Turqia e Orhan Pamukut

Katër vjet më parë, Orhan Pamuk, tregoi në “Shqip” për librin “Muzeu i Pafajësisë”. Libri doli, u përkthye në dhjetëra gjuhë, u shpërnda në miliona kopje.



“Muzeu i pafajësisë” është një libër dashurie, nga ato që të bëjnë të humbasësh frymën, të humbasësh mendjen, një roman për dashurinë si rastësi, një roman për dashurinë e dhimbshme, një roman tragjik që mbaron pa pasur mundësinë t’ia vesh fajin dikujt, një roman klasik, që nuk ka lidhje me melodramën turke.

Është thjesht romani më i mirë i nobelistit turk, Orhan Pamuk.

4 vjet pas intervistës së parë, Orhan Pamuk, vjen sërish në “Shqip” për të ndarë me publikun shqiptar përurimin e “Muzeut të Pafajësisë”. Një ndërtesë e përshtatur sipas romanit me të njëjtin titull në një nga lagjet më të vjetra të qytetit, një muze si dedikim dashurie, dedikim dashurie për Stambollin.

Më 27 prill, një ditë para hapjes zyrtare, muzeu u vizitua nga gazetarë të rrjeteve më të rëndësishme, ftuar nga Orhan Pamuk në këtë ngjarje ndërkombëtare, e cila rrëmbeu vëmendjen e gjithë medias ndërkombëtare, si një ide unike në llojin e vet.

Një muze për një libër, një godinë trekatëshe, përkushtuar kujtimit të personazheve imagjinarë të romanit më të fundit të nobelistit, që përcjell emocione dhe dashuri, në 83 vitrina, aq sa janë 83 kapitujt e romanit.

Muzeu nis me 4213 bishta cigarësh, që i ka pirë Fysuni dhe mbaron me krevatin e dhomës së dashurisë.

“Nuk janë lavditë e të shkuarës, ato që kanë rëndësi, nuk janë sulltanët apo gjeneralët e mëdhenj, por njerëzit dhe objektet e tyre. Ia vlen të ruash detajet e veprimeve tona, të fjalëve dhe aromave tona, sepse letërsia është arti i shndërrimit të së përditshmes dhe përkohshmes, në sublime dhe të përjetshme. Ndaj e ardhmja e muzeumeve është brenda shtëpive tona”.

Orhan Pamuk

Pamuk: Jam republikan, nuk besoj te neo-otamanizmi

Shqip: Dy vjet më parë, unë lexova librin tuaj “Muzeu i pafajësisë” dhe nuk doja të dilja prej tij. Shumë urime për këtë libër z. Pamuk…

Shkrimtari nobelist turk, Orhan Pamuk: Shumë faleminderit! Libri është një histori dashurie, por nuk e tregon dashurinë si një ndjenje të ëmbël dhe të bukur, por si një ngjarje njerëzore me të cilën mund të përballet kushdo. Romani im nuk është si këngët e dashurisë, nuk është një ndjenjë e ëmbël. Romani im rrëfën një situatë njerëzore të pashmangshme. Libri mundohet të kuptojë, të tregojë të gjitha stacionet ku ndalon njeriu kur dashuron; duke filluar me padurimin e deri te xhelozia, me zemërimin deri te dialogu që ai bën me veten.

Shqip: Ju e kishit menduar më përpara që do të kishte një muze për “Muzeun”?

Orhan Pamuk: Muzeun dhe romanin i mendova dhe ndërtova njëkohësisht. Nuk ishte libri që më bëri të mendoja për muzeun dhe as muzeu për librin. Unë mendoja njëkohësisht për to. Në këtë mënyrë, vjen historia edhe në roman. Kemali është shumë i dashuruar me Fysunin, por punët nuk i ecin ashtu sic ai do. Në mënyrë që ta ruante raportin që kishte humbur, në mënyrë që ta përjetësonte vajzën e zemrës, Kemali nisi të mbledhë të gjitha rrobat, sendet, orenditë, kujtimet në mënyrë obsesive, në emër të dashurisë së tij.
Edhe unë në kohën që po shkruaja romanin, fillova të mblidhja sendet që shikon përreth, sepse doja t’i shikoja ato para se t’i fusja në roman dhe pastaj, pasi romani t’i kishte pranuar, t’i ekspozoja në këtë muze.
Kur mbarova romanin, shtëpia ime ishte e mbushur plot me gjëra, dhe fillova të mendoja për mënyrën sesi të gjitha këto kujtime, sende të dashurisë së Kemalit me Fysunin do të mund t’i ekspozoja në muze. Në fund e gjeta mënyrën e ekspozimit. Romani ka 83 kapituj, po kaq është dhe numri i vitrinave dhe i kutive në muzeun tonë.

