thotë poeti ende i pazvetënuar, i cili cakton vetë rregullat e lojës, për të mos u korruptuar. A është ky një interpretim i saktë?

Po. Është një lexim i saktë i mesazhit themelor të atij shkrimi, madje do të thosha se është një depërtim inteligjent tek nënshtresat e tij. Përtëritja është thelbi i çdo arti të vërtetë. Këtu e shoh të ardhmen e përjetshme të artit, i cili brenda vetes mbrun fuqinë e përhershme të përtërtitjes. Ndoshta këtu e ka burimin spekulimi më skadaloz i një grigje pseudoteorikësh që e shihka të mbyllur horizontin e artit, sepse ai, sipas asaj grigje, gjoja përfunduaka në gojën e humnershme të zbulimeve kolosale teknike!

H-J. Lanksch, një njohës i rëndësishëm gjerman i letërsisë shqiptare, tash vonë ka shprehur keqardhje që rrethanat politike të Kosovës shumë poetëve ua kanë hequr potencialin krijues, sidomos atyre që dhuntinë e vet krijuese e harxhojnë në artikuj politikë dhe të tjerë duke rrëshqitur në një patriotizëm intelektualisht e letrarisht të varfër. Prandaj ai është i brengosur që letërsia shqipe e Kosovës, nëse vazhdon kështu, mund të bjerë në një provincializëm e mediokritet. Lankshi shkruan: ”Në këtë skenar të muzgët (...) një nga shpresat e tyre të rralla (...) vjen nga autorët në mërgim, pena poetike e të cilëve është ende e fortë dhe e panjollosur me ideologji apo e zvetënuar nga përditshmëria e zymtë, si: Shaip Beqiri, Vaxhid Xhelili dhe Valdet Berisha në Zvicër, ose Beqë Cufaj në Gjermani"3). Çka mendoni ju ?

Zoti Lanksch ka bërë shumë për paraqitjen e letërsisë shqipe në gjermanisht. Kam përshtypjen se më shumë se ndonjë përkrahje serioze atë e ka mbajtur dhe e ka shtyrë përpara vullneti i fortë i një njohësi të themeltë të letërsisë sonë. Unë e përmenda më lart trandjen e madhe të përgjithshme shqiptare të këtij dhjetëvjetëshi, së cilës nuk ka pasur si t’i shmanget as krijimtaria artistike e letrare shqiptare. Në një kësi procesi natyrisht që bëhen më të shprehshme të gjitha pasionet, dalin në shesh etjet për karrierë, pangopësia për t’u dukur. Gjithë kjo më duket një pamje e mjerueshme. Ndoshta do të shkoj një ditë edhe prej kësaj bote pa e kuptuar dot kurrë se ç’i duhet liderizmi sarkastik politik një esteti të klasit të parë siç është, bie fjala, Dr. Ibrahim Rugova; ç’i duhet ngarendja e ankthshme gjithë atij vargani poetësh, shkrimtarësh, gazetarësh, shkencëtarësh e intelektualësh të tjerë deri tek akademikët, që prej kohësh presin në prag varri, për një post politik?! Mirëpo as kjo çudi nuk do të zgjasë gjithmonë. Edhe kjo e ka fundin e vet. Atëherë do të jetë më mirë për të gjithë.

Sigurisht që miku im gjerman i ka të gjitha këto parasysh dhe i thotë pa qime në gjuhë, siç bën çdo mik i vërtetë. Në këtë rast e vërteta më duket se gjendet gjetkë. Unë kam ardhur në Zvicër të shpëtoj kokën time dhe jo letërsinë shqiptare. As poetët e tjerë që përmend zoti Lanksch nuk mund të bëjnë atë që pretendon t’u mveshë ai për letërsinë tonë. Ata janë autorë krejtësisht të rëndomtë. Gjërat ”shpëtimtare” duhet të ndodhin atje - në vendin tonë, ku janë rrënjët e kulturës shqiptare.

Por Shqipëria dhe Kosova kanë një traditë të madhe të letërsisë së krijuar në mërgim.

Kjo është e vërtetë. Por tashmë gjërat ndryshojnë rrënjësisht. Pas gjithë atyre rrënimeve tragjike që kanë ndodhur në Kosovë e gjetkë në tokën shqiptare, atje pothuaj gjithçka duhet bërë nga e para: institucionet, sistemimi i vlerave, kritika etj. Pra gjërat themelore domosdo duhet të bëhen atje. Më në fund unë nga natyra jam një individualist i madh. Nuk kam pranuar kurrë të përftoj as përshtypjen se duhet të kryej një mision për zhvillimin e mbarë të letërsisë shqiptare. Mua nuk më pëlqen asnjëfarë misioni. Unë jam vetëm poet. Kjo është më shumë se mjaft.

