ISMAIL KADARE

MALLI I SHQIPERISE
Me ka marre malli per Shqiperine tone
Sonte, kur po kthehesha me autobuz,
Tymi i cigares "Partizani" qe pinte dikush
Dridhej, kalteronte bente spirale,
Sikur te fshehta me thosh me gjuhen e shqiptareve
Mua bashkeatdhetarit
Te shikoj dua mbremjes ne rruget e Ttiranes,
Ku kam bere dikur ndonje marrezi.
Dhe ne rruget ku s'kam bere marrezi.
Me njohin ato porta te vjetra te drunjta,
Inatin akoma do ta mbajne,
Koken do ta tundin,
Po une s'do ta marr per keq,
Se malli me ka marre.
Dhe t'eci rrugicave plot gjethe te thara
Gjethe te thara gjethe vjeshte,
Per te cilat krahasimet gjenden aq lehte.
Me ka marre malli per Shqiperine tone;
Per ate qiell te madh, te gjere e te thelle,
Per vrapin e kalter te dallgeve adriatike
Per rete qe ne muzg si keshtjella digjen,
Per alpet mjeker bardha e mjekergjelbra,
Per netet e najlonta qe nga flladet fergellojne,
Per mjegullat qe si indiane te kuq
muzgjeve shtegtojne.
Per lokomotivat e kuajt,
Qe te djersitur avullojne e hungerojne,
Per qiparisat, kopete, e varret
Malli me ka mare, malli me ka mare,
per shqiptaret.
Me ka mare malli e se shpejti vi atje
Duke fluturuar mbi mjegullat si mbi deshira,
Sa i larget, aq edhe i dashur je, Atdhe.
Aerodromi do te dridhet nga uturima
Mjegulla do te rrije pezull mbi humnera.
Ata qe shpiken shpejtesine reaktive
Larg Atdheut sigurisht do te kene qene
ndonjehere.

Ti ike udhes se pafundme
Ku zverdhin druret gjetherenes
Mbi gjokse pellgjesh tani tundet
I arti medalion i henes.
Lejleket iken.
Fill pas teje
Si stof i keq u zbeh blerimi
Dhe ngjajne toka, pylli, reja,
Me negativin e nje filmi.
Tani ne fusha shkoj menduar
Ku nis te fryje ere e ftohte,
Ku ca mullare te gjysmuar
Duken qe larg si Don Kishote.
C'te bej, po them me vehten time,
Ne kete ore te vone te muzgut,
Ku qerrja baltave ben shkrime.
Te lashta sa te Gjon Buzukut?
Do te shkoj te ulem permbi pellgjet,
Te pi ne gjunje duke rene,
Ne gryke e di qe do te me ngelet
I ftohte medalioni i henes.

Nje vajze



Duke të puthur, pa të dashur

Në shpirt ai ty të plagoi
Buzëpërgjakur nga të kuqtë e tu,

si vrasës tinëz shkoi

Krenar që ty "të shtiu në dorë"

Gjith' shokëve emrin tënd ua tha.
Pranë gotës së birrës për
ty folën
në park, të dielave ata.

Dhe ti e vetme mbete, bosh
mbenë sytë e ty në net bilbilash
Si sheshi i shkretë, ku posa ndodhi
Një katastrofë automobilash.

Tani kur shkon Rrugës së Dibrës
Ata me sy të ndjekin pas
Pataj me bërryl i bien shokut
"E sheh filanen? E ka pas..."

Dhe ti ul kokën shpejton hapin
T'arrish tek shoqja sa më shpejt
Të përsërisësh fjalët standart:

"Ah, njëlloj janë të tërë
djemtë"

Të dyja t'ulura pranë radios
Do ndizni heshtur një cigare
tek supi i saj, nën fjalë lajmesh
një çast dremitja do të t'marrë


Dhe do të të çojë tek një
rrugë tjetër
M'e gjerë, m'e bukur dhe më e re
Atje në sfond fabrikash, njerëzit
Nga kembët s'do të të venë re.


Atje ku t'ecësh midis turmash
Në një grup djemsh, ndoshta midis
Dikush me brryl do t'i bjerë shokut:
"E sheh filanen? Ishim miq..."