Shqip: Sa kohë u desh që ky muze të përfundonte?

Orhan Pamuk: I gjithë ky projekt ka zgjatur ndoshta 12-13 vjet. Këtë ndërtesë unë e bleva në fund të viteve ‘80 në fillim të viteve ‘90. Në fillim të viteve 2000 atë e shndërrova në një muze, por gjatë këtyre viteve ndodhën shumë gjëra të tjera. Nuk ishte muzeu dhe as libri ngjarjet kryesore në jetën time. Mendoja për to, por paralelisht jetoja dhe shkruaja libra të tjerë. Shkruajta librin “Stambolli”, mbarova librin “Bora”, më pas u shfaqën problemet politike. U deshën shumë vite që unë të përfundoja “Muzeun e pafajësisë”. Në fillim mendoja të hapja muzeun sapo të përfundoja librin, por qe e pamundur. I lashë kohë lexuesit të mësohet me librin dhe tani jam gati ta fus atë në muzeun e Muzeut. Por nuk është e nevojshme të lexosh librin në mënyrë që të shijosh muzeun, ashtu sikurse nuk është e nevojshme të kesh vizituar muzeun, në mënyrë që të shijosh plotësisht librin. Po ata që e kanë lexuar romanin do të ndjejnë më shumë shpirtin e objekteve dhe ata që kanë vizituar muzeun, do të zbulojnë më shumë nuanca, të humbura gjatë leximit.

Shqip: A është “Muzeu” libri më i bukur i jetës suaj, libri më i plotë, libri më i rëndësishëm?

Orhan Pamuk: Nuk e di. Nuk mund të vendos gishtin mbi një libër e të them se ky është libri më i bukur që kam bërë. Libri që mua më mbërthen më shumë është “Libri i zi”, i cili është një libër i ngarkuar, i impenjuar. “Muzeu i pafajsisë”, është një roman dashurie, është një libër më i përhapur, më i pëlqyer, më popullor. Pastaj lidhja me një libër ndryshon nga një shtet në një tjetër. Edhe unë ashtu ndryshoj. Librat janë si fëmijët, në një periudhë do pak më shumë njërin, në kuptimin e kushtimit, jo dashurisë. Pas pak kohësh harron atë dhe fillon të mendosh për tjetrin.

Shqip: Një herë tjetër mbase do flasim për “Librin e zi”, ai së shpejti do të vijë në shqip. Ai është një libër impenjativ në fakt apo jo?

Orhan Pamuk: Po, kur libri të vijë në shqip, do të flasim përsëri për të.

Shqip: Kthehemi edhe një herë tek “Muzeu”. Media ndërkombëtare e ka kthyer në një lajm të rëndësishëm këtë javë prilli hapjen e Muzeut tuaj. A është ky Muze, “Muzeu i pafajësisë” në Stamboll një vend unik i cili së shpejti do të kthehet në pikë pelegrinazhi për turistët në Turqi?

Orhan Pamuk: Mundet, por unë nuk e bëra duke menduar këtë gjë. Në fillim, kur unë nisa punën për këtë muze, mendoja se do të ishte një vend i vogël dhe se s’do të vizitohej nga asnjeri. Në atë kohë nuk isha aq shumë i njohur në botë. Mendimi më dukej i cuditshëm. Tani nuk më duket më i tillë. Ju e shikoni, ka shumë interes për këtë muze. Por hapësira është e vogël dhe mund të përballojë, deri në 500 vizitorë në ditë. Jo më shumë. Por ashtu, sic e thatë edhe ju, e gjitha bota po tregon interes, dhe shpresoj të vazhdojë kështu.

