Origjina e Ilirëve

nga **WebMaster** Sat 24 Apr 2010 - 8:30

Popujt që u bënë më të
njohur në historinë e lashtë të
Ballkanit janë
grekët, ilirët dhe trakët. Ilirët janë ndër

banorët më të lashtë të Gadishullit Ballkanik. Ata janë

autoktonë. Kulturën, gjuhën dhe tiparet antropologjike ilirët
i formuan në vendin e tyre, në pjesën perëndimore të
Gadishullit të Ballkanit, aty ku shkrimtarët antikë i
përmendin në veprat e tyre.

Trevat e shtrirjes së popullsisë ilire janë mjaft të
gjera;
ato përfshijnë të gjithë pjesën perëndimore të

Gadishullit të Ballkanit, që nga degët e Danubit,
lumenjtë
Sava e Drava, në veri, e deri te Gjiri i
Ambrakisë
(Prevezë), në jug, kurse në lindje deri në
Vardar.
Grupe të veçanta ilirësh u vendosën edhe në
Italinë
e Jugur. Këto janë fiset mesapet dhe japige.

Emri etnik ILIR shfaqet në
veprat
antike që në shek. V p. K. Kurse emrat e disa
fiseve
ilire fillojnë e përmendën që në shek. XII nga

Homeri. Por koha e formimit të etnosit ilir është më
e lashtë.
Fillimet e origjinës ilire janë që në
mesin
e mijëvjeçarit të dytë p.K., që nga periudha e
bronzit
të mesëm, kur fillojnë të formohen tiparet
etnike
ilire. Në epokën e hekurit (mijëvjeçari i
fundit
p.K.) ilirët u formuan plotësisht, duke trashëguar

nga epokat më të hershme eneolitike dhe të bronzit tipare
kulturore gjuhësore e antropologjike etnike.

Teoria e vjetër që i bëri ilirët të ardhur
nga
Evropa Qendrore, në shekujt XII – XI p.K., është
rrëzuar
nga studimet e kryera pas Luftës së Dytë
Botërore.
Vetë fakti që varrimet me urna,
karakteristike
për popujt e Evropës Qendrore, nuk janë tipike

për trevat e shtrirjes së ilirëve, por ndeshen vetëm në zona

të kufizuara, të rralla, dëshmon kundër teorisë së
ardhjes
së ilirëve në Ballkan nga veriu.

Gjurmët e kulturave të Evropës
Qendrore,
që ndeshen në Iliri, janë rezultat i
kontakteve
kulturore, tregtare e të lëvizjes së
artizanëve
të punimit të metaleve.

2. Fiset kryesore ilire

Ndër fiset më të përmendura ilire janë:
taulantët,
ardianët, dardanët, paionët, dalmatët,
albanët,
penestët, molosët, kaonët, thesprotët etj.

TAULANTËT. Banonin në zonën e
Adriatikut,
që nga lumi Vjosa, deri në prapatokën e
Dyrrahut.
Ky fis luajti një rol shumë të rëndësishëm
në
historinë ilire të shek. IV – III p.K., duke u
vënë
në krye të shtetit ilir, të cilin e kishin krijuar më
parë enkelejtë. Në trevat e taulantëve më vonë shfaqet fisi i
Albanëve dhe i Parthinëve.

ENKELEJTË. Banonin në krahinat përreth liqenit të Ohrit.
Ata krijuan dinastinë e parë të mbretërisë Ilire, në
fund të shek. V p.K. Një nga qytetet e tyre kryesore
ishte Enkelana. Pas shek. IV ata nuk përmenden më.
Në
trevat e fisit të enkelejve përmenden edhe
dasaretët.
Enkelejtë kanë qenë peshkatarë të zotë.

DASARETËT. Janë një fis i madh
në
Ilirinë Juglindore. Njiheshin në lashtësi sidomos
për prodhimin e drithërave të bukës. Një nga qytetet
më të njohura ishte Pelioni (qyteza në Selcë të
Poshtme
të Pogradecit). Qytet tjetër i madh i këtij
fisi
ishte edhe Antipatra (Berati).