Në Leksion

Shi në rrugë bie pa pushim

Ç'po mendon atje ti shpirti im?
Në atë kënd, e vetme, ç'të
mundon?
S'mban shënime, vija vizaton.
Tetëmbëdhjetë vjeçe nuk është
shpejt
që menduar xhamat t'i vëresh
duhemi por zemra seç të ndjell
Sytë e bukur trembur pse mi hedh?
Koha ikën klasën do kujtosh
do të gdhihet befas një mëngjes
sytë rreth do hedhësh të shikosh
se si derdhet shiu në mes resh
Por në bankën pranë s'do ta gjesh
djalin që e deshe dhe të desh

Kinema e vjetër,
Kinema e braktisur,
Ku prej kohësh më s'lozin filma të
përsëritur,
Ku s'bëjnë më zhurmë njerëzit
me karriget,
Ku në pushimet e seancave
S'shesin kikirikë.
Ekrani me njolla,
Megafonët prishur,
Stolat janë boshe si radhë të pashkruara;
Këtë poemë stolash të gjatë,
të braktisur
Nga dera e vështroj
Plot mall e i menduar.
Kinema e fëminisë,
Kinema e rrëmujës,
Kam parë aq vende,
Kam parë aq salla,
Por n'asnjë prej tyre s'kam hyrë me aq bujë,
Sa tek ti,
E shtrenjta barakë,
E rralla!
Më mirë asgjëkund veten s'e kam ndier,
As në sallat luksoze me kadife që shndrit,
Megjithëse në to me leshverdha kam qenë,
Kurse tek ti vija
Me jevgun Rakip.
Lekë, lekë,
Të mbledhura me mundim paret,
Tingulli i gëzuar në biletari,
Afishet tek xhamia
Dhe tek Qafë e Pazarit
Të shkruara nga vetë portieri Qani.
Për të njëjtin film tek njëra
afishe
Shkruhej titulli ndryshe,
Te tjetra.
Por kjo asnjeriu punë s'i prishte.
T'i falnin ty të gjitha,
E dashura,
E vjetra.
Në atë copë ekran,
Për herë të parë,
Një copë të botës së gjerë
ne pamë.
Në gjashtë metra katrore.
Bota fund s'kish e anë,
Bota ngjante e shkëlqyer,
Ndonëse ekrani ish me arna.
Dhe ne ishim me arna,
Me arna ish Republika,
Koha, bërrylat, shtetet ishin me arna.
Por në sytë tanë
Kish të tillë dritë,
Që nuk e patën kurrë
Më të ndriturat ekrane.
Kinema e vjetër,
Kinema e braktisur,
Stola ku janë ulur varg
Ditët e fëminisë,
Cicëronjëse gjithmonë
Si një rresht zogjsh
Mbi një tel telefoni.
Kinema e vjetër,
Kinema e braktisur,
Stola të rëndë, të gjatë,
të vithisur.
Në çdo moshë që të hyj,
Në çdo vend që të vete
Si hamall këto stole
Do t'i marr me vete.

Fund vjeshte





Autobuzët urbanë nga periferitë

drejt qendrës mbi xhama bien brymën
vjeshta si luaneshë krifëverdhë
ruan ditët e fundit nga dimri.
Te vitrinat, tek xhamat e kafeve
kalimtarë të shumtë ka
në reflekset e flokëve të tua
një nuancë e kuqërremtë rà.

Pranë ditëve të tua të bardha,

kalova sot rastësisht
ti u trembe?...unë ujk nuk jam,
as dele nuk jam natyrisht.
Po ti eja andej të shkojmë
pa i përfillur fjalët e botës
ku nga avulli xhamat e kafeneve
ngjajne si pamje që s'janë në fokus

Në autobuzët urbanë eja
të kalojmë periferive me brymë,
të shohim se si vjeshta krifëverdhë

ruan ditët e fundit nga dimri.