Shqip: A ju bën ky Muze të mendoni për muzeun e jetës suaj?

Orhan Pamuk: Jo, nuk më bën të mendoj. Ky muze nuk është muzeu im, ky muze nuk është për mua. Ajo që më ngazëllen, më emocionon dhe më bën ta shoh si unike këtë shtëpi, është se për herë të parë, kemi muzeum për një roman, për një trill, për një histori imagjinare dashurie. Njëkohësisht, është një muze modest i Stambollit. Them modest, pasi Stambolli meriton shumë më tepër. Por këtu janë rreshtuar sende e objekte të ndryshme që nga viti 1950 deri në ditët tona, gjëra që kanë përdorur njerëzit e këtij qyteti, sic po e shikoni dhe ju, biletat e autobuzave, sapunët, ene të ndryshme, canta dore, ora, ibrikë, cajnikë. Muzeu përfaqëson atë që personazhet e romanit përdornin, vishnin, dëgjonin, qepnin, atë për të cilën jetonin dhe ëndërronin, të gjitha rregulluar me përpikmëri në kuti të ndryshme dhe dollape ekspozuese. Kur i zgjodhëm dhe mblodhëm këto gjëra nuk menduam për një muze historik, por menduam që të shfaqej atmosfera, drita, mendimi dhe shpirti i këtij qyteti.

Shqip: A jeni lodhur nga pyetjet e njerëzve nëse është e vërtetë historia midis Kemalit dhe Fysun dhe nëse ju jeni Kemali?

Orhan Pamuk: Edhe pse lexuesit e dinë që historitë janë trillime, në artin e romanit ekziston dhe mendimi se gjithcka është e vërtetë. Njerëzit lexojnë, padyshim dinë se cfarë është romani dhe që ajo që lexojnë është një trillim i shkrimtarit, por pasi lexojnë 5 faqe fillojnë të veprojnë, të mendojnë sikur ajo që lexojnë është e vërtetë. Kaq shumë përfshihen, ndihen pjesë, nëse u pëlqen libri, sigurisht. Kjo lidhje mes të vërtetës dhe imagjinatës tani është e ekspozuar në muzeun tonë. Nga njëra anë themi që heronjtë tanë janë imagjinarë nga ana tjetër kemi sendet e tyre të vërteta. Si në letërsi ashtu edhe në art, ajo që tërheq më shumë vëmendje është viza që ndan të vërtetën nga imagjinarja. Është kaq e hollë, e padukshme, gati e panevojshme ajo vizë ndarëse. Por, në fund të fundit, qoftë kjo e vërtetë apo imagjinare, këtu përfaqësohet jeta e Stambolli nga vitet 1950 deri në ditët tona. Njëra është një familje e varfër që banon në lagjen Çukurçuma ndërsa tjetra, një familje e pasur që në romanin tim banon në Nishantashë, dhe nëpërmjet kujtimeve dhe kthimeve në kohë të historisë së dashurisë së fëmijëve të këtyre dy familjeve, tentohet të jepet e gjithë panorama e një qyteti. Qytetit të tyre dhe timit, Stambollit.

Shqip: Edhe unë e humba lidhjen midis të vërtetës dhe iluzives dhe isha duke kërkuar gjithë kohës rendenë e ftonjve të teto Nasibe-së këtu në muze….

Orhan Pamuk: Është këtu, mos ki merak, nuk e kam harruar. Eshtë numri 66. Rendéja e ftonjve është shembulli më karakteristik që tregon se si e kam shkruar romanin dhe se si kam krijuar këtë muze. Në roman kisha ardhur në momentin që duhet të shpjegoja pucin ushtarak të vitit 1980, dhe këtë e bëra nëpëmjet rendésë të cilën e gjeta në një dyqan këtu afër. Në atë kohë, ashtu sic e kam shpjeguar edhe në roman, mbrëmjeve na ndalonin dhe na kontrollonin. Atë rendé unë e futa edhe në romanin tim, dhe më pas sic po e shikoni dhe ju, tani e vendosa në muze.

