Shpallen shtatë kryeveprat e trashëgimisë shqiptare

organ i ngritur pranë MTKRS-së, për të parën herë në historinë e
trashëgimisë kulturore shqiptare shpalli listën e “Kryeveprave të
Trashëgimisë Kulturore Shpirtërore” ,në zbatim të detyrimit ligjor të
parashikuar në ligjin “Për trashëgiminë kulturore”. Ajo përbëhet nga 7
dukuri, ndër më përfaqësueset në lëmin e trashëgimisë sonë
shpir-tërore. Lista e “Kryeveprave të Trashëgimisë Kulturore
Shpirtërore”, në pikëpamje ligjore është e barabartë me statusin e
mbrojtjes që ligji i jep trashëgimisë kulturore materiale përmes
listës së “Monumenteve të Kulturës”, e krijuar duke filluar prej vitit
1948. Kësisoj, më në fund edhe trashëgimia shpirtërore bëhet pjesë e
mbrojtjes ligjore sipas standardeve bashkëkohore, çka mendoj se do të
na imponojë për të pasur në vëmendje edhe problematikën e trashëgimisë
sonë shpirtërore, krahas asaj materiale.

Isopolifonia popullore shqiptare
Isopolifonia është folklor vokal, instrumental dhe koreografik dhe
tipologji e trashëgimisë shpirtë-rore kombëtare shqiptare, shpallur
“Kryevepër e trashëgimisë gojore dhe shpirtërore të njerëzimit” nga
UNESCO, më 25 nëntor 2005. Isopolifonia është dukuria bazë muzikore në
Shqipërinë e Jugut, e cila ndërtohet mbi parimin e këndimit të një apo
disa zërave të ndryshëm solistikë, mbi një shtrat isoje të kënduar
nga grup këngëtarësh. Tipet kryesore janë isopolifonia labe,
isopolifonia toske dhe isopolifonia çame. Isopolifonia është 2-3 dhe
4-zërëshe, vokale, instrumentale dhe koreografike.

Eposi i Kreshnikëve
Është tipologji e trashëgimisë shpirtërore kombëtare shqiptare dhe
është një cikël këngësh legjendare i shoqëruar me lahutë, ku në qendër
ka dy vëllezërit, Muji dhe Halili. Eposi konstatohet të këndohet në
Malësinë e Madhe, Rranzat, Postribë, Shllak e Dukagjin, Nikaj Mërtur,
Krasniqeja e Gashi, Bytyçi, Berishë, Has si dhe në Kosovë në Rrafshin e
Dukagjinit me qendrat: Pejë, Gjakovë, Prizren, Rahovec, Deçan, Istog e
Suharekë. Koha e formimit të tij lokalizohet të jetë përpara dyndjes
sllave në Ballkan, pra parasllav dhe paraturk. Për shumë studiues,
vlera e tij krahasohet me eposin homerik, sagat e Skandinavisë,
Kalevalën, Nilinat ruse etj. Ai është kënduar vetëm në odat e miqve,
kuvendet e burrave si dhe në festa të ndryshme, pa stimuj materialë për
rapsodët. Ndër këngët e veçanta të ciklit përmendim: “Martesa e
Mujit”, “Fuqia e Mujit”, “Orët e Mujit”, “Vaji i Ajkunës”, “Martesa e
Halilit”, “Muji e tri zanat e malit”, “Halili pret Pajo Harambashin”,
“Orët e Bjeshkës” etj. Nga shumë studiues janë vënë re ngjashmëritë e
eposit tonë me poemat homerike. Ndër ta përmendim Lambertz, Shmaus,
Minna Skafte Jensen etj.

Dialektet gjuhësore
Këtu hyjnë dialekti geg dhe ai tosk. Tipologji e trashëgimisë
shpirtërore kombëtare shqiptare. Mbështetur Ligjit 9048, dt. 07.04.2003
“Për trashëgiminë kulturore”, folklori gojor është teksti i krijimit
popullor, i pashoqëruar me muzikë, i cili lexohet ose tregohet.
Muzika popullore
Muzika popullore qytetare homofonike e Shqipërisë së Mesme – Folklor
vokal, instrumental dhe koreografik. Tipologji të trashëgimisë
shpirtërore kombëtare shqiptare.

Ahengu qytetarshkodran
Folklor vokal, instrumental dhe koreografik. Tipologji të trashëgimisë
shpirtërore kombëtare shqiptare. Ahengu shkodran është pjesë e
rëndësishme e repertorit të muzikës popullore të qyteteve shqiptare të
Gegërisë. Ahengu organizohet në “perde”-shkallë muzikore specifike, të
cilat janë gjithsej dymbëdhjetë. Në çdo perde gjejmë një repertor
muzikor, kryesisht këngë, melodi me vegla apo dhe valle, të cilat
ndërtohen mbi këto shkallë muzikore. Ahengu fillon të kristalizohet aty
nga fillimi i shek të XVIII-të. Ahengu në Shkodër ka pasur një rregull
të veçantë: këngëtari duhet të këndonte këngët e ahengut njëra pas
tjetrës. Ahengu bëhej natën e dasmës, ditën e martesës, mbrëmjen e
kurorës, deri në mëngjesin e ditës së nesërme. Ahengu shoqërohet nga
formacioni i përbërë nga vegla popullore, si dhe ato të importuara.

Veglat muzikore
Mjeshtëria e punimit të veglave muzikore popullore përbën një zeje të
veçantë në pamjen e përgjithshme të zejtarisë shqiptare. Deri në
momentin kur filluan të hapen dyqanet e para të punimit të veglave
(gjysma e dytë e shek. XIX, fillimi i shek. XX), veglat muzikore
popullore punoheshin vetë prej çdo familjeje dhe në veçanti prej
bartësve të folklorit. Në rrugë artizanale në Shqipëri kanë qenë
prodhuar dhe ende prodhohen vegla si gajde, fyelli, culë dyjare,
çifteli, sharki, lahutë, dajre, daulle, lauri, buzuk, bakllama, lahutë
etj. Në shumicën e rasteve, mjeshtrat që prodhonin veglat, punonin
njëkohësisht edhe për prodhime të tjera të artizanatit popullor.
Profilizimi i ngushtë i mjeshtërve të prodhimit të veglave u formua
rreth fillimit të shek. XX.

Vallja e vajzave dropullite
Është folklor instrumental dhe koreografik. Tipologji e trashëgimisë
shpirtërore të minoritetit etnik grek, pjesë e diversitetit kulturor në
Shqipëri./ R Shqiptari