ALBANËT. Banonin në prapatokën e qytetit të Dyrrahut.
Kryeqendra e tyre ishte Albanopoli (Zgërdheshi i Krujës).
Fisi
i albanëve i dha emrin e vet shqiptarëve, gjatë
mesjetës
së hershme, kur ata njihen si albanë, arbër.

ARDIANËT. Fillimisht
shtriheshin
rreth gjirit të Rizonit dhe të lumit
Neretva.
Ardianët e shtrinë pushtetin e vet në të
gjitha
krahinat e tjera që më parë ishin nën sundimin e

taulantëve. Ardianët luajtën një rol shumë të madh në luftërat
kundër pushtuesve romakë, gjatë shek. III – II p.K., në
kohën
kur sundoi dinastia ardiane e Mbretërisë Ilire.

Kryeqendra e ardianëve ishte Shkodra.

DARDANËT. Ishin fisi më i madh ilir që u
vu në krye të Mbretërisë Dardane, në Ballkanin
Qendror,
kryesisht në Kosovë. Dy fise të tjera
dardane të
njohura ishin thunatët dhe galabrët.
Qyteti më i
rëndësishëm i dardanëve ka qenë
Damastioni, i
njohur si kryeqendër e nxjerrjes së metaleve.

Dardanët përmenden si luftëtarë të fortë, xehetarë shumë të

mirë, blegtorë dhe tregtarë të njohur.

PAIONËT. Fise ilire që banonin në luginën e
sipërme
të Vardarit në kufi me dardanët, duke u
shtrir
deri tek lumi Struma. Përmenden për herë të
parë
nga Homeri, si aleat të trojanëve. Në gjysmën e
parë
të shek.IV paionët krijuan mbretërin e tyre, e
cila
u detyrua t’u bëjë ballë për shumë kohë sulmenve
të maqedonasve. Paionët prenë në shek.IV-II p.K.
monedhën
e tyre prej argjendi.

DALMATËT. Banonin në brigjet e Adriatikut. Ishin blegtorë të
njohur, shquheshin për punimin e llojeve të ndryshme të
veshjeve prej liri e leshi. Veshja e njohur me emrin
dalmatika
në shekujt e parë u përdor edhe nga
aristokracia
romake, prej nga kaloi edhe në veshje
rituale
kishtare. Qyteti më i njohur i tyre ka qenë
Delmini.

PENESTËT. Banonin
në
luginën e Drinit të Zi e përreth saj. Përmenden
për
herë të parë në vitet 170 – 169 p.K. Luajtën rol
të
rëndësishëm në Luftën e Tretë Ilire – romake. Përfshiheshin
në Mbretërin Ardiane. Kishin 14 qytete e kështjella, ndër të
cilat përmenden Uskana, Oeneu, Draudaku etj. Meqenëse
pranuan
garnizone romake në qendrat e tyre,
maqedonasit
ua shkurtuan vendin.

MOLOSËT. Janë një nga tri fiset kryesore që
banonin
në qendër të Epirit antik dhe që luajtën rol
shumë
të rëndësishëm drejtues në historinë e lindjes
dhe
të formimit të shtetit të Epirit.

KAONËT. Ky fis epirot kishte shtrirje të
gjerë,
që nga lumi Thyamios (sot lumi Kallama), deri
në
luginën e Drinosit, në Gjirokastër. Kryeqendra e
kaonëve,
Foinike (Finiqi i Sarandës), në shek. III
p.K. u
bë kryeqendra e gjithë shtetit të Epirit.
Qytet
tjetër i madh i kaonëve ishte Antigonea (Saraqinishti i

Gjirokastrës).

THESPROTËT.
Banonin në Epir, në jug të lumit të sotëm Kallama,

deri në gjirin e Ambrakisë. Përmenden në shkrimet e lashta që

nga shek. V p.K., si fis që sundoheshin nga dy
kryetarë
të zgjedhur çdo vit nga gjiri i parisë.

Fise të tjera të njohura janë
edhe
labianët (për rreth liqenit të Shkodrës),
pirustët
(në Mirditë) dhe parthiniet në ultësirën
bregdetare
të Adriatikut