Shqip: Një nga momentet më të rëndësishme në libër, ka qenë kapitulli, kur ju tregoni kohën, marrëdhënien tuaj personale me kohën…

Orhan Pamuk: Kapitulli i dytë fillon me një reflektim mbi kohën. Kemali, heroi ynë, shpreh arsyetimin që ai ka për kohën. Duke u mbështetur te shpjegimi i Aristotelit, i cili në fizikë, bën dallimin mes kohës dhe momenteve që bashkë bëjnë të tashmen. Pikërisht për të ruajtur këto momente të lumtura kam koleksionuar objekte, të cilat kanë njohur prekjen e dashurisë. Sipas Kemalit, nëpërmjet sendeve mund të kujtohet e shkuara, pasi ato kanë forcën e kthimit prapa të së shkuarës. Prandaj dhe unë, ashtu si Kemali, besoj se nëpër muzeume nuk kanë vlerë objektet, por atmosfera që përcjellin. Ndaj e ardhmja e muzeumeve është brenda shtëpive tona.

Shqip: Unë e lexova këtë libër kur isha e pamartuar dhe mendoja gjithë kohës për Fysun. Pastaj e rilexova pasi u martova dhe mendoja për Sibel. Dhe në këtë muze nuk kishte asgjë për Sibel…

Orhan Pamuk: E vërtetë që këtu ka shumë pak gjëra në lidhje me Sibelin, por mos harroni që ky muze është më shumë muzeu i Kemalit dhe i Fysunit. Por në kutinë numër 38, nëse shkon, do të gjesh pak gjëra në lidhje me Sibelin. Unë ju falenderoj shumë për interesin që po më tregon për Sibelin. Ajo ishte vajzë shumë e mirë, kishte qëllime të mira, por ishte mendjemadhe. Nuk duhet të jesh mendjemadhe me burrin tënd.

Shqip: Jeni i lumtur që tani kjo punë mbaroi, që ky tanime muze është gati?

Orhan Pamuk: Po, jam shumë i lumtur që përfundova muzeun, pasi ka marrë shumë vite nga jeta ime, kam punuar shumë me të. Nga marsi deri në shtator të vitit të kaluar, kisha instaluar dhe tavolinën time këtu, vija dhe punoja cdo ditë. Gjatë kësaj periudhe nuk jam marrë me shkrime, nuk kam shkruar asnjë roman. Kohën që duhej t’ja dedikoja shkrimeve të romaneve, unë e kam shpenzuar për muzeun dhe ndonjëherë mërzitesha për kohën e humbur, por në të njejtën kohë isha dhe shumë i lumtur pasi e dija se po bëja dicka të re dhe ndryshe nga ajo që jam mësuar të bëj. Kur gjithcka të ketë përfunduar, muzeu do të presë vizitorë dhe unë do t’i kthehem shkrimtarit, do të ulem të përfundoj romanin tim të ri.

Shqip: Për cfarë flet romani për të cilin po punoni?

Orhan Pamuk: Titulli i romanit është “Një mendje e cuditshme” dhe në një farë mënyre shpjegoj jetën e një shitësi ambulant të kosit. Protagonisti i romanit, i cili është një njeri i varfër në mesin e viteve ’60, migron nga Konja në Stamboll. Në atë periudhë, ata që shisnin kos, mbrëmjeve merreshin me shitjen e bozës. Nëpërmjet tij, në këtë roman dua të shpjegoj Stambollin e varfër të atyre viteve. Romani i ri që po shkruaj është njësoj si ky muze, shpjegon me detaje Stambollin e varfër dhe migrimin nga Anadolli drejt Stambollit. Por nga ana tjetër, aty futet edhe fantazia dhe imagjinata ime.

Shqip: Do të doja që ju t’i drejtoheshit lexuesit shqiptar, një lexuesi shumë të dashur me ju, për ta vizituar këtë muze në Stamboll…

Orhan Pamuk: Të gjithë lexuesit shqiptarë që kanë librin “Muzeu i pafajsisë”, nëse do të vijnë në Stamboll, do të kenë mundësinë ta vizitojnë muzeun pa pagesë. Brenda cdo libri është një biletë. Po qe se je lexues i këtij libri, nuk paguan biletë kur vjen. Që tani kam shumë kërkesa nga njerëz të vendeve të ndryshme të botës të cilët kanë shprehur dëshirën për të vizituar muzeun tim. Patjetër që për shkak të ngjashmërisë kulturore, shqiptarët do ta kuptojnë më mirë këtë muze.