BOX 1

Tri fusnota të intervistuesit

1) Migjeni, pseudonim i Millosh Gjergj Nikollës (Shkodër, 1911- Torre Peliçe, 1938), poet shqiptar që konsiderohet si një nga pjesëtarët kryesorë të rilindjes së poezisë kombëtare, krijimtaria e të cilit është vlerësuar shumë lart edhe nga pushteti socialist në Shqipëri.

2) Përkundër përpjekjeve tona nuk kemi mundur ta justifikojmë e as ta hedhim si të pabazë akuzimin kundër Ivo Andriqit. Prandaj për këtë nuk mund të japim sqarime dhe gjithë përgjegjësinë ia lëmë Shaip Beqirit. Me këtë pyetje u jemi drejtuar shumë njohësve të pavarur përkitazi me këtë çështje, por që të gjithë na janë përgjigjur se nuk kanë dëgjuar kurrë të flitet për një gjë të tillë. Në librin e tij ”Shqiptarët në Jugosllavi”, që kosiderohet si vepër referimi, Michel Roux përmend një shkrim të Andriqit të vitit 1939, të cilin ky i fundit ia drejtonte kryeministrit Milan Stojadinoviq. Shkrimtari atëherë ishte funksionar i lartë i Punëve të Jashtme i Beogradit. Sipas Roux në atë shkrim ai shqyrton ”çështjen e shqiptarëve nga pikëpamja në të mirën jugosllave”, por me sa duket në mënyrë cinike. Nga ana e Andriqit është bërë një propozim gjeopolitik, sipas të cilit shqiptarët myslimanë duhet të emigronin për në Turqi ( Michel Roux: ”Shqiptarët në Jugosllavi”, Paris, Edicioni i Akademisë së Shkencave Humane, 1992, f. 226-227.).

Me këtë rast na duket e udhës të përmendim që Akademia Suedeze e Nobelit asnjëherë nuk është vënë në dijeni për shkrime të tilla, prandaj edhe për asnjëfarë marrëveshje antishqiptare të shkruar nga Andriqi. Shumica e specialistëve që kemi pyetur lidhur me këtë çështje konfirmojnë faktin se fushatat antishqiptare të serbëve shpeshherë kanë qenë të intriguara dhe të përkrahura nga shkrimtarët serbë.

3) Hans-Joachim Lanksch: Albanische Literatur in Kosova - Deine Asche singt,” shkrim i botuar në internet në kallnor 2000: www.kulturserver.de/home/kosliteratur/home.html.

BOX 2

Shënime biobliografike për Shaip Beqirin

Biografi

Shaip Beqiri ka lindur në vitin 1954 në Kosovë. Prej vitit 1973 deri më 1979 ka studiuar në Universitetin e Prishtinës, ku pastaj i ka ndjekur edhe studimet pasuniversitare. Paralelisht me studimet ka punuar mësimdhënës, redaktor i kulturës, publicist dhe poet. Në vitin 1976 ka botuar librin e tij të parë. Në fillim ka punuar një kohë të shkurtë mësimdhënës në Gjimnazin e Besianës; pastaj në vjetët 1976 - 1977 ka qenë redaktor i rubrikës së kulturës i gazetës së studentëve të Kosovës Bota e re; në vjetët 1977 - 1993 poashtu redaktor i rubrikës së kulturës i revistës Zëri; në vjetët 1990 - 1995 bashkëpunëtor i ndërmarrjes botuese Buzuku; në vjetët 1990 - 1992 anëtar i redaksisë së të përkohshmes për kulturë, art e letërsi Fjala; ndërkaq në vjetët 1993 - 1994 e ka themeluar dhe udhëhequr (bashkë me Adem Demaçin) të përjavshmen politike Forumi dhe më 1995 të përjavshmen tjetër Zeniti.

Për aktivitetet kulturore dhe publicistike është dënuar dy herë me burg nga regjimi serb. Në vitin 1995 ka ardhur në Zvicër ku ka kërkuar azil politik. Prej atëherë jeton në Bern. Në fillim ka bashkëpunuar me disa gazeta e revista shqipe të diasporës, pastaj ka mbajtur kurse të gjuhës shqipe për gjermanofonët dhe u ka dhënë mësim fëmijëve të refugjatëve shqiptarë. Është paraqitur në manifestimin qendror letrar zviceran Ditët e Letësisë në Solothurn (1997) dhe ka qenë i ftuar në Panairin e Librit në Frankfurt për të prezentuar Letërsinë e Pestë të Zvicrës (1998) etj. Shaip Beqiri është i martuar dhe ka pesë fëmijë. Prej vitit 1976 është anëtar i Shoqatës së Shkrimtarëve të Kosovës, kurse prej vitit 1998 është anëtar i Shoqatës së Shkrimtarëve të Zvicrës.