Varri



Jashtë ngrenë, piramidën
e turpit
Me ulërima, brohoritje, thirravaj.
Dritaret unë i mbylla trishtueshëm,
Të mos hyjë zhurmë e tokës, pluhuri
i saj.
Shkretëtirë grimcash, parrullash.
Saharë plenumesh. Të kërcet
Në dhëmbë kuarci i frazave,
Të vdekura qysh nga viti '40.
Jashtë ngrenë piramidën e turpit
Të murtajës, të hoxhës së
zi.
Ndërsa unë pranë oxhakut të studios

i vetëm mbi varrin e tij.
I thellë ky varr duhet të jetë
Që piramidën ta gëlltisë krejt,

Që prej gropës së tij të mos dalë

As hoxha, as fantazma e vet.
Mih e gërmo ditë e natë
Thellohu kon dantesk.
Me emrin varrmihës do ta nderroja
Prej kohësh emrin poet.

Edhe kur kujtesa ime e lodhur
Ashtu si ato tramvajet e pasmesnatës
Vetëm në stacionet kryesore do të ndalojë,

Une ty s'do të harroj.
Do të kujtoj
Mbrëmjen e heshtur, të pafund të syve
të tu,
Dënesën e mbytur, rrëzuar mbi supin
tim
Si një dëborë e pashkundshme.
Ndarja erdhi
Po iki larg teje...
Asgjë e jashtëzakonshme,
Veç ndonjë nate
Gishtat e dikujt do të mpleksen në flokët
e tu
Me të largëtit gishtat e mi, me kilometra
të gjatë...

Ç'i gjatë ish ky dimër,
ç'i pafund.
E lodhur pudra mbi fytyrën tënde.
I mpirë është gëzimi, thua s'ngjallet
dot.
Apo si ai q'u dergj nga një lëngatë
e gjatë.
S'do mëkëmbet kurrë ashtu siç
qe?
Ç'i gjatë ish ky dimër, ç'i
ftohtë ish.
Në pusin e ndërgjegjjes mezi ndihen
Tinguj kambanash si rënkim të mbyturish.

Ato gjithashtu vdiqën, dot s'i ngjall,
Sa gjëra u vyshkën, më e keqe se vetë
vdekja
Ish vyshkja e tyre e ngadaltë, o zot.
Ç'i gjatë ish ky dimër, ç'i
pashpresë ish.
Kinezët që s'duken më në udhëkryqë
rrugësh
Por vetë ata s'kanë vdekur: qelqe dritaresh

Të stilit q'ata sollën vezullojnë ngriraz

Duke dërguar ftohtësinë e tyre
Mbi mijëra fytyra si prej maske kalimtarësh

Sa kohë vallë do ti duhet
Genit të racës atë maskë të
shpëlajë.
Apo në luftën e maskës me lëkurën

Maska do të fitojë më në fund?

Ç'i gjatë ish ky dimër, ç'i
acartë ish,
Mbi varrin e tiranit monoton
Shiu po bie.
Ka gjumë a s'ka nën dhè?
Ç'i gjatë ish ky dimër, ç'i
vrerosur ish.
E lodhur pudra mbi fytyrën tënde.
Nën pluhur tempujsh,
i lodhur shpirti im.

Në parkun q'e mbuluan fletët

Të dy ne ecim qetësisht,
Pas shijes saj ka shtruar vjeshta
Qilim të verdhë natyrisht.
Dhe ndoshta si një ëndërr e zbehtë

Ju fanit një muzg i vonë
Ky park q'e kan' mbuluar fletët
Ku pas kaq shekujsh ti po shkon.
Nga vagabondët me cigare
Ti mos u tremb e dashur kot
Imazhin tënd as dinosaurët
Shekuj më parë s'e shtypën dot.
Që ti të vije kaq e bukur
Me këta flokë, me këtë hap
Toka të egrën klimë e zbuti
Dhe akullnajat ktheu mbrapsht.
Dhe s'kish se si të ndodhte ndryshe
Të ndodhte ndryshe s'kish se si.
U desh të zhdukeshin përbindshat
Që te kjo botë të vije ti...