Shqip: Ka ndonjë gjë shqiptare në këtë muze të Stambollit?

Orhan Pamuk: Ashtu sic ju thashë, tema e romanit që po shkruaj tani është për një njeri që shiste bozë, një pije kjo që në kohën e padishahëve ishte e ndalur pasi ishte një pije e fermentuar, pra me alkool. Por kanë qenë shqiptarët ata, që në kohën e Abdul Hamitit, e sollën bozën si një pije të lehtë, më pas ata hapën dyqanin e parë të bozës. Kështu që rimëkëmbja e shitjes së bozës në Turqi u bë nga shqiptarët, më pas ata që vinin nga Konja bënin shpërndarjen e saj.

Shqip: Në Shqipëri po flitet shumë së fundmi për neo-otomanizmin. Cfarë mendoni ju për të?

Orhan Pamuk: Unë nuk besoj te neo-otomanizmi, jam republikan. Turqia po pasurohet, po forcohet, po ndryshon, ka më shumë siguri dhe i beson më shumë vetes. Kjo është gjë shumë e mirë, por nga ana tjetër mendoj se edhe Turqia nuk duhet të jetë kaq ambicioze dhe para se të bëhet shembull për të tjerët, në fillim duhet të përqëndohet te shtëpia e saj.

Shqip: Turqia së afërmi në Europë. E shikoni këtë gjë apo ju duket një vizion i largët?

Orhan Pamuk: Marrëdhëniet Turqi-BE gjatë viteve 2005-2006 ishin të mira, në atë kohë dhe unë e mbroja këtë ide, që dukej sikur ishte një hap larg. Unë jam rritur në Stamboll, qytetin im është perëndimor dhe europian. Përgjigja ime është; po Turqia duhet të hyjë. Por bota ka ndryshuar shumë, Bashkimi Europian ka shumë probleme, Turqia ka problemet e saj dhe në këto momente në horizont nuk duket një martesë e tillë.

Shqip: Ju tani jeni një shkrimtar më i qetë, më i pjekur, më pak i zemëruar me Turqinë dhe botën rreth jush?

Orhan Pamuk: Nuk jam më një shkrimtar aq shumë i zemëruar. Dhe kur zemërohem nuk janë ngjarjet politike ato që më mërzisin. Jam mjaftueshëm i zënë me faktin sesi shkruaj librat e mi, i shkruaj mirë apo jo. Thellë-thellë nuk merrem me politikë, nuk ndihem njeri politik. Jam shkrimtar dhe gjërat i shoh në një perspektivë morale. Tani më ndodh shpesh një gjë e cuditshme; kur jam në Turqi, më del në pah qënia ime europiane dhe perëndimore. Ndërsa jashtë, është qenia ime turke që del jashtë në mënyrë prepotente.

Shqip: Në një botë të mbushur me zgjedhje, samite, ndryshime, padrejtësi, në një botë që lëviz dhe në një botë që prodhon kaq shumë pasiguri për të ardhmen, ju i kushtuat një muze një jete njerëzore. Kjo është shumë fine dhe do të doja t’ju falenderoja.

Orhan Pamuk: Unë ju falenderoj juve. Në fakt artistët dhe shkrimtarët e dinë më mirë se të gjithë, që historitë e vogla përfaqësojnë zemrën njerëzore dhe i bëjnë thirrje shpirtit njerëzor. Ju falenderoj shumë për fjalët e mira që thatë. Përshëndetje për lexuesin shqiptar.

“Ujku turk të ha, nëse nuk sillesh si i barabartë”
Marco Ansaldo

Flet për “Shqip”, i dërguari special i “La Repubblica”, Marco Ansaldo

Shqip: Z. Ansaldo, faleminderit që pranuat ta realizojmë këtë intervistë sot. Përse keni ardhur këtë radhë në Stamboll?