Bibliografi

Shaip Beqiri ka botuar librat: Fontana e etjeve (Rilindja, Prishtinë, 1976), Flatrat e gjymta (Rilindja, Prishtinë, 1983) dhe Eklipsi i gjakut (Buzuku, Prishtinë, 2000). Poashtu ka botuar librat me poezi të zgjedhura: Rekuiem për veten (Buzuku, Prishtinë, 1997) dhe Prangat e praruara (Toena, Tiranë, 1998). Një pjesë e veprës së tij poetike është botuar në gjuhë të tjera: serbokroatisht (përkthyer nga Ramadan Musliu) në librin Izmedju dva ponora (Jedinstvo, Prishtinë, 1988); anglisht (zgjedhur nga Ibrahim Rugova dhe përkthyer nga Shaqir Shaqiri) The glow of the passion (Jeta e re, Prishtinë, 1991); gjermanisht (zgjedhur dhe përkthyer nga Hans-Joachim Lanksch) në librat: Küsse und eilige Rosen (Limmat, Zürich, 1998), Letzte Nacht in der Heimat (Caritas, Luzern, 1999), ch.eese – Eine Zeitreise durch die Schweiz (Still Life Publishing Verlag, Zürich, 2000) dhe Bin Kristall zersprungen (Metaphora, München, 2000) etj.

Ka botuar librin me tekste të përzgjedhura Sfida e gjeniut / Kadare * Ekzili * Kosova (Buzuku, Prishtinë, 1991). Gjithashtu ka përkthyer (me Çomorën e Çaçin) librin e Janis Ricosit Vdekjes nuk i besoj (Rilindja, Prishtinë, 1982), të Eduard Kocbekut Puthja e plagës (Rilindja, Prishtinë, 1989) dhe poezi të poetëve të njohur të këtij shekulli.