Të huaj jemi ne prej kohësh

Ç'ish për t'u thënë është
thënë.
Si gurët që zënë vend në
tokë
Një jetë vend ne kemi zënë.
Drejt njëri tjetrit kemi mbyllur
Të gjitha rrugët edhe shtigjet
Si dy qytete mesjetarë
Me mure, heshta dhe me pirgje.
Por natën kur i lodhur truri
Portat i Mbyll me qetësi,
Ti gjen një shteg dhe futesh mbrenda
Një shteg që vetëm ti e di.
Futesh dhe si n'rrugica parqesh
Shetit mes cirkonvolucionesh.
Hyn nëpër ëndrra e shkujdesur,
Fanitesh, qesh, ma bën me dorë.
Po kur mëngjesi zë ofrohet
Nis shqetësohesh befas ti.
Dhe heshturazi del përjashta
Nga shtegu që veç ti e di.
E dita vjen. Rrjedh prap jeta
Dhe ne të dy si dhe më parë
Të ftohtë rrimë e të pamposhtur

Si dy qytete mesjetarë

Ti ishe për mua e pamposhtur
si Troja
Troja që unë dot s'e pushtoja.
Ti ishe për mua e pakuptueshme,
Më e pakuptueshme se mbishkrimet etruske
Vetëm në ëndrra, ah, në ëndrra

T'i përqafoja flokët e dendura.
Gaz më shumë ndjeja tek të pushtoja

Se gjithë grekët kur ra Troja.
Vetëm në ëndrra m'ishe e kuptueshme,

Ti, e shtrenjta ime etruske.

Unë pashë lulet e para

që çelen kudo përmbi dhe
Pashë zogjtë e parë shtegtarë

q'u kthyen sërishmi tek ne
Në brigje, në kopshte, në ara
gjithçka është e parë, gjithçka

Ndërmend dashuria e parë
ato kur i pashë më rà.
Do vyshken të gjitha të parat
dhe prap do kthehen ato
përveç dashurisë së parë

as vyshket, as kthehet ajo...

Më ka marrë malli për
Shqipërinë tonë
Sonte, kur po kthehesha me autobuz,
Tymi i cigares "Partizani" që pinte
dikush
Dridhej, kaltëronte bënte spirale,
Sikur të fshehta më thosh me gjuhën
e shqiptarëve
Mua bashkëatdhetarit
Të shikoj dua mbrëmjes në rrugët
e Tiranës,
Ku kam bërë dikur ndonjë marrëzi.

Dhe në rrugët ku s'kam bërë marrëzi.

Me njohin ato porta të vjetra të drunjta,

Inatin akoma do ta mbajnë,
Kokën do ta tundin,
Po unë s'do ta marr për keq,
Se malli më ka marrë.
Dhe t'eci rrugicave plot gjethe të thara
Gjethe të thara gjethe vjeshte,
Për të cilat krahasimet gjenden aq lehtë.

Më ka marrë malli për Shqipërinë
tonë;
Për atë qiell të madh, të gjerë
e të thellë,
Për vrapin e kaltër të dallgëve
adriatike
Për retë që në muzg si kështjella
digjen,
Për alpet mjekërbardha e mjekërgjelbra,

Për netët e najlonta që nga flladet
fërgëllojnë,
Për mjegullat që si indianë të
kuq
muzgjeve shtegtojnë.
Për lokomotivat e kuajt,
Që të djersitur avullojnë e hungërojnë,

Për qiparisat, kopetë, e varret
Malli më ka marë, malli më ka marë,

për shqiptarët.
Më ka marë malli e së shpejti vij
atje
Duke fluturuar mbi mjegullat si mbi dëshira,

Sa i largët, aq edhe i dashur je, Atdhe.
Aerodromi do të dridhet nga uturima
Mjegulla do të rrijë pezull mbi humnera.

Ata që shpikën shpejtësinë reaktive

Larg Atdheut sigurisht do të kenë qenë

ndonjëherë.

S'kam kohë të harroj shumë
gjëra
Që nga mendja ti nxjerr përjetë.
Për tragjiket e vjetër e shkreptimat
Do t'më duhen së paku dy vjet.
Dhe ndoshta po aq për Danten,
Për frengjishten tok me plazhet po aq,
Ndoshta gratë do të jem duke fshirë

Kur muzgu do të afrohet ndërkaq.
Si udhëtari me peshë të tepërt

Para avionit që niset pas pak
I ngarkuar rëndshëm ende
Do t'afrohem tek varri humbak.
Nga supet si ta heq këtë barrë?
Ku ta hedh këtë peshë, si?
Me të s'mund të zbres atje poshtë
Por as lart dot s'e lë kurrsesi.
I menduar gjer në çast të fundit

Nga mosthënia, nga pengu tragjik,
Një shenjë ndoshta të pakuptueshme

Do t'ju bëj të gjithëve e do ik.