Marco Ansaldo: Erdha për të parë “Muzeun e Pafajësisë”, që nga një libër i Orhan Pamukut u kthye në diçka konkrete, në një shtëpi të vërtetë, një vilë e vogël dhe e çuditshme, me tri kate, ku ai ka vendosur të gjitha objektet e gjërat që përshkruan në libër. Meqë është një projekt të cilin nobelisti turk ka kohë që punon, dhe më në fund tani do të hapet, besoj se është një ngjarje ndërkombëtare kulturore, për të cilën shumë gazetarë, ashtu si dhe ju, vijnë me kënaqësi të madhe.

Shqip: Lexova disa nga intervistat tuaja me Orhan Pamuk. Në fakt, ju keni bërë shumë intervista me të…

Marco Ansaldo: Unë kam bërë shumë intervista me Orhan Pamukun. E njoh Turqinë prej shumë vitesh tashmë, dhe mendoj se është e nevojshme që librat e shkrimtarëve më të mëdhenj turq, të njihen e të lexohen me thellësi, si psh Jashar Kemal, për sa i përket zonës lindore të Turqisë, ku çështja turke është themelore. Ka dhe shkrimtarë të tjerë, si Elif Shafak etj, që duhen lexuar, për të njohur më mirë Turqinë. Ndërsa Orhan Pamuk, jo vetëm për faktin që është fitues i një çmimi Nobel, por edhe për cilësinë e madhe të të shkruarit, është një autor që identifikohet dhe që shumë e identifikojnë me Stambollin. Edhe çmimin Nobel e ka fituar për një libër që titullohej “Stambolli”.

Shqip: Ç’përshtypje patët për Muzeun, librin e tij të fundit?

Marco Ansaldo: Ishte shumë interesant. Një libër me cilësi shumë të lartë në formën e të shkruarit, në radhë të parë. Kuptohet, që pas tij fshihet një mendje, një projekt. Projekti që të bën të rijetosh dashuritë nëpërmjet objekteve. Dashuritë mund të zbehen, mund të përfundojnë, edhe dramatikisht apo tragjikisht, si në “Muzeun e Pafajësisë”, por nuk mund të zhduken, sepse ato rijetojnë nëpërmjet objekteve. Dhe kjo është historia tronditëse, pasionante dhe e gjatë e këtij njeriu që kujton të dashurën e tij për shumë vite, për të gjithë jetën. E kujton nëpërmjet gjërave që ai mbledh nga jeta e saj. Kjo mbledhje objektesh na kujton parfumet, aromat, ngjyrat, njerëzit. Një histori universale që prek secilin prej nesh.

Shqip: Në një botë që ngjan si edicion lajmesh, cfare na sjell të lexojmë libra të tillë?

Marco Ansaldo: Besoj se është e shëndetshme ta bësh. Librat si këto mund të na shpëtojnë nga ushqimi i patretshëm i informacioneve dhe lajmeve të këqija. Mund të ndihmojnë njeriun të qetësohet, të afirmohet, të futet më në thellësi e ta kuptojë më mirë veten dhe jetën rrotull tij.

Shqip: Ju pashë ndërsa intervistonit Pamukun. Për cfarë e pyetët, cfarë doni të dini ende prej tij?

Marco Ansaldo: S’bëmë një intervistë klasike. Këtë herë bëmë një shëtitje në muzeun e tij. U nisëm nga kati përdhes, ku do të jetë dyqani me librat e gjithë autorëve turq apo të huaj, të cilët mund të blihen nga vizitorët, e deri në katin e parë, në fazën e parë të librit që ishte në mur “Po përjetoja çastin më të rëndësishëm të jetës sime, por s’e dija, s’isha i ndërgjegjshëm për këtë”. E pastaj, deri në kat të tretë, në çdo vitrinë, deri në majë, ku ndodhet shtrati, në të cilin Kemali mendonte Fysunin. Pamuku më ka treguar të 83 vitrinat që janë dhe 83 kapitujt e librit.

Shqip: Si e përfytyroni të ardhmen e këtij muzeu? A mendoni se do të ketë shumë vizitorë?

Marco Ansaldo: Them se ky muze mund të bëhet një pikë thelbësore në shëtitjet e turistëve në Stamboll, siç është pallati Toktapi, ose Xhamia Blu. Të vizitosh muzeun e Pamukut, do të thotë jo vetëm të përjetosh faqet e romanit, ose të shohësh një histori dashurie midis një industrialisti të madh dhe një shitëseje shumë të bukur. S’është vetëm kjo. Nëpërmjet këtyre objekteve mund të përjetosh atë që ka qenë Stambolli dikur, dhe të kuptosh Turqinë e dikurshme, si dhe historinë e këtij vendi. Muzeu mund të bëhet një stacion thelbësor për vizitorët e këtij qyteti.