nga **Shaban Cakolli** Wed 14 Oct 2009 - 7:10

TOMORI

O hyjni shqiptare

Që retë i mbështolle shall

Sa e tejdukshme kupa qiellore

Në pëllëmbën që t`i ndez yjtë

Dhe vë rend të ri në metafizikë

Unë e prek me dorë një flatër

Që rri pezull

E dehur

Midis majave të tua ku thyejnë qafën rrufetë

Dhe kullohen rrezet e prera

Të ditës që ndryhet e plotë

Veç në kujtesën tënde

Si s`u bëre një herë të vetme

Piramidë e gjallë e përshkënditur

Apo tangallë e shkallmuar klithmash

Ti rri pezull me shekuj

Përfundi hijes së pandryshueshme

Një re e madhe e mbështjellur me ëndrra

E ngurosur papandehur nga dashuria

Për fushat që u shpërndanë tutje

Si luzmë vetëtimash

Shpatullave të tua

Ndryn në vete tërmetin e pritur

Që fashitet në këngën e mbytur rrëpirave

Dhe nxjerr gjarpinjtë e vetullave të kërleshura

Kurora e shkadhitur e yjve

Të përqesh me rrapëllimë qerresh të thyera

Oh ti ke edhe një lartësi tjetër

Pëllëmbën ku thërrmohet kupa e padukshme e dritës

Dhe ruhet drejtpeshimi ndërmjet rrëkeve e shtjellave

nga **Shaban Cakolli** Wed 14 Oct 2009 - 7:11

DRINI

Më shitove në çastin tënd fatlum

Kur po shqyeje mushkëritë e deltës

Dhe po dilje prej guajve të harruar

Paske mbetur i vetmi gjarpër

Të cilit s`i shtypet dot koka kurrë

Nuk është dheu që të mban në pëllëmbë

As luginat të cilat morën emrin tënd

Kur të nxorën në udhë të madhe

Mish të gjallë njerëzor

Nuk qe uji yt që rrodhi përrallshëm

Gryka të padukshme duke përshkuar

Ai qe gjaku i kaltëruar arbëror

Gjarpëror dole nga thelbi i vetvetes

Dhe nise udhëtimin përherë të ri

Mes-për-mes nër Shqipëri

Të mbash gjallë kujtimin e plagës

Të ngjallësh kuptimin e jetës gjithnjë

Pasqyrat e tua lëvrijnë në diell

Shtjella të rroposura shkume e rëre

Thërrmuar shkëmbinjve të hutuar

Me pamje të përsëritura fatamorgane

Uji yt i zi zbardh ndër pala valash

Sipër reve të qiellit të shumëfishtë

Që shpërthejnë ndër guaska stuhish

I bardhi të nxin me vrull stërkalash

Kthyer në kuaj të harbuar ujvarash

Më shëlbove në orën time të ligë

Dhe më bëre bregun tënd të tretë

Ndanë urave që ngatërrojnë rrufetë

Rridh në mua dykrerëshi im i fshehtë

nga **Shaban Cakolli** Wed 14 Oct 2009 - 7:12

KOSOVA

K është skeleti i një balade

Mbetur në fytyrën e brendshme

Të dheut të thërrmuar në bebëza

Të atij që vdes sërish për ty

Dhe i mbetet një jetë e pasosur

O është dielli nga i cili kam hequr

Vetëm pjesën time të thyeshme

Me e përdorur pa kurrfarë nevoje

Në vend të zemrës sate

S i ngjan gjarprit tënd të zi

Që zgjatet nëpër jetën time

Ndër hije degash e ëndrrash

O një tjetër diell i fshehur

Në retë e mjegullat e tua

Apo zemra ime e verbuar

Në plagën tënde të gjallë

V jep profilin e një lugine

Në zgrip humbellash pa fund

Ku vetë e nëntëdhjetenënta

Nata të pret prore në pusi

A janë gjymtyrat e thyera

Gozhduar për kurmin tënd

Kur desha me të përqafuar

Midis mija klithmave të tua

Në grahmën time të këngës

nga **Shaban Cakolli** Wed 14 Oct 2009 - 7:12

SHQIPËRIA

Të ranë dhëmbët

Dhe nofullat të ranë

Veten duke ngrënë

Mes dy dhembjeve të mia

Çeli trëndafili yt i zi

Tash nga çdo anë e horizontit

Më afrohet i njëjti diell përvëlues

Duke u fundosur hurdhave të tua

U bëre ishull brenda vetes

Të ribëhesh duke u zhbërë gjithnjë

Mbete me varrin tënd ngarkuar

Të presësh ditën që vjen

Të bëhet syri yt i madh

Në ballin e kohës sime

Historinë ta shkruan kopilët

E udha t`u mbyll në hanxharë

Do të ribëhesh përgjithmonë e tërë

Përfundi palës së qiejve të tu bubullues

Prej krahëthyerave ujvara gjunjpërgjakura

Me ritmin e këputur të rrëkeve të mllefit tënd

nga **Shaban Cakolli** Wed 14 Oct 2009 - 7:13

JONI

E preka fundin tënd

Në ëndrrat plot kripë

Ndër guaska klithmash

Të këngës së përzishme

Ti je syri im i zmadhuar

Pas gulfës së pamposhtur

U fute fshehtas në mua

Të më bësh një breg të gjallë

Me kokrra rëre e kodra shkume

Fytyrën ta stërpikte purpuri

Kur u krodha në uturimën tënde

Dhe rashë në gjunj

Para asaj fryme hyjnore

Të më bënte deltë pikëllimi

Në trajtë të zemrës së plagosur

nga **Shaban Cakolli** Wed 14 Oct 2009 - 7:13

FLAMURI

E kisha një atdhe me lecka

Një atdhe si askush tjetër

E mbaja gjithë në zemër

Thellë ma prenë me thikë

Ndonjëherë ma vrisnin

Dhe më ngjallej sërish

E kisha edhe një flamur

Që e mbaja në gjysmështizë

Tash e vë në majë të gjuhës

Shpirtin e shenjës së mirë

Nga libri ”Eklipsi i gjakut”

nga Sponsored content

SHAIP BEQIRI

SHAIP BEQIRI

Re: SHAIP BEQIRI

Re: SHAIP BEQIRI

Re: SHAIP BEQIRI

Re: SHAIP BEQIRI

Re: SHAIP BEQIRI

Re: SHAIP BEQIRI

Re: SHAIP BEQIRI

Re: SHAIP BEQIRI

Re: SHAIP BEQIRI

Re: SHAIP BEQIRI

Re: SHAIP BEQIRI

Re: SHAIP BEQIRI

Re: SHAIP BEQIRI

Re: SHAIP BEQIRI

Re: SHAIP BEQIRI

Re: SHAIP BEQIRI