Shtat'qind vjet kam për t'i
djegur kullat,
Do të t'i vras qentë shtat'qind vjet.
Kështu Mujo me modesti pat deklaruar,
Ndërsa eposi po hynte në shekullin e tetë.

Erdh' pas tij i nënti, i dhjeti rradhazi.
Sa ngadalë në epos mllefi del...
Shtat'qind vjet kam për t'i djegur kullat,
Do të t'i vras qentë shtat'qind vjet.

Më shihni tek mbytem nga gjarpërinjtë

në muze të Luvrit, në Madrid , në
Nju-jork
Para syve tuaj e aparate turistësh.
qindra vjet kam që vuaj
ngaqë sflas dot
Si të flas?
A mundet një nofull mermeri
të lëvizë një grimë, të
korrigjojë diçka?
vini re sytë e mi, te zgavrat e thella
një enigmë, si amebë të tharë
atje ka.
Një të fshehtë të madhe ndrydh
brenda gjoksit
para syve tuaj, në Paris, në Madrid.
Ah, do të doja dyfish të m'i shtonit,
veç sekretin e madh të shkarkoja një
ditë.
Tek më vini rrotull, unë them me vete
kaq të verbër të jeni sa të mos
të ndjeni këtë,
që ky ngërç e ky ankth në qenien
time
s'është nga gjarpërinjtë, por
nga një tjetër gjë?
Mijëra herë në mijëra net e ditë

të vërtetën e frikshme përsëris
pa pushim.
Me shpresën e marrë se nga kjo përsëritje

ndoshta mermeri pëson një ndryshim.
Po s'ndërron ai kurrë.
Art i skulpturës
gënjeshtrën mbi të ka ngrirë përgjithnjë.

I mbërthyer në dëshminë e saj
të rremë,
të vërtetën kujtoj e qaj për të.

Si çdo gjë e tmerrshme është
i thjeshtë sekreti,
që brenda boshllëku i gjoksit mban.
Afroni, pra, kokat të dëgjoni të vërtetën,

mua s'më mbytën gjarpërinjtë
por trojanët më vranë.
O, sikur të mundja gjithçka të tregoja.

Si do të ngrinit para meje si gur,
kur unë i dënuar mes rropamës suaj
moskokëçarëse
monologun të thurr.
Ju e dini se përpara Trojës ahere,
kali i drunjtë, dhurata e grekëve u shfaq.

Ky kalë në dy grupe i ndau trojanët:

ta pranonin atë, ose ta flaknin sakaq.
Pajtim me armikun, ulërinin tradhtarët

mjaft më me luftë, zjarr edhe helm.
Erdhi koha që shpatat ti kthejmë në
parmenda
armiqtë në miq erdh koha të kthejmë.

Në mbledhje të gjatë "pro"
dhe "kundra" kalit,
unë "kundra", kryesova me tërbim.

Dhe juve ju kanë thënë ahere se hyjnitë

gjarpërinjtë më dërguan si ndëshkim.

Ç'përralla kalamajsh, ç'trillim
për budallenjtë
unë gjarpërinjtë do t'i mbrapsja me
një shkelm.
Po ç'ti bëj fushatës së tradhtarëve
kundër meje
shantazheve,letrave anonime plot helm.
Ditë e natë e me javë polemika vazhdonte,

nga shtresat e mesme e gjer lart në qeveri.
Ishte vjeshtë.
Nën qiellin e hirnosur me erë
kali i drunjtë përjashta priste në
shi.
Atë kalë unë i pari e kisha goditur,

ndaj, e dija, këtë s'do të ma falnin
përjetë.
Më në fund "vijë e butë"
fitoi mbi të "ashprën",
dhe ne "kokëfortët" na vunë
në arrest.
Në burg, me gotën e ujit, në mesnatë

helmin na dhanë ata të pijmë
ata që ulërinin kundër dhunës
e shpatës
Që dinin të kafshonin tamam si gjarpërinjtë.