Shqip: Ç’lloj shkrimtari mendoni se është Pamuku, sipas jush? Ç’lloj intelektuali i angazhuar, apo qytetari i angazhuar?

Marco Ansaldo: Mendoj se ai është, madje jam i sigurtë për këtë, një njeri shumë serioz dhe shumë i bindur për punën e tij. Ai është profesionist, në kuptimin që s’ka bërë asnjë punë tjetër në jetë, përvec shkrimit.
Ka dashur gjithnjë të bëhet shkrimtar, që 21 vjeç. Më parë mendonte të bëhej piktor, dhe pikturon edhe sot në mënyrë jo formale, e në fund të fundit, ai i pikturon edhe librat e tij. Kuptohet që pas vetes, ai ka një projekt kulturor por ka edhe angazhim qytetar. Kjo shihet jo vetëm në prodhimin e tij letrar, por edhe në pozicionin që mban në intervistat që kanë të bëjnë me çështje civile apo politike.

Shqip: Duke qëndruar në temën e Turqisë, sa kohë keni që merreni me Turqinë?

Marco Ansaldo: Kam 20 vjet që vij këtu.

Shqip: Jeni i dërguar i veçantë i gazetës “La Repubblica”?

Marco Ansaldo: Po, kam 20 vjet që e bëj. Kam nisur qysh në fillimvitet 90, dhe ishte një zbulim për mua, ishte si të gjeje një thesar. Ky vend, siç po e shohim dhe sot, po bëhet gjithnjë e më i rëndësishëm. Ka qenë në të shkuarën e largët, dhe është edhe sot një vend ndërlidhës, thelbësor. Ndoshta për të kuptuar Europën, Lindjen e Mesme, Ballkanin e Mesdheun duhet të vish këtu e të thellosh temën e Turqisë, sepse është një vend shume i rendesishem në të gjithë këtë rreze veprimesh.

Shqip: Ju keni shkruar dhe librin “Kush e humbi Turqinë”. Kush e humbi, në fakt?

Marco Ansaldo: Ka dy fronte. Në njërën anë janë vendet europiane që s’e duan, sidomos Franca e Gjermania, por edhe vendet e vogla të Europës së Veriut, si Austria, Belgjika e Hollanda, të cilat s’e duan Turqinë në BE. Nga ana tjetër, ka dhe përgjegjësi brenda vetë Turqisë. E kam fjalën për ultranacionalistët, partitë që sherrosen, kundër hyrjes në Europë. Unë besoj që të kesh Turqinë në BE, mund të jetë përparësi për të gjithë, sepse i lejon europianët, të cilët kanë vështirësi të flasin me realitete të tjera ndërkombëtare, të përdorin një vend që për arsye kulturore, fetare e politike, ka një marrëdhënie ndryshe e të thellë me një realitet që s’e njohim e që mbase do të na bënte mirë ta afronim me më shumë thellësi e njohuri.

Shqip: Kam lexuar intervistën tuaj me presidentin Gyl, dhe e pyetët për neo-otomanizmin. Të njëjtën pyetje unë i drejtova Pamukut. Po ju ç’mendim keni për neo-otomanizmin?

Marco Ansaldo: Besoj se kjo është një fazë shumë e rëndësishme për Turqinë, sepse është e qartë që otomanizmi është një realitet i të shkuarës, ndërsa sot, neo-otomanizmi është një imazh që u pëlqen shumë strategëve të çështjeve gjeopolitike. S’mund të rikrijohet perandoria otomane, por një Turqi qendrore, e fortë, që nuk shikon më vetëm Europën, nëse Europa i mbyll dyert, por shikon në 360 gradë, në Ballkan, në Azinë Qendrore, në Lindjen e Mesme, në Afrikën e Veriut. Kjo është një Turqi që luan në të gjitha fushat e në një farë mënyre mund të kujtojë madhështinë e Perandorisë Otomane.

