Periudha e Realizmit Socialist (disidentet)

BALADE CAME
Ylberi, si nje pershendetje e perlotur
lamtumire,
u zhduk matane largesive,
mbi kreshtat e flakeve,
neper shi.
Matane largesive u zhduk e perflakur
Cameria
dhe gjitha rruget tona shpien ne veri.
Ulerin era e Mesdheut mbi trojet e
lashta epirote,
mbi te shtrenjtat troje tona
stergjyshore.
Ne kullotat e braktisura kullosin rrufete.
Ullishtet e pavjelura gjemojne si dallge
neper bregore.
Dhe kudo toka came,
mbuluar nga rete,
renkon e mbytur ne gjak e lot,
e mbetur shkrete,
pa zot.
Na e tregojne drejtimin plumbat,
na e ndricojne rrugen flake, qe gjithe
token kane perpire.

Pas shpinave tona perplas tufani dyert e shkallmuara te shtepive.
Dhe rruget zgjaten e zgjaten ne veri.
Ne, popull muhaxhir, ecim neper shi...
Lamtumire, Cameri!

NDIHMOMENI TE QESH!
Nuk mundem,
nuk mundem,
nuk mundem.
E pashe Atdheun lakuriq,
(vetem pa miq e shoke)
mundohej te kepuse nje dege dafine
nga lavdia e shekujve.
Atdheun e dija te urritur!
Por sa i vogel qenka!
As nje dege nuke e kepuste dot.
E mora per dore
ta rrit ne zemren time...
Vellezer-
Po e kerkuat Atdheun,
e kam une.
Ndihmomeni te qesh.
Ndihmomeni te gezoj.
Atdheu eshte lakuriq!
1963




Trifon Xhagjika (1932-1963) u lind ne nje fshat te Zagorise(Gjirokaster) ne nje familje te thjeshte qe shquhej per ndershmeri e patriotizem. Pasi kreu studimet e larta, sherbeu ne ushtri. Me 1963 u arrestua bashke me nje grup te rinjsh e u denuan me pushkatim. Poezia ishte pasioni i tij. Per rrethanat qe iu krijuan, ai botoi pak. Vargjet e tij shquhen per thellesi, ndjenje e sinqeritet. Mjaft nga poezite e pabotuara kane humbur. Nje pjese e tyre eshte botuar ne vellimin "Atdheu eshte lakuriq"(1994).

Propaganda Poster, Albania"

Nuk
eshte i thjeshte studimi, njohja dhe aq me teper perkufizmi apo
percaktimi etik i doktrinave te ndryshme social-filozofiko-estetike ne
boten e artit. Nuk eshte e thjeshte me dy fjale te permbledhesh nje
krijimtari "artistike", qe lulezoi per afer nje gjysem shekulli
jo vetem ne vendet e ish kampit socialist, por edhe ne shume vende te
tjera te botes. Thjesht nje perqasje e ketij fenomeni social - i cili shfrytezoi artin, por s'ishte art- do te ishte me e dobishme.

Rrenjet e kesaj rryme sigurisht i zbulojme fill pas Revolucionit te Tetorit (1917) ne Rusi.
Ishin ato ndryshime sociale, e kozmo-historike ne kohe moderne qe paten
nje ndikim te madh ne cdo fushe te jetes, dhe sigurisht edhe ne ato te
filozofise, te arteve vizive, te letersise, te muzikes, te
kinematografise (ndonese kjo e fundit ish nje forme e re e te shprehurit).

Fillimet
nisen me romantiken dhe endrrat per nje bote me te drejte, e me te
barabarte. Shume personalitete artistike te kohes perkrahen parimet dhe
utopine komuniste. Rasti i Mayakovsky-t apo i Brecht-it, i Ricos apo Prokofiev-it, i Sartre-t apo i Picasso-s,
jane tregues se sa kishin tronditur realitetin global te kohes idete
komuniste. Porse ato ç'ka predikonte ideologjia komuniste, nevoja,
deshira dhe krijimi i nje bote te bazuar mbi verdiktin e shumices ndaj
pakices, mbi dominimin e padiskutueshem te diktatures se proletariatit,
do te ishte edhe grushti perfundimtar qe kjo ideologjido t'u jepte vlerave te verteta artistike, ne ate ç'ka me vone u quajt Arti i Realizmit Socialist.

Pikerisht
nevoja per ilustrim politik te atyre qe partite komuniste te kohes
deshironin te percillnin tek masat e gjera te njerezve, trysnia
propagandistike por edhe sociale e klases pushtetare komuniste, lufta
deri ne skaj ndaj çdo personaliteti artistik/njerezor qe devijonte nga
vija e kuqe marksiste-leniniste, si dhe diktatura e shabllonizmit
ideologjik mbi kerkesat dhe vlerat e mirefillta filozofike, estetike, e
artistike, bene qe divorci i artit me utopine komuniste te behej qe
heret i dukshem dhe i qarte.

Nuk mund te pjelle art nje shoqeri
tek e cila mungon liria e ndijimeve apo mendimeve. Nuk mund te behet art
kur deshira per eksplorim (ne trajte, apo edhe ide) shfaroset. Nuk behet art ne momentin kur internon risite dhe nevojen per to. Si pasoje konservimi ne mendim dhe forme, i atyre qe artisti duhej te trajtonte, u
kthye ne filozofi udheheqese te doktrines te Realizmit Socialist.