Rreziku i Shqipërisë në kohën e krijimit të shteteve ballkanike

Nga: Prof. Rasim Rexhepi.

100 vjetori i betjës së Kaçanikut (1)

Shqiptarët e besimit të krishterë, e që ishin shumica, me të madhe u shpërngulën në Itali si në Venedik, në Napuli e në krahina të tjera. Nga një marrë- veshje turko-venedikase, sipas Marin Barletit vetëm nga Shkodra më 1467 në Venedik ishin vendosur rreth 5 000 shqiptarë. Pjesa tjetër që kishin mbetur, sidomos gra e fëmijë, iu nënshtruan islamizimit me ndihmën e shumë oficerëve të rinj shqiptarë, të cilët ishin marrë peng që në fëmijëri, të cilët edhe ishin shkolluar në institucionet ushtarake osmane. Ata kishin hyrë në shërbimin osman dhe shumë prej tyre ishin kthyer në Shqipëri. Në mesin e tyre i kishte edhe predikues të fesë siç ishin dervishët, hoxhallarët dhe lloj-lloj sektesh të tjera. Kështu, Shqipëria nga shekulli i XVI deri në shekullin e XVIII pothuaj se e tëra u islamizua, përveç viseve të thella malore, të cilat i rezistuan islamizimit deri në ditët e sotme. Me imponimin e fesë islame Perandoria Osmane bëri që më lehtë t’i përfitojë popujt e Evropës, të Azisë dhe të Afrikës për t’i pushtuar popujt e besimeve të tjera. Vlen të theksohet se në periudhën e hershme të feudalizmit u zhvilluan shumë luftëra në emër të fesë, prandaj edhe janë quajtur luftëra fetare.
Rrezikimi i Shqipërisë në Ballkan
Fundi i shekullit të XIX-të dhe fillimi i shekullit të XX-të për Shqipërinë paraqiten rrezikun më të madh për zhdukjen nga faqja e dheut pas pasardhësve të tyre-Ilirëve në kohën e luftërave romake, ilire, bizantine dhe sllave deri në shekujt X-XII. Shekujt XIX-XX ishin një periudhë e zezë për popullin shqiptar të strukur në Ballkanin Perëndimor. Turqit osmanli synonin që të krijonin kombin turk nga të gjithë popujt e islamizuar. Shqiptarëve iu ishte ndaluar gjuha, shkollimin, traditën dhe çdo gjë që ishte shqiptare. Në anën tjetër rusët, e sidomos serbët malazezët, maqedonasit, bullgarët dhe gregët pretendonin tokat shqiptare.
Krijimi i shteteve të reja ballkanike
Në shekullin e XIX-të u krijuan shtete të reja ballkanike me ndihmën e shteteve të Evropës, por në veçanti të Rusisë. Të gjitha shtetet e mëdha të Evropës kishin pretendime ndaj territoreve të sapo çliriuara nga Perandoria Osmane dhe sidomos Rusia synonte që të ketë ndikim sa më të madh në Ballkan, kurse qëllimi i saj i fundit ishte dalja në Detin Mesdhe, të cilin mendonte së më se lehti mund ta realizonte përmes Serbisë e cila për shkak të historisë shoviniste ndaj tokave shqiptare për hir të Perandorisë? së Nemanjiqve, e cila e kishte sunduar një pjesë të madhe të Ballkanit dhe pjesë të mëdha të Shqipërisë në shekullin e XII.
Më 1930 Greqia me kryengritje të përgjithshme popullore dhe me ndihmën e shteteve evropiane e krijoi shtetin e vet në një territor të Atikës dhe të Peleponezit me disa ujdhesa përreth dhe me qendër Atinën, Serbia, fëqinji verior që nga vitit 1878 kishte fituar autonominë nga Perandoria Osmane. Ajo kishte të drejtën e shkollimit në gjuhën e vet, administrimin dhe ishte zgjeruar deri në Nish në jug, deri në Drinë në jugpërendim dhe deri në Pirot në lindje. N të njëjtën kohë ishin krijuar edhe Mali i Zi dhe Rumania si principata. Kështu i ishte hapur rruga Rusisë për dalje në Detin Adria- tik përmes Rumanisë,Serbisë dhe Malit të Zi. Poashtu edhe principate veriore e Bullgarisë, Rumelia veriore. Më 1908 dy Rumelitë, ajo veriore dhe lindore u bashkuan në një shtet dhe u krijua Bullgaria. Popullit shqiptar i kanosej rreziku i copë- timit nga të gjitha këto shtete, kështu që çështja shqiptare ishte vështirësuar shumë.