Shqip: Por politika e jashtme e Turqisë është bërë shumë agresive dhe shumë protagoniste, ndoshta edhe pse Ministri i Punëve të Jashtme është Ahmet Davutoglu.

Marco Ansaldo: Po, kjo është e vërtetë. Është një protagonizëm i fortë i Turqisë. Për shumë kohë, kemi pasur idenë se Turqia mund të jetë një vend i mposhtur, i dorës së dytë. Por sot, Turqia është një vend i rëndësishëm. Një vend që s’e shohim më bardhezi, por me ngjyra. Është një vend që imponohet në politikën e jashtme nëpërmjet një ministri që ka një të shkuar akademike, dhe ka reflektuar, edhe nëpërmjet librave të tij, si psh “thellësitë strategjike”, dhe i ka vënë në zbatim. Sot, Turqia është një vend shumë i fortë që përpiqet të imponojë politikën e saj, meqë duke trokitur në dyert e realiteteve të tjera nuk te jep fryte. Tani është Turqia ajo që është kthyer të jetë protagoniste e vetes.

Shqip: Zgjerimi i Turqisë, a duhet të shihet si rrezik për vende si Shqipëria?

Marco Ansaldo: Besoj se jo. Kohët kanë ndryshuar. Turqia do të vazhdojë të zgjerohet në nivel kulturor, politik, tregtar, ekonomik, financiar, dhe ka të gjithë ligjshmërinë për ta bërë, siç mund ta bëjnë vende të tjera. Meqë Turqia ka ndryshuar sot, duke qenë një vend më agresiv, më i fortë, më me vetëbesim, dëshiron të imponojë vlerat e veta, por sigurisht jo me armë. Do ta bëjë me projektet e veta kulturore dhe politike, dhe besoj se të gjithë ne, në Shqipëri e në vende të tjera, duhet të bëjmë kujdes ndaj këtij vendi, sepse në të ardhmen do të bëhet një vend edhe më qendror, pikërisht për vlerat e veta dhe për pozicionin thelbësor gjeografik që ka në pikëpamjen strategjike. Besoj se të gjitha vendet që kanë pasur të bëjnë me perandorinë romake, sot i kushtojnë shumë rëndësi Turqisë. E shoh të ndodhë në Ballkan, me Serbinë, Kroacinë, Bosnjen. Besoj që natyrshem kështu ndodh edhe në Shqipëri, pikërisht se është shumë pranë si vend dhe ka kujtime shumë të forta për atë që ka qenë perandoria otomane, Shqipëria duhet të vazhdojë t’i kushtojë shumë vëmendje e të ketë marrëdhënie të frytshme nga çdo pikëpamje, qoftë politike e qoftë kulturore, sepse besoj që Turqia është shumë protagoniste sot. Ju keni të drejtë, është protagoniste edhe në mënyrë agresive. Por turqit duhen trajtuar të barabartë, sepse nëse shfaqesh si më inferior, më i vogël, më i brishtë, atëherë ujku turk teë ha. Nëse e trajton si të barabartë, do të të respektojë, e duhet të krijosh një marrëdhënie të tillë.

Shqip: Gjithashtu Turqinë do te duhet ta njohim nëpërmjet njerëzve si Pamuku, dhe jo melodramave turke…

Marco Ansaldo: Mendoj se shkrimtarët si Pamuku mund t’i ndihmojnë njerëzit ta kuptojnë më me thellësi shpirtin turk. Ky është një kalim thelbësor për të kuptuar vendin në mënyrë të plotë, jo duke ndaluar vetëm tek ato që mund të jenë pikëpamje të jashtme politike, por të kuptosh shpirtin e vërtetë të qytetit, të Bosforit, të Anadollit, të Juglindjes, të Detit të Zi, dhe të zonës jugore, sepse Turqia është një vend i madh, kompleks, me shumë larmi, dhe të njohësh këtë vend kaq të rëndësishëm e kaq pranë nesh, mund të ndihmojë të kemi një marrëdhënie më të mirë si në çështjet ndërkombëtare, ashtu dhe në ato që mund të jenë marrëdhënie të frytshme nga pikëpamja kulturore./Sh.L/

sipas ktij turqin e pask bo paris