Në mëngjes që pa gdhirë në
breg të detit
ma hodhën kufomën drejt mbi zhavor.
Rapsodët anembanë përhapën
versionin fals të gjarpërinjve hyjnorë.

Ky ishte mbarimi i polemikës për kalin,

ju e dini me Trojën se ç'ndodhi pastaj.

Tre mijë vjet rrjesht,
nga muzeu në muzera,
unë hamalli i mermertë, gënjeshtrën
mbaj.
Tre mijë vjet...Akoma zjarret e Trojës

si floknajë e kuqe më rrinë në
sy.
Po më i tmerrshëm se zjarret, kumet e vomet

ishte fundi fare,
kur u bë qetësi.
Trojë e braktisur.
Gërmadhë.
Hi i ftohtë;
dhe poshtë ne të vdekurit shtrirë rresht.

Dhe papritur, në muzg sipër tokës së
mardhur
u ndje diçka që atë çante
përmes.
Ç'ish kjo gërvimë kështu, kjo
jehonë?
Vumë veshin. Kuptuam. grekët e ligj
përmbi qendrën e qytetit me parmendë
lëronin
për të thënë se Troja përjetë
vdiq.
Ja më në fund dhe parmenda e tyre.
Ah, plugu i saj si na çante më dysh!
Nga tradhëtia e Trojës, nga gjithë
dhembjet,
ky kafshimi i parmendës më i hidhur ish.

T'i kthejmë shpatat më në fund në
parmenda.
Kështu thërritnin atëherë ata.

Midis fjalëve tuaja, si mallkim, si gjëmë

veshët më kapën edhe këtë
hata.
Më kanë lodhur më shumë, besomëni,
ca fjalë,
se kjo peshë e neveritshme gjarpërinjsh.

Ju, që gjer në hënë kini shkuar,
si vallë
s'depërtoni dot deri në gjoksin tim?
Gumëzhima juaj si zhaurimë deti
më vjen nga çdo anë më përplaset
në vesh,
nga copëra bisedash shumëgjuhëshe rreth
meje
shqetësimet e mëdha të botës marr
vesh.
Degjoj emra shtetesh të reja që kanë
dalë,
emra kombesh e popujsh të rinj dëgjoj,
veç ai, i vjetri, i tmerrshmi kalë,
ashtu si ahere ka mbetur njëlloj.
Prej potkonjve të tij unë rrëqethem
akoma
dhe kështu në mermer i mbrojtur siç
jam,
kurse ju, të panjohurit, ju prej mishi dhe kocke

vërtiteni mospërfillës nga salla në
sallë.
Vërtiteni,
flisni për teatrin e për plazhet,
për gjithfarë motorësh e gjithfarë
qeverish,
pa ju shkuar mendja që ai mund të shfaqet

në një ditë të rëndomtë,
një mëngjes me shi.
Ashtu si ahere...
po mjaft,
u lodha.
Nga vërtitja juaj po më erren sytë,

nga rropama juaj veshët më gjëmojnë

në muze të Londrës në Luvër
e Madrid,
në pafshi ndonjë ditë të behem
copëra,
nga marazi, siç thonë, të plas, t'ia
bëj "krak"
jo kujtimet e Trojës, as gjarpërinjtë
monstra,
por indiferenca juaj
do të bëhet shkak.

Aristogata shkruajti:Mall


Ca pika shiu ranë mbi qelq.

Për ty unë befas ndjeva mall.
Jetojmë të dy në një qytet,
Dhe rrallë shihemi sa rrallë.
Edhe m'u duk pak e çuditshme
Si erdh kjo vjeshtë, ky mëngjes.
Qiejt e ngrysur pa lejlekë
Dhe shirat pa ylber në mes.
Dhe thënia e vjetër e Heraklitit
Seç m'u kujtua sot për dreq:
"Të zgjuarit janë bashkë në
botë,
Kurse të fjeturit janë veç".

Në ç'ënderr kemi rënë
kaq keq,
Që dot s'po zgjohemi vallë?...
Ca pika shiu ranë mbi qelq
Dhe unë për ty seç ndjeva mall