Krijimi i vilajeteve shqiptare
Në vitet e ‘60-ta të shekullit të XIX në trojet e Perandorisë Osmane u krijuan territore administrative osmane, të cilat fituan një lloj autonomie, sepse brenda territorit kishin një shumicë të një përkatësie. Në trojet shqiptare u krijuan katër vila jete: Vilajeti i Kosovës, Vilajeti i Janinës, Vilajeti i Manastirit dhe Vilajeti i Shkodrës.
Vilajeti i Kosovës
U krijua në vitin më 1864 me qendër në Prizren, por shumë shpejt qendër e vilajetit u bë Shkupi. Vilajeti i Kosovës përfshinte rreth 42 km. Katrorë edhe atë: një pjesë të veriut të Shqipërisë, Kosovën e sotme, Preshevën e Bujanocit, në jug Tetovën dhe deri në Gostivar si dhe Plavën e Gucinë në perëndim. Në territorin e këtij vilajeti për popullin shqiptar ndodhen ngjarje tronditëse, ndërsa në Kosovë deri më 1999 kur u çlirua nga okupatori serb Sllobodan Milosheviqi.
Lidhja e Prizrenit e 10 qershorit të vitit 1878
Pas vdekjes së Skënderbeut dhe bashkimit të principatave shqiptare në Lezhën legjendare më 1444 dhe të luftës 25 vjeçare të shqiptarëve kundër Perandorisë Osmane, qershori i vitit 1878 ishte fillimi i bashkimit të shqiptarëve në një front të përbashkët për t’u pavarësuar.
Rilindja Kombëtare Shqiptare e cila lindi në Stamboll e kishte për qëllim jo vetën ngritjen kulturore, arsimore e fetare, por qëllimi i saj i fundit ishte formimi i shtetit shqiptar nga të gjitha trojet etnike ku jetonin shqiptarët me shumicë, pra në katër vilajetet të banuara me shqiptar: në Kosovë, në Manastir, në Janinë dhe në Shkodër. Personalitetet më të shquara ishin: vëllazërit Frashëri, Thimi Mitko, Nikolla Naço, Ismail Vlora, Luigj Gurakuqi, Bajram Curri, Isa Boletini, Idriz Seferi, Sylejman Vokshi, Ali Pashë Gucia-Ferri e shumë të tjerë. Duke e parë rrezikun e copëtimit të tokave shqiptare me paqen e Shën Stefanit, por edhe me Kongresin e Berlinit, ata u ngutën dhe vetëm tri ditë para Kongresit të Berlinit u tubuan në Prizren dhe morën vendime shumë të rëndësishme për shpëtimin e kombit shqiptar që të mos zhdukej nga faqja e dheut.
Paqa e Shën Stefanit e 3 marsit të vitit 1878 dhe copëtimi i tokave shqiptare
Pas luftërave turko-ruse të viteve 1877-78 dhe humbjes së Perandorisë Osmane, Turqia ishte e detyruar që t’i bëjë lëshime marrëveshjes ruso-turke pas kësaj lufte. Në Manastirin e Shën Stefanit të afërsi të Stambollit. Në fakt Turqia pranoi copëtimin e tokave shqiptare në dobi të Serbisë, të Greqisë, të Bullgarisë dhe të Malit të Zi. Serbia u zgjerua në drejtim të Leskocit, të Kurshumlisë, të Prokuplës, Vrajës, Bujanocit dhe Preshevës të cilat kishin qenë të banuara me shqiptarë. Mali të Zi iu dhanë Hoti, Gruda, Plava, Gucia, Ulqini dhe Tivari. Bullgarisë iu dhanë Tetova, Manastiri, Gostivari dhe deri në Korçë, kurse Greqia e mori Janinën me rrethinë.
Në atë kohë Idriz Seferi ishte takuar në Shkup me Abdyl Shkupin, i cili e kishte njohur me punën e Komitetit Shqiptar, i cili ishte formuar në Stamboll dhe punonte pa ndërprerë për çështjen shqiptare. Nga Abdyl Shkupi Idriz Seferi kishte marrë udhëzime që Karadaku të organizohej si bazë për ngjarjet që do të rridhinin më vonë dhe në veçanti për t’u mbrojtur nga Serbia. Marre nga Gazeta Bota Sot